TEORIE UW ZGLĘDNIAJĄCE STOSUNKI MIĘDZYLUDZKIE

MODEL H.E. PEPLAU

Hildegard Peplau

1909 - 1999

• urodzona 1 września 1909r. w Reading w Pensylwanii

• Dyplom pielęgniarki w 1931r.

• Stopień bakałarza w zakresie psychologii interpersonalnej w 1943r.

• Magister w zakresie pielęgniarstwa psychiatrycznego w 1947r.

• Doktorat z pedagogiki w 1953r.

• Nominacja profesorska w 1960r.

Praktyka pielęgniarska obejmowała:

• Pielęgniarstwo szpitalne

• Pielęgniarstwo prywatne

• Nadzór pielęgniarski

• Pracę w Korpusie Pielęgniarskim ( armia w USA)

w zakresie pielęgniarstwa neuropsychiatrycznego

• Instruktorka pielęgniarek

• Kierowanie programem kształcenia podyplomowego z pielęgniarstwa psychiatrycznego

W 1960 roku uzyskała nominacje profesorską.

Pisała wiele publikacji, prowadziła wykłady

i konsultacje zarówno w USA, jak i na arenie międzynarodowej.

Zmarła w 1999 roku w wieku 89 lat.

Teoretyczny model H. Peplau został opublikowany

w 1953 roku w opracowaniu pt.

"Relacje międzyludzkie w pielęgniarstwie".

Autorka zwróciła w nim uwagę na:

• naukowy charakter pielęgniarstwa

• humanizm.

Uważała, że rozwój pielęgniarstwa wymaga skupienia uwagi na naukowych wyjaśnieniach

relacji pacjent - pielęgniarka

i ciągłego stawiania pytań oraz pogłębiania

koniecznych wyjaśnień w tej sprawie.

Jest to teoria rozwoju człowieka /głównie chorego/. Autorka zakłada, że pielęgniarka powinna być profesjonalistką w swojej podstawowej funkcji to jest terapeutycznej, co jest niezbędnym warunkiem w:

• zapewnieniu pomocy człowiekowi choremu

w procesie przywracania zdrowia

Świadczenie profesjonalnej pomocy to:

• pomoc w zaspakajaniu potrzeb,

• pomoc w radzeniu sobie w sytuacjach

konfliktowych, z frustracją, z lękiem,

• rozwijanie możliwości kontroli zachowań

własnych,

• ułatwienie pacjentowi radzenia sobie z własnymi

problemami.

Główne założenia modelu zmierzające do zwiększenia efektu terapeutycznego:

• właściwa komunikacja i kształtowanie relacji,

• akceptowanie każdego pacjenta,

• okazywanie i zdobywanie szacunku,

• podejmowanie wysiłków na rzecz własnego

rozwoju,

• przyczynianie się do wzbogacenia wiedzy

pielęgniarskiej,

• indywidualne podchodzenie do człowieka

”każdy człowiek jest inny- unikatowość człowieka”

Model ten dużo uwagi poświęca kształtowaniu relacji pielęgniarka - pacjent

i podkreśla znaczenie umiejętności komunikowania terapeutycznego w tym procesie.

Wyróżnia się następujące fazy w relacji

pielęgniarka - pacjent:

ORIENTACJA

IDENTYFIKACJA

EKSPLOATACJA

ROZWIĄZANIE

Fazy te są ze sobą powiązane.

Zazwyczaj przebiegają w przedstawionej kolejności

niejednokrotnie wzajemnie się przenikając.

ORIENTACJA

Wzajemne poznanie się w celu określenia

potrzeb i problemów.

W tym co jest dla pacjenta:

• niejasne,

• nieokreślone,

• niezrozumiałe,

• co zaburza jego poczucie bezpieczeństwa,

• co stanowi problem wymagający wyjaśnienia

i zidentyfikowania.

Osiąga to poprzez:

• Uważne słuchanie

• Zachęcanie do zadawania pytań

• Zachęcanie do wyrażania swoich uczuć pozytywnych jak i negatywnych

• Obserwację - dostrzeganie lęku, strachu, apatii.

Orientacja jest procesem ciągłym.

Orientujemy się w tym czy otrzymane informacje przez pacjenta były:

• wystarczające?

• zrozumiałe?

• jak na nie zareagował?

• czy wyłoniły się nowe trudności?

Orientacja jest procesem ciągłym.

Orientujemy się w tym czy otrzymane informacje przez pacjenta były:

• wystarczające?

• zrozumiałe?

• jak na nie zareagował?

• czy wyłoniły się nowe trudności?

IDENTYFIKACJA

Wspólne określenie celów,

Pacjent identyfikuje osobę do której może zgłosić się o pomoc. Pacjenci łatwo identyfikują się z tymi pielęgniarkami, które postrzegają jako podobne do kogoś kto wcześniej spełniał jakąś ważną rolę w ich życiu.

Pielęgniarka określa zakres koniecznej pomocy

i zachowanie pacjenta.

Wyróżniła 3 rodzaje zachowań się pacjenta:

• partycypowanie i współdziałanie

• niezależność albo izolowanie się od pielęgniarki

• bezradność i pełna zależność

• Świadoma pielęgniarka

• akceptuje zróżnicowane zachowania

• pacjentów.

W fazie tej autorka podkreśla znaczenie:

• obserwacji:

• czego pacjent oczekuje od pielęgniarki,

• sprawność pacjenta w radzeniu sobie

z własnymi problemami

• świadomości pielęgniarki:

• świadomość jej własnych uczuć

• poznawanie pacjenta,

• rozumienie pacjenta,

• akceptacja pacjenta

• wzajemnego szacunku w relacji

pielęgniarka - pacjent

EKSPLOATACJA

W fazie tej pacjent osiąga

1. zdolność do korzystania w pełni z pomocy, jaką oferuje opieka nad zdrowiem

2. a także ma możliwość kontrolowania różnych sytuacji.

Wymaga rozmów i wyjaśnień

ROZWIĄZANIE

Pełne zaspakajanie potrzeb pacjenta,

związanych z jego problemami zdrowotnymi.

H. Peplau przedstawiła 6 ról pielęgniarki:

1) obcego

2) źródła informacji

3) nauczyciela

4) przywódcy

5) zastępcy

6) konsultanta

1. obcego

• spotkanie początkowe, pierwsza wzajemna obserwacja i wrażenia

• wzajemne uświadamianie indywidualności partnerów spotkania

• empatia -wczuwanie się w stan psychiczny drugiej osoby

• sympatia - wzajemne identyfikowanie się uczuciowe, współczucie.

2.źródła informacji -wyjaśnienia

3. nauczyciela-pomoc w konstruktywnym uczeniu się

4. przywódcy -demokratyczny -

aktywne uczestnictwo w rozpatrywaniu tego wszystkiego, co dotyczy:

• leczenia,

• spraw związanych z rozwiązaniem problemów.

5. zastępcy -np. matki, siostry.

Pielęgniarka świadoma powinna:

• rozpoznać potrzeby ról zastępczych

• i zapewnić taką pomoc, jaką pacjent naprawdę potrzebuje.

6.konsultanta-

podejmuje w sytuacjach problemowych dla pacjenta,

ułatwia przeżywanie doświadczeń związanych ze:

• zdrowiem,

• dokonywaniem samonaprawy,

• kształtowaniem jasnej świadomości.

Chodzi tu o doradztwo nie o charakterze dyrektywnym ani moralizatorskim, lecz umożliwienie pacjentowi stopniowego dokonywania różnych odkryć o sobie samym.

Pielęgniarstwo

jest:

• międzyludzkim procesem terapeutycznym,

• narzędziem edukacyjnym,

• siłą dojrzewania

promującą rozwój osobowości w kierunku życia:

• konstruktywnego,

• twórczego,

• produktywnego,

zarówno pojedynczych ludzi jak i ludzkich społeczności.

To pielęgniarstwo psychodynamiczne

Celem pielęgniarstwa jest

ROZWÓJ CZŁOWIEKA

poprzez zapewnienie takiej pomocy,

jaka jest mu potrzebna do :

• uświadomienia sobie problematyczności różnych wzorców psychologicznych

• do nabywania doświadczeń

• podejmowanie wysiłków zmierzających do zastępowania tych wzorców, które w nim funkcjonują wzorcami bardziej

użytecznymi dla ciągłości jego własnego rozwoju

OSOBA

To organizm, który w swoisty dla siebie sposób redukuje napięcia wytwarzane przez potrzeby.

Człowiek jest rozwijającym się systemem

o charakterystycznych właściwościach:

• biochemicznych,

• fizjologicznych,

interpersonalnych posiadających swoje potrzeby.

CZŁOWIEK

o jego odrębności decyduje

• niepowtarzalność jego potrzeb,

• niepowtarzalność reakcji na sam bodziec

• specyficzny sposób redukcji napięcia wytwarzanego przez potrzeby,

ma własną siłę umożliwiającą zmiany i rozwój, który zachodzi

w procesie interakcji z innymi osobami

i ze środowiskiem,

które także zmieniają się bardzo dynamicznie.

w czasie życia:

• nabywa specyficzną wiedzę,

• opanowuje własne mechanizmy percepcji i reagowania

na otaczające zjawiska, które pozwalają na:

- zachowanie tożsamości

- wypełnianie określonej roli życiowej,

ŚRODOWISKO

Zawęża je do mikroświata, koncentruje się głównie:

- na procesach psychicznych człowieka

- sytuacjach w środowisku szpitalnym, które zyskały

uznanie jako najbardziej znaczące dla promowania

zdrowia

w relacjach pielęgniarka - pacjent.

Ujęła środowisko w 2 kategoriach jako:

• strukturalizowane - urządzenia, regulaminy, terapia

• nieustrukturalizowane -interakcje międzyludzkie

ZDROWIE

Jest symbolem ruchu „naprzód” oznacza rozwój osobowości jak i innych ludzkich procesów w kierunku

• twórczego,

• konstruktywnego,

• produktywnego

życia osobistego oraz życia społecznego.

Wskaźnikiem zdrowia są jego umiejętności interpersonalne

MODEL J.RIEHL-SISCA

Model wzajemnego oddziaływania - interakcji

Główne założenia modelu to:

wzajemne interakcje wyrażane za pomocą komunikacji

• werbalnej,

pozawerbalnej.

OSOBA

Istota ludzka,

genetycznie

i społecznie przejawiająca się jaźń

ZDROWIE

Proces przebiegający w granicach

dobrostan - choroba

kontrolowany świadomością człowieka

i przejawiany w komunikacji z innymi osobami.

ROLA CHOREGO

Pozycja jaką człowiek przyjmuje,

gdy uświadamia sobie,

że jest chory.

PIELĘGNIARSTWO

Terapeutyczna działalność,

przejawiająca się we wzajemnym

współdziałaniu pielęgniarki i pacjenta

dla uzyskania możliwie

najwyższej jakości potencjału

zdrowotnego podopiecznego.

PIELĘGNIARKA

Osoba uczuciowo utożsamiająca się z podopiecznym,

wspierająca go w przejawianych potrzebach,

wzbudzająca zaufanie

i traktująca pacjentów na zasadzie równości.

ROLA PIELĘGNIARKI

Wczuwanie się w subiektywny świat pacjentów,

aby w sposób jak najbardziej wnikliwy

poznać i ocenić ich potrzeby,

a następnie je zaspakajać.

Rola pielęgniarki jest rolą dopełniającą rolę pacjenta.

OBCOWANIE LUDZI

Dokonuje się w ramach procesu,

w którym dają oni określone znaki

między sobą

i wzajemnie je interpretują.

Autorka mówi o odwróceniu roli,

w której pacjent przyjmuje

terapeutyczną rolę pielęgniarki,

a pielęgniarka staje się odbiorcą opieki.

Jeśli proces pielęgnowania ma być efektywny,

pacjent powinien wczuć się w rolę pielęgniarki,

starać się zrozumieć jej zamiary i działania,

stosownie do tego redefiniować swoją rolę.

Zachowania, w których przejawiają się role pielęgniarki i pacjenta:

• poszukującego rozwiązania swego problemu zdrowotnego

- rozwiązującej problem

• oczekującego wsparcia terapeutyczno- pielęgnacyjnego

-wykonującej czynności terapeutyczno - pielęgnacyjne

• poszukującego wiedzy o swoich problemach -nauczycielki

• poszukującego wsparcia w decyzjach - decydenta

• poszukującego rady - konsultanta

• poszukującego wzorów postępowania - wzorca

osobowego dla pacjenta i rodziny

• poszukującego obrońcy przyjaciela - rzecznika pacjenta

i rodziny, przyjaciela.

MODEL B. NEUMAN

Betty Neuman

Urodziła się w 1924 roku

w Ohio w USA. Pochodziła ze średnio zamożnej rodziny i od najmłodszych lat obserwowała podstawowe potrzeby ludzi zarówno pracujących na roli, jak i w ośrodkach przemysłowych

Ciężko pracowała od młodych lat.

Wstąpiła do 3 letniej szkoły pielęgniarskiej przy Korpusie Kadetów Pielęgniarek w czasie II wojny światowej.

Uzyskała dyplom z wyróżnieniem, pracowała jako pielęgniarka środowiskowa.

1957 - ukończyła studia, uzyskała tytuł bakałarza w zakresie zdrowia publicznego.

1966 - uzyskała tytuł magistra w dziedzinie zdrowia publicznego

Pracowała na stanowisku nauczyciela akademickiego, jako konsultant w dziedzinie zdrowia psychicznego.

1985 - uzyskała tytuł doktora w dziedzinie psychologii klinicznej.

Uznawana za pioniera w dziedzinie pielęgniarstwa zaangażowana w społeczność zdrowia psychicznego.

Teoria o szerokim zasięgu.

Jest to podejście systemowe i holistyczne wielowymiarowe. Opublikowany w 1972 roku

Model ten określany jest również jako w pełni osobowe podejście do problemów pacjenta.

Oparty jest na 2 podstawowych pojęciach stresu:

• reakcji na stres

• sposobu radzenia sobie z nim.

STRES

Jest rodzinnym czynnikiem ryzyka, przyczynia się do powstawania chorób o podłożu emocjonalnym - chorób psychosomatycznych.

Pochodzenie stresu w rodzinie

• Kontakt z siłami spoza rodziny jednego członka rodziny

• Poza rodzinne źródło stresu działające na całą rodzinę

• Stres związany ze zmianą etapu życia rodziny

• Napięcie ogniskujące wokół problemów szczególnie dotkliwych

OSOBA/ CZŁOWIEK

JEST SYSTEMEM OTWARTYM

Składa się z części pozostających ze sobą we wzajemnych zależnościach.

Jest w ciągłej interakcji ze środowiskiem, które oddziałuje na niego poprzez stresory.

System przedstawia jako całość

w postaci umieszczonej centralnie

tzw. struktury podstawowej,

wokół której znajdują się tzw. linie obrony, chroniące zarówno strukturę podstawową jak i cały system.

Strukturę podstawową tworzą:

• właściwe dla danego gatunku czynniki

odpowiedzialne za utrzymanie podstawowych funkcji życiowych.

• zasoby energetyczne,

których utrzymanie jest warunkiem zachowania życia i zdrowia.

Linie obrony przebiegają w następującej kolejności:

1) elastyczna, przystosowawcza linia obrony,

2) normalna linia obrony,

3) linia odporności.

1. Elastyczna przystosowawcza linia obrony

Najbardziej zewnętrzna - chroni przed wtargnięciem stresorów, łatwo przystosowuje się do zmieniających się warunków, okoliczności.

Ulega zmianie pod wpływem określonych sytuacji-jest dynamiczna.

Stanowi ochronę dla systemu.

Jeśli jest osłabiona, stresory mogą przełamać znajdującą się bliżej struktury podstaw normalnej linii obrony co wywołuje

brak równowagi, objawy choroby.

2 Normalna linia obrony

Jest względnie stała.

Oznacza stan dobrego samopoczucia.

Czynniki wpływające na linię to:

• mechanizmy radzenia sobie z trudnościami

• styl życia

- wpływy rozwojowe

- uwarunkowania kulturowe

Jest w pewnym sensie dynamiczna, po zadziałaniu stresora, gdy linia elastyczna dostatecznie nie chroni stresor może ją naruszać i wywoływać reakcje w obrębie systemu, co obniża zdolność jednostki do przeciwdziałania innym stresorom.

Po zniwelowaniu reakcji - wywołanej stresem- poziom samopoczucia może:

• pozostać taki sam

• zwiększyć się

zmniejszyć się

3 Linia odporności

Chroni strukturę bezpośrednio gdyż znajduje się najbliżej niej.

Jest uruchamiana, gdy naruszona zostaje linia obrony.

Przykładem jest system immunologiczny.

Autorka wyróżniła 5 wymiarów:

1. fizjologiczny -związany z procesami myślowymi i reakcjami

2. psychologiczny - łączy funkcje społeczne i kulturowe

3. rozwojowy -odnosi się do procesów rozwoju

4. duchowy -dotyczy wierzeń

5. społeczno - kulturowy

Pojęcie podopiecznego definiowane jest jako

układ współdziałających zmiennych

• fizjologicznych,

• psychologicznych,

• rozwojowych,

• społeczno - kulturowych

• i duchowych

funkcjonujących harmonijnie i trwale w odniesieniu do stresorów wewnętrznych i zewnętrznych środowiska.

ŚRODOWISKO

wewnętrzne i zewnętrzne czynniki wpływające na człowieka

i poddawane jego oddziaływaniom

Środowisko wewnętrzne -siły i wpływy pochodzące z wnętrza określonego granicami systemu

Środowisko zewnętrzne - siły i wpływy spoza systemu.

Autorka wyróżnia również

tzw. „ środowisko wykreowane”

nieświadomie rozwinięte przez człowieka dla własnej obrony i zachowania równowagi systemu.

Pełni funkcję ochronną.

Może ono być:

• pozytywne (mobilizuje do walki)

• negatywne

Obejmuje ono i przenika środowisko wewnętrzne

i zewnętrzne oraz sfery człowieka (wymiary).

Środowisko oddziałuje na jednostkę przez stresory.

Stresor - różne wpływy zarówno o znaczeniu pozytywnym

jak i negatywnym.

Kategorie stresorów:

-intrapersonalne - pochodzące z środowiska wewnętrznego np. reakcje immunologiczne

-interpersonalne / ekstrapersonalne - pochodzące z zewnątrz np. problemy finansowe

ZDROWIE

Stan optymalnej równowagi i stabilności co

oznacza stan możliwie najlepszego dobrego

samopoczucia w określonym czasie

Jest dynamiczne, zmienia się w zależności od czynników tworzących strukturę podstawową

i od stopnia przystosowania do działających stresorów.

Zdrowie utożsamiane jest z pełną możliwością-

stanem, w którym wszystkie składniki systemu znajdują

się w harmonii z całością bytu osobowego człowieka.

Stan pełnej możliwości obniża

dysharmonia

przyczyną, której są stresory - naruszające

równowagę systemu.

PIELĘGNIARSTWO

Unikatowa profesja, która zajmuje się:

• wszystkimi zmiennymi zdrowotnymi człowieka,

• jego reakcjami,

jako odpowiedziami na pojawiające się

• stresory wewnętrzne,

• międzyludzkie

• ekstrapersonalne

Głównym celem jest pomoc

człowiekowi,

rodzinie,

grupie

w utrzymaniu optymalnego stanu równowagi w konkretnym czasie.

Interwencje pielęgniarskie polegają na:

• przywracaniu

• pomocy w osiągnięciu

• utrzymaniu

optymalnego zdrowia poprzez prewencję

Autorka wyróżniła prewencje:

1. pierwotną (początkową)

2. wtórną (drugą)

3. trzeciorzędową

1) pierwotna /początkowa/

• utrzymanie istniejącego dobrostanu,

• ochrona normalnej linii obrony

przez wzmocnienie jej.

Rozpoczyna się w momencie

przewidywania zadziałania stresora

lub

gdy zostanie już zidentyfikowany, lecz jeszcze nie wywołał reakcji człowieka, ale znane jest jego ryzyko działania.

2) wtórna/druga/

Stresor wywołał już reakcje w postaci objawów.

Pojawiły się symptomy.

Główny cel:

• wspieranie wewnętrznych i zewnętrznych sił podopiecznego,

• zniwelowanie objawów,

• przywracanie równowagi,

• zachowanie energii,

• odbudowa normalnej linii obrony.

Gdy interwencja ta nie powiedzie się dochodzi do

naruszenia struktury podstawowej i do śmierci.

3) Trzeciorzędowa

• wspomaganie procesów odnowy

• przywracanie równowagi systemu po leczeniu

• ochrona przed dalszym działaniem stresorów

• readaptacja i stabilność systemu

• dalsze wzmacnianie sił odpornościowych na stresor

poprzez działania edukacyjne,

aby

zapobiec ponownemu pojawieniu się stresora.

---