1.1 Definicja budżetu

Słowo budżet pochodzi od łacińskiego słowa ,,bułga”, co tłumaczymy: torba do gromadzenia dochodów. J.B Say nazwał budżet bilansem potrzeb i dochodów państwa.

Instytucja budżetu jako teoria finansów pojawiła się w XIX wieku a na przełomie XIX i XX wieku budżety stały się instytucją powszechnie uchwalaną w większości krajów europejskich i amerykańskich.

Profesor dr Jan Tokarski podaje definicję według angielskiego słowa ,,budget” i określa jako ,,Zestawienie planowanych dochodów i wydatków instytucji na wyznaczony okres, jako ogół dochodów i wydatków. Budżet państwowy natomiast jest ,,podstawowym planem finansowym państwa, uchwalonym w formie ustawy na okres jednego roku”

Jednym z najbardziej znanych teoretyków budżetu jest R. Stourm, podaje on definicję budżetu i określa zasady gospodarki budżetowej. Wniósł do definicji formę opiniowania działalności rządu przez parlament oraz przyczynił się do tworzenia prawa budżetowego jako wydzielonej gałęzi prawa.

1.2 Definicja Unii Europejskiej

Unia Europejska jest to polityczne i gospodarcze ugrupowanie piętnastu demokratycznych państw europejskich, które postanowiły ściśle ze sobą współpracować, budując dobrobyt i bezpieczeństwo, nie rezygnując przy tym z własnej niepodległości i odrębności narodowej. Dla osiągnięcia wspólnych celów dobrowolnie przekazały Unii - w drodze umów międzynarodowych pewne kompetencje, tak aby realizacja tych zamierzeń była możliwa. W ten sposób powstał jedyny w skali świata związek państw, który kojarzy ich interesy narodowe ze wspólnymi korzyściami gospodarczymi, politycznymi i społecznymi.

Jak wyglądają symbole unijne?

Flaga Unii przedstawia dwanaście złotych gwiazd tworzących krąg na ciemnoniebieskim tle. Liczba gwiazd jest stała, nie powiększa się wraz z przyjęciem nowych członków i nawiązuje do symboliki Maryjnej. Jako hymn europejski wybrano kompozycje Ludwiga van Beethovena do tekstu „Ody do radości” Fryderyka Schillera. Symbolem unijnej waluty - euro - jest grecka litera epsilon przecięta dwiema równoległymi liniami.

2.Budżet Unii Europejskiej

2.1 Kiedy utworzono budżet Unii Europejskiej?

W 1967 r. w wyniku utworzenia wspólnych organów naczelnych i zarządzających, połączono budżety EWG (Euratom) oraz budżet administracyjny Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS), tworząc budżet ogólny.

W 1971r. wprowadzono system środków własnych Wspólnot składający się z ceł i opłat rolnych. Osiem lat później wprowadzono kolejny składnik oparty na niewielkiej części VAT-u.

Kolejnym etapem kształtowania budżetu Wspólnoty było wprowadzenie w 1984 r. rabatu brytyjskiego, czyli zwolnienia Wielkiej Brytanii z części wpłat do wspólnej kasy.

Największą reformę budżetu w ostatnich latach przeprowadzono w 1988 roku w ramach tzw. Pakietu Delors'a. Wprowadzono wtedy limity środków własnych, wieloletnie plany finansowe (perspektywy finansowe) z limitami wydatków w poszczególnych kategoriach i kolejny instrument stanowiący źródło dochodu, czyli wpłaty narodowe oparte o procent Dochodu Narodowego Brutto.

2.2 Definicja budżetu Unii Europejskiej

Budżet Unii Europejskiej jest najważniejszym elementem finansów publicznych przeniesiony na poziom ponadnarodowy. Między budżetem Unii Europejskiej a budżetem narodowym kraju członkowskiego istnieją jednak zasadnicze różnice. A wynika to z zadań wyznaczonych przez współczesne państwo, między innymi:

• zadania publiczne,

• zadania społeczne,

• zadania ekonomiczne.

Środki gromadzone w budżecie ogólnym Unii Europejskiej są znacznie szczuplejsze, ponieważ przeznaczone są na ściśle określone cele.

Budżet ogólny Unii Europejskiej ukształtował się wyniku połączenia trzech wspólnot: Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS), Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom) i Europejska Wspólnota Gospodarcza, które dysponowały własnym budżetem. Nastąpiło to na mocy Traktatu Fuzyjnego z 1965 roku.

Budżet Unii Europejskiej konstruowany jest podobnie jak budżet każdego państwa, z zachowaniem trzech zasad budżetowych. Podstawowe zasady to:

• zasada jedności (oznacza, że wszystkie dochody i wydatki Wspólnoty Europejskiej muszą być ujęte w jednym dokumencie stanowiącym ogólny budżet),

• zasada powszechności (wyraża się w dwóch regułach: nieprzypisywania dochodów budżetowych konkretnym wydatkom oraz w budżetowaniu brutto, tzn. umieszczaniu w budżecie dochodów i wydatków w pełnych kwotach, bez możliwości ich kompensowania),

• zasada roczności (zasada ta zobowiązuje do tego, aby wszystkie operacje budżetowe dotyczyły danego roku budżetowego),

• zasada równowagi budżetowej (planowanie na dany rok budżetowy dochody muszą w całości pokrywać przewidziane do sfinansowania wydatki),

• zasada szczegółowości (oznacza to, że każdy wydatek musi być przeznaczony na ściśle określony cel).

2.3 Dochody budżetu Unii Europejskiej

Unia Europejska posiada zasoby własne, z których finansuje swoje wydatki. Z prawnego punktu widzenia środki te należą do Unii. Państwa członkowskie gromadzą je w jej imieniu i przekazują do unijnego budżetu.

• dochody własne

• wpłaty krajów członkowskich.

Dochody własne dzielą się na trzy rodzaje:

• tradycyjne zasoby własne (pochodzą głównie z opłat celnych pobieranych od towarów sprowadzonych z krajów nie należących do Unii Europejskiej).

• środki pochodzące z podatku od wartości dodanej (VAT - są zasobami w postaci jednakowej stawki procentowej stosowanej do ujednoliconej wartości dochodów z tytułu VAT osiąganych przez państwo członkowskie)

• środki uzależnione od dochodu narodowego brutto (DNB - to jednolita stawka procentowa - 0,73%).

Do budżetu wpływają także inne dochody, takie jak:

• podatki od wynagrodzeń pracowników instytucji Unii Europejskiej,

• składki wpłacone przez państwa spoza Unii Europejskiej na niektóre programy unijne,

• odsetki z tytułu zwłoki płatnościach na rzecz budżetu,

• odsetki bankowe związane z działalnością administracyjną instytucji,

• kary finansowe nakładane na przedsiębiorstwa za łamanie prawa konkurencji i innych przepisów.

Tego rodzaju środki stanowią łącznie około 1% budżetu (z prognozy na 2008 rok).

„Rabat brytyjski” przyjęto po 10 latach konfliktu Wielkiej Brytanii a pozostałymi państwami Wspólnoty Europejskiej i dotyczył on kwestii obciążeń na rzecz budżetu ogólnego wspólnot. Niewielkie znaczenie sektora rolnego o nietypowej strukturze, a co się z tym wiąże, wysoki poziom importu produktów rolnych z krajów trzecich, stanowiły podstawową przyczynę znacznych dysproporcji między płatami do wspólnego budżetu a otrzymanymi przez Wielką Brytanię środkami w ramach wspólnej polityki rolnej. „Rabat brytyjski” polega za zwrocie Wielkiej Brytanii 66% różnicy pomiędzy procentowym udziałem tego kraju w płatnościach VAT a procentowym udziałem w wypłatach z budżetu Unii Europejskiej w realizacji do całości wypłat unijnych. W związku z tym ciężar sfinansowania rabatu rozkłada się na pozostałe kraje członkowskie. Najwięksi płatnicy netto mają prawo do ulgi w finansowaniu zwrotu części wkładu Wielkiej Brytanii, tak jak: Niemcy, Austria, Holandia i Szwecja wnoszą tylko 25% kwot, a największy ciężar finansowania ponoszą kraje mniej zamożne, w tym także Nawe kraje członkowskie.

2.4 Wydatki budżetu Unii Europejskiej

Bezpośrednio czy pośrednio wszyscy w jakimś stopniu korzystamy z działań finansowanych z budżetu Unii Europejskiej, czy to w postaci czystszych plaż, bezpieczniejszej żywności na naszych talerzach, lepszych dróg, czy gwarancji naszych praw podstawowych. Działania i projekty finansowane z budżetu Unii Europejskiej są odzwierciedleniem priorytetów wyznaczonych na daną chwilę przez kraje UE. Szereguje się je według obszernych kategorii wydatków (znanych jako pozycje budżetowe) i trzydziestu jeden różnych obszarów polityki. Z budżetu UE finansowane są działania i projekty w tych dziedzinach polityki, w których wszystkie kraje UE zgodziły się działać na poziomie Unii. Przyczyny takiej decyzji są bardzo proste. Połączenie sił w tych obszarach pozwala osiągnąć lepsze wyniki mniejszym kosztem. Są też jednak takie dziedziny, w których kraje UE postanowiły nie działać na poziomie Unii, np. krajowe ubezpieczenia społeczne, system emerytalno-rentowy, system opieki zdrowotnej lub system edukacji finansowane są nadal ze skarbu państwa lub kas samorządowych.

Z budżetu Unii Europejskiej finansowane SA między innymi:

• wzrost gospodarczy i zatrudnienie

Przez najbliższe siedem lat kraje Unii Europejskiej postanowiły skierować znaczną część wspólnych wysiłków i środków na przyspieszenie wzrostu gospodarczego i poprawę w dziedzinie zatrudnienia. Zrównoważony wzrost stał się jednym z głównych priorytetów Unii. Gospodarka Unii Europejskiej musi być bardziej konkurencyjna, a regiony słabiej rozwinięte muszą nadrobić dystans dzielący je od innych. W okresie 2007-2013 z każdego euro wydanego z rocznego budżetu Unii Europejskiej osiem centów przeznaczy się na zwiększenie konkurencyjności unijnej gospodarki. Osiągnięcie długoterminowego wzrostu gospodarczego zależy także od właściwego wykorzystania i powiększenia potencjału wzrostu Unii Europejskiej. Priorytet ten, znany jako spójność, zakłada wsparcie dla regionów znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji ekonomicznej w ich dążeniu do przekształceń gospodarczych pozwalających stawić czoła światowej konkurencji. Innowacje i gospodarka oparta na wiedzy stwarzają w tych regionach niepowtarzalną okazję do uruchomienia mechanizmu wzrostu. Działania z zakresu spójności pochłoną 36 centów z każdego wydanego euro.

• nowe zasoby naturalne

Dzięki zróżnicowaniu geograficznemu i klimatycznemu kraje UE wytwarzają szeroką gamę produktów rolnych, które konsumenci w Europie mogą kupować po przystępnych cenach. Wysiłki UE w tej dziedzinie zmierzają w dwóch głównych kierunkach. Po pierwsze - to, co się wytwarza, musi odpowiadać temu, czego chcą konsumenci, chodzi między innymi o wysoki poziom bezpieczeństwa i jakości produktów rolnych. Po drugie - rolnicy produkujący żywność powinni mieć możliwość planowania i przystosowywania swoich produktów do oczekiwań konsumentów, dbając jednocześnie o względy ochrony środowiska naturalnego. Aby właściwie gospodarować zasobami naturalnymi i skutecznie je chronić, potrzebne są także bezpośrednie działania na rzecz ochrony środowiska, restrukturyzacji i dywersyfikacji gospodarki rolnej oraz promowania metod zrównoważonego rybołówstwa. Choroby zwierzęce, wycieki ropy czy zanieczyszczenie środowiska rozprzestrzeniają się niezależnie od granic państwowych. Tego typu zagrożenia wymagają działań na wielu frontach i w kilku krajach. W latach 2007-2013 na każde euro wydane z budżetu Unii Europejskiej 43 centy pójdą na cele związane z naszymi zasobami naturalnymi.

• podstawowe swobody, bezpieczeństwo i sprawiedliwość

Także walka z terroryzmem, przestępczością zorganizowaną i nielegalną imigracją jest o wiele bardziej skuteczna, gdy państwa Unii Europejskiej wymieniają się informacjami i działają wspólnie. Unia Europejska dąży do skuteczniejszego zarządzania przepływami migracyjnymi, do powszechnej współpracy w sprawach karnych i sądowych oraz do budowy bezpiecznego społeczeństwa opartego na zasadach praworządności. Na ten cel przeznaczy około jednego centa z każdego euro wydanego z budżetu.

• być Europejczykiem - debata, dialog i kultura

Jest nas w UE ponad 495 milionów. Mówimy wieloma różnymi językami i wywodzimy się z różnych kultur. Razem tworzymy bezcenne dobro Unii Europejskiej - różnorodność kulturową opartą na wspólnych wartościach. Budżet Unii Europejskiej ma pomóc w promowaniu i chronieniu tego kulturowego dziedzictwa i bogactwa, skłaniając jednocześnie do aktywnego uczestnictwa w toczących się wokół nas debatach. Ma także służyć ochronie zdrowia publicznego i interesów konsumenckich. Mniej więcej jeden cent z każdego wydanego euro zasili tego rodzaju działalność, zapisaną w budżecie pod pozycją „Obywatelstwo”.

• Unia Europejska na arenie międzynarodowej

Oddziaływanie funduszy unijnych nie kończy się na naszych granicach zewnętrznych. Dla jednych budżet Unii Europejskiej jest źródłem pomocy kryzysowej po klęsce żywiołowej. Dla innych oznacza długoterminowe wsparcie wysiłków na drodze do dobrobytu, stabilizacji i bezpieczeństwa. Około sześciu centów z każdego euro idzie na współpracę z krajami kandydującymi do członkowstwa w Unii, krajami sąsiadującymi z Unią oraz, rzecz jasna, z najuboższymi regionami i krajami świata.

• koszty administracyjne

Około sześciu centów z każdego euro przeznacza się na pokrycie kosztów funkcjonowania Unii Europejskiej. Zalicza się do nich koszty personelu i budynków wszystkich instytucji UE, w tym Parlamentu Europejskiego, Rady Ministrów, Komisji Europejskiej, Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Europejskiego Trybunału Obrachunkowego.

2.6 Procedura uchwalania budżetu

Decyzje budżetowe w Unii Europejskiej na wszystkich etapach zapadają w sposób demokratyczny. Na początek Komisja, Parlament i Rada Ministrów zawierają wiążące porozumienie, w którym zobowiązują się do zachowania dyscypliny budżetowej, długoterminowego planowania i ścisłej współpracy przy budżetach rocznych. Częścią takiego porozumienia międzyinstytucjonalnego są wieloletnie ramy finansowe, w których określa się górne granice rocznych wydatków w szczególnych pozycjach budżetowych. Ostatnie ramy finansowe obejmują okresy siedmioletnie: 2000-2006 i 2007-2013. Ustanowiona w unijnych traktatach procedura budżetowa trwa od 1 września do 31 grudnia. W praktyce rozpoczyna się znacznie wcześniej, np. przygotowania do budżetu 2007 rozpoczęły się przed końcem 2005 r. Wydatki budżetowe dzielą się na dwa rodzaje: wydatki obowiązkowe i nieobowiązkowe. Do tych pierwszych zalicza się wszystkie wydatki wynikające z umów międzynarodowych i traktatów. Wszystkie pozostałe to wydatki nieobowiązkowe. Ostateczny głos w kwestii wydatków obowiązkowych należy do Rady Ministrów, w kwestii wydatków nieobowiązkowych zaś - do Parlamentu. Wraz z kolejnymi porozumieniami międzyinstytucjonalnymi podział ten stał się mniej wyraźny, gdyż obie instytucje przez cały czas ściśle ze sobą współpracują. Procedura uchwalania budżetu trwa przynajmniej z rok i składa się z kilku etapów:

• ETAP I - realizowany jest w okresie od stycznia do kwietnia roku poprzedzającego wejście budżetu w życie. Prace Komisji Europejskiej nad jego wstępnym projektem.

• ETAP II - na przełomie kwietnia i maja na posiedzeniu ACOR (Komitetu Doradczego Rady ds. Zasobów Własnych) ustalana jest podstawa środków własnych Unii Europejskiej, określających wielkość wpłat państw członkowskich do kasy Unii Europejskiej.

• ETAP III - w maju Komisja Europejska prezentuje wstępny projekt budżetu. Następnie inicjatywa budżetowa przekazywana jest Radzie UE, która pracuje nad dokumentem do lipca.

• ETAP IV - w lipcu następuje tzw. pierwsze czytanie w Radzie. Po zatwierdzeniu przez Radę Unii Europejskiej projekt przekazywany jest do Parlamentu Europejskiego.

• ETAP V - w drugiej połowie października Parlament może zadecydować o wniesieniu poprawek do projektu Rady. Rozpoczyna się tzw. pierwsze czytanie w Parlamencie. Wnioski z pierwszego czytania wraz z propozycjami Parlamentu wracają następnie do Rady i trwa do połowy listopada.

• ETAP VI - po zapoznaniu się z poprawkami Parlamentu Europejskiego i wypracowaniu swojego stanowiska, Rada przesyła poprawioną wersję projektu budżetu z powrotem do Parlament i rozpoczyna się drugie czytanie w Radzie.

• ETAP VII - w połowie grudnia odbywa się głosowanie nad ostateczną wersją budżetu, ale wcześniej parlament ma prawo wprowadzić zmiany do złożonej przez Radę końcowej wersji tekstu. Jeżeli wynik głosowania jest pozytywny, przewodniczący Parlamentu składa swój podpis pod budżetem, nadając mu moc prawną. Parlament może także odrzucić budżet większością członków lub większość 2/3 głosów.

Podobne procedury obowiązują przy przyjmowaniu listów w sprawie poprawek do wstępnego projektu budżetu (przedstawionych, jeżeli przed przyjęciem budżetu wyjdą na jaw nowe informacje) oraz budżetów korygujących (w razie nieuniknionych, wyjątkowych i nieprzewidzianych okoliczności, które mogą pojawić się po przyjęciu budżetu).

2.7 Perspektywa finansowa 2007-2013

Prace nad nową Perspektywą Finansową na lata 2007-2013 rozpoczęły się już w 2004 r. Punktem wyjścia było przyjęcie przez Komisję Europejską komunikatu z 10 lutego 2004 r. budowanie naszej wspólnej przyszłości. Wyzwania polityczne i środki budżetowe w rozszerzonej Unii, zawierającego projekt nowej Perspektywy Finansowej 2007-2013. Najpierw w sprawie budżetu musiały porozumieć się rządy państw Unii, które osiągnęły ostateczne porozumienie na szczycie Rady w grudniu 2005 r. Potem jednak eurodeputowani, rozczarowani zbyt niskim poziomem wydatków, zagrozili jego odrzuceniem. Ostatecznie, po długich negocjacjach, dotyczących m.in. procentu udziału unijnego budżetu w dochodzie narodowym brutto Wspólnoty, projekt nowej Perspektywy Finansowej na lata 2007-2013 został przyjęty 17 maja 2006 r. w ramach Międzyinstytucjonalnego Porozumienia w sprawie dyscypliny budżetowej i poprawy procedury budżetowej pomiędzy Parlamentem Europejskim, Radą i Komisją Europejską. Wynegocjowany budżet stanowi 1,05% DNB Unii Europejskiej. Jest to mniej niż proponowała Komisja Europejska (1,14%), jednakże więcej niż postulowali najwięksi płatnicy netto (kraje, które do unijnej kasy więcej wpłacają, niż z niej wypłacają) - 1%. Dla Polski porozumienie budżetowe przewiduje 89,6 mld euro w ciągu siedmiu lat, co po opłaceniu naszych składek do unijnej kasy oznacza netto około 60 mld euro. Najwięcej, bo aż 59,7 mld euro Polska może otrzymać w ramach funduszy strukturalnych i spójności na rozwój najbiedniejszych regionów, walkę z bezrobociem czy budowę infrastruktury. Ponadto z unijnej kasy trafi ponad 24 mld euro do polskiego rolnictwa (w tym na dopłaty bezpośrednie i rozwój obszarów wiejskich), reszta na rozmaite programy unijne, w tym edukacyjne (jak Erasmus) i naukowe oraz na cele związane z polityką sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (jak ochrona granic i walka z terroryzmem).

2.8 Jak i przed kim Unia Europejska rozlicza się ze swoich wydatków?

Rachunki Unii Europejskiej dzielą się na dwa rodzaje:

• rachunki budżetowe (zawierają szczegółowy zapis wykonania budżetu)

• rachunki ogólne (wykorzystywane są do ustalenia bilansu i wyniku ekonomicznego).

Rachunki budżetowe opierają się na zmodyfikowanej zasadzie rachunkowości kasowej, co oznacza że transakcje (wydatki i przychody) zapisuje się wyłącznie w chwili otrzymania lub wypłacenia środków pieniężnych.

Do prowadzenia rachunków ogólnych (albo księgi głównej) wykorzystuje się metodę podwójnego księgowania, zapisując w ten sposób wszystkie dochody i wydatki w całym roku finansowym. Rachunki ogólne wykorzystuje się do ustalenia wyniku ekonomicznego w bilansie aktywów i pasywów, który sporządza się, by pokazać sytuację finansową Unii Europejskiej na dzień 31 grudnia każdego roku.

Co miesiąc na swojej stronie internetowej Komisja zamieszcza sprawozdania z wykonania budżetu. Ze sprawozdań tych widać jak wydawane są pieniądze. Informacje dotyczą każdego działu budżetu i każdego obszaru polityki. Komisja publikuje także roczne sprawozdania finansowe Wspólnot Europejskich, które obejmują między innymi skonsolidowane sprawozdania z wykonania budżetu i saldo końcowe. Przygotowuje się je zgodnie z międzynarodowymi standardami rachunkowości w sektorze publicznym.

Oprócz regularnych audytów (audyt jest to weryfikacja, czy cel wyznaczony przez organizację audytowaną został osiągnięty lub czy jej działania są zgodne z zaakceptowanymi standardami, statusem czy praktykami) i kontroli wewnętrznych roczne sprawozdania finansowe i zarządzenie zasobami Unii Europejskiej , podlegają zewnętrznej i niezależnej kontroli Europejskiego Trybunału Obrachunkowego. Co roku Trybunał sporządza sprawozdanie dla Parlamentu i Rady Ministrów i wraz z nim wydaje opinię zwaną poświadczeniem wiarygodności, która dotyczy:

• wiarygodności rachunków (dotyczy tego, czy księgi rachunkowe są dobrze prowadzone)

• legalności i prawidłowości transakcji leżących u podstaw rozliczeń (dotyczy uzyskanych dochodów i realizowanych płatności)

Kiedy roczne sprawozdanie Trybunału Sprawiedliwości jest już opublikowane, a roczne rachunki zamknięte, Rada przedstawia swoje zalecenia Parlamentowi Europejskiemu. Na tej podstawie Parlament Europejski wyraża opinię na temat sposobu, w jaki Komisja zarządzała budżetem w danym roku finansowym. Jeśli Parlament uznaje, że zarządzenie było prawidłowe, udziela Komisji absolutorium. Czyniąc to Parlament niejednokrotnie formułuje zalecenia dotyczące działań, jakie Komisja powinna podjąć w przyszłości, a w odpowiedzi Komisja określa kroki, które ma zamiar podjąć i informuje o nich Parlament i Radę.

3.Budżet Polski

3.1 Pierwszy budżet Państwa Polskiego

Dokument "Obojga Narodów - Skarbu Koronnego i Skarbu Wielkiego Księstwa Litewskiego - Tabele intrat i ekspensy rocznej ordynaryjnej i ekstraordynaryjnej" uznawany jest za pierwszy budżet Państwa Polskiego, który został uchwalony przez Sejm w 1768 r.

Ustawa sejmowa przewidywała opracowanie budżetu, który miał uwzględnić źródła dochodów i rodzaje wydatków. Ze względu na konieczność podwyższenia wysokości istniejących podatków i nałożenia nowych, „budżet” został jednomyślnie przyjęty przez Sejm.

W ten sposób Polska stała się drugim po Anglii państwem, w którym uchwalono budżet. Za datę powstania współczesnego budżetu państwa, rozumianego jako uchwalany przez parlament dyrektywny plan dochodów i wydatków państwa na przyszły rok budżetowy, przyjmuje się bowiem rok 1689 (wg niektórych historyków 1688).

3.2 Definicja budżetu Polski

Budżet państwa jest podstawowym segmentem (ogniwem) systemu finansów publicznych. W budżecie tym gromadzona jest i dzielona największa cześć funduszy publicznych. Budżet państwa jest pojęciem wieloznacznym. Jest on jednocześnie:

• podstawowym planem finansowym obejmującym dochody i wydatki państwa (władzy rządowej), uchwalonym na okres roku budżetowego.

• funduszem scentralizowanych środków pieniężnych gromadzonych i rozdzielanych w ciągu roku, w związku z realizacją zadań

• aktem normatywnym najwyższej rangi, ponieważ uchwalany jest w formie ustawy.

Na podstawie ustawy o finansach publicznych budżet państwa można określić jako plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa, sądów i trybunałów, uchwalony w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego, zwanego „rokiem budżetowym”. Ustawa budżetowa musi spełniać następujące zasady:

• zasada jedności (dotyczy ona wewnętrznej kontroli budżetu. Wyraża postulat, by wszystkie dochody i wydatki budżetu ujęte były w jednym planie finansowym i tworzyły jeden scentralizowany fundusz, a ponadto budżet powinien być wspólną pulą środków, w której dochody zespolone są w jedną całość i służą finansowaniu wydatków)

• zasada zupełności (powszechności - postuluje włączenie do budżetu wszystkich dochodów i wydatków państwa w pełnych kwotach, czyli finansowanie wszystkich jednostek sektora finansów publicznych metodą brutto)

• zasada roczności (wymaga, by budżet był opracowywany i uchwalany na jeden rok, ale nie musi być to rok kalendarzowy)

• zasada równowagi (postuluje ona konieczność dopasowania dochodów i wydatków tak, by kwota planowanych wydatków nie była większa od kwoty oczekiwanych dochodów)

• zasada szczegółowości (oznacza, że dochody i wydatki budżetowe powinny być usystematyzowane według takich podziałek klasyfikacyjnych, które zapewniają prawidłowy proces planowania, wykonywania i kontroli budżetowej)

• zasada jawności (oznacza szczegółowe informowanie o pracach nad ustawą budżetową i przebiegiem realizacji budżetu. Wyrażana jest ona w jawności debat parlamentarnych nad projektem ustawy budżetowej, publikowaniu ustawy budżetowej w Dzienniku Ustaw, jawności obrad nad sprawozdaniem z wykonania budżetu, podawaniu do publicznej wiadomości podstawowych informacji dotyczących finansów publicznych)

• zasada przejrzystości wskazuje na potrzebę prezentacji finansów publicznych w układzie przejrzystym, czytelnym, tak aby widoczny był ściśle określony podział zadań i kompetencji, a jednakże zasady rachunkowości umożliwiły jednoznaczne określenie źródeł dochodów i kierunków wydatkowania środków publicznych).

Oprócz zasad budżet Polski musi spełniać następujące funkcje:

• funkcja redystrybucji (polega ona na gromadzeniu zasobów pieniężnych, podziale gromadzonych dochodów na rzecz podmiotów, które nie mogą samodzielnie finansować swojej działalności)

• funkcja alokacyjna polega na tym, że budżet uczestniczy w rozmieszczeniu części zasobów w gospodarce, czyli dotyczy to wytwarzanych przez sektor publiczny dóbr, w tym głównie usług, z których na takich samych warunkach może korzystać całe społeczeństwo)

• funkcja stymulacyjna (bodźcowa - polega na wykorzystaniu budżetu do oddziaływania na procesy gospodarcze zarówno w skali mikro-, jak i makroekonomicznej)

• funkcja stabilizacyjna (wyrównawcza - polega na odpowiednim kształtowaniu dochodów i wydatków budżetowych w celu osiągnięcia systematycznego rozwoju gospodarki, przeciwdziałania zjawiskom recesji, czyli inaczej określając łagodzenia wahań koniunktury gospodarczej.

• Funkcja fiskalna (skarbowa - jest realizowana przez pobór podatków, czyli przyjmowanie części dochodów od podmiotów osiągających te dochody)

• Funkcja kontrolna (ewidencyjno-kontrolna - wynika z funkcji kontrolnej finansów. Uzyskane dochody budżetowe informują o przebiegu procesów gospodarczych w aspekcie rzeczowym, np. podatek od towarów i usług informuje o wzroście lub spadku przychodów ze sprzedaży).

3.3 Dochody budżetu Polski

Dochody budżetowe to wpłaty środków pieniężnych na rzecz budżetu od różnych podmiotów, np. przedsiębiorstw państwowych, spółdzielczych, prywatnych, ludności, z zagranicy, z różnych tytułów, określonych przepisami prawa.

W całym systemie budżetowym wyodrębniamy dwa rodzaje dochodów:

• dochody rzeczywiste są to strumienie wpływające spoza budżetu, a więc kształtujące faktyczną wielkość środków, którymi może dysponować cały system budżetowy

• dochody rozliczeniowe to przesunięcia zrealizowanych dochodów rzeczywistych między budżetami. Dochody te są określane jako przelewy lub transfery wewnątrz systemu budżetowego.

Nauka prawa finansowego klasyfikuje je według kryteriów, jako:

• dochody bezzwrotne (np. podatki, cła, kary pieniężne, wpłaty z zysku NBP) i dochody zwrotne (nazywane prawie przychodami pochodzące od kredytów i pożyczek, ze sprzedaży bonów towarowych i obligacji)

• przymusowe (np. podatki, opłaty, kary i grzywny pieniężne) i dobrowolne (np. pożyczki, pieniężne darowizny, zapisy na rzecz Skarbu Pastwa)

• ogólne (np. podatki, cła, opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych) i indywidualne (np. wpłaty z zysku NBP, dochody z prywatyzacji konkretnego banku, konfiskaty mienia)

• nieodpłatne (np. podatki, cła, darowizny) i odpłatne (np. opłaty)

• krajowe (np. podatki, cła, opłaty) i zagraniczne (np. zagraniczne darowizny i pożyczki, dochody z emisji obligacji na rynki zagraniczne)

• państwowe (np. podatek od towarów i usług, wpłaty z zysku NBP, cła) i lokalne (np. podatek od nieruchomości, opłata targowa, opłata sanitarna, dochody komunalnych jednostek budżetowych).

Podstawowymi źródłami dochodów budżetu państwa, według art. 62 ustawy o finansach publicznych są:

• cła

• wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa

• dywidendy

• wpłaty z zysku NBP

• wpłaty nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych,

• dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile przepisy szczególnie nie stanowią inaczej

• dochody z najmu i dzierżawy oraz innych umów o podobnym charakterze

• opłaty od poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa

• odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych

• odsetki od lokat terminowych ustawionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa

• odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych

• grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile na mocy odrębnych przepisów nie stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych

• spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa lub inne dochody publiczne.

Poniżej znajdują się wykresy, które pokazują nam dochody budżetu państwa na rok 2007 (w tysiącach złotych)

3.4 Wydatki budżetu Polski

Wydatki budżetu są związane z realizacją funkcji państwa w zakresie zaspakajania potrzeb publicznych, na ogół w sposób nieodpłatny. Finansowanie tych dóbr następuje poprzez wydatkowanie środków budżetowych. Pułap tych wydatków wyznaczony jest przez wielkość dochodów budżetowych i możliwości do sfinansowania deficyt budżetowy.

Uregulowany ustawowo (art. 69 ust. 1 ustawy o finansach publicznych) podział wydatków budżetu państwa wyodrębnia:

• wydatki bieżące (np. zakup dóbr, wypłata wynagrodzeń, emerytur, rent)

• wydatki na obsługę Skarbu Państwa (spłata rat i odsetek zadłużenia zagranicznego i krajowego)

• wydatki majątkowe (na inwestycje państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie kosztów inwestycji innych jednostek, na zakup akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego).

W planowaniu wydatków budżetowych istotny jest ich podział na:

• wydatki sztywne (zdeterminowane - to z góry określone wielkości, bowiem wynikające z obowiązującego prawa, do tych wydatków należą przede wszystkim: subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego, finansowanie dróg, obsługa długu publicznego, dotacje do ubezpieczeń społecznych)

• wydatki elastyczne (to są pozostałe wydatki, np. wynagrodzenia, wydatki inwestycyjne czy też wydatki na programy restrukturyzacyjne).

Zgodnie z art. 63 ustawy o finansach publicznych wydatki budżetu państwa są przeznaczone na:

• realizację zadań wykonywanych przez organy władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administrację rządową, sądy i trybunały

• subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego

• subwencje dla partii politycznych

• dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego

• dofinansowanie zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego

• dotacje na zadania określone ustawami

• współfinansowanie programów realizowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, niepodlegających zwrotowi.

Wykresy przedstawiające wydatki budżetu państwa za rok 2007 (w tysiącach złotych)

3.5 Deficyt budżetowy

Zgodnie z ustawą o finansach publicznych (art. 64 ust. 1) „różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa lub deficyt budżetu państwa”. W Polsce od wielu lat uchwalane budżety mają wydatki wyższe od dochodów, co oznacza występowanie deficytu budżetowego. W roku 2007 dochód wyniósł 228 952 516 tyś. zł. a wydatki 258 952 516 tyś zł., co wynika że nastąpił deficyt budżetowy 30 000 000 tyś. zł.

Źródła finansowania deficytu budżetowego:

• zaciągnięcie przez państwo pożyczek w bankach lub w jednostkach sfery finansowo-rzeczowej,

• zaciąganie przez państwo pożyczek zagranicznych: w innych państwach; w instytucjach finansowych (Bank Światowy, Bank Europejski),

• państwo próbuje zwiększyć dochody budżetowe poprzez: poprawę ściągalności podatków, wzrost stopy podatkowej, wzrost liczby podatników,

• zmniejszanie wydatków budżetowych - ograniczanie dotacji, subwencji, świadczeń pomocy i opieki społecznej na rzecz ludności. Jest to niezwykle trudne,

• emisja dodatkowych znaków pieniężnych ponad potrzeby obiegu gospodarczego (drukowanie tzw. „pustego pieniądza” - nie mającego pokrycia w masie towarowej. Sposób ten grozi powikłaniom w postaci pojawienia się inflacji w gospodarce (druga po bezrobociu plaga ekonomiczna),

• emisja papierów wartościowych ( obligacji, weksli, bonów skarbowych).
  

3.6 Procedura uchwalania budżetu Polski

Projekt ustawy budżetowej musi być rozpatrywany w trzech czytaniach. Pierwsze czytanie odbywa się zawsze na posiedzeniu parlamentu Sejmu. Obejmuje ono uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy oraz debatę w sprawie ogólnych zasad projektu. Pierwsze czytanie kończy się skierowaniem projektu do Komisji Finansów Publicznych. Poszczególne części projektu rozpatrują także właściwe komisje sejmowe. Komisja Finansów Publicznych przy udziale przedstawicieli poszczególnych komisji sejmowych projektu ustawy budżetowej, a także stanowisk przekazanych przez komisje, przygotowuje sprawozdanie wraz z wnioskiem w sprawie przyjęcia projektu ustawy bez poprawek lub przyjęcia z poprawkami, ale komisja nie może odrzucić projektu ustawy budżetowej. Marszałek Sejmu zarządza druk sprawozdania i doręcza go posłom.

Drugie czytanie projektu ustawy budżetowej odbywa się nie wcześniej niż 7 dni od doręczenia sprawozdania posłom. Obejmuje ono przedstawienie sejmowi sprawozdania Komisji Finansów Publicznych o projekcie ustawy, przeprowadzenie debaty oraz zgłoszenie poprawek i wniosków. Po zgłoszeniu nowych poprawek i wniosków projekt ustawy kierowany jest ponownie do komisji, która go rozpatrywała, chyba że Sejm postanowi inaczej

Trzecie czytanie projektu ustawy budżetowej odbywa się po przygotowaniu i doręczeniu posłom dodatkowego sprawozdania Komisji Finansów Publicznych lub niezwłocznie po drugim czytaniu, jeżeli projekt nie został skierowany do komisji. Obejmuje ono przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji, albo przedstawione przez Posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych podczas drugiego czytania oraz głosowanie. Po przyjęciu projektu Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie potwierdzonym swoim podpisem tekst uchwalonej przez Sejm ustawy Marszałkowi Senatu oraz Prezydentowi. Tekst ten otrzymują również posłowie.

3.7 Projektu ustawy budżetowej na 2009 roku

(z dnia 20.09.2008)

W projekcie ustawy budżetowej na 2009 rok zaplanowano:

• dochody budżetu państwa na kwotę 303 544 670 tyś. zł.

• wydatki budżetu państwa na kwotę niewiększą niż 321 744 670 tyś. zł.

• deficyt budżetu państwa na kwotę nie większą niż 18 200 000 tyś. zł.

3.8 Rozliczenia Polski z Unią Europejską.

Polska, podobnie jak wszystkie kraje członkowskie Wspólnoty, jest zobligowana do wpłacania składki na rzecz budżetu UE. Składka ta ma postać miesięcznych rat i składa się z takich elementów, jak: tradycyjne środki własne (cła, opłaty rolne i cukrowe), VAT oraz część wynikająca z wielkości dochodu narodowego brutto. Obowiązek dokonywania wpłat nakłada na urzędy administracji publicznej zadania związane z prognozowaniem, obliczaniem, poborem, kontrolowaniem, a następnie przekazywaniem zebranych środków do budżetu ogólnego UE. Polska uzyskała dodatnią pozycję netto wobec budżetu Unii, czyli wpłaty przez nią dokonywane na rzecz budżetu ogólnego są niższe od środków, jakie do Polski wpływają. Mówi się, że Polska jest beneficjentem netto.

4. Różnice pomiędzy budżetem Unii Europejskiej a budżetem innych narodów

Budżet Unii Europejskiej posiada kilka cech różniących go od budżetów narodowych. Przede wszystkim nie spełnia on roli narzędzia polityki makroekonomicznej, gdyż jego bieżące dochody i wydatki muszą się równoważyć, czyli nie możliwości wykorzystania deficytu do stabilizowania gospodarki. Ważną cechą odróżniającą budżet UE od budżetów narodowych jest charakter systemu wydatkowania.

Budżet UE nie ponosi takich wydatków jak edukacja, zdrowie czy ochrona, nie ma też wydatków związanych z obsługą długu publicznego. Unia Europejska przeznacza środki finansowe m.in. na Wspólną Politykę Rolną, fundusze strukturalne, działania zewnętrzne, administrację, badania naukowe, ochronę konsumentów, młodzież, kulturę, media. Największą część wydatków pochłania rolnictwo, a w szczególności działania wynikające z interwencji na rynkach.

Oryginalność systemu zapewnia podział wydatków na obowiązkowe i nieobowiązkowe. Taki system ma na celu ochronę osób trzecich oraz podział uprawnień pomiędzy Radę a Parlament Europejski. Wśród wydatków obowiązkowych wyróżnia się wydatki, które mają umożliwić Wspólnocie wywiązanie się z obowiązków wewnętrznych i zewnętrznych wynikających z traktatów lub aktów prawnych. Natomiast wydatki nieobowiązkowe to pozostałe wydatki, czyli fundusze strukturalne, wydatki administracyjne oraz wydatki związane z polityką wewnętrzną.

Źródłem dochodów budżetu Unii są składki państw członkowskich, które tworzą system środków własnych. Wpłaty dokonywane przez kraje UE pochodzą z opłat rolnych i cukrowych, ceł, przychodów z tytułu podatku VAT. Członkowie UE mają także obowiązek uiszczania wpłat bezpośrednich, które wyliczane są jako część dochodu narodowego brutto.

5. Unia Gospodarczo-Walutowa

5.1 Definicja Unii Gospodarczo-Walutowej

Unia Gospodarcza i Walutowa, UGW, UGiW ( ang. Economic and Monetary Union, EMU) -jeden z elementów współpracy w ramach Unii Europejskiej, ustanowiony w 1992 roku Traktatem z Maastricht.

Jej głównym przedsięwzięciem jest utworzenie wspólnej waluty europejskiej euro oraz Europejskiego Banku Centralnego. Jest złożonym systemem współpracy państw Unii Europejskiej. dotyczy swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału, a także ustabilizowania kursów walutowych.

Celem tych działań jest wprowadzenie wspólnej waluty, stopniowe ujednolicanie polityki monetarnej oraz koordynacja działań ekonomicznych i gospodarczych.

5.2. Narodziny idei Unii Gospodarczo - Walutowej

Pomysł powołania Unii Gospodarczo - Walutowej pojawił się już na szczycie w Hadze w 1969, rok późniejszy plan Wernera zakładał powołanie UGW w ciągu 10 lat, nie zostało to jednak zrealizowane (m.in. z powodu światowego kryzysu walutowego w latach siedemdziesiątych). Po powstaniu Europejskiego Systemu Walutowego w 1979 stworzenie rynku wewnętrznego zakładał Jednolity Akt Europejski.

Decydujące były tzw. pakiety Delorsa, których wprowadzenie oznaczało realizację drogi do UGW w trzech etapach.

• Etap pierwszy od 1 lipca 1990 przystąpiono do wzmocnienia współpracy państw członkowskich w ramach polityki gospodarczej i walutowej (nadzór sprawował Komitet Walutowy). 1 listopada 1993 roku zamrożono stosunek walut narodowych do ECU (przeliczeniowej Europejskiej Jednostki Monetarnej)

• Etap drugi integracja gospodarcza posuwała się coraz dalej. Od 1 stycznia 1994 roku narodowe Banki Centralne zyskiwały coraz większą niezależność. Funkcjonowanie systemu nadzorował Europejski Instytut Walutowy we Frankfurcie. Jesienią i wiosną każdego roku kontrolował on politykę gospodarczo-walutową poszczególnych państw. W grudniu 1995 roku w Madrycie wspólnej monecie nadano nazwę euro. Ustanowiono też system TARGET - system automatycznych przeliczeń monet narodowych na euro.

• Etap trzeci Rozpoczął się 1 stycznia 1999 wprowadzeniem wspólnej waluty - euro w jedenastu państwach Piętnastki (Wielka Brytania, Szwecja i Dania nie wyraziły chęci przystąpienia do wspólnej waluty, Grecja nie spełniła kryteriów konwergencji). Formalnie rozpoczął swoją działalność Europejski Bank Centralny - (EBC), który wraz z bankami centralnymi państw członkowskich stworzył Europejski System Banków Centralnych (ESBC)

5.3.Warunki uczestnictwa w Unii Gospodarczo - Walutowej

1.Stabilność cen (krajowa stopa inflacji nie może przekraczać więcej niż 1,5 procent stopy inflacji trzech najdoskonalszych pod tym względem państw UGW),

2.Stabilność kursu walutowego (członek UGW musi wykazać stabilność kursu w ramach ERM przez ostatnie dwa lata bez dokonywania dewaluacji względem waluty któregoś z państw UGW),

3.Konwergencja długoterminowych stóp procentowych (te stopy nie mogą przekraczać więcej niż 2% przeciętnej dla trzech państw najlepiej sobie radzących z inflacją),

4.Niski deficyt budżetowy (państwa UGW nie mogą przekroczyć 3% PKB długu rządowego),

5.Mały dług publiczny (dług państw członkowskich nie może przekroczyć 60% PKB).

5.4. Instytucje Krajów Unii Gospodarczo- Walutowej

Instytucje Krajów Unii Gospodarczo - Walutowej, to osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania na terenie krajów UGiW (Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia i Włochy) i inne podmioty mające siedzibę na terenie tych krajów.

Wyróżniamy następujące instytucje:

• Monetarne Instytucje finansowe - banki i fundusze rynku pieniężnego krajów UGW, których działalność polega na przyjmowaniu depozytów i bliskich substytutów depozytów od podmiotów innych niż monetarne instytucje finansowe oraz udzielanie kredytów i inwestowania w papiery wartościowe na własny rachunek. Zaliczamy tu: Europejski Bank Centralny oraz Narodowe Banki Centralne Krajów UGW.

• Niemonetarne Instytucje finansowe, zaliczamy tutaj:

• instytucje rządowe i samorządowe- wszystkie jednostki instytucjonalne UGW finansowane w całości lub części z obowiązkowych płatności dokonywanych przez jednostki należące do pozostałych sektorów i wszystkie jednostki instytucjonalne, których podstawową działalnością jest redystrybucja dochodów i majątku narodowego.

• instytucje Samorządowe - czyli jednostki szczebla lokalnego krajów UGW będące odrębnymi jednostkami instytucji, których kompetencje obejmują tylko lokalne części terytorium ekonomicznego kraju z wyjątkiem lokalnych oddziaływań funduszy ubezpieczeń społecznych.

• Fundusze Ubezpieczeń Społecznych - obejmują centralne, lokalne, regionalne jednostki instytucji krajów UGW, których podstawowym działaniem jest zabezpieczenie świadczeń społecznych.

• Pozostałe sektory

• pozostałe instytucje pośrednictwa finansowego (instytucje krajów UGW, których podstawowym działaniem jest pośrednictwo finansowe realizowane przez zaciągania zobowiązań w formach innych niż gotówka, depozyty) i pomocnicze instytucje finansowe (które nie prowadzą pośrednictwa finansowego we własnym imieniu, jedynie przyczyniają się do tworzenia warunków do tego pośrednictwa);

• instytucje ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne - obejmują wszystkie finanse instytucji krajów UGW, których podstawowym działaniem jest pośrednictwo finansowe realizowane przez gromadzenie funduszy dla ochrony przed ryzykiem;

• przedsiębiorstwa czyli wszystkie jednostki instytucji krajów UGW posiadające osobowość prawną będące producentami rynkowymi, których podstawowym działaniem jest wytwarzanie wyrobów i usług niefinansowych;

• gospodarstwa domowe i instytucje niekomercyjne (gospodarstwa domowe - to osoby lub grupy osób będące konsumentami i osobami, które są producentami wyrobów i usług niefinansowych przeznaczonych wyłącznie do własnego spożycia. Instytucje niekomercyjne - nastawione na zysk stanowiące odrębne jednostki prawne działające na rzecz gospodarstw domowych, których podstawowe przychody stanowią dobrowolne wpłaty pieniężne lub w naturze od gospodarstw domowych, dotacje instytucji rządowych, samorządowych oraz dochody z tytułu własności).

5.5 Sektor usług finansowych w gospodarce Unii Europejskiej

Zgodnie z układem bilansu obrotów bieżących MFW usługi rynkowe dzielą się na:

• transport

• podróże

• pozostałe

Usługi finansowe należą do pozostałych usług rynkowych i obejmują działalność w zakresie:

• ubezpieczeń oraz usług pokrewnych,

• bankowości i innych usług finansowych.

Sektor usług finansowych dzieli się na:

• detaliczny - charakteryzujący się mniejszym stopniem integracji

• hurtowy (wholesale) - profesjonalnych instytucji finansowych, inwestorów, którzy dokonują operacji na wielką skalę - o dużym stopniu integracji

5.5.1 Integracja rynku usług finansowych w Unii Europejskiej

• Traktat Rzymski z 1957 r. ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą

• Jednolity Akt Europejski z 1986 r.

• Traktat z Maastricht z 1991 r. ustanawiający m.in. strukturę instytucjonalną i organizacyjną europejskiej bankowości centralnej

• Strategia Lizbońska - Financial Services Action Plan (FSAP) przyjęty w 1999 r. przez Komisję Europejską. Plan ten obejmuje wszystkie segmenty systemu finansowego ze szczególnym naciskiem na rynek papierów wartościowych uważany za kluczowy czynnik rozwoju gospodarki.

Analiza integracji sektora usług finansowych Unii Europejskiej:

• Obrót tymi usługami w UE rośnie szybciej od innych sektorów gospodarki. W latach 2000-2004 średni wzrost wynosił 14%, przy średnim wzroście handlu usługami wynoszącym ok.10% a towarami ok. 7%.

• W latach 1998-2004 nastąpił wzrost udziału transgranicznych pożyczek międzybankowych z 25% do 40%.

• Według EBC średnio 12% aktywów instytucji kredytowych jest w posiadaniu instytucji z innych państw, w tym 9% należy do instytucji z Europejskiego Obszaru Gospodarczego (UE, Islandia, Norwegia, Szwajcaria).

• Pomiędzy 2001 r. i 2005 r. miało miejsce 466 fuzji i przejęć w europejskim sektorze bankowym. Z tego 69% (321) było krajowych, 25% (118) w Europejskim Obszarze Gospodarczym.

5.5.3. Znaczenie europejskiego rynku usług finansowych w handlu międzynarodowym:

• stanowił w 2005 r. ok. 27% rynku światowego

• był największy na świecie na rynku:

• akcji

• walutowym

• instrumentów pochodnych

• Szacunkowa wartość sektora 173 mld euro

Największy na świecie jest rynek amerykański, szacunkowa wartość 244 mld euro .

5.5.4. Podsumowanie

• sektor usług finansowych w UE jest najbardziej zintegrowany na hurtowym rynku pieniężnym.

• wzrost sektora usług fin. w UE w latach 1995-2005 nastąpił w większym stopniu niż przeciętny wzrost gospodarczy w UE - 25 .

• sektor hurtowy usług finansowych UE stanowi 27% rynku światowego.

• UE prowadzi pod względem eksportu usług finansowych, a największym eksporterem usług finansowych w UE jest Wielka Brytania.

• największą giełdą papierów wartościowych w UE jest London Stockexchange, ale jest ona ponad czterokrotnie mniejsza od NYSE .

• w celu wykorzystania potencjału sektora konieczne jest wprowadzenie regulacji mających na celu większą integrację pieniężnego rynku detalicznego i hurtowego przepływów kapitałowych.

5.6. Sektor publiczny i prywatny

Jest częścią gospodarki, która zajmuje się dostarczaniem dóbr i usług dla państwa i obywateli. Jego działalność ma zastosowanie na poziomie państwowym, regionalnym oraz lokalnym. Aktywność sektora publicznego opiera się przede wszystkim na zapewnieniu obywatelom opieki socjalnej, gwarantowaniu bezpieczeństwa narodowego i planowaniu zagospodarowania przestrzeni. Do sektora publicznego zalicza się wszystkie jednostki organizacyjne, w których własność Skarbu Państwa lub samorządu ma udział większy niż 50%.

Jest pojęciem określającym część gospodarki narodowej, która nie jest finansowana ani kapitałem państwowym ani samorządowym. Innymi słowy są to przedsiębiorstwa oraz organizacje gospodarcze, które należą do rąk prywatnych. Do sektora prywatnego zalicza się również te przedsiębiorstwa, w których państwo lub samorząd ma udziały, nieprzekraczające jednakże 50% wszystkich udziałów. W państwach wolnorynkowych sektor prywatny stanowi większą część gospodarki, generując odpowiednio większą część PKB.

6. Programy Unii Europejskiej

Wraz z przystąpieniem do Unii każdy kraj oprócz zakresu obowiązków odnosi wymierne korzyści. Dzięki określeniu przez Unię standardów i zasad funkcjonowania każdy z krajów członkowskich ma możliwość korzystania z szerokiego pakietu programów mających na celu poprawę warunków życia, ochrony środowiska, rozwoju obszarów słabo uprzemysłowionych itp. .Polska ma możliwość korzystania m. in. z takich programów i osi jak: Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Pogram Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka.

6.1 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich

PROW jest to program realizujący politykę Rozwoju Obszarów Wiejskich Unii Europejskiej. Program jest finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich. W Polsce za jego realizację odpowiada Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Na realizację Programu na lata 2007-2013 przeznaczone jest ponad 17 mld EUR (dokładnie 17 217 817 541,33 EUR).Głównymi celami Programu jest realizacja celów polityki Rozwoju Obszarów Wiejskich.

Program dzieli się na cztery podstawowe osie z których każda zakłada rozwój odrębnych sektorów:

Oś I- Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego

• szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie

• ułatwienie startu młodym rolnikom

• renty strukturalne

• modernizacja gospodarstw rolnych

• zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej

• poprawienie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa

• uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności

• działania informacyjne i promocyjne

• grupy producentów rolnych

• korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów

Oś II- Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich

• wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW)

• płatności dla obszarów natura 2000 oraz z wdrażaniem ramowej dyrektywy wodnej

• program rolno środowiskowy

• zalesianie gruntów rolnych oraz gruntów innych niż rolne

• odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy wprowadzenie instrumentów zapobiegawczych

Oś III- Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej

• różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej

• podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej

• odnowa i rozwój wsi

• tworzenie i rozwój mikro przedsiębiorstw

Oś IV- Leader

• lokalne strategie rozwoju

• współpraca między regionalna i między narodowa

• nabywanie umiejętności , aktywizacja i koszty bieżące lokalnych grup działania

LEADER jest podejściem przekrojowym, które ma przyczynić się do aktywizacji społeczności wiejskich przez włączenie partnerów społecznych i gospodarczych do planowania i wdrażania lokalnych inicjatyw.

Lokalne podejście wpływa na lepsze zdefiniowanie problemów obszaru i określenie sposobów ich rozwiązania. LEADER jest oddolnym partnerskim podejściem do rozwoju obszarów wiejskich. Realizowane jest ono przez Lokalne Grupy Działania (LGD). Polega na opracowaniu przez lokalną społeczność wiejską Lokalnej Strategii Rozwoju (LSR) oraz realizacji wynikających z niej innowacyjnych projektów, łączących zasoby ludzkie, naturalne, kulturowe, historyczne, itp., a także wiedzę i umiejętności przedstawicieli trzech sektorów: publicznego, gospodarczego i społecznego. Przedstawiciele tych sektorów tworzą partnerstwo trójsektorowe, czyli tzw. Lokalną Grupę Działania. Wybiera ona projekty, a ich realizacja przyczynia się do osiągnięcia celów wspólnie opracowanej strategii.

6.2 Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 (PO IŚ) stanowi jeden z instrumentów, za pomocą którego realizowane są Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia w latach 2007-2013.

Naczelnym celem PO IŚ jest wzrost atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów uwzględniając zarówno rozwój infrastruktury technicznej, jak również ochronę i poprawę stanu środowiska naturalnego, zdrowia, utrzymanie tożsamości kulturowej, a także rozwijając spójność terytorialną. Wysokość środków finansowych przeznaczonych na PO IŚ ze środków Unii Europejskiej szacuje się w latach 2007-2013 na 27 848,3 mln euro (w tym ze środków Funduszu Spójności - 21 511,06 mln euro (77%) oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego - 6 337,2 mln euro (23%)).

16

---