SEMESTR PIERWSZY

Wykład 1 07.10.2009r.

Okresy związane z procesem rozrodczym:

• płodowy i noworodkowy

• powstają komórki płciowe

• różnicowanie i rozwój narządów rozrodczych

• rozpoczęcie wydzielania gonadotropin i hormonów sterydowych

• młodzieńczy

• zakończony osiągnięciem dojrzałości płciowej

• osiągnięcie zdolności wytwarzania gamet

• charakterystyczne dla gatunku i płci zachowanie seksualne

• dojrzałości płciowej

• zwierzę w tym okresie jest użytkowane

• zdolność do rozrodu (samice - cykle rujowe, ciąża, regularne cykle jajnikowe)

• samce produkują pełnowartościowe nasienie

• przekwitania i starości

• zwierzęta często nie dożywają do tego okresu (gł. krowy)

• spadek wydajności rozrodczej aż do jej zaniku

• proces starzenia się

„Omne vivum ex ovo” - Wszystko co żywe rodzi się z jaja (William Harvey).

Gametogeneza - powstawanie i rozwój komórek rozrodczych.

U zwierząt domowych i człowieka pierwotne komórki płciowe wyodrębniają się bardzo wcześnie - w endodermie pozazarodkowej w pęcherzyku żółtkowym obok omoczni. Komórki te w sposób czynny wędrują do okolic rozwijających się nerek, gdzie osiedlają się w listwie płciowej - są to zawiązki gonad. Podczas wędrówki dzielą się one mitotycznie i dochodzi do przekształcenia zawiązków gonad w jądra lub jajniki. Przekształcanie to następuje stopniowo; np. u świń trwa od 26 dnia po zapłodnieniu.

Oogeneza

Rozpoczyna się we wczesnym okresie życia zarodkowego. Powstające w szypule pęcherzyka żółtkowego pierwotne komórki płciowe wędrują do zawiązków gonad, gdzie intensywnie dzielą się mitotycznie. Do tego momentu mają jednakową postać, potem różnicują się na męskie i żeńskie komórki płciowe.

W jajnikach po zróżnicowaniu, pierwotne komórki płciowe przekształcają się w oogonia, które dzielą się mejotycznie (podział jądra z redukcją liczby chromosomów o połowę). Podział ten składa się z dwóch podziałów redukcyjnych - I i II. Podział ten zatrzymuje się w stadium profazy I podziału mejotycznego. Od tego momentu oogonia nazywa się oocytami I rzędu. Otaczają się one płaskimi komórkami nabłonkowymi i powiększają swoją objętość tworząc pierwotny pęcherzyk jajnikowy. W tym stadium - oocytu I rzędu - organizm może trwać przez kilka lat.

W chwili urodzenia samicy liczba oocytów I rzędu i pęcherzyków jest już zdeterminowana:

• krowy - ok. 70 tys. oocytów

• suki - ok. 700 tys. oocytów

• klacze - 36-40 tys. pęcherzyków pierwotnych

• świnie - w każdym cyklu ok. 50 pęcherzyków

• owce - 12-36 tys. pęcherzyków pierwotnych

• kotki - 300-250 tys. pęcherzyków pierwotnych

Liczba pęcherzyków jak i oocytów spada wraz z wiekiem samicy na skutek atrezji (zaniku), ale nigdy nie ulega wyczerpaniu. U klaczy wystarcza nawet na 25 lat.

Dojrzałość płciowa (pubertitas) - wiek zwierzęcia, gdy gonady zaczynają produkować komórki płciowe zdolne do zapłodnienia:

• samce - okres pierwszej kopulacji z wydaleniem plemników

• samice - zapoczątkowanie cykli rujowych z komórkami jajowymi (cykle owulacyjne) z objawami rui

Dojrzałość hodowlana - przydatność do rozrodu w aspekcie wymogów hodowlanych i produkcyjnych; uzależniona jest od:

• rasy

• uwarunkowań genetycznych

• żywienia

• utrzymania

• stanu zdrowia

• prawidłowego rozwoju anatomicznego

Dojrzałość rozpłodowa - wiek zwierzęcia, w którym może rozpocząć rozpłód bez ryzyka zaburzeń, rozwoju i wydajności.

gatunek	dojrzałość płciowa (mies.)	dojrzałość hodowlana
bydło	8 (7-10)	15 (12-19) mies.
konie ciepłokrwiste	12 (10-18)	2-3 lata
konie zimnokrwiste		4-5 lat
świnie	5,5 (3-6)	6-8 mies. (105 - 120 kg)
owce	7-10	9-12 mies.
kozy	5-12	8-10 mies.
psy	6-12	ok. 12 mies.
koty	7-9	7-9 mies.

Po osiągnięciu przez samicę dojrzałości płciowej następuje dalszy rozwój pęcherzyków i oocytów.

Komórki płaskie otaczające oocyt przekształcają się w komórki sześcienne i komórki ziarniste - może tworzyć się kilka warstw tych komórek. Dookoła nich z komórek tkanki łącznej powstają osłonki pęcherzyka:

• osłonka zewnętrzna

• osłonka wewnętrzna

Komórki ziarniste produkują płyn pęcherzykowy, który gromadzi się wewnątrz pęcherzyka tworząc jamę pęcherzykową. Są to pęcherzyki wzrastające. Wraz z pęcherzykami rośnie oocyt, ale nadal jest to oocyt I rzędu.

W komórkach osłonki wewnętrznej wykształcają się rec. dla hormonu LH, a w komórkach ziarnistych rec. dla FSH. Powoduje to dalszy rozwój pęcherzyka. Pod wpływem LH komórki osłonki wewnętrznej wytwarzają testosteron. Hormon ten przenika do komórek ziarnistych, gdzie przekształca się w 17-β-estradiol (u świń może być w komórkach osłonki zewnętrznej). Przekształcenie to następuje pod wpływem FSH.

Dojrzały pęcherzyk jajnikowy przedowulacyjny (z jamą pęcherzykową) wyścielony jest warstwą ziarnistą; oocyt otoczony jest osłonką przejrzystą i znajduje się na wzgórku jajonośnym; wokół oocytu znajduje się wieniec promienisty.

Osłonka przejrzysta - jest to zewnątrzkomórkowa proteinowa osłonka, która odgrywa ważną rolę w wiązaniu plemników; chroni zarodek aż do otwarcia blastocysty.

Po przedowulacyjnym wylewie LH następuje dalsze dojrzewanie oocytu i pęcherzyka. Oocyt kończy I podział mejotyczny!!!

Nie powstają jednak dwie jednakowe komórki; zostaje tylko jedno jądra, drugie zostaje usunięte w postaci ciałka kierunkowego. Dzięki temu oocyt zachowuje prawie całą swoją cytoplazmę. Od tego momentu jest to oocyt II rzędu.

Następnie ma miejsce II podział mejotyczny, który zostaje zatrzymany w stadium metafazy. Dokończenie podziału następuje po owulacji i wniknięciu plemnika!!!

Wyjątkiem są suki - uwolnione z pęcherzyka w trakcie owulacji oocyty nie mają jeszcze ukończonego I podziału mejotycznego i dojrzewają w jajowodzie w ciągu 2-3 dni po owulacji.

Komórki jajowe są zdolne do zapłodnienia 17-20 h po owulacji; u suk - ok. 3 dni po osiągnięciu dojrzałości (ok. 8 dni po wyrzucie LH).

Regulacja neurohormonalna

podstawowa regulacja:

1. układ hormonalny - podwzgórze - GnRH (gonadoliberyna) odgrywa kluczową rolę

2. układ nerwowy

GnRH - działa na przednią część przysadki mózgowej powodując uwalnianie FSH i LH (charakter pulsacyjny)

FSH - powoduje wzrost pęcherzyków jajnikowych; jest to hormon dojrzewania pęcherzyków Graafa, które produkują estrogeny (gł. 17-β-estradiol)

inhibina - syntetyzowana w komórkach ziarnistych pęcherzyków dominujących; hamuje wzrost pozostałych pęcherzyków

1. faza pęcherzykowa:

• po nagromadzeniu dużej ilości płynu w pęcherzyku

• estradiol → sprzężenie zwrotne → działa na podwzgórze → wzrost pulsów wydzielania GnRH → hamowanie wytwarzania FSH i wzrost wydzielania LH (przedowulacyjny wylew LH)

• LH powoduje pęknięcie pęcherzyka Graafa i owulację

• powstaje ciałko żółte

2. faza lutealna:

• ciałko żółte produkuje progesteron, który na zasadzie działania ujemnego sprzężenia zwrotnego hamuje częstość pulsów wyrzutu GnRH

Gdy dojdzie do zapłodnienia, powstaje ciałko żółte ciążowe i następuje zatrzymanie cyklu.

Przy braku zapłodnienia następuje luteoliza ciałka żółtego. Czynnikiem luteolitycznym jest prostaglandyna (PGF2α) produkowana przez błonę śluzową macicy, która na zasadzie przeciwprądowej z jednego naczynia do drugiego dociera do jajnika (ż. maciczno-jajnikowa → t. jajnikowa).

PGF2α → spadek poziomu progesteronu → początek fazy pęcherzykowej (wzrost pulsów GnRH) → wzrost pęcherzyków.

Rozwój pęcherzyków ma charakter falowy. Związane to jest z okresowym wzrostem stężenia FSH:

• krowy:

• 2 lub 3 fale wzrostu pęcherzyków

• pierwsza fala 6-7 dnia po rui

• pęcherzyki z 1 i 2 fali nie ulegają owulacji, tylko atrezji (zanikowi)

• dopiero w trzeciej fali wyodrębnia się pęcherzyk dominujący, który ulega owulacji

• atrezja pęcherzyków jest wynikiem niskiej koncentracji FSH w komórkach ziarnistych, następuje wzrost stężenia androgenów w pęcherzyku powodujących zmiany wsteczne i zanik

• kozy:

• ok. 4 fale wzrostu pęcherzyków

• owulują 1-4 pęcherzyki

• owce:

• nie ma charakteru falowego

• atrezji ulegają pęcherzyki w zależności od średnicy (1,5-2,5 mm)

• owuluje 1-5 pęcherzyków

• świnie:

• nie ma wyraźnego charakteru falowego

• stała liczba owulacji - dojrzewa ok. 50 pęcherzyków

• owuluje 8-10 pęcherzyków, pozostałe ulegają atrezji

Wykład 2 14.10.2008r.

Owulacja

• owulacja (ovulatio) - okresowe wydalanie w czasie rui lub kilka h po jej zakończeniu (objawów zewnętrznych rui u bydła) dojrzałej komórki jajowej z pęcherzyka Graafa do lejka jajowodu, niekiedy do jamy brzusznej (ciąża pozamaciczna); jest to proces biologiczny, spontaniczny

• jajeczkowanie wielokrotne = owulacja mnoga = poliowulacja (ovulatio multiplex) - u loch, suk, kotek, królic, często u owiec i kóz, sporadycznie u krów i klaczy; wydalanie podczas rui w krótszym lub dłuższym okresie czasu licznych dojrzałych komórek płciowych; np. u świni i suki dojrzewa jednocześnie do 20 komórek jajowych; u świni uwalniane są one z pęcherzyków Graafa w ciągu niecałych 2 h; u suk - stopniowo, nawet do 96 h (dlatego suka może mieć potomstwo nawet po 3 samcach)

• owulacja prowokowana = owulacja na bodziec kopulacyjny (ovulatio violenta) - występuje u kotek i królic; za owulację odpowiedzialna jest LH - powoduje pęknięcie pęcherzyka Graafa; w tym przypadku do wyrzutu LH doprowadza akt kopulacyjny (przeważnie kilkukrotny); np. u kotek owulacja ma miejsce po 4 kopulacjach (akt trwa ok. 10 min.); u królic zawsze jest pewna pula dojrzałych pęcherzyków, dlatego w każdej chwili jest ona gotowa zajść w ciążę

• owulacja przedwczesna (ovulatio prematura) - uwalnianie komórek jajowych z pęcherzyka Graafa przed osiągnięciem dojrzałości, np. podczas badania per rectum naciśnięcie na jajnik; komórka ta jest niedojrzała; dlatego nie należy badać jajników podczas rui!!!

• owulacja opóźniona (retardatio ovulationis) - często u bydła; następstwo wysokiego poziomu LH stymulowanego wysokim poziomem estrogenów zawartych w płynie pęcherzykowym (następuje zwiększenie pulsów GnRH i w konsekwencji wzrost stężenia LH); u bydła przedowulacyjny wyrzut LH ma miejsce 25-30 h przed owulacją (w czasie rui lub kilka h przed rują) - stymuluje on owulację (następuje luteinizacja komórek ziarnistych i osłonki wewnętrznej pęcherzyka jajnikowego); wyrzut przedowulacyjny trwa 7-10 h, w tym czasie stężenie LH w surowicy krwi wzrasta z 15 do 65 ng/ml; fizjologicznie zewnętrzne objawy rujowe trwają 6-30 h (średnio 24 h); owulacja ma miejsce 24-36 h licząc od początku objawów rujowych; w przypadku owulacji opóźnionej, 48-72 h po zakończeniu zewnętrznych objawów rujowych w drogach rodnych pojawia się wydzielina śluzowo-krwista; takie komórki jajowe są słabo żywotne, ze zmianami patomorfologicznymi

suka - gdy nie ma kopulacji, następuje samoistna owulacja - możliwość rozwoju ciąży urojonej

kotka - przy braku kopulacji następuje atrezja pęcherzyka i po 10 dniach pojawia się kolejna ruja; postępowanie:

• doprowadzenie do owulacji przez podanie egzogennego LH (50 j.m. i.v.) - rozwija się ciąża rzekoma i następuje zablokowanie cyklu na 1,5 mies.

• sterylizacja - najlepiej przed osiągnięciem dojrzałości płciowej (brak guzów nowotworowych, ale większa tendencja do tycia)

• blokowanie cyklu gestagenami - uniemożliwienie uwalniania GnRH (minusem tej metody jest częste ropomacicze, bo kotka jest cały czas w fazie lutealnej)

OWCE:

• szybki wzrost LH - 100 razy wyższy kilka h po rozpoczęciu rui

• szczyt 10-12 h od początku rui

• owulacja ok. 14 h po wyrzucie LH, 24 h od początku rui

• czas od początku rui do przedowulacyjnego wyrzutu LH różni się u poszczególnych ras

• stężenie LH w czasie rui wynosi 200 ng/ml, poza rują 2-3 ng/ml

• ruja trwa ok. 48 h

KOZY:

• owulacja ma miejsce kilka h po ustąpieniu zewnętrznych objawów rujowych (podobnie jak u bydła)

• ruja trwa ok. 36 h +/- 8 h (ok. 1,5 doby)

ŚWINIE:

• ruja trwa ok. 48-72 h - zewnętrzne objawy (2-3 dni)

• owulacja następuje średnio w 43 h rui (36-55 h), mniej więcej pod koniec drugiej doby

• czas owulacji - 1,8 h dla wszystkich komórek; średnio jest 10-25 komórek

• 51-55% pęcherzyków jest na lewym jajniku

• przedowulacyjny wylew LH trwa ok. 30 h

• owulacja następuje ok. 40 h po piku LH

• następuje szereg zmian po wpływem LH:

• nagromadzenie enzymów proteolitycznych

• liza pęcherzyków Graafa

• obkurczenie pęcherzyków → wzrost ciśnienia → pęknięcie

KLACZE:

• ruja w zależności od sezonu trwa 3-6-9-11 dni

• im bardziej w pełni sezonu rozrodczego, tym objawy są krótsze i bardziej intensywne

• owulacja ma miejsce 24-48 h od zakończenia zewnętrznych objawów rujowych

• nasienie mrożone - żywotność nie przekracza 12 h

• stężenie LH wzrasta na początku rui i kończy się, gdy kończy się ruja - wolniej narasta

SUKI:

• owulacja zwykle po ok. 36-72 (96) h od piku LH (max szczytu LH)

• jest to zazwyczaj w tzw. 2-3 rui właściwej

• cieczka u suki ma 2 fazy:

• okres przedrukowy

• okres rui właściwej

• obrzęk sromu i wyciek ma miejsce w proestrus (jest to najbardziej widoczna faza)

• okres rui właściwej występuje, gdy zaczynają pękać pęcherzyki Graafa po piku LH; zmniejsza się obrzęku sromu, zanika wypływ z dróg rodnych, suka wykazuje tolerancję na samca

• poziom LH wzrasta z 8 do 50 ng/ml

• przedowulacyjny wyrzut LH trwa 18-48 h

• u suk uwolnione podczas owulacji oocyty nie mają jeszcze ukończonego I podziału mejotycznego!!!; zachodzi on dopiero podczas przechodzenia przez jajowód (2-3 dzień po owulacji)

• komórka płciowa jest zdolna do zapłodnienia dopiero po II podziale mejotycznym

• owulację poprzedzają zmiany w obrębie pęcherzyka (podobne do stanu zapalnego):

• duży przepływ krwi przez jajnik powodowany przez histaminę i PGF2α

• histamina i czynnik PAF powodują wzrost przepuszczalności naczyń i obrzęk osłonki zewnętrznej pęcherzyka Graafa

• uruchomiona zostaje kaskada proteolityczna (aktywna plazmina i koagulaza) - następuje trawienie ściany pęcherzyka od wewnątrz

• wzrost kurczliwości mięśniówki gładkiej osłonki zewnętrznej pęcherzyka

• dochodzi do pęknięcia pęcherzyka

• liczba uwalnianych komórek jajowych waha się w zależności od wielkości psa:

• rasy małe - 2-10 komórek

• rasy duże - 5-25 komórek

• nie jest możliwe przewidzenie liczby owulujących komórek jajowych

• czas od owulacji do zapłodnienia może być długi

• ok. 10 h po szczycie LH owuluje 93,5% pęcherzyków płciowych

• po 2-3 dobach komórka jajowa zdolna jest do zapłodnienia

• po wniknięciu plemnika następuje dokończenie podziału mejotycznego

• w momencie wystąpienia tolerancji na samca, ma miejsce pik LH

• 2-3 doby po tym komórka jajowa jest zdolna do zapłodnienia

• od tolerancji na samca do zapłodnienia może minąć 5 dni

• w sumie od momentu owulacji do zapłodnienia może minąć do 8 dni, dlatego różnica w długości ciąży u poszczególnych osobników (licząc od momentu krycia) może wynosić do 8 dni

• ciąża trwa ok. 58 dni (od wniknięcia plemnika do porodu)

• u buldogów angielskich i francuskich brak jest skurczów porodowych, dlatego należy wyliczać termin porodu:

• od końca rui (metestrus) obliczamy 58 dni

• mierzenie temp. na 12-24 h przed porodem (min. co 8 h) - kilkunastogodzinny spadek temp. o 1,5°C (37,3°C)

KOTKI:

• owulacja prowokowana - pod wpływem aktu kopulacyjnego następuje wyrzut GnRH i w ciągu 15 min. wyrzut LH

• wielokrotne krycie - długotrwały wysoki poziom LH (trwający nawet 90 min.)

• w przypadku kilkukrotnego krycia w ciągu 2 h, owulacja następuje w 46 h po pierwszej kopulacji - wtedy ma miejsce zapłodnienie

• w przypadku zwierząt wielorodnych (też suki) może wystąpić nadpłodnienie = zapłodnienie wielokrotne (przez kilku samców)

U suk przed owulacją ma miejsce luteinizacja pęcherzyka jajowego - następuje wzrost poziomu progesteronu do 5-7 ng/ml. !!!

Rozmazy pochwowe pochodzące z części pochwy znajdującej się przy szyjce macicy określają maksymalną estrogenizację:

• ok. 75-80% kom. bezjądrzastych - wtedy jest max. estrogenizacja (działanie mitogenne estrogenów)

• inne fazy cyklu - kom. jądrzaste

wzrost poziomu estrogenów po rui → działanie mitogenne → wzrost guzów na sutkach

Wzrost poziomu estrogenów nie mówi nam czy pękł pęcherzyk, dlatego potrzebne są dodatkowe badania - określenie poziomu progesteronu. Jeśli nastąpił wzrost poziomu progesteronu (5-7 ng/ml), to wiemy, że owulacja już była i mamy 48-96 h by doprowadzić do zapłodnienia.

Bydło - ok. 6-7 dnia komórka jajowa schodzi do macicy; 7 dnia następuje wypłukiwanie kom. z macicy (przy embriotransferze), bo 8 dnia następuje pęknięcie osłonki przejrzystej i nic nie chroni zarodka.

Środowisko macicy i jajowodu podczas rui

• bydło:

• wzrost aktywności jajowodu już na 2 dni przed rują

• mięśniówka jajowodu zbudowana jest z mięśni poprzecznych i podłużnych wykazujących ruchy perystaltyczne i antyperystaltyczne

• aktywność ta jest większa po stronie owulującego jajnika

• późna faza rui - skurcze w kierunku od szyjki do jajowodu (przesuwanie plemników)

• ruja - płyn maciczny i jajowodowy ułatwia przemieszczanie kom. jajowej oraz zapewnia jej odżywianie aż do momentu implantacji

• skład płynu - składniki przesączu surowicy oraz przesącz z kom. jajowodu i macicy

• przepływ płynu z jajowodu do macicy jest minimalny

• owce:

• sekrecja płynu największa w okresie rui

• przepływ płynu minimalny za wyjątkiem 4 dnia po rui (kom. schodzi do macicy)

• przewężenie jajowodowo-maciczne (różne zastawki)

• migracja zapłodnionej kom. jajowej (embriona) zostaje ukończona ok. 15 dnia, wtedy zarodek wysyła sygnały o swej obecności, by powstał mechanizm zabezpieczający zarodek (ukrywanie przed układem immunologicznym)

• zagnieżdżenie zarodków następuje 14-18 dnia po zapłodnieniu

• klacze:

• gł. miejscem magazynowania kom. jajowych jest środkowa część jajowodu pokryta licznymi fałdami i zachyłkami (70% stanowią niezapłodnione kom. jajowe z poprzednich cykli)

• to zjawisko zatrzymania występuje u koniowatych i niektórych nietoperzy

• przemieszczanie zapłodnionej kom. jajowej trwa 130-142 h

• w tym czasie kom. jajowa powiększa się

• transfer możliwy jest dzięki PGF2α produkowaną przez zarodek

• zarodek po przedostaniu się do światła macicy wędruje po całej macicy (przez 9-16 dni)

• między 6 a 20 dniem zarodek gwałtownie rośnie (ma kształt kuli)

• zapłodnienie ma miejsce ok. 10 dnia po owulacji

• PGF2α działa luteolitycznie (zanikanie)

• podczas pierwszego dnia zarodek wędruje 10-20 razy z jednego rogu do drugiego

• estradiol uwalniany przez zarodek wywołuje skurcze bł. śluzowej macicy

• od ok. 16 dnia cyklu zarodek lokuje się w jednym miejscu - następuje midacja - przyklejenie

• 36-38 dnia ma miejsce wnikanie komórek trofoblastu do bł. śluzowej macicy i tworzenie się łożyska (kosmówka)

• świnie:

• dzięki skurczom perystaltycznym śluzówki jajowodu następuje przesuwanie się kom. jajowej

• komórki nabłonka jajowodu podczas owulacji produkują 3 substancje glikoproteinowe, które przenikają przez osłonkę przejrzystą i wiążą się z blastomerami zarodka

• po 30 min. od owulacji kom. jajowe znajdują się w bańkach jajowodu

• jajnik swoją budową przypomina owoc morwy

• wyklucie zarodka z osłonki przejrzystej ma miejsce 6-7 dnia

• zagnieżdżenie w macicy następuje 13-14 dnia

• blastocysta produkuje PG, estrogeny, których zadaniem jest utrzymanie ciąży i regulacja środowiska wewnętrznego macicy

• rozmieszczenie i umiejscowienie zarodka w rogu macicy zbiega się ze zwiększoną sekrecją estrogenów przez blastocystę

• gdy połowa rogu nie jest zajęta przez zarodki, ciąża nie jest kontynuowana (musi być min. 4 zarodki w jednym rogu - mogą one potem zamierać, ale konieczna jest implantacja min. 4 zarodków)

• suki:

• przejście zarodka przez jajowód trwa 8,5-9 dni

• zarodki, które docierają do macicy są w stadium moruli

• uwolnienie zapłodnionej kom. jajowej z osłonki - 16 dnia

• zarodki przesuwają się w obrębie rogów macicy przez min. 3 dni

• implantacja następuje 22 dnia

• kotki:

• przemieszczanie zarodka w rogach macicy

• w 69% przypadków - przemieszczenie od strony jajnika z większą liczbą owulacji do rogu przeciwległego

Wykład 3 21.10.2008r.

Transport plemników w drogach rodnych samicy

Są dwie metody zaplemnienia:

1. droga naturalna = kopulacja

2. sztuczne unasiennianie = inseminacja

• pobieramy nasienie

• wprowadzamy w grogi rodne samicy

Z reguły droga naturalna jest bardziej skuteczna.

Po raz pierwszy inseminację zastosowano u bydła

• z jednej porcji nasienia można uzyskać ok. 200 porcji plemników (ograniczona żywotność) - w ejakulacie buhaja jest 5-6 mld plemników

• konserwacja ma miejsce w temp. -196°C (jest to temp. ciekłego azotu - nasienie w rurkach)

• azot paruje, ma silne właściwości rozprężające, dlatego pojemniki są półotwarte i azot ulatnia się (pomieszczenia z pojemnikami muszą być izolowane)

• do takiego pomieszczenia wchodzi się w specjalnych okularach ochronnych (wchodzą min. dwie osoby na raz, nigdy pojedynczo)

Metody zapłodnienia stosowane najczęściej u poszczególnych gatunków zwierząt:

bydło:

• głównie inseminacja nasieniem mrożonym

• krycie naturalne

konie:

• krycie naturalne

• inseminacja gł. nasieniem płynnym

• import nasienia mrożonego (od 25% ogierów nasienie mrozi się beznadziejnie)

świnie:

• krycie naturalne (trwa od 20 min. do 1 h)

• inseminacja (ok. 5 min.) - nasienie knura mrozi się najgorzej

owce i kozy:

• gł. krycie naturalne

• inseminacja nasieniem mrożonym

psy:

• krycie naturalne

• inseminacja nasieniem płynnym i mrożonym

koty:

• krycie naturalne

• kot nie pozwoli pobrać nasienia a kotka nie pozwoli wprowadzić sobie pipety do pochwy

króliki, lisy, zwierzęta futerkowe:

• inseminacja

Plemniki z szyjki macicy muszą dotrzeć do jajowodu. Pierwsze plemniki docierają po 2 h - dzięki ich ruchowi postępującemu i skurczom jajowodu. Jajowód kurczy się jednocześnie w dwie strony - z ampułki do cieśni i odwrotnie.

Proces kapacytacji (dojrzewanie plemników w drogach rodnych samicy) - na powierzchni plemników są enzymy, na które nakładają się inhibitory (blokują przedwczesne uruchomienie procesu kapacytacji); w płynie macicznym i jajowodowym znajdują się inhibitory inhibitorów → następuje czapki i odkrycie enzymatycznej części plemnika (przed zdjęciem czapeczki plemnik jest „ślepy”); proces ten u bydła trwa ok. 8 h; owulacja u krowy ma miejsce w 30 h od rozpoczęcia zewnętrznych objawów rui - unasienniamy 12-15-18 h od rozpoczęcia zewnętrznych objawów rui, by dać czas na kapacytację.

Kapacytacja in vitro (w przypadku zapłodnienia in vitro):

• zarodek wprowadzamy 7-8 dnia po rui

• wtedy zarodek wchodzi do macicy, ale nie wykluł się jeszcze z osłonki przejrzystej

• embriotransferu dokonujemy wtedy, gdy została wypłukana z macicy komórka jajowa

• dawca 8 dnia cyklu, biorca 7 dnia cyklu

Zapłodnienie - połączenie komórki jajowej z plemnikiem; następuje połączenie materiału genetycznego (kariogamia); kom. haploidalna → diploidalna zygota (aktywacja kom. jajowej) → stopniowe przekształcenie w organizm wielokomórkowy.

Podczas zapłodnienia następuje szereg zjawisk w określonej kolejności:

• luźny kontakt plemników z osłonką przejrzystą

• reakcja akrososmowa - wylanie enzymów ułatwiających wniknięcie plemnika

• penetracja osłonki przejrzystej

• fuzja błon plazmatycznych plemnika i kom. jajowej i wniknięcie plemnika do cytoplazmy kom. jajowej

• reakcja korowa - w wyniku wniknięcia plemnika do kom. jajowej i połączenia materiału genetycznego następuje dokończenie podziału kom. jajowej z wyrzuceniem ciałka kierunkowego

• kariogamia - połączenie przedjądrza męskiego z żeńskim i powstanie zygoty

Reakcja akrosomowa - po związaniu plemników z osłonką przejrzystą za pomocą receptorów, następuje uruchomienie szeregu przemian morfologicznych zachodzących w główce plemników:

• błona plazmatyczna główki plemnika (znajdująca się najbardziej zewnętrznie) jak i zewnętrzna błona akrosomalna ulegają fuzji (fenistracji)

• oddzielenie akrosomu w postaci pęcherzyków (między nimi są wolne przestrzenie)

• uwolnienie enzymów:

• lipazy - fosfolipaza A2

• enzymy proteolityczne - hialuronidaza, kolagenaza, akrozyna

• uaktywnienie tych enzymów

• najważniejszą rolę odgrywa akrozyna (endoproteaza związana z powierzchnią plemnika) - ma charakter esterazy - uczestniczy w reakcji akrosomowej, katalizując reakcję hydrolitycznego rozkładu struktury osłonki przejrzystej

• glikozydazy: hialuronidaza, neuraminidaza, α-fruktozydaza, glikozydaza, galaktozydaza

• hialuronidaza:

• podstawowy enzym z klasy hydrolaz związany z zewnętrzną błoną akrosomalną

• pod jej wpływem dochodzi do upłynnienia połączenia wzgórka jajonośnego - następuje oderwanie kom. jajowej

• współdziała z akrozyna w penetracji osłonki przejrzystej

• największa aktywność w nasieniu tryka, królika i buhaja

• najmniejsza aktywność u knura, szczura, myszy i człowieka

• brak u psa, ogiera i koguta

Reakcja korowa - po pokonaniu osłonki przejrzystej, plemnik wchodzi w kontakt z błoną komórkową oocytu; dochodzi do fuzji błony komórkowej plemnika i kom. jajowej oraz wniknięcia podstawowej części plemnika (jądra) do cytoplazmy jaja; przeniknięcie plemnika przez osłonkę przejrzystą aktywuje kom. jajową - dochodzi do zamknięcia wszystkich przestrzeni znajdujących się w osłonce przejrzystej (obkurczenie w wyniku wyrzutu Ca²⁺), co powoduje uwięźnięcie plemnika i zabezpiecza przed polispermią; mimo to czasami zdarza się, że 2 plemniki wnikną do kom. jajowej.

Kariogamia - połączenie przedjądrza męskiego utworzonego z plemnika z przedjądrzem żeńskim utworzonym z kom. jajowej; jest to najważniejszy proces związany z zapłodnieniem; po wniknięciu plemnika do kom. jajowej kończy się II podział mejotyczny kom. jajowej; proces zlania się przedjądrzy poprzedzony jest dekompensacją chromatyny.

Rozwój zarodka:

zapłodnienie → zygota → parzyste podziały komórkowe → bruzdkowanie → morula → wczesna blastocysta → blastocysta → pęknięcie osłonki przejrzystej i uwolnienie zarodka (w rogu macicznym) - zanim powstanie łożysko, twór ten odżywiany jest przez cała powierzchnię błony śluzowej macicy (odżywianie histotrofowe)

Póki nie nastąpi uwolnienie z osłonki przejrzystej, każda z komórek jest totipotencjalna (z każdej może powstać organizm - 64 komórki) - jedną z metod klonowania jest wprowadzenie takiej komórki do osłonki przejrzystej.

Klonowanie zarodków niesie za sobą pewne zagrożenie - jednorodność (podatność na pewne choroby - wszystkie zginą); przy genetycznym zróżnicowaniu występuje różna wrażliwość na patogen - część osobników zginie, część zachoruje, część w ogóle nie zachoruje.

gastrulacja → gastrula → zakończenie embriogenezy → płód (38-39 dzień u klaczy; generalnie przed 40 dniem) - gdy są już zawiązki organów

Pierwszy podział zygoty ma miejsce 20-24 h po wniknięciu plemnika; potem występuje jeden podział na dzień.

Stadium moruli (16 blastomerów) - dostaje się do macicy:

• krowy 5-6 dzień po zapłodnieniu

• klacze 6 dz.

• owce i kozy 3 dz.

• świnie 2 dz.

• kotki 6 dz.

• suki 9 dz.

Stadium blastocysty - występuje węzeł zarodkowy i trofoblast.

Opuszczenie z osłonki przejrzystej (wyklucie się = enukleacja) ma miejsce po kilku dniach. Początkowo zarodek ma kształt owalny, potem stopniowo wydłuża się.

U zwierząt wielorodnych występuje zjawisko migracji (przemieszczania po macicy), również u klaczy (regulacja hormonalna).

U świni zarodki tak się rozmieszczają w rogach macicy, by nie było zbyt ciasno (wtedy część zamiera) i by nie było zbyt mało zarodków w każdym rogu (jeśli jest mniej niż 4 zarodki w ciężarnym rogu, to obumierają wszystkie).

Gdy szyjka macicy jest zamknięta, to nie należy podawać środków kurczących macicę - może to spowodować pęknięcie macicy lub poprzeczne ułożenie płodu (wtedy konieczne jest cesarskie cięcie).

Stadia rozwoju zarodkowego:

1. okres przedimplantacyjny

• zarodek odżywia się metodą histotropową (mleczko maciczne zwane „wydzieliną gruczołów macicznych”, nabłonek gruczołów macicznych)

• przez błonę śluzową macicy odbierane są metabolity zarodka

2. okres poimplantacyjny

• zarodek pobiera substancje odżywcze z krwi matki (odżywianie hemotropowe)

• po umiejscowieniu się w macicy zarodek ma kontakt z matką:

1. przyczepienie się zarodka do błony śluzowej macicy

2. implantacja = midacja w błonę śluzową

3. wytworzenie łożyska = placentacja

Różnicowanie płci:

XX - jajniki zarodek Y - jądra

jajowód przewody MIF

macica Mullera (czynnik hamujący

2/3 pochwy rozwój przewodów

Mullera)

zanik przewody testosteron

Wolfa

nasieniowody

najądrza

tylna część pochwy zatoka

przedsionek pochwy moczopłciowa

DHT

cewka moczowa

prostata

łechtaczka guzek płciowy

DHT

prącie

srom wyrostek

pochwowy DHT

moszna

dzień pozyskania zarodka (od początku rui)	rozwój zarodka
2	1-2 blastomery
3	4-8 blastomerów
4	8-20 blastomerów
5	20 blastomerów + wczesna morula
6	morula
7	późna morula + blastocysta
8	blastocysta bez osłonki

Chronologiczny rozwój zarodka świni

etap rozwoju	godz. po aktywacji
uformowanie przedjądrzy
przemieszczenie przedjądrzy	1,5-2
pierwsza mitotyczna metafaza	5-6
2 komórki	12-13
3-4 kom.	14-16
5-8 kom.	20-24
9-16 kom.	46-56
powyżej 16 kom. (morula)	64
32 kom. (blastula)	70
opuszczenie osłonki	92
ok. 200 kom.	6-7 dni

Kotka

etapy	dzień
pokrycie i uwolnienie LH	0
owulacja	1-2
zapłodnienie	1-2
progesteron < 1 ng/ml	2-3
blastocysty w macicy	6-7
migracje zarodków	8-11
implantacja	12-13
wzrost stężenia relaksyny w surowicy	30-35
wzrost stężenia prolaktyny w surowicy	35-40
obrzęk gruczołów mlecznych	38-45
przedporodowy wzrost stężenia estradiolu	62-64
poród i spadek stężenia progesteronu	65-66

Bydło

dzień po zapłodnieniu	liczba blastomerów
jajowód
1	1
2	2
3	4-8
4	8-16
macica
5	16-32
6	32-64
7	powyżej 64

U zwierząt dziko żyjących (sarna, borsuk, niedźwiedź) występuje tzw. implantacja opóźniona. Np. u sarny występują dwa okresy godowe:

1. w lipcu - rozwój zarodka może się zatrzymać i do implantacji może dojść dopiero w drugim okresie godowym (poród na wiosnę) - stan anabiozy zarodka

2. w XI-XII

Początkiem placentacja jest zagnieżdżenie blastocysty w macicy. Tworzy się część płodowa i część matczyna łożyska.

Omocznia jest to uwypuklenie tylnego odcinka jelita.

Wykład 4 28.10.2008r.

Implantacja zarodka - trwałe połączenie morfologiczne trofoblastu z błoną śluzową macicy, która ulega proliferacji; kończy się wykształceniem łożyska

Podział w zależności od głębokości wnikania trofoblastu:

• implantacja powierzchowna - trofoblast wchodzi w ścisły kontakt z nabłonkiem błony śluzowej macicy, ale nie niszczy go; występuje u przeżuwaczy, świń, klaczy

• implantacja śródmiąższowa - nabłonek endometrium ulega zniszczeniu, trofoblast wnika w tkankę łączną błony śluzowej macicy; np. u suk, kotek, gryzoni, naczelnych

U zwierząt dziko żyjących (sarna, borsuk, niedźwiedź) występuje implantacja opóźniona - zarodek rozwija się do stadium blastocysty, potem jest stan anabiozy (uśpienia), który ma na celu przetrwanie niekorzystnych zimowych warunków (sarna - zapłodnienie w VII, implantacja w XI, poród w V).

Łożysko

Zagnieżdżenie blastocysty w macicy jest początkiem tworzenia się łożyska (placentacji). Łożysko jest narządem pośredniczącym między matką a płodem, chroni i odżywia płód. Składa się z części płodowej (kosmówka) i matczynej (błona śluzowa macicy). Kosmówki mogą być rozmieszczone na całej powierzchni łożyska lub w skupiskach.

Podział łożysk w zależności od ułożenia kosmków:

• rozproszone (diffusa)

• kosmki rozmieszczone są równomiernie na całej powierzchni kosmówki

• u klaczy i świni

• wielokrotne = liścieniowate (cotyledonaria)

• kosmki zgrupowane są w pewnych obszarach (liścieniach) i przylegają do wypukłości błony śluzowej macicy (brodawek)

• u krowy (120 brodawek), kozy (160 brodawek), sarny i jelenia (3-5 brodawek)

• popręgowe = pierścieniowate (zonaria)

• kosmki w formie pierścienia, pasa otaczającego płód

• u psów, kotów

• tarczowe (discoidalis)

• kosmki znajdują się na niewielkim obszarze w formie tarczy (koła)

• u naczelnych, gryzoni

Podział w zależności od struktury łożyska (bariery łożyskowej i stopnia wnikania):

• nabłonkowo-kosmówkowe (epitheliochorialis)

• kosmki przylegają do bł. śluzowej macicy

• najbardziej luźne połączenie

• u klaczy, świni

• łącznotkankowo-kosmówkowe (syndesmochorialis)

• kosmki łączą się z tkanką łączną błony śluzowej macicy

• u przeżuwaczy (dlatego u krowy częściej występuje zatrzymanie łożyska nią u klaczy)

• śródbłonkowo-kosmówkowe (endotheliochorialis)

• kosmki wnikają aż do śródbłonka naczyń

• oddzielone są od krwi matki tylko śródbłonkiem

• u psów i kotów

• krwio-kosmówkowe (haemochorialis)

• kosmki wnikają do krwi matki

• u naczelnych, gryzoni

Inny podział:

• łożyska nieinwazyjne = rzekome (1 i 2)

• łożyska inwazyjne = prawdziwe (3 i 4)

Funkcje łożyska:

1. transport substancji odżywczych z krwi matki do płodu

2. transport produktów przemiany materii płodu do krwi matki - wymiana na zasadzie:

• dyfuzji prostej (wyrównywanie stężeń)

• dyfuzji ułatwionej (nośniki)

• transportu aktywnego (np. pinocytoza)

• wymianę substancji ułatwia przeciwny kierunek przepływu krwi i zwolnienie przepływu krwi

3. wymiana gazowa:

• wymianie gazowej sprzyja różnica ciśnień parcjalnych

• we krwi matki jest większe stężenie O₂ a we krwi płodu jest większe stężenie CO₂

4. gruczoł dokrewny:

• produkcja hormonów steroidowych (androgeny, gestageny, estrogeny)

• produkcja hormonów białkowych (ECG - surowica źrebięca u klaczy, laktogeny)

5. produkcja glikogenu u suk i kotek oraz fruktozy u zwierząt kopytnych

6. bariera immunologiczna - chroni płód przed przeciwciałami matki; jest to zespół mechanizmów komórkowych, humoralnych i hormonalnych tworzących ochronę zarodka i płodu przed odrzuceniem immunologicznym oraz śmiercią

Utrzymanie ciąży

Hormonalna regulacja:

1. progesteron

• najistotniejszy

• powoduje zahamowanie skurczowej czynności miometrium

• pobudza błonę śluzową macicy do wydzielania tzw. mleczka macicznego, co tworzy warunki do dalszego rozwoju zarodka

• blok progesteronowy - we wczesnym okresie ciąży u wszystkich zwierząt źródłem progesteronu jest ciałko żółte; u kóz i świń ciałko żółte pozostaje głównym źródłem tego hormonu aż do porodu, u innych gatunków zwierząt występuje inne dodatkowe miejsce produkcji progesteronu:

• krowy:

• przejściowo łożysko (w 180-240 dniu ciąży)

• dodatkowy progesteron jest przyczyną braku oddziaływania podawanych w tym czasie PG, które powodują lizę ciałka żółtego i przerwanie ciąży

• w końcowym okresie ciąży progesteron produkowany jest znów przez ciałko żółte

• owce:

• od 60 dnia ciąży głównym miejscem produkcji progesteronu aż do porodu jest łożysko

• klacze:

• po pierwszym okresie dominacji ciałka żółtego ciążowego (produkcja progesteronu) od 30-40 do 120 dnia po pokryciu, źródłem progesteronu są tzw. ciałka żółte dodatkowe (tylko u klaczy tak jest!!)

• w dalszym okresie ciąży głównym organem wydzielającym progesteron jest łożysko

• suki, kotki:

• progesteron pochodzenia jajnikowego

2. estrogeny

• umożliwiają wzrost i rozwój macicy oraz łożyska

• działają anabolicznie na metabolizm płodu

• w końcowym okresie ciąży wpływają na rozwój gruczołu mlekowego przygotowując do laktacji oraz przygotowują drogi rodne do porodu

• występują różne frakcje estrogenów (gł. to 17-β-estradiol i inne)

• każda frakcja jest w postaci wolnej lub związanej (biologiczne znaczenie mają frakcje wolne)

• miejscem powstawania estrogenów jest łożysko

• w przebiegu ciąży poziom estrogenów ma tendencję wzrostową, szczyt przypada tuż przed porodem

• szczególnie istotny jest wzrost progesteronu w trzecim trymestrze ciąży

• u niektórych gatunków zwierząt, np. u klaczy i świni, w okresie wczesnej ciąży (30-35 dzień) występuje charakterystyczny wzrost stężenia estrogenów (gł. siarczanu estronu) - ma to istotne znaczenie w praktyce (określanie ciąży)

• u suk są bardzo niskie poziomy estrogenów w przebiegu ciąży, nie obserwuje się wzrostu poziomu przed porodem

3. hormony białkowe i peptydowe

• choriogonadotropina (eCG)

• produkowana przez kubki endometrialne ciężarnych klaczy między 5 a 13 tyg. ciąży

• jest to glikoproteina

• działanie zbliżone do FSH w ok. 70-80% a do LH w 20%

• jej biologiczna rola nie jest do końca wyjaśniona

• pewna rola w powstawaniu i funkcjonowaniu ciałek żółtych dodatkowych

• laktogeny łożyskowy

• występuje u przeżuwaczy

• polipeptyd o właściwościach hormonu wzrostu i prolaktyny

• pojawia się we wczesnych okresach ciąży (w miarę rozwoju zarodka następuje wzrost stężenia tego hormonu)

• rola:

• rozwój i różnicowanie gruczołów mlekowych (działanie ogólne)

• stymulacja czynności ciałka żółtego (działanie miejscowe)

• relaksyna

• wydzielana u klaczy, świń (w jajniku), owiec (w łożysku) i zwierząt mięsożernych

• rola nie jest do końca poznana

• bierze udział w przygotowaniu kanału rodnego do porodu

• może wpływać na długość trwania porodu (zwierzęta wielopłodowe)

• GnRH

• somatotropina

• opiaty

Główną rolę w regulacji ciąży odgrywa progesteron i hormony produkowane przez łożysko (estrogeny, laktogeny łożyskowy i relaksyna). Układ podwzgórzowy nie odgrywa istotnej roli.

Fizjologia ciąży

Po wytworzeniu błon płodowych, w miarę rozwoju ciąży wzrasta ilość wód płodowych. Dzięki wodom i błonom płodowym oraz połączeniu ich z macicą, płód przez cały okres ciąży jest chroniony przed uciskiem z zewnątrz. Ma zapewnioną swobodę ruchów niezbędną do rozwoju.

Skład płynów płodowych:

1. płyn omoczniowy

• u wszystkich gatunków zwierząt składa się gł. z moczu płodu, który spływa poprzez moczownik do pęcherza moczowego

• jest wodnisty, o różnych odcieniach żółtego koloru

• ilość tego płynu początkowo wzrasta powoli, potem szybciej

• ilość pod koniec ciąży:

• krowa 4-15 l (średnio 10 l)

• klacz 4-10 l

• koza, owca 0,5-1,5 l

• 
  locha 10-250 ml

• suka 10-50 ml na każdy płód

• kotka 3-5 ml

2. płyn owodniowy

• przezroczysty, bezbarwny

• pod koniec ciąży (zwłaszcza u krów) przyjmuje śluzowatą konsystencję - element poślizgowy

• pochodzenie nieznane

• skład: fruktoza, białko, tłuszcze, sole mineralne, kom. nabłonkowe, włosy, kał płodu

• u zdrowych płodów wody płodowe są jałowe

• ilość początkowo szybko rośnie

• najwięcej jest w 6-7 mies. ciąży, potem spada

• ilość pod koniec ciąży:

• krowa 3-5 l

• klacz 3-7 l

• koza, owca 0,5-1 l

• locha 250-400 ml

• suka 8-30 ml

W okresie łożyskowym następuje rozwój morfologiczny i czynnościowy narządów płodu. Rozwój ten jest kontynuowany po urodzeniu. Skład ciała płodu bardzo się różni od składu ciała osobników dorosłych i zależy od dojrzałości płodu w momencie przyjścia na świat. Płody gatunków zwierząt, które w naturalnych warunkach muszą poruszać się o własnych siłach mają większą zawartość suchej masy, białka i wapnia niż zwierzęta, które pozostają przez dłuższy czas w gnieździe. Płody posiadają niską zawartość tłuszczu (poniżej 5%) - bardzo małe rezerwy energetyczne.

Krew płodu:

• duża zawartość erytrocytów - są one większe i zawierają więcej Hb

• zawartość białek - albumin i globulin - jest mniejsza

• Hb płodowa - bardzo duże powinowactwo do tlenu

• erytrocyty w okresie zarodkowym powstają w woreczku żółtkowym; potem w wątrobie i śledzionie

• od ok. połowy ciąży erytropoeza jest przejmowana stopniowo przez szpik kostny

Serce płodu:

• w stosunku do ciała jest 2 razy większe niż u dorosłego osobnika

• 
  ciśnienie krwi jest niższe umożliwia pokonanie oporu w bardzo

• liczba tętna prawie 2 razy większa dużym krążeniu łożyskowym

Układ oddechowy:

• rozwój pęcherzyków płucnych ma miejsce pod koniec okresu ciąży (u bydła w 240 dniu)

• stopień rozwoju płuc ma zasadnicze znaczenie w przeżyciu noworodka

• w dojrzałych płucach wewnętrzna powierzchnia pęcherzyków płucnych pokryta jest surfaktantem:

• powierzchniowo aktywny czynnik

• zapobiega zlepianiu się ścian pęcherzyków

• mieszanina fosfolipidów i białek

• produkowany jest przez pneumocyty typu II

• jego produkcja stymulowana jest przez kortyzol (poziom kortyzolu rośnie pod koniec ciąży)

Układ krwionośny:

• wymiana składników między bł. śluzową macicy a płodem zachodzi dzięki tętnicom i żyłom pępkowym, które znajdują się w powrózku pępowinowym łączącym płód z matką:

• przeżuwacze i mięsożerne - 2 tętnice i 2 żyły pępkowe

• inne gatunki - 2 tętnice i 1 żyła pępkowa

• krew zawierająca składniki odżywcze i tlen płynie od łożyska do płodu żyłami pępkowymi

• z płodu do łożyska tętnicami pępkowymi odprowadzana jest krew z produktami przemiany materii i CO₂

• żyły pępkowe → wątroba → ż. czcza tylna → prawy przedsionek serca

• u mięsożernych i przeżuwaczy część krwi omija wątrobę dostając się do ż. czczej tylnej przewodem Arancjusza

• w prawym przedsionku serca następuje mieszanie się krwi ze względu na obecność otworu owalnego między prawym a lewym przedsionkiem

• krew z przez otwór owalny dostaje się do lewego przedsionka i lewej komory a następnie do aorty

• reszta krwi dostaje się do prawej komory, skąd płynie do tętnicy płucnej - nie płynie ona do płuc, tylko specjalnym przewodem Botala dostaje się do aorty

• po urodzeniu następuje rozdzielenie krwi tętniczej i żylnej (w momencie pierwszego wdechu - uruchomienie krążenia płucnego) - dochodzi do zamknięcia otworu owalnego; przewód Arancjusza i Botala również się zamykają (stają się niedrożne) i powstają z nich więzadła

Odżywianie płodu:

• w pierwszym okresie po zapłodnieniu - gdy wędruje komórka jajowa - odżywia się ona na drodze histiotropowej (mleczkiem macicznym)

• w późniejszym okresie - po wykształceniu układu krążenia - odżywianie na drodze hemotropowej (przez krążenie)

Układ wydalniczy:

• nerki czynne są już w okresie płodowym, mimo że łożysko nie jest w stanie usunąć produktów przemiany materii

• mocz gromadzony jest w omoczni - z pęcherza moczowego przez moczownik

• przesączanie kłębkowe w nerkach jest mniejsze niż u dorosłych, bo unaczynienie nie jest w pełni rozwinięte

• w kłębuszkach jest nabłonek cylindryczny a nie płaski

• mniejsza jest resorpcja zwrotna i zagęszczanie moczu, dlatego noworodki są bardzo wrażliwe na odwodnienie!!!

Przewód pokarmowy:

• nie jest w pełni wykształcony

• u bydła rozwój przedżołądków kończy się 9 mies. po urodzeniu

• monogastryczne - jelita płodu są krótkie i rozwijają się po urodzeniu

• p.p. funkcjonuje już w okresie płodowym

• płody połykają wody płodowe, które są wchłaniane w jelitach - jest to bardzo ważny mechanizm regulujący ilość wód płodowych (przy zaburzeniach - wielowodzie, za dużo wód płodowych)

• w jelitach płodu znajduje się smółka:

• u młodszych w jelitach cienkich (półpłynna, żółtobrązowa)

• u starszych przechodzi do jelit grubych (ulega zagęszczeniu - przypomina smołę)

• źrebię - do 1 kg smółki, cielę - 300-500 g smółki

• skład smółki: woda, żółć, włosy, kom. nabłonkowe, tłuszcz

• szczególnie u źrebiąt dużo kłopotów sprawia zatrzymanie smółki → objawy kolkowe, morzyskowe (zatkanie końcowego odcinka p.p.) - dlatego konieczne jest napojenie siarą zaraz po urodzeniu (bardzo silne działanie przeczyszczające!!!)

W przypadku łożyska nabłonkowo-kosmówkowego (świnia, klacz) transport przeciwciał odbywa się gł. z siarą ze względu na bardzo dużą barierę łożyskową. Też u przeżuwaczy. U mięsożernych pasaż przeciwciał odbywa się przez łożysko i siarę. U człowieka i gryzoni przeciwciała do płodu dostają się gł. z krwi matki.

Sekrecja hormonów przez gruczoły wydzielania wewnętrznego płodu:

• ostatni trymestr ciąży - funkcjonuje już przysadka, nadnercza i tarczyca płodu

• glikokortykoidy wpływają na dojrzewanie narządów płodu, gł. płuc; również odgrywają rolę w mechanizmie porodu (wzrost stężenia kortykosterydów powoduje poród)

• podanie silnych kortykosterydów (flumetazon, deksametazon) - wywoływanie porodu, ale negatywne skutki (niedojrzałe łożysko i jego zatrzymanie)

Narządy związane z odpornością:

• grasica cieląt zaczyna tworzyć się od 40 dnia, wkrótce potem pojawiają się limfocyty

• ok. 100 dnia ciąży - odpowiedź immunologiczna na obce antygeny

• jednak odporność płodu jest znacznie obniżona - wiele infekcji przebiegających łagodnie u dorosłych osobników może być śmiertelna dla płodu (IBR, BVD, toksoplazmoza, HV u psów)

• łożysko u większości gatunków zwierząt jest barierą dla przeciwciał, dlatego noworodki uzależnione są od przeciwciał siarowych

• pewna ilość przeciwciał przechodzi przez łożysko u psów i kotów (łożysko śródbłonkowo-kosmówkowe), najwięcej u naczelnych i gryzoni (łożysko krwio-kosmówkowe)

Wykład 5 04.11.2008r.

Rozwój płodu i diagnostyka ciąży

Długość płodu liczy się od potylicy do nasady ogona.

Po jednym miesiącu ciąży u dużych gatunków zwierząt - zarysy kształtu ciała, kończyn, zawiązki narządów zewnętrznych; różnice gatunkowe.

• bydło

• 1 mies. ciąży:

• kosmówka nie ma jeszcze kosmków

• pęcherz owodniowy zawiera płyn i przylega do zarodka

• długość zarodka ok. 10 mm

• pod koniec 2 mies. ciąży:

• na kosmówce pojawiają się owalne zmętniałe plamy - początek liścieni

• długość płodu 6-7 cm

• można rozpoznać płeć (moszna, zawiązki gruczołu mlekowego)

• 3 mies. ciąży:

• powiększają się liścienie (średnica 2-3 cm)

• długość płodu 14-17 cm

• m.c. = 150 g

• wyraźny worek mosznowy

• koniec 4 mies. ciąży:

• długość płodu ok. 24 cm

• m.c. ok. 1 kg

• dużo płynów: owodniowego (2,5 l), omoczniowego (ok. 1 l)

• 5 mies. ciąży:

• łożyszcza osiągają ½ swojej wielkości

• długość płodu 30-35 cm

• m.c. 2,5-3 kg

• pojawiają się włosy - na wargach, podbródku i łukach brwiowych

• u samic dobrze rozwinięte brodawki sutkowe, u samców - zstępowanie jąder

• pod koniec 6 mies. ciąży:

• na końcu ogona owłosienie

• płód ma długość 50-60 cm

• m.c. 3-4 kg

• duża ilość wód płodowych - nawet do 8 kg

• 7 mies. ciąży:

• długość płodu ok. 70 cm

• m.c. ok. 15 kg

• włosy na końcu ogona, koronkach racic i powyżej do stawu nadgarstkowego i skokowego; włosy w pobliżu nasad rogów

• koniec 8 mies. ciąży:

• długość płodu 65-75 cm

• m.c. średnio 18 kg

• na grzbiecie pełne owłosienie

• ilość wód płodowych nawet do 18 kg

• 9 mies. ciąży:

• płód dalej rośnie

• długość 80-90 cm

• całkowicie owłosiony

• m.c. ok. 40 kg

• ilość wód płodowych do 20 l

• początek 10 mies. ciąży:

• płód dojrzały do porodu

• waga 35-45 kg

• długość ciała do 80-100 cm

Rozpoznawanie ciąży u bydła (dwie metody):

1. badanie per rectum

2. USG

Badanie per rectum:

• pierwsze 4 tyg. ciąży:

• brak zmian

• można tylko podejrzewać ciążę (brak rui)

• brak objawów ciążowych

• u chudych jałówek czasem można wyczuć zarodek (ziarno fasoli)

• 5-8 tydz. ciąży:

• można rozpoznać ciążę

• objawy:

• asymetria rogów macicy (nie jest to dowód 100%)

• róg ciężarny jest cienki, poszerzony

• podwójna ściana macicy

• można stwierdzić pęcherz płodowy

• trójtakt (ok. 6 tyg. ciąży) - chwytając za macicę przez ścianę prostnicy przesuwając ją pod palcami wyczuwamy:

• zarodek

• błony płodowe

• ścianę macicy

• w 5-6 tyg. macica znajduje się w jamie miednicznej (jeszcze nie opada)

• ok. 8 tyg. (2 mies.) ciąży:

• zarodek osiąga wielkość jaja kurzego (przy omacywaniu wyczuwamy jakby coś przeskakiwało)

• ok. 10 tyg. (3 mies.) ciąży:

• macica zaczyna opuszczać się do jamy brzusznej

• daje się objąć z góry i z boku

• macica ma wielkość głowy ludzkiej

• balotowanie płodu - uderzamy płasko ręką w pęcherz płodowy

• wyczuwamy łożyszcza przesuwając ręką na boki - wyniosłości

• 4-5 mies. ciąży:

• macica zaczyna opadać coraz bardziej

• wyczuwa się płód i wody płodowe

• u jałówek powiększa się wymię

• wyczuwanie drżenia = przesypywanie piasku - pofałdowanie tętnicy macicznej (krew uderza w ścianki)

• u dużych krów - macica może tak się opuścić, że nie jest dostępna do badania per rectum; nie wyczuwamy wtedy płodu tylko łożyszcza (w 7 mies. najtrudniej wyczuć), czasem wody płodowe i drżenie tętnicy macicznej

• 5-6 mies. ciąży:

• macica położona jest na dolnej ścianie brzucha

• po bokach są napięte więzadła

• balotowanie płodu (uderzając z góry)

• ruchy płodu widoczne na zewnątrz

• 7 mies. ciąży:

• płód jest coraz większy i przemieszcza się do góry

• zaczynamy wyczuwać płód podczas badania per rectum

• obrzęk wymienia

• z reguły ciąża jest praworożna

• 7-8-9 mies. ciąży:

• obserwacja płodu z zewnątrz

• 8-9 mies. ciąży:

• wyczuwamy główkę płodu

Najtrudniej rozpoznać ciążę w 5-6 do połowy 7 mies. Wtedy podstawą rozpoznania jest stwierdzenie łożyszcz.

O ciąży świadczy:

• obecność płodu

• obecność błon płodowych

• obecność łożyszcz

Pośrednie dowody ciąży:

• brak rui

• powiększenie brzucha

• drżenie tętnicy macicznej tylnej i środkowej

W przypadku ciąży konsystencja rogu macicy zawsze przypomina jelito, ściana jest cienka.

Pod koniec 1 mies. ciążę można rozpoznać za pomocą USG.

• klacze

• początkowo pęcherz płodowy jest kulisty i łatwo się przemieszcza w jamie macicy

• po 3 tyg. pęcherz płodowy ma do 2-3,5 cm

• po zapłodnieniu zarodek wędruje (9-15 dni) po macicy; w ciągu 24 h wykonuje 12-14 okrążeń z jednego rogu do drugiego; usadawia się dopiero 15-17 dnia (dlatego jest taka duża zamieralność zarodków)

• 5-8 tydz. ciąży:

• długość płodu 4-7,5 cm

• pęcherz płodowy ma średnicę 12-15 cm

• błony płodowe są wykształcone, skupiska kosmków, ale brak połączenia ze ścianą macicy

• potem pęcherz płodowy przybiera wydłużony kształt, a długość płodu osiąga 7-8 cm

• 9 tydz. ciąży:

• długość płodu 7,5 cm

• 5-22 tydz. ciąży:

• na śluzówce macicy pojawiają się ubytki nabłonka i tkanki łącznej (mikroskopowo przypominają nadżerki, są wgłębione) - są to kupki endometrialne

• znajdują się w tym rogu, w którym nastąpiła implantacja zarodka

• produkują one gonadotropiny łożyskowe - eCG (dawna nazwa to PMSG)

• największe stężenie eCG w surowicy występuje między 40 a 120 dniem ciąży

• jej działanie podobne jest do FSH (w 70-80%)

• koniec 3 mies. ciąży:

• długość płodu ok. 12 cm

• u samic brodawki sutkowe są wyraźnie rozwinięte

• wody płodowe do 3 l

• 4 mies. ciąży:

• zespolenie kosmówki z błoną śluzową macicy

• płód długości ok. 20 cm

• włosy zatokowe na wardze górnej i dolnej

• u samców widoczny worek mosznowy

• 5 mies. ciąży:

• długość płodu powyżej 30 cm

• na łukach brwiowych i końcu ogona nieznaczne owłosienie

• wody płodowe do 5-8 kg

• dalsze miesiące:

• wzrost płodu zależy od właściwości osobniczych, rasowych, utrzymania, żywienia

• 6-7 mies. ciąży:

• w ciągu tygodnia płód przyrasta 2-3 cm

• pojawiają się włosy grzywy i na krawędziach małżowin usznych

• koniec 8 mies. ciąży:

• długość płodu 70-80 cm

• ilość wód płodowych 6-12 kg

• 9 mies. ciąży:

• całe ciało płodu, z wyjątkiem brzucha i przyśrodkowej powierzchni ud, pokryte jest delikatnymi włosami

• długość płodu 90-120 cm

• pod koniec 10 mies. ciąży:

• długość płodu powyżej 1 m

• 10-11 mies. ciąży:

• u samców zstępowanie jąder

• do 20 kg wód płodowych

• 11 mies. ciąży:

• źrebię dojrzałe do porodu

• gęsty włos

• długość płodu 1-1,5 m

• m.c. 30-60 kg

U klaczy płód leży na plecach - poród jest szybki (w stosunku do porodu u krowy), a płód musi w tym czasie obrócić się o 180°.

Rozpoznawanie ciąży u klaczy:

• patrząc od góry macica jest na granicy jamy miednicznej i jamy brzusznej

• u młodych klaczy cała macica położona jest w jamie miednicznej

• u wieloródek macica może zwisać do jamy brzusznej, kształtem przypomina taśmę, jest gładka, elastyczna, szerokości 3-4 cm

• w czasie rui okrągleje

• pierwsze zmiany zachodzą w 15-17 dniu ciąży (u wieloródek 2-3 dni później):

• macica zmienia kształt - na przekroju staje się okrągła

• rogi są tępo zakończone

• między nasadami rogów jest rowek

• rogi macicy kształtem i konsystencją przypominają parówki

• 21-22 dzień ciąży:

• położenie macicy niezmienione

• takie samo napięcia ścian i kształt rogów (bruzda między rogami)

• zarodek zaczyna rosnąć i u nasady jednego z rogów można wyczuć wybrzuszenie (przechylenie tego rogu na bok)

• ok. 1 mies. ciąży:

• początkowo położenie macicy niezmienione

• rozszerzenie u nasady rogu jest coraz większe

• coraz mniejsza bruzda między rogami

• ok. 40 dnia ciąży:

• macica zsuwa się do jamy brzusznej

• rozszerzenie przybiera kształt worka

• fluktuacja płynu płodowego

• od 50 dnia ciąży:

• macica znajduje się w jamie brzusznej

• rozszerzenie workowate obejmujące cały róg

• wyraźna fluktuacja

• do tego okresu zachodzą bardzo wyraźne zmiany, które potem się zacierają

• od 60 dnia ciąży (po 2 mies.):

• róg przypomina worek średnicy 10-14 cm

• macica zsuwa się coraz bardziej do jamy brzusznej → napięcie więzadeł utrzymujących macicę

• 60-70 dzień ciąży:

• średnica worka wynosi 15-20 cm

• macica opada coraz głębiej i coraz trudniej ją zbadać

• do 90 dnia można macicę jeszcze omacać, ale jest to już bardzo trudne

• od 4-5 mies. ciąży:

• macica jest poza zasięgiem ręki badającego

• stwierdza się tylko napięcie więzadła

• jajniki też są ściągnięte nisko - prawie w linii pośrodkowej

• w obrębie więzadeł można wyczuć drżenie i powiększenie tętnicy macicznej

• są to pośrednie objawy ciąży, bo nie można omacać płodu

• 5-7 mies. (między 150 a 200 dniem) ciąży:

• wtedy najtrudniej jest stwierdzić płód, bo macica leży głęboko

• czasem płód się porusza, co widoczne jest z zewnątrz

• balotowanie płodu z zewnątrz

• od 200 dnia ciąży rozpoznanie jest proste, bo płód jest duży i można wyczuć główkę i kończyny

• u klaczy bardzo ważna jest wczesna diagnostyka ciąży, bo jest to zwierzę bardzo mało płodne (sezonowość)

Obecnie powszechnie stosuje się badanie USG (płyn - kolor czarny, tkanki - kolor szary).

U klaczy niezapłodnione komórki jajowe pozostają w jajowodzie i ulegają degeneracji - jest to cecha charakterystyczna. Do zapłodnienia dochodzi w dojajnikowej 1/3 części jajowodu. Rozwijający się zarodek przesuwany jest w ciągu 5-6 dni do światła macicy; potem krąży po macicy hamując produkcję PG w endometrium, bo wydziela czynnik antyluteolityczny (umożliwia przekształcenie ciałka żółtego w ciałko żółte ciążowe konieczne do utrzymania ciąży). W fazie morula-blastocysta (6-7 dzień po zapłodnieniu) powstaje tzw. kapsuła zarodkowa. Jest to cecha charakterystyczna dla koni. 8-9 dnia osłonka przejrzysta zostaje zrzucona, a kapsuła pozostaje do 26 dnia po zapłodnieniu. Prawdopodobnie zarówno osłonka przejrzysta jak i kapsuła chroni zarodek przed infekcjami bakteryjnymi i wirusowymi. Dodatkowo kapsuła chroni zarodek przed układem immunologicznym matki; być może zapobiega ona też implantacji aż do utworzenia pierścienia. Okres krytyczny dla zarodka to 12-16 dzień ciąży - jest on wtedy niestabilny, wędruje po macicy; może wtedy dojść do wczesnej zamieralności zarodka. Od ok. 28 dnia ciąży zaczyna powstawać opaska kosmówkowa tworząca początki struktury, której komórki wnikają do endometrium tworząc kubki wydzielające eCG. Połączenie łożyskowe części płodowej z matczyną rozwija się między 36-38 dniem ciąży. Wtedy kosmki kosmówki wnikają do błony śluzowej macicy. Po dotarciu do zrębu błony śluzowej tworzą kubki. Czas życia kubków wynosi 60-100 dni, potem zanikają i są usuwane z powierzchni śluzówki. W tym czasie rozwija się połączenie błony omoczniowej z endometrium. Tworzy się łożysko mikrocotyledonowe. W 30 dniu zarodek koński ma wyraźnie rozwinięte zawiązki organów. Od 40 dnia mówimy już o płodzie.

• owce i ozy

• po 1 mies. ciąży:

• długość płodu ok. 12 mm

• długość pęcherza płodowego 45-46 cm

• po 2 mies. ciąży:

• długość płodu ok. 5 cm

• po 3 mies. ciąży:

• długość płodu ok. 15-16 cm

• po 4 mies. ciąży:

• długość płodu ok. 20 cm

• pierwsze owłosienie

• po 5 mies. ciąży:

• płody rozwinięte długości 40-50 cm

• całe są gęsto owłosione

• świnie

• po 3 tyg. ciąży - długość płodu ok. 6 mm

• po 5 tyg. ciąży - dł. płodu ok. 3 cm

• po 8 tyg. ciąży - dł. płodu ok. 8 cm

• po 3 mies. ciąży - dł. płodu 19-20 cm

• po 4 mies. ciąży - dł. płodu ok. 25 cm

• długość ciąży 3 mies. 3 tyg. i 3 dni (114-115 dni)

• suki

• różna długość płodu (w zależności od rasy)

• długość płodu psa rasy średniej:

• 3 tyg. - ok. 1 cm

• 4 tyg. - 4-5 cm

• 6 tyg. - 8 cm

• 8 tyg. - 16-21 cm

• rozpoznanie ciąży:

• bad. USG

• bad. RTG (późno, bo punkty kostnienia)

• omacywanie

• macica w 304 tyg. ciąży - ampułki (czasem też przy ropomaciczu), różańcowate uwypuklenia (bardzo charakterystyczny obraz)

• potem (1,5 mies. i więcej) - kształt grubej pętli, opada na dno

Wykład 6 18.11.2008r.

Wczesna zamieralność zarodków - jest zjawiskiem występującym dość często u wszystkich gatunków zwierząt; wg. obecnie przyjętych technologii, śmiertelność obejmuje okres pierwszych 42 dni ciąży, tj. od zapłodnienia do ukończenia stadium różnicowania się tkanek; zamieranie zapłodnionych komórek jajowych, morul, blastocyst, zarodków w różnych fazach ich rozwoju (u krów w 10-40%, u klaczy 25%).

Wczesna śmiertelność może stanowić nawet 80% strat.

1. klacze:

• krytycznym momentem jest okres pierwszych 6 tyg., wtedy z różnych przyczyn dochodzi do przerwania 3-27% ciąży

• u klaczy problemowych (kłopoty z reprodukcją, stare) - większy odsetek zamieralności

2. owce:

• szanse przeżywalności spadają wzrastają ze wzrostem liczby owulacji

• śmiertelność zarodkowa ok. 20-30%

• przed 18 dniem ginie 1-2%

• przed zagnieżdżeniem zarodka - do 30%

• po zagnieżdżeniu - 10-30%

3. kozy - 20-40%

4. świnie:

• zamieralność zleży od czynników usposabiających

• 20-30% przed 30 dniem ciąży

Wczesna śmierć zarodków stanowi jedną z poważniejszych przyczyn spadku płodności krów, chociaż jest przez wielu hodowców i lekarzy niedoceniana. Występuje gł. od 40 dnia po zapłodnieniu, przy czym są 2 szczególne krytyczne okresy:

• 7-8 dni po zapłodnieniu, gdy zarodek opuszcza osłonkę przejrzystą

• ok. 3 tyg. po zapłodnieniu, gdy zaczyna się implantacja

Może przebiegać w kilku formach:

1. „bezobjawowa” - obserwowane są regularne ruje co 21 dni

2. przedłużanie się cykli jajnikowych o kilkanaście dni

3. zupełny brak rui

Pomimo że ciąża jest obumarła, nie ma rui. Na jajnikach jest ciałko żółte produkujące progesteron → pseudociąża. Jeśli zarodek obumrze po 35 dniach może nie ulec resorpcji tylko mumifikacji. Taki zarodek pozostając w macicy jest przyczyną braku rui, bo na jajniku jest ciałko żółte pseudociążowe.

BYDŁO:

Przyczyny zamieralności zarodków u bydła:

1. genetyczne

2. zaburzenia immunologiczne

3. żywieniowe

4. czynniki środowiskowe

5. zaburzenia hormonalne

6. dysfunkcje jajowodu i macicy

7. czynniki zakaźne

8. asynchronia między rozwojem zarodka a środowiskiem jajowodu i macicy

Ad.1. zaburzenia chromosomowe:

• straty zarodków powstałe w czasie zapłodnienia wynoszą nawet do 30% wszystkich strat

• zależy to od:

• typu owulacji (spontaniczna, superowulacja)

• typu zapłodnienia (in vivo, in vitro)

• wieku dawczyń komórek jajowych (im starsze tym większa zamieralność)

• są pewne linie krów i buhajów, w których wczesna śmierć zarodka jest znacznie częstsza - przyczyną są aberracje chromosomowe, translokacja

• chów wsobny (częsty u owiec)

• starzenie się komórek jajowych:

• krycie/inseminacja wykonywane późno po owulacji

• kom. jajowa kilka godz. po owulacji ma zwiększoną przepuszczalność dla plemników → więcej plemników dociera

• wtórne uszkodzenia genetyczne

• zdolność do zapłodnienia kom. jajowej wynosi od kilku do kilkunastu godz.

• u bydła znacznie więcej obumiera osobników męskich

Ad.2. zaburzenie immunologiczne:

• plemniki i plazma nasienia (jak też rozcieńczalniki przy sztucznej inseminacji) mogą działać jak antygeny → powstają przeciwciała (izoaglutyniny)

• zarodek ma w 50% cechy ojca, dlatego narażony jest na odrzucenie przez organizm matki - zapobiega temu m.in. ekspozycja antygenów zgodności tkankowej MHC na powierzchni zarodka , jak też ochronne opłaszczenie determinant antygenowych zarodka przez przeciwciała (przeciwciała osłaniające produkowane przez błonę śluzową macicy)

• potem zarodek wydziela substancje wywołujące lokalną immunosupresję

• zaburzenia w tych procesach prowadzą do likwidacji zarodka przez układ immunologiczny matki

• wielkość strat nie jest znaczna

• uważa się, że przy wielokrotnym wprowadzaniu nasienia do dróg rodnych samicy mogą powstawać przeciwciała przeciwko plemnikom - obecne są na powierzchni błony śluzowej narządu rodnego (gł. w szyjce macicy) i w surowicy krwi

• przeciwciała te mogą powodować aglutynację plemników - spermaglutyniny

• ich uszkodzenie zaburza zdolność kapacytacji, reakcji akrosomowej oraz rozpoznanie, znalezienie i łączenie się z komórką jajową plemników

• w utrzymaniu ciąży bardzo ważne jest też niewystąpienie luteolizy

• w pierwszych dniach zarodki wydzielają substancje antyluteolityczne (INF Tau - hamuje on ekspresję rec. oksytocyny w endometrium zapobiegając pulsacyjnemu uwolnieniu PGF2α i tym samym nie dopuszcza do luteolizy)

• niedostateczne wydzielanie INF Tau powoduje występowanie luteolizy → obumarcie zarodka

• PGF2α powoduje lizę ciałka żółtego → przerwanie ciąży

Ad.3. żywienie:

• zarodek odżywiany jest mleczkiem matczynym

• niewłaściwe zbilansowanie dawki pokarmowej upośledza funkcję błony śluzowej narządu rodnego powodując zmiany w składzie płynu macicznego i jajowodowego

• zawartość glukozy, białka, K, Mg, P, Zn jest znacznie wyższa w tym płynie u krów, od których uzyskano zdegenerowane zarodki

• nie stwierdza się różnicy w progesteronie

• wzrost zamieralności zarodków powodują:

• niedobór energii

• niedobór Ca, Mg, wit. A, beta karotenów

• nadmiar białka, P i K

• skarmianie paszami, które zawierają dużo fito estrogenów (koniczyna, lucerna) - za dużo estrogenów, mniej progesteronu

• skarmianie paszami źle składowanymi - skażenie mykotoksynami (działanie estrogenne - zearalenon)

• ketoza - częsta u krów w szczytowym okresie laktacji (do 8 tyg. po porodzie)

• jeśli krowa kryta jest zbyt wcześnie po porodzie, procesy regeneracji bł. śl. macicy nie są jeszcze zakończone (bad. USG)

Ad.4. czynniki środowiskowe:

• zbyt wysoka temp. powietrza i wilgotność w czasie rui i krycia samicy może mieć wpływ na przeżywalność zarodka

• pow. 30°C → uszkodzenie zarodka we wczesnych fazach rozwoju i obumarcie

• zahamowanie płodności związane z sezonem letnim:

• spadek zapładnialności

• spadek jakości nasienia

• stany zap. macicy → obumieranie zarodka (jedna z głównych przyczyn obumierania u bydła!!!) - gł. E I, E II, na tle bakteryjnym i wirusowym

Ad.7. czynniki zakaźne:

• zakażenie dróg rodnych:

• otręt

• kampylobakterioza

• rzęsistkowica

• wirusowa biegunka bydła

• mykoplazmoza

KLACZE:

• obumieranie zarodków występuje dość często, ale nie zawsze zwracamy na to uwagę, bo jedynym objawem jest powtarzanie rui

• u zdrowych i płodnych samic 5-25% ciąż ulega przerwaniu w okresie zarodkowym; u problemowych - większy odsetek

• rozpoczęcie procesu resorpcji zarodka można obserwować za pomocą USG

• u klaczy jest to bardzo ważny problem ze względu na sezonowość płciową (okres stanówki przypada na wiosnę-lato) - jest to najmniej płodne zwierzę gospodarskie

• okres krytyczny przypada na czas do 40 dnia ciąży - wtedy kształtuje się hormonalny system ochrony zarodka; dopiero 36-38 dnia ciąży rozwija się bardziej skuteczna ochrona ciąży

• pierwszy okres krytyczny występuje do 18 dnia ciąży (przed zagnieżdżeniem)

• największa zamieralność przypada na 35-40 dzień ciąży

• po obumarciu zarodka następuje jego resorpcja i klacz wcześniej czy później wchodzi w ruję

Przyczyny zamieralności u klaczy:

1. zaburzenia chromosomalne

• głównie zachodzą w momencie zapłodnienia

• częsta przyczyna zamieralności

2. zaburzenie wytwarzania kontaktu między trofoblastem a matką - bo zarodek wędruje z jednego rogu do drugiego, potem się usadawia (jest luźno połączony)

3. infekcyjne - bardzo często zapalenia macicy

4. nieinfekcyjne powodujące zapalenie błony śluzowej macicy w czasie innych zupełnie chorób, np. przy morzyskach → endotoksyny → uwalnianie prostaglandyn → liza ciałka żółtego → zamieranie zarodka lub poronienie

5. wzrost ilości resorpcji u bardzo młodych i u starszych klaczy ze względu na niestabilny układ hormonalny

6. cysty endometrialne

7. ciąża bliźniacza - mała pojemność macicy

8. wady narządów rozrodczych

9. uszkodzenie dróg rodnych → urovagina, pneumovagina

Dla prawidłowego rozwoju płodu końskiego musi być zapewniony odpowiedni kontakt pomiędzy jego łożyskiem a macicą.

Zmiany między 10 a 35 dniem ciąży wskazujące na zamieralność zarodka:

• pęcherzyk zarodkowy nie rośnie:

• pęcherzyk zarodka nie powiększa się

• ta sama wielkość w badaniach powtarzanych w ciągu kolejnych kilku dni

• należy ustalić czy ma się do czynienia z pęcherzykiem zarodkowym czy z cystą

• nieregularny kształt odbiegający od owalnej czy gruszkowatej postaci występującej czasem od ok. 20 dnia ciąży:

• pęcherzyk zarodkowy ma kształt trójkątny, gruszkowaty lub spłaszczony

• ponad 50% takich przypadków ulega resorpcji

• nierówna ściana pęcherzyka zarodkowego - pofałdowana i postrzępiona

ŚWINIE:

U świń zamieralność spowodowana jest wieloma czynnikami poprzedzającymi, których współdziałanie może upośledzać rozwój pęcherzyków jajnikowych, owulację, zapłodnienie, a następnie rozwój zarodka.

Zamieralność zarodków do pewnego stopnia jest zjawiskiem fizjologicznym:

• niezapłodnienie

• zamieranie oocytów

• zamieranie przed implantacją

Największe znaczenie ma, gdy jest obniżona płodność, są niezapłodnione komórki jajowe oraz zamieranie zygot w pierwszej fazie rozwoju.

W stadach, gdzie nie ma kłopotów z rozrodem, w ciągu pierwszego miesiąca ciąży obumiera ok. 30% kom. jajowych czy zarodków; potem obumiera ok. 20-30% zarodków i płodów.

W przypadku obumarcia wszystkich zarodków w ciągu 12 dni po kryciu lub jeśli zostanie 5 zarodków, w ciągu 21 dni pojawi się ruja. Jeśli ruja pojawi się później niż po 21 dniach, oznacza to, że zarodki obumarły między 20 a 35 dniem.

Jeśli świnia uradzi mniej niż 5 prosiąt, oznacza to, że w pierwszej fazie ciąży było ich znacznie więcej. Wykazano doświadczalnie, że dla utrzymania ciąży musi być ponad 5 zarodków zagnieżdżonych, ponieważ produkcja prostaglandyn przez max. 5 ciałek żółtych jest niewystarczająca do utrzymania ciąży.

Krytycznym okresem jest 2-3 tydz. życia zarodka. Wtedy następuje rozpoznanie ciąży przez organizm matki (przekazanie sygnału podtrzymującego czynność lutealną ciałek żółtych odgrywających nadrzędną rolę w utrzymaniu ciąży - zarodek wpływa na wydzielanie LH wpływając tym samym na aktywność ciałek żółtych).

Ciałka żółte wytwarzają wiele substancji biologicznie czynnych uwalnianych do światła macicy. Oddziaływują one bezpośrednio na zarodek w pierwszych tygodniach ciąży (są to czynniki wzrostu).

Produkowanych może być dużo kom. jajowych - w czasie rui może być do 20 owulacji; nie wszystkie komórki zostają zapłodnione (nawet jeśli, to część obumiera).

Zarodek aktywnie uczestniczy w procesie rozwoju ciąży - wydziela substancje pobudzające kurczliwość macicy w przeciwnym kierunku, by następny zarodek nie mógł się zmieścić - zapobiega to zbliżaniu się zarodków do siebie. Następuje też wzmożona reakcja estrogenów blastocysty (podtrzymywanie ciąży).

W przypadku niezajęcia rogu macicy przez zarodki, ciąża nie jest kontynuowana. Jeśli ¾ rogu macicy jest zajęte, ciąża rozwija się w 30-40% przypadków.

Optymalna przestrzeń dla płodów to odcinek macicy długości 20-35 cm; jeśli jest mniej, to następuje zamieranie i resorpcja zarodka.

Róg ciężarnej świni może mieć do 1,5 m długości.

Czynniki środowiskowe wpływające na zamieralność zarodków:

• wysoka temp.

• niedobory żywieniowe (niedobór białka, wit. A i β-karotenów oraz wit. B)

• stres

Mogą one działać na wydzielanie progesteronu. Ograniczenie progesteronu ma negatywny wpływ na wydzielanie czynników histotropowych endometrium - ogranicza to zdolność do wytwarzania drugiego sygnału estrogennego ok. 18 dnia ciąży, co jest niezbędne do podtrzymania ciąży powyżej 30 dnia.

Inne czynniki:

• zróżnicowanie dojrzałości oocytów w czasie owulacji → zróżnicowanie stopnia rozwoju zarodków (starsze zamierają)

• genetyczne - nieprawidłowości rozwoju

• jakość nasienia knura - bardzo ważna!!!

• wiek kom. rozrodczych w momencie zapłodnienia (zwłaszcza kom. jajowych)

• długość rogu macicy

• czynniki zakaźne

• mykotoksyny

• istotny jest termin krycia

OWCE:

Zamieralność zależy od:

• rasy

• wieku

• liczby owulacji

• czynników hormonalnych

• stresu

• istotną rolę odgrywa temp. - wzrost temp. w czasie inseminacji powoduje wzrost zamieralności zarodków

Diagnozowanie wczesnej zamieralności:

• brak obiektywnej metody

• obserwacja długości cyklu rujowego

• próby oznaczania progesteronu między 20-23 dniem po kryciu - przy ciąży powinien być wysoki poziom; przy braku ciąży poziom niski

• USG:

• 20-24 dzień - bydło

• 10-11 dzień (po 40 dniu) - klacze

• od 21 dnia - owce, kozy, kotki

Leczenie:

• nie istnieje, bo trudno ustalić przyczynę

Zapobieganie:

• prawidłowy termin krycia

• odpowiednie zwierzęta

• 1-11 dnia po kryciu podawano progesteron, GnRH, hCG - różne efekty

• jeśli jest niski poziom progesteronu, można go podać w celu uzupełnienia (co 2-3 dni do 50 dnia ciąży i.m.; co 10 dni do 55 dnia ciąży)

Ryzyko podawania progesteronu - maskulinizacja.

Wykład 7 25.11.2008r.

Poronienie = poród przedwczesny = poród niewczesny (abortus, partus immaturus) - przerwanie ciąży i wyparcie płodu niezdolnego jeszcze do dalszego życia w środowisku zewnętrznym lub zatrzymanie w macicy obumarłego płodu, który maceracji, mumifikacji lub rozkładowi gnilnemu;

Za niezdolne do dalszego samodzielnego życia (poronione) uważa się płody wydalone z macicy przed:

1. klacz - 300 dniem ciąży

2. krowa - 190 dniem ciąży

3. owca i koza - 120 dniem ciąży

4. świnia - 90 dniem ciąży

5. suka - 55 dniem ciąży

Podział poronień:

• poronienia całkowite = zupełne = kompletne - wydalenie płodu z wodami płodowymi

• poronienia niezupełne = wewnętrzne = niekompletne - zatrzymanie w macicy jednego lub więcej martwych płodów wraz z przynależnymi wodami płodowymi; częściowe lub całkowite zatrzymanie błon płodowych po wyparciu płodu pojedynczego, bliźniaczych, części lub całego miotu

• poronienie niezakaźne (abortus non infectus) - bez udziału drobnoustrojów, tzw. poronienie jałowe; występuje sporadycznie; rzadko obejmuje większą lb. zwierząt; często przyczyną są:

• zatrucia

• błędy w utrzymaniu

• długotrwały transport

• błędne aplikowanie leków

• brutalne zabiegi podczas ciąży

• niedoczynność ciałka żółtego

• zwężenie powrózka pępowinowego

• puchlina błon płodowych

• ciąże mnogie np. u klaczy (za mała pojemność macicy)

zapobieganie - podawanie progesteronu 100-200 mg dziennie

• ronienia zakaźne = septyczne (abortus infectus s. septicus) - spowodowane przez bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty wykazujące pewien tropizm do płodów i błon płodowych (zakażenia swoiste), jak i ronienia symptomatyczne związane z występowaniem w danym obiekcie immanentnych ostrych lub przewlekłych chorób zakaźnych, najczęściej wirusowych (parwowiroza świń); może być objawem schorzeń innych narządów czy układów (różyca świń);

• ronienia na tle urazowym (a. accidentalis) - brutalne obchodzenie się z ciężarnymi zwierzętami, transport;

• poronienie samoistne - nie da się ustalić przyczyny badaniem klinicznym, metodami laboratoryjnymi ani analizą wpływu środowiska;

• poronienia nawykowe - występują wielokrotnie u samicy, często w tym samym okresie; przyczyną mogą być:

• obniżenie aktywności luteotropowej i antyluteotropowej łożyska płodowego (sekrecja progesteronu czy eCG)

• niedobór wit. E

• duży udział przypisuje się czynnikom letalnym, aberracji chromosomów, translokacji części chromosomów, mono- lub polisomii czy też poliploidii;

• poronienia zagrażające - wszystkie niekorzystne czynniki działające w czasie ciąży; zabiegi chirurgiczne;

• poronienia sztuczne - przerwanie ciąży za pomocą środków farmakologicznych, które wyzwalają poronienie lub przedwczesny poród, dokonywane ze względów hodowlanych lub zdrowotnych

Czynniki infekcyjne w ronieniach:

• klacze - płody od 40 dnia do 300 dnia

• wczesne okresy - bez objawów poprzedzających

• powyżej 3 mies. ciąży - poprzedzone objawami podobnymi do tych, co są przed porodem

• ani porodu który się zaczął ani ronienia nie można zatrzymać, jedynie przy rozpoznaniu zagrożenia można podawać codziennie klaczy przez 2 tyg. od 100 do 2000 mg progesteronu

czynniki infekcyjne:

• wirus zapalenia tętnic

• w stadzie jest zarażonych od kilku do 50% klaczy

• resorpcje zarodków i poronienia

• najczęściej między 5 a 10 mies. ciąży

• infekcja roznoszona przez ogiery podczas krycia

• ozdrowieńcy - nosicielstwo u 30%

• zapobieganie - badanie nasienia

• wirus opryszczki (HV)

• ronienia nagłe, bez objawów poprzedzających

• jednocześnie odchodzi łożysko

• między 20 a 90 dniem po zakażeniu następują ronienia

• najczęściej ronią klacze w 2 połowie ciąży (90% powyżej 8 mies.)

• zarażonych jest 1-90% klaczy w stadzie w zależności od wielu czynników:

• stopień nabytej odporności

• zjadliwość wirusa

• ilość klaczy będących w ciąży w danej grupie

• zapobieganie - warunki zoohigieniczne

• szczepienia nie dają odporności

• otręt

• ronienia sporadyczne

• infekcja przenoszona jest drogą krycia

• niedokrwistość zakaźna koni

• zakażenie wirusem następuje p.o. lub przez uszkodzone powłoki ciała

• objawy kliniczne poprzedzające ronienie:

• wysoka temp. ciała

• utrata apetytu

• osłabienie

• anemia

• ronienie następuje wtedy, gdy jest wysoka gorączka

• konie które przechorowały są nosicielami

• zakaźne zapalenie macicy klaczy

• pierwszy raz opisane w 1977r. w Anglii

• etiologia: G+ pałeczka Taylorella equigenitalis

• bakteria bytuje w przedsionku pochwy, dole łechtaczkowym, u samców w napletku

• przenoszenie drogą płciową

• mimo zakażenia może rozwijać się ciąża i wtedy jest wcześniejsze lub późniejsze ronienie

• leczenie - dość kłopotliwe i mało skuteczne

• zakażenia wywołane przez bakterie warunkowo chorobotwórcze

• zakażenie łożyska drogą hematogenną

• przeniesienie drobnoustroju podczas aktu krycia lub inseminacji

• rodzaje drobnoustrojów:

• paciorkowiec hemolityczny - Streptococcus zoohemoliticus

• E. coli

• Pseudomonas

• Klebsiella

• Staphylococcus

• stany zapalne łożyska

• bakterie

• grzyby - głównie w ostatnim okresie ciąży (Aspergillus fumigatus, Mucor)

• profilaktyka

• właściwa kondycja zwierząt

• zaraza stadnicza koni

• przenoszona drogą kontaktu płciowego

• pierwotniak Trypanosoma equiperdum

• inkubacja ok. 2 tyg.

• objawy:

• wycieki z pochwy i cewki moczowej ciężarnych samic

• ronienia

• obrzęki, owrzodzenia narządów płciowych

• talarowa te obrzęki na bokach ciała zwierzęcia

• bydło

• bruceloza

• Brucella abortus, rzadziej B. suis i B. melitensis

• zakażenie przez kontakt bezpośredni

• zazwyczaj przez zakażone błony płodowe, przez wycieki z dróg rodnych i mleko

• główne objawy:

• ronienie najczęściej późne (6-8 mies.) - zawsze towarzyszy mu zatrzymanie łożyska!!! (należy odklejać łożysko w rękawicy)

• objawy podobne do normalnego porodu:

• zwiotczenie więzadeł

• obrzęk wymienia

• śluzowo-ropny lub ropny wyciek

• kampylobakterioza = choroba mętwikowa

• Campylobacter foetus subsp. veneralis

• przebieg ostry, gdy występuje po raz pierwszy w stadzie; później przebieg łagodniejszy

• zakażenie przez krycie naturalne - z nasieniem

• bakteria bytuje w pochwie w okolicy szyjki macicy, po kilku dniach przechodzi do kanału szyjki macicy i do jajowodów

• 5-10% zakażonych samic roni, głównie między 4 a 7 mies. ciąży

• po pewnym czasie następuje samo uwolnienie od bakterii - w śluzie szyjkowo-pochwowym pojawiają się przeciwciała IgM, potem IgA i IgG, które unieczynniają bakterię

• chlamydioza = bedsoniaza

• ronienia w 5-8 mies. ciąży

• okres inkubacji ok. 1 mies.

• często ronienia poprzedzone są objawami zwiastunowymi:

• rzadki, kłaczkowaty wyciek z pochwy, często ze skrzepami krwi

• leptospiroza

• Leptospira hardio

• inkubacja 4-10 dni

• główne objawy:

• bezmleczność

• ronienia

• przedwczesne porody

• może przenosić się drogą płciową

• ronienie - kilka tygodni po ustąpieniu objawów chorobowych, głównie w ostatnich 3 miesiącach

• przyczyna: toksyny bakteryjne

• częstym powikłaniem jest zatrzymanie łożyska

• choroba rzęsistkowa = trychomonadoza

• Trychomonas foetus

• objawy:

• ronienia

• niepłodność

• ropomacicze

• zakażenie drogą płciową

• 1-3 dni od zakażenie występują objawy:

• ostre zapalenie pochwy

• obrzęk sromu

• śluzowo-ropny wyciek ze szpary sromowej

• do 80% - nieżyty macicy bez względu na drogą zakażenia

• 10% chorych - ropne zapalenie macicy wskutek zakażeń wtórnych

• ronienia: 5-16 tydzień ciąży

• korzystne jest poronienie całkowite (6-10 tydz.), bo dochodzi do samowyleczenia

• poronienie niezupełne - w zatrzymanym łożysku namnażają się drobnoustroje i dochodzi do ropnego zapalenia macicy

• listerioza

• Listeria monocytogenes

• ronienia w 4-7 miesiącu ciąży

• jeśli ciąża jest donoszona, to cielęta w krótkim czasie padają

• powinowactwo do układu moczowo-płciowego

• zakażenie: pałeczki dostają się do ciężarnej macicy, przedostają się głównie z p.p. drogą krwi lub chłonki

• główne miejsce bytowania drobnoustrojów to kiszonka

• wywołują stan zapalny macicy

• przez łożysko L. monocytogenes przenika do układu krwionośnego płodu

• często dochodzi do zatrzymania łożyska

• objawy ogólne:

• wzrost temperatury ciała

• wypływ z nosa - bardzo rzadko

• zakażenia grzybicze

• 40 gatunków - gł. Aspergillus, Mucor, Rhisophum, Candida, Trichosporum

• związane ze sposobem żywienia, porą roku i ilością opadów atmosferycznych

• źródło zakażenia:

• ziarno (źle przechowywane)

• spleśniałe siano

• susz z koniczyny

• kiszonki

• grzybice płodu:

• zmiany w obrębie skóry głowy i szyi

• ogniskowe miękkie, nabrzmiałe wykwity na całym ciele

• ronienia w 4-7 mies. ciąży

• wirusowa biegunka bydła i choroba błon śluzowych (BVDMD)

• do kilkunastu % poronień

• obumarcie płodu i ronienia w każdym okresie ciąży

• przed obumarciem płodu - zaburzenia rozwojowe układu nerwowego płodu

• powoduje trwałe zakażenia

• zakażenie w 100-150 dniu ciąży - płód ulega zakażeniu, ale rozwija się immunotolerancja

• otręt bydła

• IBR/IPV może przenosić się z nasieniem na krowy i jałówki

• wywołuje pęcherzykowe zapalenie błony śluzowej sromu i pochwy

• poronienia

• często powtarzanie rui po kryciu

• zakażenia latentne - w formie utajonej mogą być przez całe życie u buhaja czy krowy

• Hemophilus somnus

• ronienia

• zapalenie macicy, pochwy, szyjki macicy

• zakażenie przez krycie naturalne lub sztuczną inseminację

• bakteria zasiedla układ rozrodczy

• świnie

• ronienia wywoływane przez drobnoustroje ubikwitarne (mogą być wszędzie)

• E. coli, Włoskowiec różycy, Listeria, Mykoplazmy, Pasteurella, Salmonella, Corynebacterium, gronkowce, paciorkowce

• izolowane z poronionych płodów i z zap. błony śluzowej macicy czy pochwy

• leptospiroza

• choroba zakaźna ostra lub przewlekła

• etiologia: L. Pomona lub L. taranowi, L. canicola, L. icterohaemorhagi

• zakażenie drogą p.o., przez skórę i drogą krycia

• do chlewni drobnoustroje dostają się wraz z zainfekowanymi zwierzętami nie wykazującymi objawów chorobowych

• najbardziej narażone są płody w ostatnim trymestrze ciąży - zakażenie płodu, jego obumarcie→ronienie lub przedwczesny poród

• prośne lochy - ronienie w 100-115 dniu ciąży; mogą rodzić się w normalnym terminie całe mioty martwe

• bruceloza

• głównym wektorem są knury zakażone Brucella suis, sporadycznie B. melitensis, B. abortus

• inkubacja 2-4 dni

• objawy:

• gł. ronienia wczesne w 1 trymestrze ciąży

• resorpcje zarodków - nasilenie objawów - powtarzanie rui po 35-40 dniach od pokrycia

• u loch, które poroniły - krwawy wypływ z dróg rodnych

• zakażenie może mieć miejsce drogą płciową lub p.o.

• zespół rozrodczo-oddechowy (PRRS-syndrome)

• choroba wirusowa

• zakażenie drogą aerogenną

• wirus przechodzi przez ścianę łożyska - śródpłodowe zakażenie zarodka lub płodu → śmierć płodu

• inkubacja do 1 tyg.

• objawy:

• wzrost temp. ciała

• utrata apetytu

• ronienia 80-107 dnia ciąży lub przedwczesne porody - tuż przed terminem

• choroba Aujeszkyego

• wirus wysoce patogenny dla płodu

• gł. straty dotyczą rozrodu świń (wielkość strat zależy od okresu ciąży, w którym lochy uległy zakażeniu)

• szewstwo wirusa z wydzielinami z nosa, śliną, mlekiem i nasieniem

• objawy kliniczne:

• zaburzenia w rozrodzie

• powtarzanie rui

• poronienia

• rodzenie zmumifikowanych martwych płodów

• płody żywe - mało żywotne, padają

• zaburzenia hormonalne

• świnie trudno potem zachodzą w ciążę mimo objawów rui

• do 20% stada wykazuje zaburzenia w rozrodzie

• zakażenia enterowirusowe, zespół chorobowy SMEDI

• wirus wywołuje chorobę cieszyńską

• wirus przenika przez łożysko powodując zakażając płód

• inkubacja do 1 mies.

• zakażenie przed 35 dniem życia → zamieranie i resorpcja zarodków → po pewnym czasie ruja

• zakażenie powyżej 35 dnia ciąży → ronienia i rodzenie prosiąt zmumifikowanych

• parwowiroza świń

• 95% wszystkich gospodarstw wielkotowarowych jest objęta tą chorobą

• 40% mniejszych gospodarstw

• zakażenia zarodków i płodów

• inkubacja ok. 2 tyg.

• przenoszenie przez knury

• objawy:

• nieregularne cykle rujowe związane z obumieraniem zarodków i mumifikacją

• często rodzą się prosięta martwe, zmumifikowane lub mało żywotne

• do badania przeznacza się płody do 70 dnia życia

• brak leczenia

• owce i kozy

• choroba mętwikowa

• Campylobacter foetus, C. intestinalis, C. jejuni

• ronienia późne - ostatnie 6 tyg. ciąży

• rodzenie słabo żywotnego potomstwa

• wyciek z dróg rodnych

• zapalenie macicy, łożyska

• obrzęk i martwica brodawek macicznych!!!

• Chlamydioza

• ronienia w ostatnich 3 tyg. ciąży

• zmiany martwicowe w brodawkach macicznych, obumieranie płodów i ronienia

• obrzęk błony owodniowo-kosmówkowej w okolicy martwicowo zmienionych brodawek

• żółta wydzielina w kosmówce

• odsetek zwierząt zakażonych wirusem - do 10%

• Salmonelloza

• S. abortus ovis

• enzootyczne ronienie owiec

• ronienie między 6 a 25 dniem od zakażenia

• najczęściej ronią samice w ostatnich 6 tyg. ciąży

• roni do 25% owiec

• potem do 3 tyg. wypływ z dróg rodnych

• toxoplazmoza

• Toxoplazma gondi

• zakażenie we wczesnej ciąży - resorpcja zarodków i powtarzanie rui

• zakażenie w środkowym okresie ciąży - ronienia i mumifikacja płodów

• zakażenia powyżej 120 dnia ciąży - rodzenie martwych płodów

• zmiany w łożysku:

• ciemnoczerwone nadżerki średnicy 1-3 mm na brodawkach macicznych!!!

• nosiciele - ptaki, koty

• listerioza

• L. monocytogenes

• gł. u przeżuwaczy

• u owiec powoduje zapalenie mózgu i opon mózgowych, też ronienia i posocznicę

• ronienia w późnym okresie ciąży, związane są z brązowym wypływem z pochwy

• może dojść do śmierci maciorek - zapalenie macicy i septicemia

• poronione płody:

• obrzęk mózgu

• szare pola martwicy na wątrobie

• martwicowe zmiany łożyska

• źródło zakażenia - kiszonki

Wkład 8 02.12.2008r.

Ronienia u suk i kotek.

• przyczyny:

• zakaźne

• bakteryjne

• niebakteryjne

• niezakaźne

• śmierć zarodka we wczesnym okresie ciąży → resorpcja

• później (druga połowa ciąży) → mumifikacja, niecałkowita resorpcja, poronienia

• pod koniec ciąży → poród martwego płodu

• objawy

• wypływ z przedsionka pochwy (zagrożenie ciąży)

• brak apetytu

• wzrost ciepłoty ciała

• posmutnienie

• wymioty

• istotny jest wywiad na temat wcześniejszych zaburzeń układu rodnego, przebiegu ciąży, rodzaju wydzieliny z pochwy

• najczęstsze przyczyny ronień:

• wirusowe

• bakteryjne

• pasożytnicze

• zaburzenia hormonalne

• zaburzenia genetyczne

1. suki

1. przyczyny wirusowe

• Herpeswiroza

• u dorosłych - objawy ze strony układu oddechowego i rozrodczego

• może dotyczyć ciężarnych suk

• najbardziej zagrożone są szczenięta 3 tyg. przed i po porodzie

• czynniki stresowe → obniżenie odporności

• po zakażeniu:

• zamieranie zarodków

• mumifikacja

• rodzenie martwych lub słabych szczeniąt

• zakażenie też w trakcie porodu - kontakt z płynem w drogach rodnych, kontakt z innymi szczeniętami

• zakażenie najczęściej przez kontakt z wydzielinami z nosa matki

• parwowiroza

• rzadko ronienia u suk

• nosówka

• objawy zwykle dotyczą układu oddechowego i nerwowego

• ciężarne suki mogą ronić

• może też przebiegać w formie podklinicznej - rodzą się chore szczenięta

• choroba Rubartha

• wirus przenika przez barierę łożyskową w późnym okresie ciąży → uogólnione zakażenie

• skutkiem zakażenia są ronienia

• część urodzonych szczeniąt jest martwa, część pada po urodzeniu

2. przyczyny bakteryjne

• bruceloza

• Brucella canis

• najczęściej występuje u bezpańskich psów

• przenoszona u psów gł. podczas krycia i z matki na szczenięta

• też przez zjadanie odchodów poporodowych, picie zakażonego mleka, nieodkażony sprzęt weterynaryjny, sztuczną inseminację

• najczęstszym źródłem brucelozy jest poronienie

• wczesne zakażenie (2-3 tydz.) → zamarcie zarodka i resorpcja

• zakażenie śródmaciczne - noworodki przeżywają, mają tylko powiększone węzły chłonne

• B. abortus, B. suis, B. melitensis - w ostatnim trymestrze ciąży

• szare wypływy z dróg rodnych mogą sugerować brucelozę

• następna ciąża często przechodzi prawidłowo

• u znacznego odsetka psów występuje dodatnie miano na brucellę

• leptospiroza

• źródło infekcji - inny chory pies

• zakażenie przez bł. śluzowe lub przez skórę po kontakcie z zakażoną wodą, glebą, moczem, zwłokami

• zakażenie podczas krycia

• mogą występować ronienia

• salmonelloza

• rzadko powoduje ronienia

• często występuje u suk pilnujących owce

• rodzenie martwych szczeniąt

• listerioza

• ronienia lub upadki szczeniąt

• chlamydioza

• gł. u owiec i bydła, ale też u suk

• nieznane infekcje bakteryjne

• pierwotne zaburzenia

• wtórne wikłające zakażenia wirusowe

W pochwie zdrowych suk występują:

• E. coli

• Streptococcus

• Proteus

• Klebsiella

• Pseudomonas

Największą rolę w ronieniach przypisuje się paciorkowcom betalitycznym, Staphylococcus ureus, hemolitycznym E. coli.

2. kotki

1. przyczyny wirusowe

• białaczka

• wirus białaczki kotów

• zakażenie śródmaciczne

• zamieranie płodów

• najczęściej resorpcja zarodków, rzadziej dochodzi do poronień

• zakażenie w późniejszym okresie ciąży - zmniejszenie objętości brzucha, krwisty wypływ z pochwy

• panleukopenia

• parvovirus

• źródło zakażenia - chore koty

• wydalany z kałem, śliną, krwią, moczem

• zakażenie u ciężarnych kotek - lokalizacja w komórkach łożyska

• infekcja śródmaciczna

• zakażenie w 1 trymestrze ciąży → resorpcja zarodków

• potem - ronienia

• jeśli rodzą się kocięta, występuje u nich hipoplazja móżdżku → trwała niezborność, uszkodzenie siatkówki, drżenie mięśni (ujawnia się, gdy kocięta zaczynają chodzić; trwa do końca życia)

2. przyczyny bakteryjne

• salmonelloza

• najczęściej bezobjawowo

• gorączka Q

• z reguły zakażenie bezobjawowe

• sporadyczne ronienia

• chlamydioza

• różnego rodzaju infekcje bakteryjne

Suki i kotki - przyczyny pasożytnicze

• toxoplazmoza

• przeciwciała stwierdza się u 2-25% psów

• neosporoza

• pierwotniak Neospora caninum

• żywiciel ostateczny - pies

• żywiciel pośredni - wiele gatunków zwierząt

• dużo psów ma przeciwciała przeciwko N. caninum

• rodzenie martwych lub słabo żywotnych szczeniąt i kociąt (porażenie zadu i upadki)

Zaburzenia ciąży u zwierząt

1. anomalie i schorzenia błon płodowych

1. zaśniady (mola)

2. wodnica = puchlina błon płodowych

3. obrzęk błon płodowych

4. stany infekcyjne obszaru łożyskowego

2. zaburzenia ciążowe związane z obecnością płodów

1. patologiczna wielopłodowość

2. nadpłodnienie

3. zapłodnienie dodatkowe (ciąża pozamaciczna pierwotna i wtórna)

4. wczesna śmierć zarodka (mumifikacja, maceracja)

3. powikłania na tle zaburzeń w matczynym układzie płciowym

1. ruja w okresie ciąży

2. niedostateczne zamknięcie kanału szyjki macicy

3. wypływy pochwowe

4. wgłobienie i wypadnięcie pochwy

5. skręt ciężarnej macicy

6. przepuklina ciążowa

7. pęknięcie ciężarnej macicy

8. przedwczesne bóle porodowe

9. obrzęki ciążowe

4. zaburzenia przemiany materii

1. stany przedporażenne i porażenne podczas ciąży

2. tężyczki ciążowe

3. ketoza ciążowa

4. przedporodowy zespół tłustej krowy

5. problemy czasu trwania ciąży

1. ronienia zakaźne

2. ronienia niezakaźne

3. zapobieganie i przerywanie ciąży

1. uniemożliwienie wczesnego rozwoju zarodkowego oraz implantacji

2. indukowanie wczesnego ronienia - obumarcie zarodka

3. indukowanie późnego ronienia lub porodu

Zaśniady

• towarzyszy im obumarły zarodek - śmierć we wczesnych fazach

• bezkształtne twory różnej wielkości

• powstają wskutek rozrostu zwyrodniałej kosmówki

• diagnoza przypadkowa

Wodnica błon płodowych

• poważny stan patologiczny

• zwiększenie ilości wód płodowych - owodniowych lub omoczniowych

• najczęściej u krów, rzadziej u pozostałych przeżuwaczy; u innych - wyjątkowo

• najczęściej (80-90% przypadków) jest to zwiększenie ilości wód omoczniowych

• towarzyszy m obrzęk łożyska

• ilość płynu może nawet 10 razy przekroczyć ilość fizjologiczną

• przyczyny nie są do końca wyjaśnione; mogą w tym uczestniczyć matczyne i płodowe czynniki:

• ucisk błon płodowych i powrózka pępowinowego, co może prowadzić do zastoju krwi i tworzenia płynu przesączynowego

• choroby nerek płodu

• potworkowatość

• u bydła rodzaj objawów zależy od stadium choroby:

• uwypuklenie powłok brzusznych

• niechętne kładzenie się

• duże trudności w wstawaniu

• nadmierne wypełnienie jamy brzusznej utrudnia oddychanie (stękanie przy wydechach)

• zaburzenia akcji serca

• utrudnione oddawanie kału

• częste oddawanie moczu w małych ilościach

• skóra traci elastyczność, sierść matowieje

• zaleganie

• ronienia lub rodzenie martwych płodów

• leczenie:

• przyspieszenie porodu - PG lub kortykosterydy o silnym działaniu (dexametazon lub flumetazon)

• PG - poród po 2-3 dniach

• często dochodzi do zatrzymania łożyska

• usuwanie płynu - powoli!!!

Obrzęk błon płodowych

• gł. u bydła

• gromadzenie płynu w ścianach błon płodowych - między liścieniami

• objęte stanem chorobowym miejsca mają galaretowate zgrubienia o bursztynowym zabarwieniu

• może towarzyszyć wodnicy błon płodowych

• rozpoznanie po odjęciu błon płodowych

Stany zapalne (placentitis)

• wszystkie czynniki zakaźne mają tropizm do układu rozrodczego

• Brucella, Salmonella i inne

• następstwo - ronienia

Patologiczna wielopłodowość

• niefizjologicznie duża liczba płodów

• poważnie obarcza wydolność macicy - różne powikłania układu oddechowego, krążenia, zaburzenia przemiany mineralnej

• samice określonych gatunków zwierząt rodzą określoną liczbę płodów

• u zwierząt jednopłodowych ciąże bliźniacze występują bardzo rzadko

• u bydła - 1-2%

• u klaczy - 1,5% - tu ciąże bliźniacze są niewskazane, bo nie rozwijają się płody

• przeładowanie macicy - gdy liczba zarodków lub płodów przekracza górną dopuszczalną granicę lub ich liczba jest w normie, ale wskutek różnych czynników obciąża samicę

• następstwa:

• mumifikacja

• maceracja

• skłonność do przedwczesnych porodów

• ronienia

• bardzo słabe noworodki - padają w krótkim okresie po porodzie

• przeładowanie macicy u suk:

• liczba płodów zależy od wielkości suki (1-9 szczeniąt)

• nadmierna ilość płodów → ucisk na narządy jamy brzusznej i klatki piersiowej → bardzo duże obciążenie

• objawy przeładowania pod koniec ciąży:

• bardzo duże powiększenie jamy brzusznej

• brak apetytu

• duszność

• apatia

• wymioty

• RTG - można stwierdzić ile jest płodów

• gdy zagraża życiu - cesarskie cięcie przed terminem

• przeładowanie macicy u klaczy

• nadmierna liczba płodów jest niekorzystna, bo niesie ryzyko dla matki i źrebięcia → utrata sezonu reprodukcyjnego

• ograniczona pojemność macicy klaczy

• brak możliwości doprowadzenia ciąży do terminu wyźrebienia - niedostateczne zaopatrzenie płodów

• powierzchnia dwóch łożysk rozwijających się w czasie ciąży bliźniaczej jest tylko nieznacznie większa od łożyska ciąży pojedynczej - główna przyczyna!!!

• prędzej czy później następuje obumarcie jednego lub dwóch płodów

• przypadki urodzenia zdrowych bliźniąt są bardzo rzadkie

• stanowi drugie miejsce przyczyn niepłodności u klaczy

Nadpłodnienie (superfecundatio)

• podczas tej samej rui zostaje zapłodniona większa liczba komórek jajowych nasieniem różnych samców

• warunkiem jest poliowulacja

• możliwe głównie u suk i kotek

• teoretycznie może wystąpić u świń, królików, owiec czy kóz, ale nie ma takiego znaczenia

Zapłodnienie dodatkowe (superfetatio)

• zapłodnienie komórek jajowych pochodzących z różnych okresów rujowych

• wystąpienie rui u samicy ciężarnej

• czasem u świń, klaczy, krów

• ciąża pozamaciczna

• nie odgrywa większej roli u zwierząt

• najczęściej ma charakter wtórny

• rozwój zarodka lub płodu poza obrębem jamy macicy

• pierwotna - 3 postacie

1. ciąża jajnikowa (graviditas ovaria)

• zapłodnienie komórki jajowej w obszarze jamy pęcherzyka

• potem zamiera

2. ciąża jajowodowa (graviditas tubaria)

• zapłodniona komórka jajowa napotyka przeszkodę uniemożliwiającą wędrówkę do macicy

• zjawisko bardzo niebezpieczne u kobiet

• przyczyną są stany zapalne jajowodu → zwężenie lub zlepy, rozrost bł. śluzowej

• zamknięcie światła jajowodu

• komórka jajowa rośnie, tworzy się zygota, która może pęknąć i spowodować krwotok do jamy brzusznej

3. ciąża brzuszna (graviditas abdominalis)

• zapłodniona komórka jajowa przemieszcza się do jamy brzusznej

• tu się rozwija i może się wszczepić, ale po pewnym czasie następuje resorpcja

• istotne znaczenie w medycynie ludzkiej

• wtórna

• gdy rozwijający się płód po osiągnięciu określonej fazy rozwoju w macicy wydostaje się do jamy brzusznej, jamy otrzewnowej np. po pęknięciu macicy (spontaniczne, skręt, uderzenie, upadek)

• płód w jamie brzusznej traktowany jest jak ciało obce

• zamarcie → mumifikacja

• zakażenie → zejście

• występuje często u suk

• często następstwo pęknięcia macicy

• w pierwszej połowie ciąży (wypadki, spontanicznie, uderzenia)

• rzadko

• płody obumierają → mumifikacja, wygojenie macicy, brak objawów klinicznych

• w drugiej połowie ciąży i pod koniec

• ciężkie zaburzenia stanu ogólnego, nawet zejście śmiertelne

• należy szybko wykonać laparotomię i usunąć macicę wraz z płodem

Wczesna śmierć zarodka

• w późnym okresie ciąży - różne procesy

• mumifikacja - zeschlenie

• maceracja - rozmiękanie i upłynnianie

• rozkład gnilny płodu - dotyczy to samego okresu porodu (jeśli jest przedłużony)

1. mumifikacja

• obumarły płód nie ulega wydaleniu z macicy

• gł. u bydła, świń, małych przeżuwaczy

• przy zamkniętej szyjce macicy dochodzi do wchłaniania wód płodowych i płynów ustrojowych płodu

• pozostaje szkielet kostny pokryty skórą

• nie pojawiają się objawy zwiastunowe przy terminie porodu

• podczas badania per rectum obecność w macicy twardego tworu

• brak łożyszcz, gałek ocznych

• taki zmumifikowany płód często wydalany jest w czasie rui

• czasami płód taki zalega w pochwie

• indukuje się poród podając PG, by usunąć zmumifikowany płód

• w przypadku usunięcia płodu - rokowanie dobre

2. maceracja

• najczęściej podczas obumarcia płodu i częściowym rozwarciu szyjki macicznej

• do macicy dostają się zarazki

• dochodzi do upłynnienia błon płodowych i części miękkich płodu

• objawy:

• ropny wypływ z dróg rodnych

• fragmenty kostne

• zaburzenia stanu ogólnego zwierzęcia ( wzrost CTO)

• brak apetytu, wychudzenie

• powiększona macica

• rokowanie złe

• ostre fragmenty kostne mogą ranić macicę → intoksykacja → zapalenie

• leczenie - trudne, bo stan zapalny obniża skuteczność działania PG

• cesarskie cięcie też wątpliwe → zakażenia

3. rozkład gnilny płodu

• jeśli poród się przedłuża

• gromadzi się duża ilość gazów (odętka)

• nie można wydobyć płodu

Ruja w okresie ciąży

• może być u krów (5%) w pierwszej połowie ciąży

• krycie buhajem nie ma następstw, bo nasienie pozostaje w pochwie

• sztuczna inseminacja - wprowadzenie nasienia do szyjki macicy → obumieranie płodów i ronienia

• przyczyny:

• zaburzenia hormonalne

• pasze - fito estrogeny (lucerna, koniczyna)

• u klaczy też może wystąpić ruja podczas ciąży

• ciałka żółte dodatkowe - w okresie ich powstawania (dodatkowe źródło progesteronu między 40 a 160 dniem ciąży) mogą pojawić się objawy rui

• w takim przypadku, jeśli wcześniej wykryliśmy ciążę, należy drugi raz zbadać czy jest ciąża; bez badania nie wolno kryć, bo możemy wywołać poronienie!!!

Ciąża pozorna

• u klaczy

• gdy po przekształceniu w ciałko żółte ciążowe dojdzie do obumarcia zarodka przed 36-38 dniem ciąży

• jeśli zarodek obumrze po 38 dniu ciąży (gdy zaczynają funkcjonować kubki endometrialne produkujące eCG), wtedy ciąża pozorna może utrzymywać się do 5 mies.

• produkowana przez kubki endometrialne gonadotropina pobudza tworzenie się wtórnych ciałek żółtych

• powstały układ hormonalny jest bardzo oporny na działanie PG (należy podać kilka razy)

• u suk

• najczęściej (ciąża urojona), bo ciałka żółte utrzymują się przez taki sam okres czasu niezależnie od tego czy jest ciąża czy nie

Niedostateczne zamknięcie kanału szyjki macicy

• w czasie ciąży powinna być zamknięta

• uszczelnienie powoduje gęsty czop śluzowy - zapobiega wnikaniu drobnoustrojów

• kanał niedomknięty - zakażenia

• często, gdy przy wcześniejszych porodach miało miejsce uszkodzenie szyjki macicy (blizny)

Wypływy z pochwy

• nie powinno go być w czasie ciąży

• śluzowy, ropny, śluzowo-ropny

• mogą pochodzić z dróg rodnych lub dróg moczowych (zapalenie nerek)

• może dojść do poronień

• przyczyny:

• uszkodzenia podczas krycia

• nowotwory

• uszkodzenie łożyska w czasie ciąży

• upadki

Wykład 9 09.12.2008r.

Wgłobienie i wypadnięcie pochwy

• najczęściej u krów w ostatnich fazach ciąży

• częstą postacią jest wgłobienie - ściany pochwy wpuklają się do jej światła i ten wgłębiony odcinek wydostaje się na zewnątrz; potem może wypaść cała pochwa

• stopnie wypadnięcia:

• niezupełne

• częściowe

• całkowite

• u świń i suk - w czasie rui, dochodzi do estrogenizacja i obrzmienia

• u pozostałych związane jest to ze zwiotczeniem tkanek przy przygotowaniu kanału rodnego do porodu

• wzrost ciśnienia w jamie brzusznej spowodowany rozwijającym się płodem - macica uciska na tylny odcinek dróg rodnych

• czynniki usposabiające:

• w końcowym okresie ciąży - wzrost ilości estrogenów

• złe żywienie, niedobory

• nieprawidłowe stanowiska - za krótkie i zbyt pochyłe (zad zwisa)

• stopnie wypadnięcia pochwy - 1°, 2°, 3° (w zależności od tego rokowanie może być bardziej lub mniej korzystne):

• niewielki° - wypada tylko błona śluzowa pochwy

• większy° - wypada cała pochwa

• bardzo duży° - może wypaść też szyjka macicy (wcześniejsze porody i poronienia)

• skłonności u krów, u których już wcześniej wypadała pochwa

• często prowadzić może po porodzie do wypadnięcia macicy (tylko wtedy, gdy jest otwarta szyjka macicy)

• postępowanie:

• niewielki stopień:

• odkazić

• maść antybakteryjna

• wprowadzić powrotem

• zwierzę ustawia się tak, by zad był wyżej

• znieczulenie nadoponowe - niweluje parcia, co ułatwia odprowadzenie

• często po odprowadzeniu i oczyszczeniu zakładamy szew kapciuchowy (grubą nicią 4,0) - u dużych zwierząt zaciskamy tak, by można było włożyć 2-3 palce; u małych zwierząt - 1 palec

• jeśli pochwa wypadła tuż przed porodem, szew może zostać aż do porodu

• jeśli nie, szew należy zdjąć po 2 tyg. (inaczej może dojść do martwicy)

Skręt ciężarnej macicy

• w okresie porodu - częsta przyczyna ciężkich porodów

• rzadziej w okresie ciąży

• bardzo poważne powikłania

• występuje u wszystkich gatunków zwierząt, najczęściej u bydła

• różnego stopnia, prawo- i lewostronne

• może dojść do zamknięcia naczyń krwionośnych i martwicy

• leczenie: laparotomia i odkręcenie

• u suk:

• gł. pod koniec ciąży, podczas porodu

• też w przebiegu ropomacicza

• objawy:

• nagłe pogorszenie stanu zdrowia

• „ostry brzuch”

• powłoki brzuszne napięte i bolesne

• grzbiet wygięty

• laparotomia diagnostyczna

• najczęściej usunięcie wraz z jajnikami

• jeśli występuje w czasie porodu - cesarskie cięcie

Przepukliny

• rozerwanie mięśni dolnych powłok brzusznych

• często u krów przerwanie m. prostego brzucha w miejscu przyczepu w okolicy dogłowowej krawędzi kości łonowej - tu przemieszcza się ciężarna macica = przepuklina brzuszna

• u suk - przepuklina pachwinowa

• róg macicy przedostaje się do kanału pachwinowego

• do worka przepuklinowego dostaje się część ciężarnej macicy (1-2 ampuły płodowe)

• w miarę rozwoju ciąży płody rosną - niebezpieczeństwo uwięźnięcia przepukliny i obumarcia płodów

• objawy ogólne:

• wzrost CTO

• objawy kolkowe

• zabieg operacyjny

• przyczyny:

• urazy mechaniczne

• ciężar macicy - duży płód, nadmiar wód płodowych, ciąża bliźniacza

• należy wykluczyć obrzęki

• niewielki wpływ na zdrowie zwierzęcia, ale może utrudniać poród

• leczenie - niewielkie szanse

• powinno się naciąć worek przepuklinowy, by sprawdzić czy nie ma martwicy macicy; następnie odprowadza się macicę

Pęknięcie ciężarnej macicy

• gwałtowne ruchy, upadki, uderzenia

• charakter pierwotny lub wtórny (powikłania przy skręcie, gdzie dochodzi do martwicy)

• objawy:

• brak apetytu

• wzrost T i O

• brak przeżuwania u krów

• może dojść do wypadnięcia płodu do jamy brzusznej

Obrzęki ciążowe

• zjawisko fizjologiczne - objawy zwiastunowe, sygnalizują zbliżający się poród (10-14 dni przed porodem i po porodzie)

• większe u pierwiastek i krów wysokomlecznych

• czasem obrzęki są tak duże, że obejmują: srom, krocze, wymię, podbrzusze a nawet przedpiersie

• u klaczy obserwuje się obrzęki stawów i pochewek ścięgnistych → niedźwiedzia postawa kończyn tylnych

• wymię w skrajnych przypadkach może pękać

• związane to jest z działaniem hormonów, całym procesem przygotowania dróg rodnych do porodu

• w naturalnych warunkach obrzęki ustępują tuż po porodzie (do 24 h)

• jeśli nie ustąpią - leczenie (środki moczopędne, ruch)

Zapobieganie/przerywanie ciąży

• praktyczne znaczenie u suk i kotek

• u dużych zwierząt rzadko się stosuje

• u dużych zwierząt - uniemożliwienie rozwoju zarodka

• po utworzeniu ciałka żółtego - podać prostaglandyny

• obumarcie zarodka - domacicznie płyn Lugola

• ronienie - prostaglandyny

ugniatanie, omacywanie pęcherzyka zarodkowego

• indukowanie późnego ronienia lub porodu, gdy samica wykazuje objawy patologii ciąży (zaleganie, wydłużenie okresu ciąży, obrzęki dużego stopnia)

• prostaglandyna - wycielenie 2-3 dni po podaniu; u klaczy dawki o połowę mniejsze niż u krów; u świń podaje się powyżej 112 dnia ciąży, by synchronizować płody (wcześniej nie podawać!)

• 
  dexametazon dochodzi do zatrzymania

• flumetazon łożyska

• silne kortykosteroidy

Opóźnienie porodu - patologiczne przedłużenie ciąży

• płody przenoszone - znacznie większe, z długą sierścią

• podawanie preparatów hormonalnych

• u klaczy bardzo łatwo wywołać poród przez rozwarcie szyjki macicy (u krowy jest to niemożliwe)

Ciąża urojona u suk = ciąża rzekoma = laktomania = pseudociąża

• określone zmiany psychiczne i fizyczne, które występują u suk po przebytej cieczce, a które nie zaszły w ciążę

• najczęściej zmiany pojawiają między 50 a 80 dniem od przebytej cieczki; mogą utrzymywać się min. 2-3 tyg.

• wiek, rasa, przebyta ciąża nie odrywają roli

• częstość występowania: od 15 do 50% suk

• w pewnym sensie jest to zjawisko fizjologiczne (w zależności od nasilenia)

• etiologia:

• przedłużająca się czynność sekrecyjne ciałek żółtych po przebytej cieczce 7-12 tyg.)

• pod wpływem wysokiej koncentracji progesteronu we krwi następuje proliferacja części wydzielniczej i ewolucja tkanki śródmiąższowej gruczołów sutkowych

• bez względu na to czy suka zajdzie w ciążę czy nie, ciałko żółte utrzymuje się kilka tyg.

• równocześnie w terminie przypadającym na rzekomy poród dochodzi u suk do spadku progesteronu poniżej 1 μg/ml (jak przy normalnym porodzie) 51-80 dnia cyklu; łączy się to z gwałtownym wzrostem poziomu prolaktyny do 17 μg/ml (z 2-4 μg/ml) z przedniej części przysadki

• z tego wynika, że zasadniczą rolę odgrywa ujemna korelacja zachodząca między stężeniem progesteronu i prolaktyny w surowicy krwi (podobnie jak u suk wysokociężarnych i będących w okresie laktacji)

• w efekcie zmieniającej się czynności jajników dochodzi do nietypowej aktywności sekrecyjne nabłonka wydzielniczego gruczołów sutkowych i wystąpienia ciąży urojonej ze wszystkimi jej objawami klinicznymi

• poziom progesteronu u suk nieciężarnych i ciężarnych jest bardzo podobny

• poziom prolaktyny też nie wykazuje dużych różnic

• okres diestrus - najczęściej ciąża urojona, bo jest wysoki poziom progesteronu i potem następuje jego spadek (ok. 60 dni - wtedy poród)

• inne przyczyny spadku poziomu progesteronu we krwi i wystąpienia ciąży urojonej:

• usunięcie jajników w fazie lutealnej (gwałtowny spadek poziomu progesteronu; może nawet pojawić się mleko)

• po stosowaniu progestagenów - następuje spadek progesteronu i wystąpienie ciąży urojonej

• hydroxyprogesteron i megestron dodatkowo pobudzają rozwój gruczołu sutkowego

• zmiany gł. w okolicy gruczołów pachwinowych (niektóre suki wylizują lub ssą gruczoły mlekowe) - jeśli duża produkcja mleka → zaleganie i zapalenia

• proces lekko przebiegający jest niezauważalny i ustępuje samoistnie

• może jednak też prowadzić do poważnych zmian patomorfologicznych gruczołu mlekowego

• objawy kliniczne:

• nietypowe zachowanie

• niepokój, pobudzenie

• wzmożony apetyt

• niechęć do poruszania

• wzrost masy ciała

• przygotowywanie gniazda do porodu

• obnoszenie zabawek

• wylizywanie skóry osiągalnych gruczołów sutkowych - gł. w okolicy pachwin

• powiększenie i obrzęk gr. sutkowych - zaczerwienienie i bolesność skóry

• pod wpływem ucisku pojawia się mleko lub wydzielina mleko podobna

• wyraźny obrzęk sromu

• wypływ z dróg rodnych

• niekiedy powiększenie objętości brzucha

• objawy jak przy porodzie, łącznie z parciem

• w przypadku przedłużania się sekrecji - zaleganie wydzieliny → zapalenie, ropnie, zgrubienie, guzowate zmiany w gruczole

• czasami konieczne jest usunięcie chorego pakietu

• leczenie:

• przebieg łagodny (brak wyraźnej ewolucji gruczołów sutkowych, mały obrzęk):

• nie stosuje się wybiórczych środków farmakologicznych hamujących laktację

• przez 5-6 dni smaruje się obrzękłe pakiety jodyną (nie smarować brodawek); po 3 dniach maść witaminowa lub wazelina, bo jodyna wysusza i złuszcza naskórek

• w celu niedopuszczenia do pobudzenia wydzielania mleka zapobiegać wylizywaniu przez sukę gruczołów sutkowych (fartuszki, kołnierze, dużo ruchu, mniej wody do picia, dieta niskobiałkowa)

• czasem ma miejsce wzrost pobudzenia suki:

• preparaty uspokajające - benzodiazepiny (relanium)

• terapia zachowawcza

• maści ochładzające, przeciwzapalne

• okłady ściągające - charakter drugorzędny (zmniejszenie obrzęku, złagodzenie bolesności)

• nie wolno ściągać mleka!!! - pobudza to wydzielanie

• przy wyraźnej laktacji - leki hormonalne:

• bromokryptyna lub jej pochodne

• pochodna alkaloidowi sporyszu

• hamuje uwalnianie prolaktyny przez pobudzenie dopaminy

• p.o. 15-30 μg/kg przez 5-7 dni - dawkę dzieli się na dwa

• szybko wchłania się z p.p. do krwiobiegu

• całkowicie wydalana z żółcią

• może powodować wymioty

• pierwszego dnia u suk szczególnie wrażliwych można podać preparat przeciwwymiotny: aviomarin - 0,5-1 tabl. 0,5 h przed podaniem bromokryptyny

• prep. Pseudogravin

• kabergolina

• pochodna alkaloidowi sporyszu

• objawy uboczne występują rzadziej i są mniej nasilone

• prep. Galastop

• oleisty roztwór

• p.o. 5 μg/kg 0,1 ml/kg przez 4-6 dni

• hamuje wydzielanie prolaktyny

• prep. Nalokson

• antagonista opioidów

• 0,001 mg/kg s.c. 1-2 razy dziennie aż do ustąpienia objawów

• pobudza dopaminę (β-endorfiny zmniejszają wydzielanie dopaminy)

• proligeston

• gestageny o przedłużonym działaniu

• dawki jak przy blokadzie cyklu

• raczej nie stosować - ryzyko metropatii (zmiany w endometrium), rozrost gruczołów sutkowych, ropomacicze!!!

• aspiryna - zmniejsza laktotopowe działanie prolaktyny, ale działa drażniąco na błonę śluzową żołądka (wrzody) - 250-500 mg/zwierzę (0,5-1 tabl.) 2 razy dziennie przez 5-6 dni

• jeśli suka jest wartościowa i występuje u niej duża bolesność, można podawać jej przez kilka dni antybiotyk, by zapobiec zapaleniu gruczołu sutkowego

Wykład 10 16.12.2008r.

Fizjologiczny przebieg okresu poporodowego (puerperium)

KROWY

Przez okres poporodowy należy rozumieć czas od chwili odejścia łożyska do powrotu narządu do stanu przedciążowego. Podczas tego okresu zachodzi szereg procesów w narządzie rozrodczym samicy → inwolucja macicy = kurczenie = zwijanie (involutio uteri). Prowadzi to do cyklicznej wznowy aktywności jajników, regeneracji endometrium i eliminacji bakteryjnego zakażenia macicy (zakażeniu temu ulega jama macicy we wczesnym okresie poporodowym). Konsekwencją tych zjawisk jest doprowadzenie narządów płciowych do morfologicznego i funkcjonalnego stanu, który umożliwia zapłodnienie i rozwój ciąży.

Przebieg inwolucji macicy.

W pierwszych dniach po porodzie inwolucja macicy przebiega szczególnie szybko (najbardziej intensywne skurcze miometrium wynikają z wysokiego poziomu estrogenów oraz stymulacji przez PGF2 - prawdopodobnie).

Badanie per rectum - podłużne fałdy z wyraźnym zgrubieniem ścian świadczą o prawidłowej kurczliwości macicy; 2-3 tydzień - zwolnienie kurczenia się macicy.

Okres poporodowy - trwa u krów 6-7 tyg. - wyróżnia się 3 fazy:

• faza główna = wczesny okres poporodowy

• do 10 dni po porodzie

• wtedy inwolucja macicy przebiega najszybciej

• objawy (badaniem per rectum):

• obecność podłużnych fałdów na macicy - prawidłowa kurczliwość

• macica nie mieści się w dłoni

• macica zwisa do jamy brzusznej

• wyczuwalna zawartość płynu

• faza pośrednia = kliniczny okres poporodowy

• trwa 3-4 tyg. (do 30 dnia po porodzie)

• badanie per rectum:

• zakończenie inwolucji macicy

• macica powraca do stanu przedciążowego

• wtedy zwykle ma miejsce pierwsza poporodowa owulacja

• faza późna = całkowity okres poporodowy = późne puerperium

• trwa do 45 dnia po porodzie

• cofają się wszystkie zmiany ciążowe z błony śluzowej macicy (wykrywane bad. histologicznym)

• krowa staje się zdolna do ponownego zapłodnienia

Zakończenie inwolucji macicy stwierdzane bad. per rectum przypada zwykle na 22-30 (śr. 25) dzień po porodzie, tj. powraca ona swymi ramionami do stanu sprzed ciąży.

Badaniem rektalnym można wtedy stwierdzić, że macica jest obejmowalna dłonią, leży w jamie macicy lub na pograniczu jamy miednicznej i jamy brzusznej. Rogi są zwykle symetryczne. Jeśli była to kolejna ciąża, to ciężarny jest większy.

Inwolucja macicy przebiega szybciej u pierwiastek niż wieloródek.

Zakończenie inwolucji macicy nie świadczy jednak o tym, że może dojść do zapłodnienia, bo nie nastąpiła jeszcze regeneracja endometrium.

Przebieg cyklicznej aktywności jajników u krów po porodzie:

• 4-10 dni po porodzie - na jajnikach zaczynają rozwijać się pęcherzyki (częściej na jajniku przeciwnym do tego, na którym jest ciałko żółte)

• u większości krów dopiero pod koniec 2 lub na początku 3 tyg. po porodzie pojawiają się na jajnikach duże pęcherzyki (osiągają średnicę powyżej 10 mm) - obecność tych pęcherzyków jest niezbędna do wystąpienia owulacji

W pierwszych 10 dniach po porodzie silniej hamowane jest pulsacyjne wydzielanie LH niż FSH. FSH wpływając pobudzająco na rozwój pęcherzyków w pierwszych 2 tyg. po porodzie powoduje stopniowy wzrost sekrecji jajnikowego estradiolu. Mniej więcej między 8 a 10 dniem po porodzie przysadka staje się ponownie wrażliwa na GnRH (endogenna gonadoliberyna); równocześnie zaczyna wzrastać w osoczu koncentracja LH osiągając najwcześniej pod koniec 2 tyg. wysoki poziom (tzw. pik LH) - jest w stanie wywołać owulację. Warunkiem jest jednak obecność na tyle dużego pęcherzyka jajnikowego, który będzie miał już wykształcone rec. LH w komórkach ziarnistych. Ciałko żółte ciążowe ulega stosunkowo szybko regresji po wycieleniu (do 20 dnia po porodzie) i nie wywiera wpływu na funkcje jajnika. U krów mlecznych z prawidłowym przebiegiem okresu poporodowego do pierwszej po wycieleniu owulacji dochodzi często pod koniec 3 tyg. po porodzie (14-30 dnia). Pierwszą poporodową owulację nie poprzedzają z reguły objawy rujowe (cicha ruja). Duże rozbieżności w występowaniu pierwszej po porodzie rui (14-30 dzień) wynikają z faktu iż na wznowienie cyklicznej aktywności jajników po porodzie ma wpływ cały szereg czynników:

• żywienie

• utrzymanie

• kondycja

• wydajność mleczna

• częstotliwość dojenia

• czy cielę jest odstawione czy nie

• rasa

• wiek

• klimat

• występowanie chorób okresu okołoporodowego

Po pierwszej poporodowej owulacji dochodzi do skróconego cyklu jajnikowego (okres międzyrurowy średnio trwa 17 dni; 15-20 dni). Następne cykle są już normalnej długości. Pierwsze pełnowartościowe ruje poprzedzające z reguły drugą owulację pojawiają się między 26 a 50 dniem po porodzie (najczęściej między 30 a 40 dniem). Występują wtedy zewnętrzne objawy rui. Mimo to samica nie powinna być jeszcze kryta!!! - macica bowiem nie jest jeszcze przygotowana do przyjęcia zarodka, bo w tym czasie (30-40 dni po porodzie) mogło jeszcze nie dojść do pełnej regeneracji endometrium po przebytej ciąży!!! Po drugiej owulacji przerwa międzyrurowa wynosi średnio 21 dni (18-24 dni) a kolejna ruja i owulacja ma miejsce 8-9 tyg. po porodzie. Jest to czas, kiedy krowa powinna być kryta!!! (poporodowa aktywność jajników diagnozowana jest najczęściej badaniem per rectum, gł. poprzez wykrycie ciałka żółtego okresowego). W celu bardziej obiektywnej oceny funkcji gonad wykonuje się USG lub oznacza poziom progesteronu (zwiększenie stężenia progesteronu świadczy o przebytej owulacji i wznowieniu cykliczności jajników).

Często w okresie poporodowym stwierdza się u krów obecność cyst na jajnikach. Jednak stan ten nie musi być patologią, bo większość torbieli w tym okresie przejściowym samoistnie zanika. Czasem uważa się, że cysty rozwijają się, gdy przedwcześnie zostanie wznowiona czynność sekrecyjna jajników (dojrzewanie pęcherzyków i produkcja estrogenów jeszcze przed osiągnięciem pełnej gotowości osi podwzgórze-przysadka-jajniki do odpowiedzi w postaci wyrzutu pulsacyjnego LH do krwiobiegu). Wielu uważa, że powstawanie i zanikanie cyst w tym czasie jest następstwem powrotu do normalnej gry hormonalnej (do 50 dnia po porodzie fizjologicznie).

Fizjologiczny przebieg inwolucji macicy - stopniowe zmniejszanie objętości i rozmiarów macicy za sprawą jej kurczliwości; zostają wydalone lochie (odchody) poporodowe. W miarę upływu czasu włókna mięśniowe myometrium skracają się a część z nich zanika. Zmniejsza się też ilość kolagenu w ścianie macicy.

Poporodowa inwolucja macicy przebiega szczególnie szybko w pierwszych dniach po porodzie, bo w tym okresie skurcze mięśniówki macicy są najintensywniejsze. Po kilku godz. po odejściu błon płodowych macica zmniejsza się prawie o połowę swojej objętości. Rytmiczne ale słabnące skurcze stwierdza się podczas bad. per rectum do 3 dnia po porodzie. Duża intensywność skurczów mięśniówki macicy w pierwszych dniach po porodzie wynika z tego, że przez pierwsze kilkadziesiąt godz. po wycieleniu utrzymuje się wysoki poziom estrogenów. Wzmaga to jeszcze reaktywność swoistych rec. w mięśniówce macicy na oxytocynę (z tylnego płata przysadki). Skurcze macicy są też stymulowane przez PGF2α wydzielaną w endometrium macicy. Pod koniec pierwszego tyg. po porodzie wielkość macicy maleje o 70% w stosunku do stanu, jaki był tuż po wycieleniu.

We wczesnym okresie poporodowym rektalna ocena stopnia kurczenia macicy może natrafiać na pewne trudności z uwagi na znaczne rozmiary macicy; zwracamy uwagę na:

• długość rogów

• długość trzonu

• napięcie ściany macicy

• rozmiary macicy

• wyczuwalne podłużne fałdy ze zgrubieniem i stwardnieniem ściany

W 2-3 tyg. po porodzie następuje spowolnienie inwolucji macicy. Postępuje sukcesywnie, bo stymulowane jest m.in. przez estrogeny (w dojrzewających pęcherzykach). Na początku 3 tyg. po porodzie macica w bad. per rectum jest obejmowalna dłonią; średnica rogów jest ok. 1,5 razy większa niż przed ciążą. Całkowita inwolucja kończy się ok. 25 dnia po porodzie. Cechy macicy po zakończeniu inwolucji:

• obejmowalna dłonią

• leży w jamie miednicznej (u pierwiastek i po 2-3 ciążach)

• potem na pograniczu jamy miednicznej i jamy brzusznej

• u starych w jamie brzusznej

Czynniki wpływające na przebieg inwolucji macicy:

• wiek - szybciej u pierwiastek

• ssanie przez cielę przyspiesza inwolucję macicy (wydzielanie oxytocyny)

• częstotliwość dojenia - częste dojenie przyspiesza (wydzielanie oxytocyny)

• szybkość powrotu cyklicznej aktywności jajników - im szybciej jajniki stają się aktywne, tym szybciej postępuje inwolucja

• klimat - ekstremalne temperatury opóźniają inwolucję

• stres - szczególnie we wczesnym puerperium opóźnia inwolucję; pod wpływem stresu dochodzi do uwalniania adrenaliny i noradrenaliny → hamują kurczenie mięśniówki macicy; pobudzenie rec. β → atonia macicy, dlatego w celu przywrócenia kurczliwości stosowane są blokery β-receptorów np. Simpalon

• pora roku - prawdopodobnie inwolucja jest szybsza wiosną niż latem

• choroby okresu okołoporodowego - opóźniają inwolucję np. ciężki poród, zatrzymanie łożyska, choroby metaboliczne wynikające ze złego żywienia (zespół tłustej krowy), niedobór Ca

Inwolucji macicy po porodzie towarzyszy wydalanie na zewnątrz poporodowych odchodów macicznych (lochii).

Skład lochii:

• resztki wód płodowych

• śluzy

• komórki nabłonkowe ze złuszczającej się warstwy matczynej łożyska

• elementy morfotyczne krwi

Przez pierwsze 2-3 dni po porodzie lochie są obfite, ciągliwe, barwy brązowo-czerwonej. Potem stają się bardziej klarowne (żółtawe), konsystencji płynno-ciągliwej o zmniejszonej ilości (do 8-9 dnia). Ok. 10 dnia po porodzie - uwalnianie nekrotycznych mas z powierzchni brodawek macicznych, początkowo jako wypływ krwisty, potem klarowny o konsystencji płynnej.

W fizjologicznym przebiegu okresu poporodowego bezwonne wypływy kończą się 14-15 dnia po porodzie.

Poporodowa regeneracja błony śluzowej macicy:

• przez pierwsze 2 dni po porodzie dochodzi do zmian degeneracyjnych w obrębie zmniejszających się brodawek macicznych

• początek 2 tyg. po porodzie - oddzielanie się do jamy macicy nekrotycznych mas pokrywających powierzchnię brodawek; część zostaje wchłonięta, część wydalona z krwistymi wydalinami (ok. 10 dnia)

• przełom 2-3 tyg. po porodzie - pokrywanie nabłonkiem powierzchni „odsłoniętych” brodawek macicy

• 45-50 dzień po porodzie - kompletna odnowa struktury błony śluzowej (w tym odnowa gruczołów endometrium); dopiero wtedy krowa staje się zdolna do ponownego zajścia w ciążę!!!

Eliminacja zakażenia bakteryjnego macicy:

Podczas fizjologicznego przebiegu ciąży macica jest wolna od bakterii, bo wnętrze jest chronione przez zamkniętą szyjkę macicy i śluzowy czop (korek) zamykający szyjkę macicy. Gdy drogi rodne są otwarte (podczas porodu, odchodzenia łożyska i w okresie poporodowym), możliwe jest zakażenie macicy. Największe nasilenie namnażania się drobnoustrojów jest ok. 10 dnia po porodzie - nawet przy fizjologicznym przebiegu puerperium. Flora bakteryjna jest mieszana - są to gł. gronkowce, paciorkowce, E. coli, Proteus, Actinomyces puogenes.

W miarę upływu czasu od początku postępującej inwolucji macicy i występowania kolejnych rui, drobnoustroje te są eliminowane. Związane jest to z efektem samooczyszczania się macicy. Wysoki poziom estrogenów w kolejnych okresach okołorujowych stymuluje fagocytozę w obrębie endometrium. Stąd też sama obecność drobnoustrojów w macicy w okresie okołoporodowym nie może być traktowana jako zjawisko patologiczne. Dopiero pojawienie się klinicznych objawów zakażenia może świadczyć o zapaleniu macicy.

Zmiany macicy podczas inwolucji

• 1 dzień po porodzie

• długość macicy 85 cm

• duże brodawki maciczne

• 4 dzień po porodzie

• długość macicy 58 cm

• ciałko żółte zmniejsza się

• brodawki maciczne są mniejsze

• krwisto-brązowy płyn (lochia)

• 10 dzień po porodzie

• szyjka macicy się zamyka

• długość macicy 40 cm

• na jajniku pojawiają się pęcherzyki

• brodawki maciczne są małe

• płyn zaczyna być krwisty

• 15 dzień po porodzie

• długość macicy 36 cm

• na jajnikach rosną pęcherzyki

• zamknięta szyjka macicy

• ewentualnie drobny wypływ

• 20 dzień po porodzie

• długość macicy 29 cm

• wyraźne pęcherzyki na jajnikach

• ciałka żółte zanikają

• płynu praktycznie nie ma

• szyjka macicy zamknięta

KLACZE

Z chwilą wydalenia łożyska (u klaczy bardzo szybko) rozpoczyna się faza inwolucji macicy = okres poporodowy. Cały narząd rozrodczy wraca do stanu przedciążowego. Proces zwijania się macicy zachodzi znacznie szybciej w porównaniu z bydłem, zwłaszcza w pierwszej fazie. W tym czasie macica tak szybko się kurczy, że po wprowadzeniu do macicy ręki chwilę po porodzie z trudem możemy przejść przez fałdy błony śluzowej. Kilka godz. po porodzie macica zmniejsza się o 75% a wewnątrz zalega ok. 1 l czerwono-brunatnej wydzieliny. Związane jest to z tym, że w kilka dni po porodzie (ok. 9 dni) dochodzi do rui - kryje się wtedy klacz.

Płyn w macicy to pozostałość wód płodowych, ale głównie jest to przesięk ze ściany macicy, który powstaje w wyniku inwolucji i przesięku ze ściany macicy.

U krowy jest dużo tego płynu, bo macica ma zdolność produkcyjną.

U klaczy i lochy ma miejsce resorpcja płynu, dlatego jest mały wypływ.

Normalnie płyn jest klarowny. Mnij więcej 3 dni po porodzie - 0,5 l płynu o konsystencji śluzowatej, w którym spotyka się pojedyncze komórki i leukocyty. Lochia są bardzo skąpe i występują w pierwszych dniach po porodzie. U zdrowych klaczy płyn zostaje całkowicie usunięty do 6 dnia po porodzie.

USG - w 9 dniu jeszcze jest trochę płynu; 15 dnia już brak.

Histologiczny obraz błony śluzowej macicy w 14 dniu:

• faza - obraz jest już taki jak przed porodem

• szyjka macicy po porodzie jest otwarta i dopiero po owulacji, gdy ciałko żółte produkuje progesteron, ulega zamknięciu

• faza - ulega znacznemu spowolnieniu

• w ciągu kilku dni po porodzie jest napięta, co w badaniu per rectum wyczuwa się w postaci zgrubiałych ścian i trzonu a także fałdów na jej powierzchni

• na śluzówce macicy i w głębszych warstwach gromadzą się leukocyty

• najwięcej jest neutrofili w 5 dniu - naturalna obrona przed zakażeniem (większość bakterii wprowadzona podczas porodu ulega eliminacji)

Ciężar macicy klaczy:

• zaraz po porodzie wynosi 7-9 kg

• w 3 dniu po porodzie - ok. 5 kg

• w 8 dniu po porodzie - ok. 2 kg (tyle co normalnie)

Bad. per rectum - dopiero mniej więcej 3-4 dnia po porodzie można objąć dłonią rogi oraz częściowo trzon macicy. W tym czasie średnica rogu to ok. 8 cm. Całkowita inwolucja macicy trwa do 22 dnia po porodzie (do 35 dnia) - jeśli klacz nie zajdzie w ciążę. Różnice (22-35 dni) zależą od:

• ilości przebytych ciąży

• wieku

• wielkości źrebięcia itp.

Dużą rolę w inwolucji macicy odgrywa jej kurczliwość. Po wyparciu płodu skurcze macicy ciężarnej zanikają, potem wydalają łożysko. Skurcze zaczynają się od wierzchołka rogu aż do szyjki macicy.

Aktywność macicy jest największa do 5 dnia po porodzie, potem jest coraz mniejsza - skurcze mięśniówki macicy współdziałają w zmniejszaniu jej wymiarów.

Zaleganie płynu w macicy jest istotne u starszych klaczy (stany zapalne → doskonała pożywka dla bakterii).

Ruja źrebięca u klaczy (ruja poźrebięca)

Podstawowym kryterium, które określa możliwość zaźrebienie jest stopień inwolucji macicy i ruja źrebięca. Ruja źrebięca jest to pierwsza ruja po porodzie. Pojawia się u 90% klaczy między 7 a 9 dniem po porodzie (waha się w granicach między 5 a 20 dniem). Spośród wszystkich zwierząt gospodarskich tylko u klaczy występuje tak krótki okres przygotowawczy do ciąży - kryje się klacze podczas tej rui. U większości klaczy pierwsza owulacja występuje 10 dni po porodzie, druga owulacja - ok. 20 dnia po porodzie. Klacze podczas pierwszej rui zwykle nie wykazują objawów rujowych lub objawy mogą trwać krócej (2-3 dni) w porównaniu do późniejszych rui. Spowodowane jest to większym niepokojem o źrebię. Warunkiem skutecznego krycia jest to, by na początku rui błona śluzowa była zregenerowana, wolna od zakażeń, a inwolucja macicy zakończona lub w końcowej fazie. Klacze, które nie wykazują powikłań poporodowych powinny być unasienniane podczas pierwszej owulacji po porodzie, ale nie powinno się unasienniać nasieniem mrożonym. Skuteczność krycia jest większa, gdy owulacja była po 15 dniu od porodu (regeneracja błony śluzowej macicy).

Nie powinno się kryć w pierwszej owulacji po porodzie, gdy:

• był ciężki poród

• zatrzymanie łożyska

• opóźniona inwolucja macicy

• poporodowe zapalenie macicy - ochwat

• u klaczy starszych (uszkodzenie dróg rodnych podczas porodu)

MAŁE PRZEŻUWACZE

zwijanie macicy po porodzie jest podobne jak u bydła

• koza - wyciek lochii do 14 dnia po porodzie

• owca - wyciek lochii 5-6 dni

ok. 40 dnia po porodzie kończy się inwolucja macicy

LOCHA

zwykle nie wyciekają lochie lub są bardzo skąpe, ponieważ są wchłaniane

okres poporodowy trwa 8-10 dni

SUKI

lochia początkowo barwy ciemno-zielonej, konsystencji śluzowatej, potem (następny dzień po porodzie) krwisto-surowicza; w 2 tyg. - wygląd i konsystencja śluzu

okres poporodowy trwa 6-10 dni po porodzie (do 2 tyg.)

Wykład 11 06.01.2009r.

Patologia okresu poporodowego.

BYDŁO

1. Zatrzymanie łożyska retentio secundinarum

• w większości przypadków błony płodowe odchodzą do 10 h po wydaleniu płodu (najczęściej w 4-6 h); o zatrzymaniu łożyska mówimy, gdy błony płodowe nie odejdą do 12 h

• najczęściej występująca komplikacja 3 fazy porodu i okresu poporodowego

• dotyczy kilku-kilkunastu procent krów w stadzie

• są lata ze znacznie większym odsetkiem występowania zatrzymania

• zwykle nie powoduje wyraźnych zaburzeń stanu ogólnego zwierzęcia z wyjątkiem spadku wydajności mlecznej

• wyjątkowo może być przyczyną śmierci wskutek intoksykacji związanej z poporodowym zapaleniem macicy (posokowate zapalenie)

• następstwa:

• ostre, potem przewlekłe stany zapalne macicy

• często torbielowatość jajników

• inne zmiany prowadzące do obniżenia płodności lub niepłodności

• następstwa prowadzą do:

• późniejszego rozpoczęcia cyklu

• obniżenia wskaźnika ciąży

• wzrostu indeksu inseminacyjnego (więcej kryć)

• przedłużenia okresu międzywycieleniowego (powyżej 400 dni)

• dalsze skutki:

• zaburzenia w przebiegu następnej ciąży

• wzrost liczby przedwcześnie brakowanych rój

• krowy, które przeszły zatrzymanie łożyska częściej ronią lub rodzą martwe cielęta

etiologia

• nie jest dokładnie poznana

• przyczyny:

• czynniki zakaźne

• czynniki niezakaźne

• czynniki organiczne

• czynnościowe

• czynniki lokalne/miejscowe (dotyczące macicy)

• pierwotną przyczyną jest niedostateczne rozluźnienie połączeń między kosmkami a kryptami (między częścią matczyną a płodową)

• czynniki usposabiające:

• zaburzenia hormonalne

• zaburzenia immunologiczne

• stres

• niedobory energetyczne

• niedobory antyoksydantów

• deficyt makro- i mikroelementów

• porody przedwczesne, indukowane (po podaniu prostaglandyn, kortykosterydów)

• wydłużenie ciąży

• choroby metaboliczne

• zatrzymanie łożyska jest częstym powikłaniem poronień i następstwem chorób zakaźnych:

• bruceloza - prawie zawsze

• choroba mętwikowi

• choroba rzęsistkowa

• leptospiroza

• mykoplazmoza

• zakażenia grzybicze

• inne przyczyny zatrzymania łożyska mające mniejsze znaczenie:

• wady macicy

• stany pozapalne

• blizny

• nowotwory

• nieprawidłowe łożysko

• bardzo ważną rolę odgrywają:

• przedłużający się poród

• ciąża mnoga

• duży, martwy lub potworkowaty płód

• kiedyś istotną rolę w zatrzymaniu łożyska odgrywały choroby zakaźne, gł. bruceloza; obecnie bardzo ważną rolę odgrywają czynniki niezakaźne w tym choroby metaboliczne

• przyczyna atonii lub hipotonii macicy→opóźnienie inwolucji i opróżnienia z poporodowych lochii

• niedojrzałość łożyska (krótsza ciąża) - w wyniku zaburzeń hormonalnych i metabolicznych (obecnie główna rola)

• u krów dochodzi do zmian immunologiczno-hormonalnych:

• niższe stężenie IL-6 we krwi

• wyższy stosunek estrogenów do progesteronu

• wolne rodniki tlenowe

• produkty peroksydacji

• osłabienie motoryki, niedobory mineralno-witaminowe (Se, wit. A i E)

• proces wydalania łożyska po porodzie obejmuje utratę przylegania części płodowej i matczynej

• utrata przylegania między częścią płodową i matczyną związana jest z dojrzewaniem łożyska - zaczyna się przed końcem ciąży (ok. 260 dnia) i kończy się 3-5 dni przed porodem

• proces dojrzewania łożyska polega na spłaszczeniu i zaniku nabłonka krypt brodawek macicznych, przejściu łożyska nabłonkowo-kosmówkowego (typowego dla okresu ciąży) w łożysko łącznotkankowo-kosmówkowe co warunkuje jego wydalenie po porodzie

• czynniki biorące udział w odchodzeniu łożyska:

• gromadzenie się kolagenu w liścieniach i brodawkach macicznych

• badania histologiczne wykazały, że w nabłonku kosmka przed porodem są liczne dwujądrzaste komórki olbrzymie, które w miarę zbliżania się terminu porodu, przechodzą do części matczynej łożyska

• u krów z zatrzymaniem łożyska stwierdza się liczne dwujądrzaste komórki w kosmkach; u krów, u których odeszło łożysko - brak lub nieliczne komórki

• procesy immunologiczne związane z niezgodnością tkankową między matką a płodem (z płodową częścią łożyska)

• leukocyty mogą przechodzić z krwi łożyszcz do krwi płodu (chemotaksja); część płodowa przyciąga je silniej niż część matczyna; wyraźny spadek chemotaksji u samic z zatrzymaniem łożyska

• proteiny między częścią matczyną a płodową

• hormony:

1. estrogeny

• główna rola

• potrzebny odpowiednio wysoki poziom (powyżej 1500 pg/ml) przez minimum 5 dni przed porodem, ale dane są rozbieżne

• obecnie uważa się, że poziom estrogenów jest wskaźnikiem dojrzałości łożyska a nie czynnikiem koniecznym do oddzielenia łożyska

• estrogeny uwalniając hydrolazy wpływają stymulująco na odchodzenie łożyska

2. progesteron

3. krowy z zatrzymaniem łożyska mają podwyższony poziom kortyzolu

4. prostaglandyna (PGF2α) - stężenie w tkankach macicy i łożyska jest niższe u krów z zatrzymaniem łożyska niż u samic, u których prawidłowo odeszły błony płodowe

• dalsze zmiany prowadzące do oddzielenia błon płodowych obejmują:

• obliterację światła naczyń łożyska (hialinizacja ściany i proliferacja tkanki łącznej)

• obrzęk tkanki łącznej części matczynej łożyska (absorpcja wody przez komórki tkanki łącznej)

• po dojrzeniu łożyska dochodzi do zmiany ciśnienia w macicy podczas skurczu→osłabienie połączeń

• przerwanie pępowiny prowadzi do odpływu krwi z łożyska, jego anemizację (gł. kosmków); następuje obkurczenie kosmków i ich wysuwanie z krypt macicznych

• czynnik bezpośrednie utrudniające oddzielanie się błon płodowych:

• atonia macicy

• rozwój martwicy w obrębie łożyszcz

• obrzęk kosmków

• proliferacja nabłonka w obrębie macicy

• przekrwienie, zapalenie łożyska

• niedojrzałość łożyska (indukcja płodów)

podział:

ze względu na wygląd makroskopowy i łatwość oddzielenia łożyska

• cienkie i trudne do usunięcia

• grube i łatwe do usunięcia

wyróżnia się też półpłynne żółtawe masy i błony ze słabo wyrażonym procesem gnicia - trudne do usunięcia

2 postacie:

• ostra

• objawy ogólne

• następstwo zakażenia i toksykacji

• przewlekła

• przekracza normalny okres poporodowy

• często dochodzi potem do zapalenia błony śluzowej macicy i zaburzeń funkcji jajników

rozpoznanie:

• wywiad

• wyniki badania klinicznego (często krowa zjada łożysko)

• fizjologicznie błony płodowe odchodzą w ciągu 0,5-8 h po wyparciu płodu

• zatrzymanie - nieodejście błon płodowych w ciągu 12h (wg. większości źródeł), ale można też spotkać się z większymi przedziałami czasowymi - nawet do 48h

• należy rozewrzeć szyjkę macicy i sprawdzić

postępowanie:

• obecnie:

• metoda radykalna - manualne usunięcie łożyska

• metoda zachowawcza

• pozostawienie błon płodowych i stosowanie leków przeciwbakteryjnych parenteralnie lub domacicznie oraz leków kurczących macicę

• może być z leczeniem lub bez leczenia (rzadko, podaje się tylko środki kurczące macicę)

Metoda radykalna.

W Polsce w praktyce najczęściej stosowaną metodą leczenia zatrzymania łożyska jest jego ręczne odklejenie połączone z domacicznym podaniem środków przeciwbakteryjnych. Czasem takie same wyniki uzyskuje się niezależnie od tego czy odkleja się łożysko czy nie (uważa się tak od 10 lat). Stwierdzono bowiem, że płodność krów z zatrzymaniem łożyska, bez względu na to czy odklejamy je czy nie, jest podobna lub nawet lepsza!!! Dzieje się tak, bo w czasie manualnych czynności dochodzi po kilku dniach do pogorszenia stanu zwierzęcia. Manipulacje te upośledzają fagocytozę niezbędną do oczyszczania łożyska i eliminacji zanieczyszczeń. Jeśli łożysko odklejane jest długo (dłużej niż 10 min.), to dochodzi do urazu w obrębie endometrium - ułatwia to wchłanianie do krwi toksyn i drobnoustrojów chorobotwórczych. Badania wskazują, że jest wzrost częstotliwości infekcji macicy i ostrzejszy przebieg u krów z odklejonym łożyskiem niż u krów, u których zaniechano tego.

Ręcznie odklejamy łożysko wtedy, gdy:

• jest ono grube

• zabieg da się przeprowadzić szybko, bezurazowo i całkowicie

Przeciwwskazania u krów - zaburzenia stanu ogólnego zwierzęcia → macica jest wtedy bardziej podatna na uszkodzenia; najpierw leczenie ogólne (z antybiotykoterapią włącznie).

Czas przystąpienia do zabiegu:

• najczęściej 2-3 dnia po porodzie ze względu na łatwiejsze odklejenie błon płodowych z brodawek

• w Anglii nawet 4 dnia - gdy krowa dobrze się czuje

• dobrze by było, gdyby w pierwszym dniu po porodzie, po badaniu per vaginam, ewentualnie odkleić łożysko; jednak z reguły kończy się to niepomyślnie, bo są jeszcze silne połączenia między częścią płodową a matczyną łożyska

W międzyczasie dochodzi do zakażenia macicy - leczenie miejscowe. W przypadku intoksykacji - leczenie ogólne.

Obecnie przeprowadza się próbę odklejenia łożyska po 12h. Jeśli są silne połączenia, należy podać preparat przeciwbakteryjny i ponowić próbę.

Przed odklejeniem łożyska można podać do macicy 0,5-1 ml 1% Vagothylu 20-30 min. przed odjęciem łożyska; błony płodowe są wtedy bardziej jędrne.

Czas trwania odklejania łożyska:

• nie dłużej niż 10 min.

• jeśli nic nie odejdzie, ponowić następnego dnia lub za 2 dni

• łożysko pozostawić w szyjce macicy lub na zewnątrz, wtedy nie zamknie się szyjka

• jeśli odklejanie trwa dłużej niż 10 min., powstają urazy i dochodzi do niszczenia fagocytozy

• jeśli nie można wprowadzić ręki do macicy (zamknięta szyjka), należy pozostawić łożysko aż do naturalnej separacji po 6-10 dniach; wskazane jest włożenie kilku pałeczek z antybiotykami i kontrolowanie stanu ogólnego zwierzęcia

Czynniki wpływające na efektywność leczenia metodą radykalną:

• sposób odklejania (ostrożnie)

• czas - ok. 3 doby po porodzie (liczne kontrowersje)

• obecnie zaleca się próbę po 12h i ewentualnie po2-3 dniach

Metoda zachowawcza.

• stosowanie leków

• niestosowanie leków - raczej się tak nie robi

Leki:

• środki przeciwbakteryjne

• antybiotyki

• miejscowo lub ogólnie

• środki kurczące macicę

• oxytocyna

• skuteczność do 3 dni po porodzie (potem nie działa), bo są pewne estrogeny uczulające

• podawać niskie dawki - 10-20 jednostek

• prostaglandyna - różne efekty

• β-blokery

• blokery rec. β-adrenergicznych

• są unieczynniane przez noradrenalinę i adrenalinę

• antybiotyki

• tetracykliny - przenikają pod błonę śluzową macicy po podaniu ogólnym

• oksytetracyklina

• amoksycylina

• kloksacylina

• neomycyna z ampicyliną

• neomycyna z penicyliną

• cefalosporyny (od 5 lat)

Ostatnio leczy się podając antybiotyki ogólnie (cefalosporyny - karencja ”0”).

W niektórych krajach nie odkleja się łożyska, tylko odcina kikut i podaje środki przeciwbakteryjne. Łożysko odchodzi 6-10 dnia po porodzie.

Jeśli nic nie robimy, 4-10 dnia odchodzi rozkładające się łożysko:

• wycieki brudzą stanowisko

• wtórne infekcje - łatwo dochodzi do zapalenia wymienia

• nieprzyjemny zapach

Jeżeli łożysko samo odchodzi, to kosmki wychodzą z krypt tak, że nic nie pozostaje.

Przy ręcznym odklejaniu często kosmki są urywane - mikrozatrzymanie → proces zapalny → atonia macicy i złe obkurczanie; wtedy lepiej pozostawić łożysko (ale wtedy dochodzi do zapalenia macicy).

Nowe metody postępowania:

• próbowano stosować pewne enzymy

• wstrzykiwano kolagenozę do tętnic pępkowych ok. 24h po porodzie

• łożysko znacznie szybciej odchodziło, ale brak znaczenia praktycznego

zapobieganie:

• brak zapobiegania swoistego ze względu na złożoną etiologię

• właściwe żywienie

• eliminacja stresu

• właściwe obchodzenie się ze zwierzęciem

• warunki higieniczne

• odpowiednie legowisko

• odpowiednia dawka pokarmowa (wszystkie składniki mineralne - Se, β-karoteny i witaminy - E, A)

• stymulacja kurczliwości mięśniówki, gdy był ciężki poród

• podwyższenie ogólnej odporności

• ruch podczas ciąży!!!

• jeśli po porodzie trzyma się cielęta przy matkach i ssą one w pierwszych godzinach po porodzie, to działa to stymulująco na wydzielanie oxytocyna i powoduje łatwiejsze odchodzenie łożyska

• antyoksydanty

• Poporodowe zapalenie macicy

• okres poporodowy jest bardzo ważny w cyklu produkcyjnym krów

• ma wpływ na dalszą rozrodczość i użytkowość samicy

• cechą charakterystyczną tego okresu jest stała obecność bakterii w macicy (2 tyg. po porodzie)

• obecnie u krów wysokowydajnych (ponad 10 tys. l mleka rocznie) proces ten nastręcza coraz więcej problemów

• coraz częściej występują zaburzenia okresu poporodowego - są to gł. stany zapalne macicy (10-30% krów), utrzymujący się wypływ z dróg rodnych

• w niektórych oborach nawet do 50% pogłowia (nawet jeśli łożysko odeszło prawidłowo)

• z ostatnich lat wynika, że jest tendencja wzrostowa występowania stanów zapalnych macicy i są one najczęstszymi zaburzeniami tego okresu

• pojawiają się w krótkim czasie po porodzie prowadząc do dysfunkcji jajników

• zapaleniu macicy towarzyszą często objawy ogólne charakterystyczne dla toksemii:

• spadek apetytu

• gorączka

• spadek laktacji

• wychudzenie

• czynniki wpływające na wystąpienie metritis/endometritis puerperalis:

• ciężki przedłużający się poród (atonia macicy) → brak obkurczania → dostają się drobnoustroje

• zatrzymanie łożyska

• poród przedwczesny

• poronienia

• poród mnogi

• urodzenie martwego lub niezdolnego do życia płodu

• nieprawidłowa pomoc fachowca

• może też wystąpić po normalnym porodzie fizjologicznym (zaburzenia regulacji hormonalnej po porodzie - za mało oxytocyny → atonia)

• skutki:

• wydłużenie okresu międzyciążowego

• wzrost indeksu inseminacyjnego

• zapalenia macicy w okresie poporodowym prowadzą do przewlekłych stanów zapalnych macicy - jedna z głównych przyczyn powtarzania cyklu

• częsta przyczyna powstawania torbieli jajnikowych - trwała niezdolność do zajścia w ciążę

• czynniki:

• choroby metaboliczne

• ketoza

• syndrom stłuszczenia wątroby/zespół tłustej krowy

• niedobory składników mineralnych i witamin

• infekcje innych narządów

• obniżenie odporności

• podstawową rolę odgrywa jednak atonia macicy (nie dochodzi do usuwania zawartości macicy); związane jest często z zatrzymaniem łożyska

• aktywność bójcza neutrofili u krów o wysokiej wydajności mlecznej (H-F lub z domieszką krwi H-F) jest znacznie obniżona → zwiększona podatność na zakażenia bakteryjne endometrium macicy

• aktywność tą znacznie obniżają ciała ketonowe (np. ketoza)

• hormony biorące udział w porodzie - m.in. kortykosterydy - też obniżają odporność

Podział zapaleń macicy w oparciu o objawy kliniczne i czas wystąpienia po porodzie:

1. ostre zapalenie błony śluzowej macicy - rozwijające się do 14 dnia po porodzie

2. podostre/przewlekłe zapalenie błony śluzowej macicy - przebiega ze śluzowo-ropnym wypływem (od 14 dnia po porodzie)

3. ropomacicze - występuje 3-4 tyg. po porodzie i przebiega z obecnością ropy w macicy

Ostre zapalenia błony śluzowej macicy

2 podgrupy - na podstawie wysięku zapalnego

1. ostre endometritis z obecnością znacznej ilości patologicznej wydzieliny w świetle macicy i zgrubieniem narządu

• lochometra

• ostre toksyczne metritis

• ostre septicemiczne poporodowe metritis

tej fazie zapalenia towarzyszy:

• spadek apetytu

• spadek produkcji mleka

• objawy ogólne -wzrost CTO

• badanie kliniczne - obecność cuchnącego, wodnistego wypływu z dróg rodnych barwy brązowo-czerwonej; macica jest powiększona, wypełniona dużą ilością lochii; ściany macicy są zgrubiałe

• ostre endometritis z obecnością nieznacznej ilości wysięku zapalnego i zgrubieniem ścian narządu

• ostre zapalenie macicy

• ostre poporodowe zapalenie macicy

przy tej formie zapalenia może być zachowany apetyt, normalna wydajność mleczna, normalna temperatura ciała lub nieznacznie podwyższona;

badanie kliniczne - obecność cuchnącego wypływu z dróg rodnych, macica powiększona nieznacznie, ale ma też zgrubiałe ściany

Wg. innego nazewnictwa poporodowe zapalenia macicy mogą być określane jako:

• forma posokowata (icchorosa)

• forma ropna - kolejne stadium powyższej formy

• toksyczne zapalenie macicy (toxica)

• objawy ze strony stawów

• często krowy takie są eliminowane

Wykład 12 13.01.2009r.

Poporodowe zapalenie macicy c.d.

Powyżej 14 dnia po porodzie procesy zapalne zachodzą w formie przewlekłej:

• w wielu przypadkach macica jest nieznacznie powiększona

• śluzowo-ropny lub ropny wypływ z dróg rodnych

• produkcja mleka i apetyt z reguły nie są obniżone

• badanie per rectum:

• niepełna inwolucja macicy i szyjki macicy (nie w pełni się kurczy)

• macica nie jest wyraźnie powiększona

• cykliczna aktywność jajników

• niekiedy jest bardzo dużo ropy w jamie macicy (ropomacicze)

• często ropomaciczu towarzyszy ciałko żółte przetrwałe → brak cyklu

• z wydzieliny zapalnej w okresie poporodowym izoluje się różne drobnoustroje:

• Actinomyces

• Fusobacterium

• Bacteroides

• Clostridium

• E. coli

• inne: Pasteurella, paciorkowce, gronkowce, Hemophilus

• najczęściej są to zakażenia mieszane z udziałem bakterii tlenowych i beztlenowych, G+ i G-

• drobnoustroje te stanowią też naturalną florę bakteryjną macicy u krów po porodzie, ale najwięcej ich jest w pierwszych dniach po porodzie, potem liczba ich się zmniejsza

• do 6 tyg. nie powinno już być drobnoustrojów

• do namnożenia drobnoustrojów i rozwoju procesu zapalnego dochodzi wskutek zaburzenia procesu oczyszczania macicy - główną rolę odgrywa atonia macicy związana często z zatrzymaniem łożyska (łożysko i wody płodowe stanowią doskonałą pożywkę dla drobnoustrojów)

Ostre poporodowe zapalenie macicy

• charakteryzuje się obecnością:

• bakterii z grupy coli

• G- beztlenowców

• Arcanobacterium pyogenes

• innych

• dominującą rolę odgrywa E. coli

• obecność E. coli prowadzi do:

• wzrostu ciepłoty ciała

• zalegania

• obecności dużej ilości wydzieliny w świetle macicy

• w początkowym okresie namnażają się głównie pałeczki z grupy E. coli i beztlenowce

• produkują one egzo- i endotoksyny, które wchłaniając się do krwiobiegu prowadzą do toksycznego zapalenia macicy

• towarzyszą temu objawy ogólne:

• wzrost ciepłoty

• brak apetytu → wychudzenie

• zahamowanie laktacji

• uszkodzenie wątroby

• zmiany w stawach - obrzęki, zapalenia

• stan zapalny może przenosić się na tkankę mięśniową i surowiczą → perimetritis i parametritis

• częstotliwość formy toksycznej zapalenia macicy - 20%

• najczęściej pojawia się między 2 a 14 dniem po wycieleniu

• następstwem toksycznego zapalenia macicy jest zapalenie przewlekłe i zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu jajników → cysty = torbiele jajnikowe

• w późniejszym czasie (7-10 dni) w mniejszym stopniu izolowane są bakterie E. coli, ale za to dużo jest Arcanobacterium pyogenes i beztlenowców (Bacteroides: fragilis i melenogenicus oraz Fusobacterium necrophorum)

Współzależność między drobnoustrojami występującymi w macicy:

• istnieje synergizm między Arcanobacterium pyogenes a G- beztlenowcami

• Bacteroides melenogenicus, B. fragilis → wytwarzają i uwalniają do środowiska substancje upośledzające zdolność fagocytowania neutrofili

• Fusobacterium necrophorum → produkuje substancje o charakterze leukotoksycznym, które maja działanie cytotoksyczne w stosunku do komórek żernych układu immunologicznego

• Arcanobacterium pyogenes → wytwarza substancje działające jako czynnik wzrostowy dla Fusobacterium

Mimo że bakterie te są powszechne w środowisku macicy, nie maja jednak zdolności kolonizacji nieuszkodzonego endometrium. Do tego konieczne są czynniki usposabiające:

• uszkodzenie endometrium - wtedy dopiero dochodzi do zakażenia macicy

• czynnikiem uszkadzający endometrium jest E. coli, która produkuje endotoksyny i upośledza funkcje obronne komórek układu immunologicznego - sprzyja to kolonizacji przez A. pyogenes i beztlenowce oraz przejściu ostrego stanu w przewlek

Diagnostyka poporodowych zapaleń macicy:

• charakterystycznym objawem jest wypływ cuchnącej, brunatno czerwonej lub białawej wydzieliny z dróg rodnych - brudzi ona zad krowy; często widoczna jest kałuża ropy na stanowisku

• normalna wydzielina nie jest cuchnąca i zawiera dużo śluzu

• czasami, mimo stanu zapalnego, brak jest wydzieliny (przy atonii macicy)

• badania:

1. per vaginam

• przydatne, gdy jest rozwarta szyjka macicy

• nie jest miarodajne, bo mogą być przypadki, gdzie przez jakiś czas występuje wydzielina w pochwie, nawet po wyleczeniu endometritis (też przy zap. pochwy i szyjki macicy)

1. per rectum

• najważniejsze, decydujące badanie!

• stwierdzamy, że szyjka macicy jest gruba, w położeniu brzusznym (poza zrębem kostnym)

• macica z reguły jest rozszerzona balonowato i nieosiągalna, bo leży głęboko, konsystencji ciastowatej

• badać należy ostrożnie, by nie doszło do pęknięcia macicy → perimetritis i parametritis

• nawet niewielkie uszkodzenia powodują zrosty

Leczenie:

Są trzy podstawowe metody leczenia:

1. wlewy domaciczne antybiotyków lub nieantybiotykowych substancji antybakteryjnych

2. ogólne stosowanie antybiotyków

3. terapia hormonalna - do luteolizy ciała żółtego (PGF₂α) i indukcji owulacji

Schemat leczenia zależy od stopnia zaawansowania; natychmiastowe leczenie przy toksycznym zap. macicy (leczenie ogólne i miejscowe).

Cel:

• likwidacja infekcji

• przywrócenie normalnej kurczliwości macicy

• przywrócenie mechanizmów obronnych macicy

• pobudzenie regeneracji nabłonka bł. śluzowej

Cechy idealnej terapii:

• eliminacja bakterii z macicy

• brak wpływu na mechanizmy obronne macicy

• krótki czas karencji (terapia nie powinna powodować dużych strat mleka)

• leczenie powinno skracać okres międzyciążowy

Ad.1. Wlewy domaciczne.

1. Najważniejszym zabiegiem miejscowym przy ostrym zapaleniu macicy jest płukanie macicy - usunięcie zalegającej w macicy wydzieliny (ropnej, posokowatej itp.)

• wprowadzenie rurki do macicy

• podanie płynu

• upuszczać kilkakrotnie (lewarowanie)

Podaje się:

• roztwór KMnO₄, roztwór chlorheksydyny 0,2-0,4%, płyn fizjologiczny

• obj. 0,5 l, ale najczęściej ok. 1 l lub więcej

• płukać tak długo, aż płyn przestanie zmieniać barwę (wlany i upuszczony w tym samym kolorze)

• płyn wprowadzany do macicy powinien mieć temp. ciała zwierzęcia (nie większej, bo ↑ temp. powoduje ↑ przekrwienia i toksyny łatwiej się wchłaniają) i nie zimny bo naczynie się obkurczają (upośledzenie dopływu krwi do macicy)

2. Antybiotyki podawane domacicznie

• pałeczki lub roztwór

• stosowane przy produkcji dużej ilości płynu

3. Domaciczne tampony z węglem

• wchłaniają dobrze toksyny bakteryjne

Ad.2. Terapia ogólna (3-5 dni).

1. iniekcje antybiotyków

2. dożylne infuzje glukozy wraz z elektrolitami

3. środki kurczące macicę

4. leki przeciwzapalne

Od kilku lat na ryku dostępne są cefalosporyny III generacji - Ceftiofur (mają 0 dni karencji).

Podstawowym zadaniem w terapii jest przywrócenie kurczliwości macicy:

• oksytocyna - działa tylko przez pierwsze 3 dni po porodzie, aby stosować później trzeba uczulić mięśniówkę estrogenami lub β brokerami (stres ogranicza działanie oksytocyny)

• preparaty sporyszu

• blok ery rec. β np. Simpalon

• PGF2α

• estrogeny - powyżej 3 dnia

• pobudzenie mechanizmów obronnych

Antybiotyki:

• penicyliny

• cefalosporyny - wysoka koncentracja w tkankach macicy (bardzo skuteczne)

Leczenie stanów przewlekłych zapaleń macicy, bez objawów ogólnych:

cel:

• likwidacja infekcji, która dotyczy głębszych warstw macicy z równoczesnym minimalnym podrażnieniem nabłonka

1. antybiotyki domaciczne

2. środki kurczące macicę

• β blok ery

• prostaglandyna

• estrogeny

Antybiotyki do jamy macicy:

• aminoglikozydy:

• wysoka aktywność In vitro w stosunku do bakterii G-

• aktywność ich znacznie spada w środowisku ropnym, ale osiągają wysokie stężenie terapeutyczne w bł. śluzowej macicy

• stosowane są dość często np. neomycyna, streptomycyna (pałeczki domaciczne)

• tetracykliny:

• w postaci 0,5-5 g pałeczek lub roztworów wodnych

• skuteczność ↓ w stanach ropnych

• silne działanie drażniące na bł. śluzową i działanie immunosupresyjne

• stosowane ogólnie (parenteralnie) → duże stężenie w bł. śluz. macicy (np. po podaniu i.m.)

• penicyliny:

• zwykle nie drażnią bł. śluz. macicy

• same mają małe zastosowanie terapeutyczne, ze względu na oporność drobnoustrojów (wiele bakterii produkuje penicylinazę)

• stosowane raczej w kombinacjach z innymi antybiotykami

• sulfonamidy:

• bardzo rzadko stosowane, bo brak preparatów

• tracą aktywność p/bakteryjną, bo nie mają dostępu w chorej macicy do metabolitów niezbędnych do ich działania

• w dużych dawkach drażnią bł. śluzową macicy

• nitrofurany:

• nie stosuje się, bo drażnią bł. śluzową macicy

Obecnie zaleca się stosowanie:

• 
  cefalosporyny 1-2-3

• tetracykliny infuzje

• aminoglikozydów

Środki dezynfekujące:

• roztwory jodu

• chlorheksydyna

• nie stosować rivanolu!!! (długa karencja na mleko)

• płyn Lugola (skład: KJ, J, H₂O) → działanie korzystne na bł. śluz. macicy (przekrwienie uczynnia bł. śluz., prowadzi to do wydzielania prostaglandyn, które powodują luteolizę i nowy cykl jajnikowy)

Terapia hormonalna (jeśli na jajniku jest c.ż.):

• preparaty zawierające PG: najlepszą metodą leczenia zapaleń jest przez indukcja rui (ale musi być c.ż.)

• preparat podaje się w odstępach 9-10 dni

• warunek działania: wczesna poporodowa aktywność jajników

• GnRH też można stosować: do indukcji rui, ale może spowodować ropomacicze

W przypadku ostrych poporodowych stanów zapalnych - intensywne leczenie miejscowe i ogólna antybiotykoterapia.

W lżejszych przypadkach wystarczają wlewy domaciczne antybiotyków i preparaty hormonalne, które prowadzą do przyspieszenia rui.

• zaburzenia metaboliczne w okresie okołoporodowym u krów

1. porażenie poporodowe

2. zespół zalegania poporodowego

3. hemoglobinuria poporodowa

Właściwości i regulacja hormonalna poziomu wapnia i fosforu:

Ca:

• jeden z najważniejszych pierwiastków

• wpływa na prawidłową funkcję ukł. szkieletowego

• warunkuje przepuszczalność i właściwe funkcjonowanie bł. komórkowych:

• przenoszenie impulsów nerwowych

• mechanizm skurczu mięśni

• proces krzepnięcia krwi (fibrynoliza)

• regulacja wodno-elektrolitowa

• działa p/wysiękowo, p/zapalnie, p/alergicznie

• pod względem ilości jest na pierwszym miejscu w organizmie - najważniejszy kation 16 mg Ca/1 kg m.c.

• poziom Ca w stanie fizjologicznym regulują 3 procesy:

1. wchłanianie z p. pokarmowego

2. wydalanie z mocze

3. mobilizacja/odkładanie w tk. kostnej

• w przyjętej paszy Ca przyswajany jest w jelitach - gł. w początkowej części jelita cienkiego (ok. 50-60%), gł. w procesie czynnym wymagającym współdziałania hormonów

• 3 frakcje Ca w organizmie:

• Ca²⁺ zjonizowany - faza aktywna metabolicznie 50-60% (↓ w zasadowicy, ↑ w kwasicy)

• Ca związany z białkami - 40-50% (poziom tej frakcji Ca zależy od poziomu białka; w hipoproteinemii jest hipokaliemia)

• Ca kompleksowy wchodzi w skład ukł. szkieletowego

• poziom fizjologiczny Ca całkowitego u przeżuwaczy w osoczu to 2,25-2,87 mmol/l = 9,0-11.5 mg% (istnieją pewne rozbieżności)

• zawartość Ca u przeżuwaczy oparta jest na regulacji hormonalnej:

• parathormon (PTH)

• kalcytonina

• pochodna wit. D z jej aktywnym metabolitem 1,25-(OH)-dihydroksykalcyferol

• mały wpływ hormony gonadowe i glikokortykoidy

• główne działanie ma PTH (produkowany w tarczycy) → wzrost Ca i spadek P we krwi → utrzymanie na stałym poziomie

• ↑ Ca - synteza i wydzielanie kalcytoniny

• ↓ Ca - pobudza syntezę i wydzielanie parathormonu przez tarczycę

• w przypadku zaburzeń w homeostazie Ca w organizmie dochodzi zwykle do spadku Ca (hipokalcemia), która prowadzi do wystąpienia swoistych zmian klinicznych:

• porażenia poporodowego

• tężyczki

• stłuszczenie wątroby

• rodzenia martwych płodów

• zatrzymania łożyska

• ketozy

• zapalenia wymienia w tym na tle E. coli

• lewostronnego przemieszczenia trawieńca

P:

• aniony fosforu współdziałają w przebiegu prawidłowych funkcji organizmu

• 85% w kośćcu - warunkują odpowiednią strukturę i dynamikę ukł. szkieletowego i tkanki zębowej

• odpowiada za syntezę i rozpad nośników energii - AMP, ATP

• składnik kwasów nukleinowych

• ok. 1% występuje w postaci fosforanów i estrów w płynie pozakomórkowym

• wpływa na równowagę kwasowo-zasadową

• prawidłowa wartość w surowicy krwi to 1,80-2,76 mmol/l lub 5,6-6,5 mg%

• poziom fizjologiczny P we krwi może ulegać obniżeniu (hypofosfatemia) → zaleganie porodowe, osteomalacja, hemoglobinuria poporodowa

• może też być wzrost ilości P (hyperfosfatemia) → dystrofia włóknista kości

• za regulację poziomu P w organizmie odpowiadają gł. hormony:

• parathormon

• kalcytonina

• aktywne metabolity wit. D

• w większości wchłaniany w jelicie cienkim, wydalany z moczem, odkładany i mobilizowany w kościach

1. porażenie poporodowe (paresis puerperalis) = ostra hipokalcemia kliniczna

• zaburzenie metaboliczne spowodowane gwałtownym ↓ Ca we krwi

• typowe dla krów o wysokiej wydajności mlecznej

• ↓ Ca związany z rozpoczęciem laktacji przy niewystarczającej mobilizacji pierwiastka z rezerw

• tuż po porodzie - upośledzenie wchłaniania i resorpcji z kości spowodowane niedostosowaniem układu parathormon - kalcytonina - aktywny metabolit wit. D

• przyczyny:

• błędy żywieniowe w okresie zasuszania

• gdy krowa przed porodem pobiera paszę bogatą w Ca, zapotrzebowanie dzienne na ten pierwiastek jest pokrywane całkowicie przez jego bierną absorpcję z diety

• aktywny transport Ca z diety i mechanizmy resorpcji z kości są homeostatycznie zahamowane i staja się nieczynne, dlatego krowa zaraz po wycieleniu nie jest zdolna do wykorzystania zasobów Ca z kości, ani do ↑ absorpcji z jelit

• trwa to dopóki mechanizmy regulacji gospodarki Ca nie zostaną uaktywnione (może to trwać do kilku dni)

• przez ten okres czasu organizm krowy jest usposobiony do hipokalcemii

• stwierdzono, że dieta uboga w Ca (mniej niż 20 g Ca/na dzień) w ostatnim tygodniu ciąży, a bogata w Ca tuż po porodzie skutecznie obniża występowanie porażenia

• podawanie mniejszej ilości Ca przed porodem prowadzi do powstania ujemnego bilansu Ca, co stymuluje mechanizm jego homeostazy (pobudza wydzielanie PTH, który reaktywuje absorpcję z rezerw z układu kostnego, hamuje też wydalanie Ca z moczem); proces uwalniania Ca z rezerw następuje dopiero po 48 h od zadziałania PTH

• resorpcja Ca z p.p. podczas trawienia w bł. śl. jelita cienkiego połączeń białkowo-wapniowych umożliwia czynny transport Ca ze światła jelita

• proces aktywacji PTH to 1-2 doby

• resorpcja z jelit (połączenie Ca z białkami) jest zwiększana przez metabolit wit. D₃

• porażenie poporodowe najczęściej występuje w 48-72 h po porodzie, rzadko przed porodem lub w szczycie laktacji

• dodatkowe przyczyny prowadzące do spadku Ca:

• niski poziom Ca, P i Mg w paszy (sprzyjają ostrej hypokalcemii)

• nieprawidłowy stosunek Ca do P (stosunek Ca : P ma być 1,3 : 1, a w zasuszaniu 2 : 1)

• skład dawki pokarmowej:

• duża zawartość białka i energii w okresie zasuszenia

• obniżona zawartość włóknika - włókna surowego w paszach objętościowych

powoduje to zasadowicę → spadek pH krwi → obniżenie mobilizacji Ca z krwi i zdolności przyswajania Ca z jelit

• przyswajanie Ca zależy od:

• zaburzeń w funkcjonowaniu p.p.

• zmiany paszy

• stanów zapalnych

• dużej zawartości słabo przyswajalnych związków Ca

• zasadowego odczynu diety

• niedoboru i zaburzeń przemiany wit. D

• nieprawidłowego stosunku Ca : P (niedobór P)

• inne czynniki to:

• uwarunkowanie rasowe, osobnicze, środowiskowe (predysponowane HF, Jersey, wysokomleczne)

• wiek > 5 lat - najwyższa wydajność mleczna

• tereny o obniżonej zawartości Mg

• ostatnio uważa się, że jednowartościowe ketony (K⁺ i Na⁺) - gł. K w nadmiarze w stosunku do Cl^- i SO₂, przyczyniają się do wystąpienia porażenia poporodowego krów (dużo zielonki, kiszonki, traw w diecie)

Objawy kliniczne:

Początkowo objawy niespecyficzne:

• nietypowe zachowanie

• osłabiony apetyt

• ↓ przeżuwania i pragnienia

• zaburzenia wydajności mlecznej

• posmutnienie

• zaburzenia w oddawaniu kału i moczu

• ochłodzenie powierzchownych partii ciała

Następnie mogą być 2 formy porażenia:

1. forma ze zmianami śpiączkowymi (najczęściej)

• na kilka godz. przed typowymi objawami

• brak apetytu

• niechęć i trudności w poruszaniu

• utrudnione wstawanie

• niepewny i chwiejny chód

• drżenie mięśni szyi i kończyn

• w ciągu następnych kilku godz. dochodzi do zalegania - najczęściej krowa leży na boku, rzadziej na mostku (wtedy trzyma głowę na bok - jest to bardzo charakterystyczne; czasem bezwładnie wysunięta do przodu)

• gwałtownie rozwijają się objawy nerwowe:

• ↓ świadomości → senność → śpiączka

• rozszerzenie źrenic z obniżeniem lub brak wrażliwości na światło

• zanik odruchów (rogówkowy)

• utrata czucia skórnego

• ↓ C - temp. subnormalna!!! poniżej 37˚C, krowa jest zimna, ale cała mokra

• oddechy spłycone, niemiarowe, rzężące

• tętno słabo wyczuwalne

• zaburzenia motoryki żwacza (spowolnienie lub zupełny brak - atonia) → brak odbijania gazów → wzdęcie (gorzej gdy leży na boku, bo nie może odbijać gazów → należy wtedy położyć na mostku!!)

• może dojść do zachłystowego zapalenia płuc

• zatrzymanie laktacji

• nieleczone ciężkie przypadki → śmierć w stanie śpiączki w ciągu kilkunastu godz. do kilku dni (dlatego trzeba szybko działać)

Rozpoznanie:

• wywiad:

• krowa tuż po porodzie

• wysoka wydajność mleczna

• zaleganie

• jest zimna

• badanie kliniczne:

• rozszerzenie źrenic

• brak reakcji

• nie oddaje kału ani moczu

• badania laboratoryjne:

• poziom Ca niższy od 0,6 mg% = 1,5 mmol/l

• poziom Mg przekracza górne wartości fizjologiczne (2-3 mg%) → objawy śpiączkowe

• poziom P może też ulec obniżeniu poniżej 1 mmol/l

Wykład 13 20.01.2009r.

Leczenie postaci śpiączkowej:

1. prep. wapniowo-magnezowe i prep. wapniowo-fosforanowe

• podawane drogą parenteralną

• najczęściej na początku i.v., bo większość preparatów zawiera jony Mg działające niekorzystnie na serce → trzeba dawać powoli kontrolować akcję serca (mogą powstawać arytmie)

• bardzo często preparaty te łączy się z glukozą, by łagodzić niekorzystny efekt (10-40% r-r glukozy) - 0,25-0,5g/kg mc

2. prep regulujące ukł. krążenia

3. wit. D₃ - 0,5 do 1 mln jednostek na 50 kg m.c.

• jeśli są zaburzenia należy przerwać na kilka min. podawanie preparatu

4. należy krowę natrzeć i położyć na mostku jeszcze przed podaniem leków np. fluidosan - powoduje przekrwienie (krowa jest zimna)

2. postać z pobudzeniem

• objawy kliniczne:

• rozszerzone źrenice

• wygląda jakby była przestraszona

• zwierzęta stoją

• chwiejny ruch

• zgrzytania zębami

• skurcze włókien mięśniowych pewnych partii ciała

• czasem gwałtowne reakcje

• niebezpieczna dla ludzi

• naprzemienne ruchy kończynami

• sztywność kończyn, ślinienie

• rozpoznanie:

• wywiad

• bad. kliniczne

• bad. biochemiczne - spadek poziomu Ca (poniżej 6mg%), Mg - też może tez być spadek lub w dolnej granicy normy , P < 1 mmol

• leczenie:

• prep. Ca, Ca-Mg, Ca-P podane drogą parenteralną

• zawartość Ca w prep. to 8-12 g, Mg max 4 g

• wit D₃

• odpowiedni poziom glukozy - wysokie stężenie

Profilaktyka porażenia poporodowego

• brak swoistej profilaktyki

• lepsze przejście krowy z okresu przedporodowego do okresu poporodowego

• dieta okołoporodowa:

• 2 tyg. przed porodem - zawartość Ca niska (poniżej 20g/dzień)

• niski poziom P w diecie (zachorowania w następstwie aktywności hormonalnej); stosunek Ca : P - 1:1 lub niższy

• obniżony poziom białka w diecie

• zwiększona ilość Mg

• dieta amonowa (100 g chlorku amonu)

• normalizacja poziomu Ca:

• prep. Ca drogą p.o. 100-150 g w 3 podaniach co 24 h przed porodem i do 48 h po porodzie, np. Kalem, Propical, Energomac

2. zespół zalegania okołoporodowego

Wszystkie jednostki chorobowe prowadzące do zalegania lub których głównym objawem jest przebywanie krowy w pozycji leżącej.

Jednostki chorobowe:

• porażenie poporodowe (zły system leczenia i obsługi zwierząt)

• rasa zwierzęcia - duża wydajność

• niedobór P w paszy - warunkuje hipokalcemię

• syndrom tłustej krowy - warunkuje słabość i toksemię

• nadmiar białka w paszy - w dłuższym okresie czasu zmiany zapalne tworzywa racicowego

• niedobór Se i Wit E - PDM

• uszkodzenie nerwów i mięśni → w czasie porodu, w czasie zalegania lub przy długotrwałym leczeniu

• poziom hormonów estrogennych - ruja → ↓ apetytu → ↓ absorpcji Ca

Insuflacja wymienia - wpompowanie powietrza do wymienia, by jego zawartość przesunąć do krążenia krwi, kiedyś się to stosowało - teraz już nie

Leczenie:

Zależy od jednostki chorobowej, ale:

• 1 lub 2 razy duże ilości słomy, aby nie było odleżyn

• prep. z wit. z gr. B, D₃

• strychnina, aby krowa wstała

• nacieranie i masowanie, by pobudzić krążenie (należy zalecić to hodowcy)

3. hemoglobinuria poporodowa

Zaburzenie metaboliczne związane z niedoborem fosforu.

Obraz kliniczny:

• anemia

• hypofosfatemia

Zapadają krowy starsze (3-6 lat), żywione paszami, w których mało jest fosforu (buraki cukrowe, odpady, rośliny motylkowe, ziemniaki, słoma).

Występuje 2-3 tyg. po porodzie.

Przyczyny:

• dieta o niskiej zawartości P, która prowadzi do niedoboru tego pierwiastka w org. i powoduje:

• ↓ ATP

• ↑ methemoglobiny

• obumieranie erytrocytów - do hemolizy może dojść pod wpływem saponin znajdujących się w pewnych roślinach (kapusiowate, krzyżowe - kapusta, lucerna, rzepa, brukiew; a nawet liście buraków cukrowych)

Objawy:

• anemia (bladość bł. śluzowych, ↑ T, ↑ O, skrócenie oddechów, krowa jest niespokojna)

• porusza się chwiejnie, zatacza się

• mocz brązowo-czerwony

• kał twardy, suchy

• zejście w ciągu 2-5 dni jeśli brak leczenia

• zmienny apetyt, lizawość, dążenie do przyjmowania różnych pasz (taki stan w okresie poporodowym)

Rozpoznanie:

• bad krwi i moczu

• bad sekcyjne

W surowicy krwi:

• ↓ poziomu P (0,5-3mg/100 ml)

• niski poziom Ca

• zaburzony stosunek Ca : P

• w stadzie niski poziom P, też ↓ Na, Cl, cholesterolu, ↓ białka całkowitego i albumin

• ↑ fosfatazy zasadowej i globulin

• duży ↓ lb erytrocytów, ich objętości i Hb

• leukocytoza, neutrofilia

Mocz:

• duże ilości bilirubiny

Sekcja:

• wątroba powiększona, obrzękła, nacieczona tłuszczowo

Rozpoznanie różnicowe:

• piroplazmoza: badanie rozmazu krwi - pasożyt

• zatrucie miedzią: w surowicy Cu powyżej 50 μmol

Profilaktyka i leczenie:

• leczenie kompleksowe:

• prep. P (30 g fosforu sodowego)

• duże ilości krwi

• Ca 100-200g/dziennie

• profilaktyka - fosforan wapnia w diecie - 100-200 Ca₃(PO₄)₂

KLACZE:

• zatrzymanie błon płodowych u klaczy

• u klaczy łożysko rzekome, rozsiane, nabłonkowo-kosmówkowe

• na całej powierzchni kosmówki jest 1000-ce mikrokosmków wnikających do krypt bł. macicy

• najwięcej jest ich w mikrokotyledonach, połączonych ściśle z endometrium - wymiana substancji odżywczych i tlenu między matką a płodem

• dodatkowym źródłem substancji odżywczych jest wydzielina gruczołów endometrialnych, która dostaje się do przestrzeni między kosmkami

• w związku z taką budową połączenie części płodowej z częścią matczyną łożyska jest dość luźne → po wydaleniu łożyska klaczy bł. śluzowa jest stosunkowo mało uszkodzona

• z siarą dostają się tylko przeciwciała (przez łożysko nie ma możliwości)

Zatrzymanie bł. płodowych:

• różna częstotliwość

• jedno z częstych zaburzeń okresu poporodowego klaczy

• w normalnych warunkach (fizjologiczny poród) - u większości klaczy po kilkunastominutowym wypoczynku po wyparciu płodu następuje wydalenie bł. płodowych (okres ten normalnie trwa do 30 min., max 2-3 godz.)

• fizjologiczne:

• odklejenie łożyska jest zapoczątkowane spadkiem ciśnienia krwi (po rozerwaniu pępowiny) w naczyniach łożyska i kurczeniem się kosmków; jednocześnie zmniejszająca się podczas skurczów macica i ↓ ilości krwi → rozluźnienie krypt

• skurcze pojawiają się w myometrium i biegną od rogów do trzonu, powodują one wywinięcie do środka łożyska (odwrócenie bł. płodowych)

• kolejne skurcze powodują systematyczne wyciąganie kosmków z krypt macicznych

• dodatkowo proces ten wspomagają skurcze tłoczni brzusznej stymulowane obecnością bł. płodowych w obrębie szyjki macicy i pochwy

• wydalone łożysko u klaczy jest odwrotną stroną, wygląda jak aksamit

• patologia:

• według większości o zatrzymaniu mówimy, gdy łożysko nie jest wyparte w ciągu 2-3 godz. po wydaleniu płodu

• częstotliwość zatrzymania łożyska - 2-10% porodów, zwłaszcza u klaczy rasy fryzyjskiej (nawet do 35% całej populacji klaczy)

• liczba zatrzymań łożyska jest różna w poszczególnych latach

• przebieg kliniczny i następstwa u ras lekkich jest bardziej ostry niż u zimnokrwistych

• bezpośrednie przyczyny (nie są dokładnie znane):

1. osłabienie kurczliwości macicy po porodzie (może być spowodowana obniżonym stęż Ca we krwi, też długotrwałą akcją porodową, złym stanem ogólnym zwierzęcia, niedoborem oksytocyny w organizmie)

2. zaburzenie hormonalne

3. stany zapalne łożyska i macicy

• czynniki sprzyjające zatrzymaniu łożyska u klaczy:

• po poronieniu

• porody przedwczesne

• ciężkie porody (repozycje, fetotomie, cesarki)

• przedłużenie okresu ciąży

• porody bliźniacze

• atonie macicy

• wysępienie zatrzymania łożyska w poprzednich porodach

• wiek - ciąże powyżej 15 lat

• konie robocze

• zatrzymanie bł. płodowych częściej dotyczy rogu nie ciężarnego niż ciężarnego, bo kosmki kosmówki w rogu nie ciężarnym są dłuższe (3-5 mm) i bardziej rozgałęzione niż w rogu ciężarnym i trzonie macicy gdzie mają 2-3 mm

• bł. płodowe w rogu nie ciężarnym są cieńsze, stąd też zatrzymanie łożyska dotyczy częściej rogu nie ciężarnego, bo przy wypieraniu często dochodzi do ich przerwania, a silniej przylegają

• pofałdowania łożyska i endometrium w rogu nie ciężarnym jest większe - opóźniona inwolucja

• brak różnicy między klaczami zdrowymi i tym, które miały kłopoty z zajściem w ciążę

• jeśli poród ma miejsce po 31 marca - częstej dochodzi do zatrzymania łożyska

• częściej zatrzymanie bł. płodowych u klaczy, u których tak wcześniej było (nawet 3x częściej)

Wpływ na płodność:

• nieskomplikowane przypadki - odsetek zapłodnień w pierwszej rui po porodzie taki sam

• przypadki z dłuższym okresem zatrzymania (powyżej 3 godz.) - dochodzić może do różnych komplikacji - zagrożenie dla zdrowia i życia klaczy; nie można czekać - trzeba od razu odklejać łożysko!!

Powikłania:

• wynicowanie i wypadnięcie macicy

• stany zapalne

Przyczyny zapaleń łożyska (podobnie jak u krowy):

• najważniejsza to osłabienie czynności skurczowej miometrium

• w drugiej kolejności jest to placentitis (zapalenie) - u krów stany niedojrzałości (najważniejsze)

Najważniejsze następstwa:

• poporodowe zapal macicy

• toksemia prowadząca ochwatu poporodowego, a nawet śmierć przy późnym leczeniu

Nawet jeśli brak jest objawów, ale jest zatrzymanie łożyska, nie oznacza to ze nie będzie to miało konsekwencji. W takiej sytuacji dochodzi do opóźnienia inwolucji macicy (→ pierwotna lub wtórna atonia), sama obecność bł. płodowych sprzyja obniżeniu kurczliwości (miejscowe działanie progesteronu wchłanianego z łożyska)

opóźnienie inwolucji macicy → autoliza łożyska → namnażanie bakterii → miejscowy lub ogólny stan zapalny (ostre zapalenie bł. śluzowej macicy)

Dochodzi do resorpcji zawartości macicy, w efekcie prowadzi to do septicemii i toksemii.

Głównym drobnoustrojem jest Streptococcus zooepidemicus + bakterie produkujące endotoksyny i histaminy (bakterie G-).

Ochwat poporodowy jest następstwem wchłaniania tej toksycznej zawartości macicy i uwalniania histaminy.

Leczenie zatrzymania bł. płodowych:

• z uwagi na możliwość różnych komplikacji należy jak najszybciej przystąpić do leczenia (antybiotyki, prep. p/zapalne, i.v. glukoza + PWE)

• kiedyś głównym sposobem postępowania było odjęcie bł. płodowych

• obecnie są różne sposoby postępowania:

• zatrzymane bł. płodowe można usunąć ręcznie odklejając od bł. śluzowej macicy lub podając środki kurczące mm. macicy

• uważa się, że leczenie zatrzymania łożyska u klaczy polegać powinno w pierwszej kolejności na podaniu środków kurczących mm. macicy

• jeśli to zawiedzie to ręczne usunięcie bł. płodowych

• lek wzmagający kurczliwość macicy (oksytocyna) - bardzo ważny jest sposób podania:

• klacz do poskromu lub hypolasso

• i.v. 30-60 jednostek - wlew do 1-2 l płynu fizjologicznego lub glukozy - podawać powoli przez 30 min. do 1 godz., w 80-90% prowadzi do odklejenia łożyska

• jeśli jest to niemożliwe, to należy frakcjonować oksytocynę: 5-10 jednostek co 15-20 min.

• przeciwwskazane są duże dawki powyżej 60-100-150 jednostek → prowadzą zwykle do skurczu tężcowego mm. macicy → brak efektu

• jeśli bł. płodowe nie są wydalone do 24 godz. po terapii oksytocynowej → ręczne odklejanie (ale nie powinno się tego robić jeśli to możliwe)

Odklejanie:

• b. delikatnie (ograniczenie urazu macicy) - u 25% klaczy odchodzi łatwo i szybko - do 2-5 min.; w większości powoli odchodzi

• jednorazowo odklejać można przez max 10 min., potem należy zrobić przerwę 10-12 godz.

• przy brutalnym zabiegu - krwawienia mikrourazy i zatory w mm. macicy

• urazy te prowadzą do opóźnienia inwolucji macicy i do endometritis ( zap. bł. śluz.) → opóźniona fagocytoza → zapalenie

• często jest tak, że urazy powodowane są ręką lekarza

Praktycznie:

• łożysko skręcamy aż dojdziemy do miejsca połączenia z macicą i ręką oddzielamy

• znów skręcamy rękę, wkładając ją między łożysko a macicę

• podciągamy, bo inaczej nie sięgniemy - następuje wtedy wpochwienie tego fragmentu rogu

• wszystkie te czynności należy wykonywać ostrożnie, żeby nic nie urwać

• po odklejeniu łożysko wygląda jak rękawica bokserska lub kalesony

• po wyjęciu łożysko trzeba rozłożyć, żeby zobaczyć czy jest całe i czy nie jest urwane, bo często po usunięciu łożyska pozostaje ten wpochwiony róg - manifestuje się to tym, że klacz prze i trzeba uważać, żeby nie doszło do wypadnięcia macicy; należy ponownie włożyć rękę i poruszać nią od góry do dołu lub pchnąć pięścią ten róg

Przy ręcznym odklejaniu często dochodzi do tzw. mikrozatrzymania łożyska - pozostawienie kosmków w kryptach bł. śluz. - pourywanie kosmków podczas brutalnego zabiegu. Jest to specyficzne tylko dla klaczy. Efektem jest b. często opóźnienie inwolucji macicy i zapalenie, dlatego po manualnym odklejaniu łożyska należy płukać macicę dużą ilością wody lub płynu fizjologicznego w celu usunięcia lochii i pozostałości łożyska. Dochodzi wtedy do wygładzenia fałdów i zapobiega parciom; płyn powinien mieć temp. ciała zwierzęcia - płukanie tak długo, aż będzie płyn czysty. Nie należy tego robić środkami odkażającymi, bo mogą drażnić i hamować fagocytozę.

Potem:

• prep. p/bakteryjne (najczęstszymi sprawcami zakażenia są paciorkowce hemolityczne G+ i pałeczki okrężnicy G-)

• jeśli do odejścia bł. płodowych doszło do po podaniu oksytocyny, to tylko podać same antybiotyki

• z reguły prep. gotowe zwierające:

• tetracyklinę

• oksytetracyklinę

• amoksycylinę

• prep. z gr. penicylin

• gentamycynę

• neomycynę.

Domaciczne podawanie antybiotyków jest też zalecane, gdy łożysko samo odeszło, ale późno (powyżej 8 godz. po porodzie)

Czas trwania leczenia: 1x lub 2-3x podać

Rada: często z leczeniem miejscowym daje się antybiotyk ogólnie do 5 dni, też prep. antyhistaminowe, wapno.

Można też do worka bł. płodowych wlać 9-12 l ciepłego roztworu płynu fizjologicznego; powoduje to rozciągnięcie macicy → wychodzenie kosmków z krypt; będzie też prowadzić do uwalniania endogennej oksytocyny → wyparcie bł. płodowych po 5 min. od wlewu.

Wlewy płynu Lugola czy innego środka, ale tu łożysko powinno być zamknięte z zewnątrz, by płyny te nie dostały się do macicy. Jest to zachowawczy sposób postępowania.

Najnowszą metodą stosowaną w USA do celów doświadczalnych jest podawanie kolagenozy do naczynia pępowinowego:

• 200 tys. jednostek w 1 l płynu fizjologicznego do naczyń pępowinowych (ok. 10 min.)

• odejście do 6 godz. od podania roztworu, nie obserwowano niekorzystnego wpływu na bł. śluz. macicy i czy zapłodnienie.

W przypadku zatrzymanie łożyska należy zadbać o właściwe bezpieczeństwo lekarza!!!:

• poskrom

• hypolasso

• klacz powinna widzieć źrebię

• zabandażować ogon i założyć na bok

SEMESTR DRUGI

Wykład 1 27.02.2009r.

• Poporodowe zapalenie macicy u klaczy.

Występuje w pierwszych dwóch tygodniach po porodzie i obejmuje głównie endometrium macicy. Przebiega gł. w formie nacieków komórkowych, rzadziej w formie wysiękowej.

Przebieg zapalenia:

• ostry - objawy ogólne

• przewlekły - zejście procesu ropnego

• straty ekonomiczne - konieczność wielokrotnych badań, wizyt, leki

• obniżenie płodności, nawet bezpłodność

Etiologia endometritis puerperalis:

• zaburzenie równowagi pomiędzy czynnikami niekorzystnie działającymi na organizm a czynnikami obronnymi

• klacze starsze są bardziej wrażliwe

• urazy macicy i pozostałych części dróg rodnych

• opóźniona inwolucja i atonia macicy

• niedostateczne zamknięcie kanału dróg rodnych

• zatrzymanie błon płodowych (ręczne brutalne odklejanie prowadzące do mikrourazów w obrębie endometrium)

Wszystkie te czynniki prowadzą do atonii macicy, namnażania się drobnoustrojów, zapalenia, miejscowej toksemii, zaburzenia inwolucji macicy oraz zahamowania fagocytozy.

U starszych klaczy można podać oxytocynę.

Neutrofile i makrofagi przechodzą do światła macicy. Prowadzi to do zaniku gruczołów macicy i zmian w endometrium. Zmiany prowadzą do ochwatu poporodowego.

Zwijanie się macicy po porodzie u klaczy przebiega znacznie szybciej niż u krów. Przebieg bardzo szybki, zwłaszcza w pierwszej fazie:

• w kilka godzin po porodzie zmniejszenie rozmiaru do 75%, w macicy ok. 1 l czerwono-brunatnej śluzowej wydzieliny

• 3 dni po porodzie - ok. 500 ml płynu o konsystencji śluzowatej (może ulec całkowitej resorpcji w ciągu 2-3 dni)

• 6 dni po porodzie - płyn z macicy zostaje prawie całkowicie wydalony (u zdrowych klaczy)

• 9 dzień po porodzie - niekiedy mała jego ilość jest wykrywalna przy pomocy USG

• 15-16 dzień - brak płynu w macicy

Histologiczny obraz błony śluzowej macicy w 14 dniu po porodzie jest podobny do obrazu przedciążowego.

Ruja źrebięca, poźrebięca - w ciągu 9-20 dni po porodzie.

Zmiany morfologiczne i strukturalne macicy po porodzie:

• ciężar macicy po porodzie 7-9 kg

• 3 dzień po porodzie - 5-7 kg

• 3-4 dnia po porodzie można objąć dłonią rogi i częściowo trzon macicy

• 8 dnia - waga ok. 2 kg

Powrót macicy do normalnego stanu sprzed ciąży (stwierdzone badaniem klinicznym zakończenie inwolucji macicy) następuje pomiędzy 8 a 23 dniem po porodzie.

W przypadku powikłań okresu poporodowego, w tym endometritis puerperalis, macica jest atoniczna, waży więcej niż macica klaczy zdrowych, słabo się kurczy i można ją obrysować dopiero po 5-8 dniach.

Aktywność fagocytarna neutrofili w macicy jest 10 razy niższa od ich aktywności we krwi.

Wpływ różnych czynników na odporność ogólną i miejscową (macicy) u klaczy:

1. zwiększają odporność

• estrogeny

• oxytocyna

• PGF2α

2. obniżają odporność

• progesteron

• preparaty przeciwzapalne

• antybiotyki (chloramfenikol, erytromycyna, potencjalizowane sulfonamidy)

Leczenie najlepiej w fazie estrogenowej - najmniej zakażeń.

Ochronne działanie śluzu - bariera ochronna:

• lizozym

• własny układ immunologiczny

Objawy poporodowego zapalenia macicy u klaczy:

• długo utrzymujący się wodnisty wypływ z pochwy (zainfekowane lochia)

• duża ilość neutrofili i makrofagów

• zapaleniu towarzyszą objawy ogólne

• toksemia

• powstawanie urowaginy i urometry - gromadzenie się moczu lub powietrza → zagraża zdrowiu i płodności klaczy

Rokowanie:

• co do życia

• zależy od wielu czynników

• od czasu podjęcia leczenia (mniej pomyślne niż u krowy)

• może dojść do zejścia - toksemia, ochwat

• co do płodności

• mniej pomyślne

• kilka mies. przestoju - 2-3 cykle, aby klacz mogła się zaźrebić

• zmiany zwyrodnieniowe obniżają płodność

• przy urowaginie szanse na zapłodnienie są mniejsze

Leczenie:

• płukanie macicy (usuwanie patologicznej zawartości) - 3-6 l płynu fizjologicznego o temp. ciała, do momentu, aż płyn będzie klarowny

• podawanie domacicznie antybiotyków o szerokim spektrum działania

• paciorkowce - penicyliny

• E. coli - streptomycyna, neomycyna, gentamycyna

• środki antyseptyczne drażnią błonę śluzową macicy

• podawanie oxytocyny

• małe dawki

• 10-20 jednostek co kilka godzin

• podawanie krwi (plazmy)

• 100-200 ml heparyzowanej krwi do macicy - neutrofile krwi lepiej fagocytują

• plazma - dodać, ale ostrożnie (krew jest bardzo dobrą pożywką dla bakterii)

• terapia ogólna

• leczenie 3-5 dni - leki przeciwhistaminowe

• leczenie ochwatu

Zapobieganie:

• higiena porodu

• ciężkie porody - zapobiegać urazom i skaleczeniom dróg rodnych

• zwracać szczególną uwagę przy zatrzymaniu łożyska (odklejać bardzo delikatnie)

• Wypadnięcie macicy

• występuje u wszystkich gatunków zwierząt

• najczęściej do 12 h po porodzie lub w trakcie trwania porodu

• najczęściej u krów - 1 przypadek na 200-300 porodów

• także u świń, małych przeżuwaczy, klaczy

• bardzo rzadko u zwierząt mięsożernych

• zależy od długości macicy, długości więzadeł macicy

• musi być otwarta szyjka macicy

• przyczyny:

• atonia macicy - po nadmiernym rozciągnięciu macicy

• po odejściu wód płodowych; przy szybkim obkurczaniu i wyciąganiu płodu - przy braku wód płodowych i środków poślizgowych

• brutalne odklejanie błon płodowych

• bardzo silne parcia

• porażenie poporodowe

• wiek

• żywienie zwierzęcia (u owiec żywienie roślinami zawierającymi fito estrogeny)

• o nieznanej etiologii po normalnym porodzie

• czynniki utrudniające zwijanie macicy

• wynicowanie macicy

• wypadnięcie macicy

• częściowe

• całkowite - macica wypada razem z trzonem i szyjką

• u klaczy objawy morzyskowe

• obecność parć

• zastój krwi i obrzęk prowadzący do martwicy

• leczenie:

• repozycja ręką

• wlewać ciepły płyn fizjologiczny

• po zreponowaniu należy usunąć płyn

• wypadnięcie macicy u krowy:

• gdy zwierzę stoi, ciemnoczerwona masa może zwisać i sięgać do stawów skokowych

• na powierzchni błony śluzowej obecne są rzędy brodawek, do których mogą być przyczepione błony płodowe

• kanał macicy pokryty jest śluzem

• róg nieciężarny rzadko ulega wynicowaniu

• błona śluzowa macicy może być okaleczona, zabrudzona kałem

• macica musi być odprowadzona

• pozostawienie grozi martwicą i śmiercią zwierzęcia

• rokowanie dobre - w zależności od czasu trwania

• postępowanie:

• pod wypadniętą macicę należy podłożyć coś czystego

• badanie ogólne - czy nie ma krwawienia

• gdy krowa stoi - podnieść macicę na prześcieradle

• umyć płynem fizjologicznym, usunąć zabrudzenia

• odkleić łożysko - przemyć środkiem odkażającym

• gdy są rany, zszyć

• repozycja macicy:

• ustawić zwierzę zadem wyżej

• aby zmniejszyć objętość macicy należy polewać ją zimną wodą

• oklepywanie macicy

• środki kurczące np. oxytocyna

• powlec olejem parafinowym, siemieniem lnianym

• rodzaje:

• od końca rogu

• od okolicy szyjki macicy

• obydwa sposoby jednocześnie

• przy odprowadzaniu są parcia - macicę wprowadzamy, gdy nie ma parć

• do macicy wkładamy - antybiotyki (czopki domaciczne), glukozę, wapno

• zakładamy szew kapciuchowy na 2-3 palce pozostawiając otwór

• przy braku krwotoku rokowanie pomyślne

• klacze

• macica przeważnie bez błon płodowych; szaro-czerwona, jak aksamit

• w środku macicy mogą być jelita

• silne bóle morzyskowe - kładzie się i wstaje

• rokowanie mniej pomyślne - czasem zejście śmiertelne (przyczyną może być wstrząs)

• leczenie:

• repozycja macicy (bardzo ważne - hypolasso i do poskromu)

• repozycja od zewnątrz lub od szyjki

• zakładamy szew kapciuchowy

• zabieg lepiej wykonywać na zwierzęciu leżącym, w znieczuleniu

• małe przeżuwacze

• rokowanie ostrożne - ze względu na wąskie drogi rodne są kłopoty z odprowadzeniem

• odklejamy błony płodowe lub odcinamy i odkażamy

• podnosimy za tylne kończyny i reponujemy

• przy silnym obrzęku można amputować jeden róg

• środki poślizgowe

• szew kapciuchowy pozostawiając otwór na ok. jeden palec

• świnie

• częściowe lub całkowite wypadnięcie - długie więzadła

• czasem wypada jeden róg, w drugim są płody

• macica podobna jest do jelita - ma liczne fałdy

• zazwyczaj wypadnięcie oburożne niecałkowite - więzadła uniemożliwiają wypadnięcie całkowite

• rokowanie złe ze względu na duże rogi - problemy w krążeniu, powiększenie, obrzęk, gromadzi się duża ilość krwi →urwanie krezki → przerwanie naczynia → krwotok wewnętrzny → nagłe zejście śmiertelne

• jeśli repozycja utrudniona, można amputować macicę

• postępowanie:

• środki nasercowe

• płyny - przy amputacji wlew dożylny

• przy amputacji należy sprawdzić czy nie ma jelit

• zwierzęta mięsożerne

• rzadko następuje wypadnięcie macicy

• zmiany martwicowe - amputacja macicy

Zaburzenia okresu poporodowego u suk i kotek.

• Niezakaźne zaburzenia okresu poporodowego

1. wgłobienie lub wypadnięcie macicy

2. zatrzymanie łożyska

3. krwawienie poporodowe

4. poporodowy bezwład macicy i zatrzymanie lochii

5. SIPS

• Zakażenia typowe dla okresu poporodowego

1. ostre poporodowe zapalenie macicy

2. zapalenie gruczołu sutkowego

• Zaburzenia instynktu macierzyńskiego

• Zaburzenia gospodarki mineralnej w ciąży i laktacji

• Zaburzenia przemiany materii w ciąży i laktacji

Wgłobienie macicy.

• silne parcie

• niepokój

• pogrubienie rogu macicy

• może być zmacerowany płód, obumarły płód lub pozostałe łożysko - pomocne USG

• leczenie zachowawcze - masaż przez powłoki brzuszne

• laparotomia

• gdy proces trwa dłużej - zmiany martwicze

• podawanie środków kurczących po porodzie w celu zmniejszenia światła

Wykład 2 06.03.2009r.

Wypadnięcie macicy u suk - wysunięcie 1 lub 2 rogów macicy przez szyjkę macicy do pochwy lub na zewnątrz szpary sromowej. Częściej występuje to u kotek niż u suk, ale ogólnie jako zjawisko występuje stosunkowo rzadko. Czasem towarzyszy mu silne krwawienie ze ściany macicy i może dojść do skrwawienia.

Czynniki usposabiające:

• ciężki poród

• bóle parte w okresie poporodowym

• zatrzymanie łożyska

• wgłobienie macicy

Objawy:

• utrzymujące się bóle parte

• niepokój zwierzęcia

• nienormalna postawa

• bolesność w obrębie brzucha

• przy całkowitym wypadnięciu rogi wystają ze szpary sromowej lub całkiem wypadają do trzonu, szyjki

Gdy przedłuża się czas trwania tego stanu - dochodzi do uszkodzenia macicy, głównie przy przemieszczaniu się suki, samookaleczenia.

W skrajnych sytuacjach może dojść do niedokrwienia i martwicy.

Leczenie.

• zachowawcze:

• przy niewielkim wypadnięciu można reponować

• jeśli tkanki są bardzo obrzękłe nacina się krocze

• chwytamy kończyny i unosimy zwierzę do góry, myjemy, odkażamy

• można do rogu macicy wprowadzić jałowy płyn fizjologiczny

• jeśli repozycja niemożliwa - laparotomia i wciągnięcie macicy od strony jamy brzusznej

• jeśli w ogóle nie możliwe jest odprowadzenie macicy - amputacja

Stosowane są antybiotyki, środki kurczące macicę, by jak najszybciej się skurczyło.

Gdy jest duży obrzęk lub martwica - amputacja - nacinamy macicę i sprawdzamy czy nie ma pętli jelit.

Następną komplikacją jest zatrzymanie łożyska u suk i kotek, dość rzadko, dotyczy 1 lub kilku łożysk, które nie odchodzą po wyparciu płodów. Łożysko odchodzi do 15 minut.

Kiedy podejrzewać zatrzymanie łożyska:

• po porodzie wypływa zielona, zielono-brudna wydzielina z dróg rodnych

• skurcze okresowo

• gdy kłopoty z postawieniem rozpoznania USG

• jest to dość niebezpieczne, bo dłuższe zaleganie łożyska niż 24 h prowadzi do ostrego zapalenia macicy, intoksykacji i perforacji ściany macicy tam, gdzie łożysko przylegało do części matczynej

Postępowanie:

• środki kurczące (oksytocyna w małych dawkach co 2-3 h lub co 1 h kilka razy dziennie)

• metylergometryna 1-5 jednostek i.m. 2-4 razy dziennie u suk, u kotek ok. 1 jednostka/kg co 20-30 minut

• β-blokery Utherotonic

• osłona antybiotykowa

Jeżeli stan zwierzęcia nie jest dobry i występuje wyciek wtedy można rozważyć laparotomię i amputację macicy.

Często u suk, gdy łożysko odeszło później, dochodzi do zapalenia macicy.

Krwawienie poporodowe (hemorrhagia):

jest to nadmierna utrata krwi w czasie porodu i w okresie poporodowym u suk i kotek

Przyczyny:

• uszkodzenie ciągłości tkanek - sromu, pochwy, szyjki macicy podczas porodu

• nieprawidłowa pomoc

• zaburzenia krzepnięcia krwi

Postępowanie:

• ustalenie źródła krwawienia i opanowanie przyczyny krwawienia metoda farmakologiczna i chirurgiczna

Znaczny ubytek krwi, dużo skrzepów, bladość błon śluzowych, niski Ht wskazujący na ubytek krwi - w takiej sytuacji należy uzupełniać płyny, przetaczać krew, by zapobiec wstrząsowi. Należy też podawać środki kurczące macicę (oksytocyna), leki poprawiające krzepliwość, metylergometrynę, np. wapń, wit. A (C chyba też) poprawiają krzepliwość krwi

Poporodowy bezwład macicy (atonia macicy)

• stan osłabionej kurczliwości mięśniówki macicy

• może wystąpić w czasie porodu - mięśniówka macicy jest wyczerpana skurczami

• często jest to następstwo długo trwającego porodu (dużo płodów) lub ciężkiego porodu (płody różnej wielkości, duże płody)

• może być następstwem uszkodzenia ściany macicy - niedobór estrogenów

• w konsekwencji występuje niedostateczne zwijanie macicy po porodzie, gromadzenie lochii, szybki wzrost drobnoustrojów

• powstające toksyny mogą powodować intoksykację organizmu matki → zespół mleka toksycznego → straty wśród szczeniąt

• do zatrzymania łożyska (oraz do zapalenia macicy) usposabia wgłobienie i wypadnięcie macicy

• trudno badaniem klinicznym stwierdzić bezwład (wiotka, słabo wyczuwalna macica ze względu na rozciągnięcie ścian macicy)

• USG - płyn w macicy

Leczenie:

• stymulować kurczliwość macicy - preparaty kurczące macicę np. oxytocyna

• osłona antybiotykowa

• preparaty blokujące receptory beta-adrenergiczne - ich uczynnienie powoduje atonię macicy np. Utherothonic i.m. 0,1 ml/kg po porodzie lub podczas porodu

Niedostateczna inwolucja macicy w miejscu przylegania łożyska (SIPS)

• stosunkowo rzadkie zaburzenie

• głównie u suk młodych

• miejscowe występowanie procesu inwolucji macicy - w miejscu przyczepu jednego lub kilku łożysk

Objawy:

• utrzymujący się długo po porodzie (ok. 6 tyg.) krwisty lub śluzowo-krwisty wyciek ze szpary sromowej (nawet do kilkunastu tyg. lub do następnej rui)

• oprócz tego zwykle brak innych objawów wskazujących na proces chorobowy w obrębie narządów rozrodczych

• w większości przypadków brak zaburzeń w stanie ogólnym zwierząt

• objawy mogą same ustąpić

Rozpoznanie różnicowe:

• mastitis

• hiperplazja błony śluzowej macicy

• estrogenizacja

• nowotwory

• okres przedrujowy

Badanie waginoskopowe i USG jest bardzo pomocne; istotne jest też badanie palpacyjne - można stwierdzić obszary powiększonej macicy.

Postępowanie:

• zapobieganie zakażeniu macicy

Leczenie:

• mało efektywne

• środki kurczące

• antybiotyki

• preparaty z medroksyprogesteronem - brak efektów

Zapobieganie:

• 1-2% Vagothyl w odstępach 1-2 tygodniowych

Po następnej ciąży z reguły nie dochodzi do tego.

Niektórzy uważają, że możliwe jest przetrwanie tej choroby w postaci subklinicznej. Przy przedłużającym się stanie należy rozważyć ovariohisterectomię.

Ostre poporodowe zapalenie macicy

• u suk i kotek w pierwszych dniach po porodzie (do 1 tyg.)

• często w postaci ostrej jako następstwo długiego, ciężkiego porodu, niehigienicznego udzielania pomocy porodowej, atonii macicy, zatrzymania wód płodowych, zatrzymania łożyska - dochodzi do wnikania bakterii do macicy

Objawy:

• posokowate, cuchnące wycieki z dróg rodnych

• ogólne objawy - brak apetytu, apatia, zahamowanie laktacji

• początkowo wzrost temp. ciała

• obj. ogólne są wynikiem intoksykacji i posocznicy

• upośledzenie laktacji też następuje w wyniku toksemii

• często zapalenie tkanki gruczołowej - szczenięta osłabione, padnięcia, mało mleka, biegunki szczeniąt i ich wyziębienie

Leczenie:

• przez kilka dni antybiotyki o szerokim spektrum, sulfonamidy

• wskazane jest wykonanie antybiotykogramu - ……..

• środki kurczące macicę, beta-blokery

• glukoza, elektrolity, wit. C - leczenie ogólne

• immunostymulatory

W celu ułatwienia usunięcia wydzieliny, stosuje się prostaglandynę naturalną 0,25 mg/kg.

Najczęściej leczenie zachowawcze jest skuteczne - szybko ustępują objawy kliniczne ogólne i miejscowe.

Mimo interwencji lekarskiej, proces może prowadzić do ropomacicza, pęknięcia macicy, zap. otrzewnej, śmierci.

Zapalenie otrzewnej i ropomacicze - głównie wtedy, jak nie leczymy.

Gdy brak efektów leczenia to ovariohisterektomia.

Poporodowe zaburzenia w laktacji:

1. obniżona mleczność

2. bezmleczność

• bezmleczność pierwotna właściwie się nie zdarza

• najczęściej wtórnie może być spadek mleczności lub bezmleczność:

• niedożywienie

• osłabienie

• wady wrodzone morfologii gruczołów sutkowych

3. zastój mleka

• zap. gruczołów bezpośrednio po porodzie

• ma zwykle przebieg ostry i może być związany z infekcją dróg rodnych - zastój mleka i mastitis (martwe płody → zapalenie gr. sutkowych)

• zwykle w okresie poporodowym - przebieg ostry, rzadko zmiany podkliniczne

Objawy:

• bolesność jednego lub kilku pakietów mlecznych

• wydzielina wodnista, krwista, ropna

• zmiana składu mleka

• bardzo mało mleka - szczenięta są głodne, popiskują, maja nastroszoną sierść

Leczenie:

• antybiotykoterapia przez kilka dni

• preparaty ograniczające proces zapalny

• antybiotykogram

Zaburzenia instynktu macierzystego

• głównie u suk

• występuje coraz częściej, bo suki są nienormalnie utrzymywane (odchyły w

• nienormalne zachowanie wobec potomstwa w zakresie podstawowych obowiązków (karmienie, wylizywanie, ochrona)

• zaburzenia głównie tuż po porodzie, głównie u pierwiastek

• zależy to od statusu neurohormonalnego (rozchwianie psychiczne)

• stan zdrowia tez może mieć wpływ (również wpływ środowiska)

• skłonności indywidualne, rasowe, tło dziedziczne

Formy zaburzenia instynktu macierzyńskiego:

• obojętność wobec potomstwa przy jednoczesnym bardzo silnym przywiązaniu do właściciela; zaniechanie czynności macierzyńskich → niedożywienie noworodków: zatrzymanie moczu i kału u szczeniąt, hipotermia, spadek odporności

• agresja wobec potomstwa - suki mogą nawet zabijać potomstwo, gdy są niepokojone przez obce osoby, może to być związane z lękliwością u suki

• brak akceptacji potomstwa przez sukę, kiedy miało miejsce cesarskie cięcie lub przy pomocy człowieka przy porodzie

• nadmierny instynkt macierzyński:

• zbyt intensywne wylizywanie noworodków - utrudnia to aktywne ssanie

• uszkodzenie lub zjedzenie ściany jamy brzusznej i trzewi

Czasem suki nie opiekują się szczeniętami obarczonymi jakimiś wadami (małe, rozszczepienie podniebienia).

Wszystkie te sytuacje prowadzą do zastoju mleka, bolesności gruczołów sutkowych,;w takim wypadku suka nie dopuszcza szczeniąt z powodu bolesności, może dojść do zapalenia gruczołu sutkowego.

Postępowanie:

• odpowiednie wychowywanie suki (od początku szczenięctwa)

• oddzielenie od szczeniąt i zapewnienie odpowiedniego pokarmu dla szczeniąt (mleko zastępcze lub pokarm pobrany od matki)

• należy pomyśleć o masażu jamy brzusznej szczeniaka po nakarmieniu, tak, aby szczenię mogło oddać mocz i kał (delikatny masaż w okolicy odbytu i cewki moczowej za pomocą wilgotnego tamponu)

Zaburzenia gospodarki mineralnej związane z ciążą:

1. Bardzo często występuje tężyczka poporodowa = rzucawka poporodowa

• zaburzenia gospodarki mineralnej podczas ciąży, głównie podczas laktacji

• za mała ilość składników mineralnych w stosunki do zapotrzebowania

• głównie niedobór Ca - skurcze toniczno-kloniczne

• rasy predysponowane:

• głównie u małych lub miniaturowych (jamniki, teriery, pudle, pekińczyki)

• bardzo rzadko u kotek

• najczęściej występuje po porodzie, między 2 a 3 tyg. laktacji - spowodowane to jest wydalaniem Ca z mlekiem i brakiem pokrycia Ca z kości i pokarmu

• poziom Ca spada poniżej wartości 7 mg%

• czynniki usposabiające:

• niedobory żywieniowe

• przedawkowanie Ca w diecie podczas ciąży - zahamowanie resorpcji z kości

• dużo wapnia jest traconego podczas karmienia

• skłonności indywidualne

• może wystąpić także w trakcie porodu lub tuż przed porodem

• często razem z tężyczką występuje….

• zaburzenia metaboliczne - zaburzenia wiązania Ca z białkiem

• objawy kliniczne:

• zaniepokojenie, pobudzenie

• pocieranie głową, świąd w okolicy głowy

• sztywność kończyn

• utrudniony chód

• ślinienie

• niekiedy suki skowyczą

• następnie - suki kładą się, leża, drgawki

• przyspieszenie tętna, tachykardia, wzrost ciepłoty ciała spowodowany skurczami kloniczno-tonicznymi,

• kończyny wyciągnięte, leży na jednym boku

• obniżenie stanu świadomości lub całkowita utrata

• temp.41-42°C

• skurcze toniczno-kloniczne → suka kłapanie zębami → bardzo charakterystycznym objawem jest piana z jamy ustnej

• czasem obrzęk mózgu

• rozszerzenie źrenic

• drżenie mięsni

• leczenie:

• w pierwszej chwili wyrównanie stężenia Ca we krwi - należy podać roztwór soli Ca, Calcium 1-1,5 ml/kg

• bardzo często, aby nie doszło do zaburzeń pracy serca podaje się glukozę 5-20%

• potem Ca i.m., aby przedłużyć efekt działania → glukonian wapnia

• kontynuacja - podawać preparaty Ca p.o.

• kortykosterydy, parathormon

• wit. D - wspomaga wchłanianie Ca z jelit, chroni przed nadmierną demineralizacją

• silne skurcze toniczno-kloniczne - preparaty uspokajające - bardzo powoli i.v. 5-10 min.- aż tętno wróci do normy i suka się wybudzi

• możliwe są nawroty tężyczki, gdy jest dużo szczeniąt w miocie (bardzo osłabiona suka) - należy wtedy odstawić szczenięta, a suce podać preparaty antyprolaktynowe

• rokowanie:

• z reguły dobre, jeśli właściciel szybko zareaguje

• złe, kiedy tężyczka wystąpi przed lub w czasie porodu; jest to jedna z częstszych przypadłości u małych suk

• u kotek występuje bardzo rzadko - najczęściej w 1-4 tyg. laktacji po porodzie, objawy bardzo podobne j.w., terapia j.w.

• U suki po porodzie może wystąpić:

• hipoglikemia

• ketoza ciążowa

Spowodowane jest to niedoborami energetycznymi (jest wzrost zapotrzebowania E)

3. Przy niedoborze węglowodanów i dużej ilości płodów może się rozwinąć hipoglikemia.

• następstwo - atonia macicy, wzrost śmiertelności szczeniąt

• Znaczne niedobory energetyczne i duża ilość płodów w macicy → ketoza poporodowa

• objawy:

• osowiałość

• spadek apetytu

• wymioty po przyjęciu nawet małej ilości pokarmu

• zapach octanu z jamy ustnej

• chudnięcie

• spadek poziomu glukozy (poniżej 60 mmol/l)

• obecność w moczu związków ketonowych

• leczenie:

• podawać wielokrotnie glukozę 20% i.v.

• karma bogata w węglowodany, a uboga w białko i inne balastowe składniki

• po porodzie objawy te ustąpią

5. Cukrzyca

• konieczność utrzymania cukru w organizmie na właściwym poziomie

• częste i długotrwałe wzrosty glukozy → hiperglikemia → ronienia

• suka chora na cukrzycę nie powinna rodzić

• wskazany jest nawet zabieg sterylizacji, gdyż usunięcie jajników i pozbawienie źródła progesteronu jest ważne - progesteron odgrywa niekorzystna rolę w przypadku cukrzycy

Fizjologia cyklu rujowego: 

Cykl rujowy - okres od pierwszego dnia po wystąpieniu zewnętrznych objawów rui do ostatniego dnia przed następną rują. 

U klaczy - okres między pierwszą a drugą owulacją; charakteryzuje się zespołem zmian czynnościowych i morfologicznych na jajnikach, błonie śluzowej i mięśniowej macicy i zewnętrznych narządów płciowych, które zachodzą pod wpływem mechanizmów hormonalnych.

podwzgórze → przysadka → jajnik - cykliczność procesów rozrodu

Zmiany te pojawiają się cykliczne od momentu osiągnięcia dojrzałości płciowej do okresu starości zwierzęcia. 

Według klasycznego podziału są 4 główne okresy cyklu:

1. Ruja - oestrus - zewnętrzne objawy aktywności płciowej polegające na gotowości samicy do kopulacji - pozwalają samcom na wspięcie się i akt płciowy.

2. Okres porujowy - metoestus - tworzenie na jajniku ciałka żółtego, które produkuje progesteron - główny hormon ciąży; macica przygotowuje się do przyjęcia embrionu.

3. Okres międzyrujowy - okres trwania ciałka żółtego; trwa kilka dni i ciałko żółte stopniowo zmniejsza swoje działanie endokrynne; przy braku ciąży zanika, a narząd płciowy samicy wraca do stanu wyjściowego.

4. Okres przedrujowy - proestrus - trwa 1-2 dni; na jednym z jajników zaczyna rozwijać się pęcherzyk jajnikowy i po zakończeniu tego okresu pojawia się ruja; u zwierząt z sezonowym okresem rozrodczym po tym okresie następuje okres bezrujowy (anoestrus) - spokój płciowy - klacz, suka.

 Jeśli dojdzie do zapłodnienia, cykl ustaje na okresie porujowym → ciałko żółte →  progesteron i zapłodniona kom. jajowa → rozwija się ciąża. 

Ruja (oestrus) - różne określenia u poszczególnych gatunków zwierząt:

• bydło - latowanie

• świnia - lochanie

• suka - cieczka

• kotka - marcowanie

• owce, klacz - grzanie

Jest to główna faza cyklu jajnikowego - wzmożona aktywność płciowa u samicy. 

Cechy charakterystyczne:

• popęd płciowy

• gotowość do kopulacji

• dojrzałość pęcherzyka do owulacji - u bydła po zaobserwowaniu objawów rujowych obecność owulacji

• zmiany w błonie śluzowej macicy:

• rozrost nabłonka

• zwiększona produkcja śluzu i wypływ z pochwy (krowy wodojasny, przejrzysty)

• wyraźna aktywność skurczowa mięśniówki macicy i jajowodu

• obrzęk, przekrwienie błony śluzowej przedsionka pochwy

• u wielu zwierząt podczas badania per rectum i masowania macicy - tężeje i jędrnieje

Wykład 3 13.03.2009r.

Cykl jajnikowy

Podział cyklu nie zawsze pokrywa się z cyklem rujowym u zwierząt. Przebieg cyklu rujowego jest związany z dojrzewaniem pęcherzyka Graafa, owulacją i czynnością sekrecyjną ciałka żółtego.

Cykl jajnikowy - określenie dotyczy głównie dużych zwierząt, u których przebieg można określić na podstawie morfologicznych zmian na jajniku:

• faza pęcherzykowa

• faza lutealna

Obie fazy oddzielone są krótkim okresem jajeczkowania.

Faza pęcherzykowa - krótka, ok. 4 dni przed rują, wzrost pęch. Graafa; okres wzrostu i dojrzewania pęcherzyków, po nich występują objawy rui i owulacja komórki jajowej, dominującymi hormonami w okresie tej fazy cyklu rozrodczego są estradiol (jajniki) i FSH (przedni płat przysadki mózgowej).

Estradiol wykazuje „+” sprzężenie zwrotne na podwzgórze - wzmaga częstotliwość pulsów GnRH prowadząc do przedowalucjnego piku (wylewu) LH. Do owulacji u większości zwierząt domowych dochodzi 1-2 dni po szczycie LH, na początku rui. W zależności od gatunku zwierząt może trwać 8 - 40 h; u klaczy przedowulacyjny wyrzut LH może przedłużać się do 10 dni - szczyt LH i owulacja pod koniec rui; w endometrium pojawiają się zmiany proliferacyjne pod wpływem LH (?).

Faza lutealna (ciałka żółtego) - okres długi, od owulacji do luteolizy ciałka żółtego, w którym dominującą rolę odgrywa progesteron (okres formowania ciałka żółtego i sekrecji progesteronu); pod wpływem progesteronu w bł. śluzowej macicy dochodzi do sekrecji - wydzielania śluzu przez gruczoły endometrium w celu przyjęcia i zagnieżdżenia zygoty oraz do osłabienia niekontrolowanych skurczów macicy. Progesteron wykazuje ujemne sprzężenie zwrotne na podwzgórze - hamuje pulsy FSH I LH - blokuje następną owulację. W wyniku zaniku ciałka żółtego - obniża się we krwi poziom progesteronu - zanik bloku i uwalnianie GnRH z podwzgórza, co inicjuje następną fazę pęcherzykową.

U zwierząt domowych najważniejszym czynnikiem luteolitycznym jest PGF2α. U zwierząt domowych fazie pęcherzykowej odpowiada okres przedrujowy i rui, a fazie ciałka żółtego okres porujowy i międzyrujowy. U zwierząt z sezonowym okresem rozrodczym, w okresie porujowym następuje długi okres bezrujowy. W przypadku zapłodnienia cykl rujowy ustaje, zwykle w okresie porujowym

Prostaglandyna - czynnik luteoliczny, produkowany przez błonę ściany macicy, dostaje się ona na drodze przeciwprądowej tzn. przechodzi z żył do tętnicy jajnikowej.

Sezony rozpłodowe u zwierząt

Podział ze względu na zmiany aktywności płciowej:

1. zwierzęta poliestralne: krowa, świnia, szczur, mysz mają powtarzającą się ruję w określonych odstępach cały rok

2. zwierzęta sezonowo poliestralne: owca, koza, klacz, kotka (ale kotki domowe mogą być poliestralne)

3. zwierzęta monoestralne: suki - z owulacją spontaniczną mającą miejsce 1-2 razy do roku najczęściej, wiosną i jesienią

Krowy - poliestralne, wycielenia w każdym miesiącu , ale więcej na wiosnę (pozostałość udomowienia)

Maciory - planowane wyproszenie na wiosnę / jesień

Owce - większość ras - sezonowo poliestralne w okresie jesiennym (IX, X, XI); Merynosy - stanówka VI -VII

Kozy - sezon rozpłodowy w jesieni, wykoty w III / IV

Fizjologia cyklu rujowego

Świnie

• loszki dojrzałość płciową osiągają w 5-8 miesiącu zależnie od czynników genetycznych (rasa) środowiskowych (żywienie - ilość wit. B, E, zagęszczenie w kojcach, kontakt z knurem, system chowu, nie utuczone)

• o wadze ok. 120 kg są poliestralne

• stwierdza się spadek płodności latem, mimo że są poliestralne

• cykl rujowy trwa średnio 21 dni (18-24)

• faza pęcherzykowa ok. 6-7 dni, faza lutealna 14-15 dni

• ruja 2-3 dni, średnio ok. 60 h

• owulacja ok. 43 h od początku rui (36-55 h)

• ruja z reguły nie występuje w okresie laktacji, najczęściej 4-5 dni (3-14) po odłączeniu prosiąt

• w rui jest zmiana składu mleka (biegunka u prosiąt0

• kilkanaście godzin przed rują:

- niepokój

- ogląda się za knurem, ale nie dopuszcza

• w rui u młodych dojrzewa do 20 - 30 pęcherzyków Graffa - potencjalna płodność

• płodność rzeczywista jest o 30 % niższa

• przy małej ilości pęcherzyków mogą być ruje bezobjawowe

• aktywność płciowa wzrasta bardzo silnie w rui: znieruchomienie w obecności knura, utrata apetytu, obskakiwanie innych loch - ale rzadko

• owulacja - kilka h przed zanikiem tolerancji na knura

• komórki jajowe żyją kilka h

• krycie powinno mieć miejsce przed owulacją aby plemniki były już 10-12 h przed owulacją w jajowodach

• jednokrotne lub dwukrotne krycie w ciągu 24 h od początku odruchu tolerancji i po 24 h (większa plenność)

• u samic za utrzymanie ciąży odpowiedzialny jest progesteron, potrzebny jest poziom ok. 6 mg/ml odpowiada to 5 zarodkom w macicy ( jak jest mniej, to ciąża się nie utrzyma) można wykazać na podstawie budowy

• ruja 1-2 dni: okres porujowy 3 - 6 dzień cyklu, okres międzyrujowy 7-12 dzień cyklu, okres przedrujowy 18-21 dzień cyklu - (2 pierwsze to fazy lutealne) (wszystkie trzy to faza pęcherzykowa)

• ciąża 113 dni

• ciałko żółte kontroluje długość faz cyklu rujowego

Bydło

• dojrzałość płciowa 6 - 8 miesięcy, zależy od rasy, żywienia, utrzymania i właściwości indywidualnych

• dojrzałość rozpłodowa 15 - 18 miesiąc, w chwili uzyskania 60 - 75 % wagi krowy dorosłej

• zbyt późne krycie daje gorszą płodność, dłuższe okresy międzyrujowe

• cykl rujowy trwa średnio 21 dni (17-24), u jałówek może być krótszy (20), u wieloródek dłuższy (21 dni)

• okres między wycieleniem a rują jest różny najlepiej kryć po 40-50 dniach

• ruja po 13-27 h lub 4-24 h zazwyczaj krócej u jałówek ok. 20 h

• owulacja ok. 12 h od zakończenia rui !!!

• owulacja ok. 30 -35 h od początku rui najwięcej owulacji w h popołudniowych i wieczornych, rzadziej w nocy i rano

• ciąża - średnio 280 dni (270 -290 dni)

• objawy rui: spokój przy omacywaniu, wyginanie grzbietu, daje się obskakiwać, spadek wydajności mlecznej, porykiwanie, obskakiwanie innych krów

• częste są ciche ruje - głownie w zimie

• niekiedy u jałówek w śluzie krew, normalnie wypływ wodojasny, jak sopel lodu

• optymalny moment krycia - średnio między 12 -18 h po rozpoczęciu rui

• w praktyce gdy stwierdzono ruję po południu i wieczorem inseminuje się następnego dnia rano, a u tych u których ruję wykryto rano i przed południem inseminuje się wieczorem

Owce

• sezon rozpłodowy

• dojrzałość płciowa 6 - 8 miesięcy (3-10)

• dojrzałość rozpłodowa 12 - 18 miesięcy o masie ciała 70 - 75 % masy ciała dorosłych maciorek

• cykl rujowy 16 - 17 dni (14-19)

• ruja 24-30h (13-84h)

• często jest cicha ruja

• na początku sezonu i u młodych owiec często występują cykle skrócone

• największe nasilenie rui w jesieni, w okresie skrócenia się dnia świetlnego

• mechanizmy regulujące rozpoczęcie okresu rozpłodowego (jak u kóz) - wraz ze skracaniem się dnia świetlnego, wzrost produkcji melaniny w szyszynce, powoduje ona zmniejszenie wrażliwości podwzgórza na hamujące działanie estrogenów - dochodzi do wzrostu częstotliwości pulsów GnRH, to prowadzi do zwiększenia pulsacyjnego wydzielania FSH i LH i dochodzi do rui

• u niektórych ras np. merynosa, wrzosówki ruje mogą występować częściej, jeśli utrzymywane są w dobrych warunkach

• owulacja pod koniec rui tzn. 25-30 h od początku objawów rujowych

• u maciorek owuluje od 1 do kilku (3) komórek jajowych żyją do 24 h

• większość owulacji z prawego jajnika

• ciąża 5 miesięcy, ok. 150 dni

• krycie między 8-12 h po wykryciu rui

• rodzą od 1 do kilku jagniąt, fińska -3, karakuły polskie górskie - 1, często są dwojaczki, im straszna owca, tym częściej nawet trojaczki

Kozy

• dojrzałość płciowa 4-6 miesięcy

• dojrzałość rozpłodowa 7-8 miesięcy

• w Polsce ok. 90 % kóz urodzonych wiosną wykazuje ruję od końca VIII do końca XI

• cykl rujowy -średnio 21 dni (19-23) u młodych często są skrócone lub wydłużone co związane jest z niedoborami mineralno-witaminowymi

• ruja - 36 h (32-60)

• owulacja 24-36 h od początku rui

• owulujących pęcherzyków 1-4

• ciąża średnio 150 (146-157) dni

• krycie: po rui stwierdzonej rano kryjemy po południu, a jeśli po południu to kryjemy rano, można drugi raz pokryć; często dwukrotnie: rano między 7-8 h i po południu między 15-16 h

• okres rozpłodowy - ok. 46 dni stanówka w X- XI

• kozy rodzą głównie bliźnięta (ok. 60%) sporo trojaczków

Hormony w cyklu rujowym

Krowy

• poziom progesteronu wzrasta od 4 dnia cyklu przyjmując pierwszy dzień rui jako „0:

• maksymalna wartość między 8-10 dniem cyklu

• 16-17 dnia dochodzi do gwałtownego spadku poziomu

• niski poziom miedzy 17 dniem do 3 dnia następnego cyklu

• w ciąży progesteron spada 18-20 h przed porodem

Kozy

• progesteron podobnie jak u krów. Parametry mogą być wyższe o 20 mg/ml

Owce

• progesteron wzrasta po 2 dniach od zakończenia rui

• maksymalny 7-8 dzień cyklu aż do 12 dnia

• w czasie sezonowego anoestrus poziom hormonów gonadotropowych i steroidowych u owiec i kóz jest niski

Świnie

• poziom progesteronu wzrasta od 4 dnia cyklu

• maksymalnie nawet powyżej 20-35 mg/ml miedzy 8-10 dniem cyklu

• ok. 16 dnia spada

Klacz

• sezonowo poliestralne

• obj. Rui są wyraźne w okresie późnej wiosny i lata, gdy dzień świetlny jest najdłuższy

• cykl rujowy - ok. 21 dni (22) (19-24)

• w okresie przejściowym ulega przedłużeniu

• długość rui średnio 5-6 dni(3-8) owulacja - najczęściej 24-48 h przed końcem rui

• dojrzewa głównie jeden pęcherzyk

• 16-17 dniowy diestrus z utrzymującym się ciałkiem żółtym (klacz nie toleruje ogiera)klacze nie zaźrebione w zimie wchodzą w okres spoczynku (brak pęcherzyka Graafa i ciałka żółtego)

• czynnikiem wywołującym aktywność płciową jest wzrastająca długość dnia świetlnego

• wydzielenie FSH I LH poza rują jest spadające

• dobre warunki utrzymania mogą doprowadzić do poliestralności jak u kotki

• w anoestrus jajniki pozostają nieczynne, o małych rozmiarach (3x2) zbitej konsystencji, dobrze wyczuwalny dołek owulacyjny

• na wiosnę klacze przechodzą z anoestrus do pełnej czynności jajników - tzw. wiosenny okres przejściowy charakteryzuje się odtworzeniem funkcji hormonalnych; dojrzewające pęcherzyki Graafa z reguły nie prowadzą do owulacji, głównym czynnikiem jest dzień świetlny

• okres przejściowy trwa 60 -80 dni wtedy dojrzewają pęcherzyki osiągając duże rozmiary ale do owulacji nie dochodzi, poziom LH jest zbyt niski

• w III/IV następuje powiększenie jajników są objawy rui, ale tylko ok. 50% może dojść do owulacji

• w V/VI ruje stają sie krótkie, prawie zawsze kończą się owulacją

• czynnikiem pobudzającym aktywność płciową wtedy jest wyjście na pastwisko

• w VIII-X skracający się dzień świetlny zmniejsza ilość pulsacji LH, FSH i spada aktywność jajników - tzn. jesienny okres przejściowy

• w zimie stężenie hormonów w surowicy jest bardzo niewielkie ok. 1ng./ml

• w okresie przejściowym wskaźniki rozpłodowe są najgorsze

• dawniej cykl rujowy u klaczy - to okres od 1 dnia rui do następnej rui, teraz - czas miedzy 1 a 2 owulacją

• na początku i na końcu sezonu rozrodczego ruja 7 - 10 dni, w okresie najkrótszej nocy i najdłuższego dnia 3-4 dni (długość rui jest najkrótsza w czasie szczytowej aktywności rozrodczej)

• światło - receptory w oku → szyszynka → podwzgórze → GnRH

• u klaczy duża częstotliwość pulsów GnRH powoduje uwalnianie LH, a małe częstotliwości uwalniają FSH, występuje falowy wzrost pęcherzyków

• estrogeny - najwyższy poziom 24-36 h przed owulacją

• progesteron wydzielany przez ciałko żółte od 1 do 17 dnia po owulacji i spadek progesteron jest 15 - 19 po owulacji pod wpływem PGF2L

• średnica pęcherzyka przed owulacją 30-45 mm

• USG przed owulacją stwierdza się zmianę kształtu pęcherzyków z owalnego na nieregularny

• badanie per rectum: wzrost bolesności jajników,

• owulacja 24-48 , większość owuluje między 16-8

• owulacje mnogie są niepożądane

• ciałko żółte u klaczy jest dojrzałe od 5 dnia i od tego dnia jest wrażliwe na PG -można stosować PG, aby sterować cyklem u klaczy

• ciałko żółte trudno jest namacać (jedynie USG)

Wykład 4 20.03.2009r.

SCHORZENIA GINEKOLOGICZNE U ZWIERZĄT

Pojęcia:

• płodność (fertilitas, fertility) - przydatność zwierzęcia do reprodukcji

• ♂- zdolność do zapłodnienia

• ♀- zdolność do zajścia w ciążę i urodzenia zdrowego potomstwa

• obniżona płodność (subfertilitas) - trudna lub czasowo obniżona przydatność zwierzęcia, samicy, samca lub obojga do reprodukcji, co może być przyczyną zaburzeń w rozrodzie

• plenność (fecunditas) - liczba potomstwa urodzonego z jednej ciąży - charakteryzuje też wydajność rozrodczą samicy

• niepłodność (infertilitas) - przejściowa lub stała nieprzydatność do reprodukcji na skutek zaburzeń funkcji płciowych

• niepłodność czasowa (przejściowa) (i. temporaria) - przejściowe obniżenie funkcji płciowych u samca, samicy lub obojga, następstwem tego stanu może być zjawisko obniżonej płodności lub niepłodności, która ma charakter przejściowy

• niepłodność stała, bezpłodność (sterilitas) - trwała niezdolność zwierzęcia ( ♀, ♂ lub obojga) do reprodukcji, bez względu na przyczynę, która powoduje ten stan

• niepłodność immunologiczna (immunological infertility) - niepłodność wyrażona obecnością przeciwciał przeciwplemnikowych i/lub uczulonych limfocytów; rozpoznawana i leczona głównie u człowieka, może odgrywać rolę u bydła, szczególnie przy wielokrotnym, nieskutecznym unasienianiu (tym samym nasieniem); u ludzi jest duży problem w małżeństwach (ten sam partner)

• dojrzałość płciowa (pubertitas) - wiek zwierzęcia, w którym jego gonady zaczynają produkować komórki rozrodcze

• dojrzałość hodowlana (maturitas)

• dojrzałość rozpłodowa (sexual maturity)

BYDŁO

I. Zaburzenia cyklu rujowego i czynności jajników u krów

1. Zaburzenia owulacji

Przyczyną jest brak lub niedostateczny wylew przedowulacyjny LH, w następstwie czynników genetycznych i środowiskowych (warunki utrzymania i żywienia, stres, różne schorzenia).

Klinicznie zaburzenia owulacji przejawiają się jako: opóźniona owulacja, atrezja, przetrwanie pęcherzyka jajnikowego lub torbiele jajnikowe.

charakter czynnościowy lub ze zmianami morfotycznymi

1. Opóźniona owulacja (ovulatio prolongata)

Określana jest czasem jako przetrwałość pęcherzyków jajnikowych. Nieprawidłowość ta występuje wówczas, gdy pęknięcie pęcherzyka Graafa (jajeczkowanie) nie występuje w fizjologicznym przedziale 6-15 h (zwykle 12 h) po zakończeniu objawów rui, lecz opóźnia się o 1 lub kilka dni; opóźniona owulacja nie jest zjawiskiem patologicznym w ścisłym słowa znaczeniu, prowadzi jednak do spadku płodności, bo unasienianie lub krycie dokonuje się w nieodpowiednim (o wiele za wcześnie) czasie.

Istotą opóźnionej owulacji jest to, że w jej wyniku wydalane zbyt późno oocyty nie ulegają zapłodnieniu przez plemniki, które w międzyczasie zamierają w drogach rodnych; nawet gdy dojdzie do powstania zygoty, to z reguły ginie ona w macicy, bo nie napotyka na właściwe środowisko.

Fizjologicznie blastocysta osiąga macicę ok. 5 dnia po jajeczkowaniu, zaś w przypadku opóźnionej owulacji ma to miejsce później, czemu towarzyszy, jak wspomniano, niewłaściwe przygotowanie bł. śluzowej macicy.

Zdarza się to głównie u jałówek i krów wysokomlecznych w hodowlach wielkostadnych.

Czynniki - 2 grupy:

1. endogenne - zaburzenia funkcjonalne

2. egzogenne

endogenne:

• niedostatek GnRH i LH

• zbyt długie odstępy w ich pulsacyjnym uwalnianiu

• niedostateczna ilość estrogenów w płynie

• niedostateczne wykształcenie się rec. LH w ścianie pęcherzyka

• zaburzenia w syntezie estrogenów

• inne czynniki - biochemiczne, itp.

egzogenne:

• stres podczas rui, względnie inseminacji, które powodują uwolnienie endorfiny zaburzenia w pulsacyjnym uwalnianiu LH

• niedostateczne zaopatrzenie w energię wysokowydajnych krów i inne czynniki żywieniowe

• niedobory β-karotenu, manganu, wit. E, selenu

• jednostronne żywienie kiszonką - np. z kukurydzy (za mało β-karotenu)

• za krótki okres odpoczynku - zbyt wczesne krycie (przed 40 dniem po porodzie)

• stymulacja rui i owulacja gestagenami (hormony)

• chroniczne choroby

• parazytozy

• czynniki genetyczne

Zaburzenia w uwalnianiu LH spowodowane wyżej wymienionymi czynnikami (niedobór, zbyt późny wylew LH do krwi).

Obecnie uważa się, że owulacja jest procesem regulowanym przez mechanizmy: hormonalne, biochemiczne i neurologiczne. Dlatego obok opisanych powyżej, są jeszcze zaburzenia endogenne.

Objawy kliniczne:

• wyraźnie lub słabo zaznaczone objawy rui

• wydłużony czas trwania rui

• cykl rujowy z reguły nie jest dłuższy / dłuższa jest sama ruja

• zwiększona ilość powtórek kryć samic w stadzie przy braku widocznych objawów chorobowych

Diagnoza:

• dokładne rozpoznanie kliniczne opiera się na kilkukrotnym (co 12-24 h) badaniu jajników przez prostnicę w trakcie rui i w okresie porcjowym - od momentu unasieniana aż do chwili pęknięcia pęcherzyka jajnikowego; ta metoda jest najbardziej niezawodna

• USG lub oznaczanie poziomu progesteronu w dniach 0-3-5

• diagnozowanie pośrednie polegające na podawaniu podczas inseminacji lub też przed inseminacją preparatów hCG (choriogonadotropina - w działaniu podobna do LH) lub GnRH (hormon podwzgórzowy) pobudzających owulację

• wada - duże koszty

• zaleta - natychmiastowa poprawa

Jeśli stwierdzimy, że jest wzrost liczby zacielonych krów, to świadczy to o opóźnieniu owulacji.

Diagnostyka różnicowa:

• zaburzenia prowadzące do powstawania rui po porodzie:

• chroniczne stany zapalne macicy

• zarastanie pęcherzyków jajnikowych = atrezja (normalnie - ok. 10 dnia cyklu jest ciałko żółte; atrezja - brak ciałka żółtego)

• cysty jajnikowe

Przyczyny:

• zła jakość nasienia

• nieodpowiedni czas krycia - za wczesne lub za późne krycie

• nieodpowiednia technika

• wczesna zamieralność zarodków

Leczenie:

Zabiegi zmierzające do cyklizacji rui:

• dostosowanie terminu unasieniania do opóźnionej owulacji

• reinseminacja = powtórne unasienianie po 24 h od pierwszego zabiegu

• w przypadku dłuższego okresu trwania ważne jest, aby powtórzyć jeszcze raz po 24 h aż do pęknięcia pęcherzyka Graafa

• przesunięcie terminu pęknięcia p. Graafa przy pomocy preparatów hormonalnych zawierających hCG (1500-2000 j.m.) lub preparatów z GnRH (20 μg Receptalu i.m.) w terminie inseminacji - po podaniu tych preparatów dochodzi do ↑LH, który utrzymuje się kilka godzin, co może doprowadzić do owulacji w przeciągu 24 godzin

• stosowanie tych preparatów przynosi lepsze efekty gł. w tych oborach, gdzie poprawie uległy warunki żywieniowe, utrzymanie i pielęgnacja samic

• odpowiedni dodatek witamin (A i E) i minerałów

2. Zarastanie pęcherzyków jajnikowych

Istotą jest zahamowanie rozwoju pęcherzyków jajnikowych i powolne ich zanikanie połączone z ich zanikaniem. Nie mylić z fizjologiczną atrezją większości pęcherzyków pierwotnych i wtórnych. Niekiedy może ulec przedwczesnej luteinizacji lub przekształceniu się w torbiel.

Etiologia - wieloczynnikowa i podobna do tej przy opóźnionej owulacji. W etiologii ważną rolę odgrywają zaburzenia w uwalnianiu przez przysadkę FSH i LH; szczególnie ważny jest niedobór LH.

Istotną rolę odgrywają czynniki usposabiające:

• niekorzystne warunki środowiskowe (żywienie, utrzymanie)

• wysoka wydajność mleczna

• mało światła i mało ruchu (zima)

Cykle jajnikowe mogą przebiegać w prawidłowych odstępach czasu lub nieregularnie.

Słabe objawy popędu płciowego.

Diagnoza:

• powtarzane kilkukrotnie badania per rectum:

• na jajniku stwierdzamy pęcherzyk, który utrzymuje się dłużej niż normalnie

• badanie ok. 10 dnia - brak ciałka żółtego

• USG

• oznaczenie poziomu progesteronu we krwi (10 dni po rui - niskie wartości progesteronu; normalnie jest to szczyt rozwoju ciałka żółtego i poziom progesteronu jest wysoki)

Diagnostyka różnicowa:

Przyczyny prowadzące do ponownego pojawienia się rui po kryciu:

• opóźniona owulacja

• cysty jajnikowe

• pozornie opóźniona owulacja

• wczesna śmierć zarodków

Leczenie:

• dość trudne, bo rozpoznanie tego zaburzenia jest późne

• najczęściej stosuje się:

• syntetyczne analogi GnRH (np. Receptal) w czasie unasieniania lub kilka godzin przed inseminacją

• gonadotropiny (preparat zawierający hCG, na początku rui)

• stosowanie wkładek dopochwowych PRID - zawierają powolnie uwalniane gestageny (same lub w kombinacji z GnRH lub PGF2α)

• prawidłowe żywienie

3. Torbiele (cysty) jajnikowe (cystes oviariorum)

Mianem torbieli lub cyst jajnikowych określa się przetrwałe pęcherzyki jajnikowe z obumarłą komórką jajową o średnicy większej niż 2,5 cm utrzymujące się na jednym lub obu jajnikach minimum 10 dni powyżej 40 dnia po porodzie (do 40 dnia cysty jajnikowe pojawiają się i zanikają - są bardziej dynamiczne).

Ze względu klinicznych i morfologicznych można wyróżnić kilka rodzajów torbieli:

1. wielkotorbielowate zwyrodnienie

2. drobnotorbielowate zwyrodnienie

- jednokomorowe

- wielokomorowe

Jest duża częstotliwość występowania torbieli (10-40% krów). Obecność ich wskazuje na niekorzystne działanie wielu czynników zewnętrznych i wewnętrznych, zaburzeń homeostazy prowadzących do zaburzeń w uwalnianiu gonadotropin i hormonów jajnikowych.

Torbiele mogą być aktywne hormonalnie (→ zaburzenia cyklu jajnikowego) lub nie.

Czynniki predysponujące:

• uwarunkowania genetyczne (duża odziedziczalność - 15-40%)

• wysoka wydajność mleczna

• niewłaściwe żywienie

• opóźniona inwolucja macicy po porodzie

• różne postacie endometritis

• nieprawidłowości w funkcjonowaniu innych gruczołów wewnętrznego wydzielania np. tarczycy, nadnerczy

• schorzenia ogólne

Inne czynniki:

• klimat (wilgotny, mało światła)

• wiek ( starsze krowy częściej)

• warunki utrzymania

Wysoka wydajność mleczna (10 tys. l mleka rocznie) - duże nasilenie choroby.

Też częściej u wieloródek, w szczytowym okresie laktacji, w stadach, gdzie występują różne postacie endometritis.

Wielu uważa, że jest to zaburzenie funkcjonowania osi: podwgórze → przysadka → jajnik:

• zakłócenie steroidogenezy w jajnikach na skutek zmian enzymatycznych

• niski poziom estrogenów -> zaburzenie w pulsacyjnym uwalnianiu GnRH i LH w przysadce -> torbiele

• najczęściej w pierwszych 6 tyg. po porodzie

• wtedy dochodzi do spontanicznego zaniku torbieli

• do 40 dni po porodzie występuje fizjologicznie, potem jest to patologia

• często torbiele stwierdza się u krów z przewlekłym stanem zapalnym macicy i innymi schorzeniami

Cysty w pierwszych 6 tyg. (do 40 dnia) po porodzie nie powinno się leczyć!! Nagła ingerencja hormonalna mogłaby pogorszyć sytuację.

Jest to pewna gra hormonalna - fazy przejścia między nieaktywnym a aktywnym jajnikiem. Jest to przejaw zdolności do powrotu normalnego funkcjonowania osi podwzgórzowo - przysadkowo - jajnikowej.

• Drobnotorbielowate zwyrodnienie jajników

Jest to forma torbieli, która dziś bardzo rzadko występuje. Głównie u starszych, otłuszczonych krów.

Cechuje się występowaniem małych, licznych torbieli pęcherzykowych wraz z torbielami zluteinizowanymi. W tego typu torbielach dochodzi do jednoczesnego wzrostu wielu pęcherzyków trzeciorzędowych (wielkości od ziarna soczewicy do grochu). Powoduje to charakterystyczny wygląd owocu maliny (wyniosłości guzowate na powierzchni jajnika). Ten charakterystyczny kształt jest wynikiem obecności licznych drobnych, twardych pęcherzyków.

Kiedyś wstępowały bardzo często; występował wtedy nadmiernym popędem płciowym. Jeśli to stwierdzimy to krowę likwidujemy, ponieważ jest praktycznie niewyleczalna.

• Wielkotorbielowatość

1. Cysty pęcherzykowe

Powstają z nieowulujących pęcherzyków jajnikowych wypełnionych dużymi ilościami płynu pęcherzykowego. W związku z tym nadaje im on znaczne rozmiary 2-10 cm średnicy. Cysty te mogą występować jako jedno- lub wielokomorowe (podzielone), pojedyncze lub mnogie. Z reguły cysty te posiadają cienką, pękającą łatwo pod wpływem ucisku ścianę. Mogą występować na jednym lub obu jajnikach. Krowy z tym rodzajem torbieli charakteryzują się brakiem rui (anoestrus), rujami nieregularnymi, skróconym okresami międzyrujowymi, rzadko nimfomanią.

Najczęściej posiadają właściwości sekrecyjne. Wydzielają hormony - głównie estrogeny i progesteron. Obserwuje się wyższy poziom estrogenu.

W badaniu przez prostnicę stwierdza się, że pojedyncza cysta jest wielkości 2,5 cm, kształtu owalnego, o gładkiej powierzchni z wyczuwalną płynną zawartością, łatwo pęka przy ucisku i utrzymuje się w stanie niezmienionym w ciągu dwóch kolejnych badań w odstępie 10-12 dni.

2. Cysty lu teinowe

Cechują się masywnymi otoczkami składającymi się z różnej grubości warstw zluteinizowanych komórek ziarnistych. Badanie per rectum nastręcza dużych trudności i daje duży procent błędu. Wyczuwalne są jako grubościenne twory; ściana zluteinizowana jest grubsza niż 2,5 mm. Mogą być pojedyncze lub mnogie, jedno- lub wielokomorowe na jednym lub obu jajnikach. Stanowią 7-30% ogółu wszystkich torbieli.

W środku tych cyst jest płyn koloru bursztynowego zawierający dużo progesteronu a mniej estrogenu. W mleku i krwi można też stwierdzić wysoki poziom progesteronu.

U krów stwierdza się:

1. brak rui (anoestrus)

2. acyklie (brak cykli)

3. cykle nieregularne

Niekiedy stwierdza się torbiele ciałka żółtego, ale to nie są cysty w ścisłym tego słowa znaczeniu. W ciałku żółtym może być płynna zawartość. Są to twory różnej wielkości odpowiadające ciałkom żółtym okresowym. Mają wewnątrz jamkę średnicy 1 cm z surowiczym płynem; tk. lutealna grubości 5-10 mm. Nie są przetrwałym pęcherzykiem jajnikowym zawierającym obumarłe komórki jajowe. Nie są one tworami patologicznymi. Krowa normalnie funkcjonuje, nie ma większego wpływu na płodność.

Rozpoznawanie torbieli jajnikowych:

• badanie per rectum - jeśli na obu jajnikach lub na jednym (częściej na prawym) stwierdzi się obecność cienko- lub grubościennych pęcherzyków średnicy powyżej 25 mm (powinny one utrzymać się minimum 10-12 dni), należy w ciągu 8-14 dni powtórzyć badanie

• uzupełnienie diagnostyki - USG
  Nie jest możliwe odróżnienie torbieli pęcherzykowych od luteinowych za pomocą badania per rectum. Nie jest też możliwe odróżnienie torbieli luteinowych od ciałka żółtego torbielowatego.
  W 5-7 dniu cyklu można uznać ze torbiel ciałko żółte, które jest miękkie i ma jamkę zawierającą płyn.

Klasyczne torbiele pęcherzykowe posiadają na ogół cienką ściankę i jeśli uciśniemy - zrobi się zagłębienie lub pęknie.

Torbiele luteinowe - grubsza ściana, która po uciśnięciu nie ma dołka.

USG - jest przydatne przy odróżnianiu torbieli luteinowych od pęcherzykowych.


Wykład 5 27.03.2009r.

Klasyczne torbiele :

• cienkościenne: da się je zniszczyć po uciśnięciu

USG:

• cysty pęcherzykowe: dają obraz podobny do pęcherzyka jajnikowego; różnią się średnicą, bo są większe i ciemne w środku, ponieważ zawierają płyn

• cysty luteinowe: dość gruba ściana (2 - 3 mm), ściana jest mniej echogenna od zrębu jajnika i wyraźnie od niego odgraniczona; tkanka lutealna otacza jamkę, w której jest płyn, tkanka ta jest nieechogenna, czasem poprzedzielana beleczkami tkanki łącznej, które są echogenne

rozpoznawanie cyst:

• badanie rektalne

• USG - badanie z różnicowaniem

leczenie:

zależy od typu cysty (cysta pęcherzykowa czy jajnikowa)

• rozgniatanie cyst przez prostnicę: skuteczność 45- 50 %, jednak po ucisku może dojść do krwawienia, co powodować może zrosty z okolicznymi tkankami i wpływać na płodność.

• domaciczne wlewy płynu Lugola: działa drażniąco na błonę śluzową macicy, zwiększa wydzielanie PGF2α . Skuteczność tego zabiegu jest większa w przypadku cyst luteinowych

• terapia hormonalna: celem ich podawania jest pobudzenie funkcji jajnika, doprowadzenie do powstania pęcherzyka i owulacji oraz do powstania ciałka żółtego i regresji torbieli
  np. preparaty oparte na GnRH, hCG , rzadziej gestageny; przy torbielach luteinowych PGF2α

Cysty pęcherzykowe

• głównym celem terapii jest doprowadzenie do powstania ciałka żółtego cyklicznego. Stosuje się głównie analogi GnRH; hormon indukuje wydzielanie LH, co prowadzi do luteinizacji torbieli (ręczne wyciskanie jest zbyteczne)

• oprócz analogów GnRH w terapii cyst pęcherzykowych powszechne zastosowanie mają też preparaty zawierające hCG (np. Chorulon) aplikowane iv lub im w dawce 3000 j.m. lub też do torbieli w dawce 1500 j.m.

• stosuje się także połączenia hCG (3000 j.m.) i progesteron(125 mg) - Nymphalon

• jeśli w badaniu 10-14 dni po podaniu GnRH nie stwierdza się efektu, można znów podać GnRH w tej samej dawce, ale po kolejnych 10-14 dniach należy powtórzyć badanie; po takim leczeniu sprawdza się czy jest ruja (70-80 % w okresie 30 dni od początku leczenia)

• preparaty Receptal (20 mikrogramów/kg)czy Lutal (0,5mg/ kg) oparte na GnRH
  -rezultat uzyskany przy użyciu hCG oraz GnRH jest podobny, z tym że GnRH ma mniejszy ciężar molekularny (brak reakcji uczulających)

• możliwa jest także stymulacja ciałka żółtego przez aplikację gestagenów np. dopochwowej spirali PRID przez ok. 12 dni, KRESTAR - silikonowe implanty podskórne - zawiera 3mg norgestrometu i walerianestradiolu. Preparat ten wprowadza się pod skórę na zewn. powierzchni małżowiny usznej na 9-10 dni; potem implant ten usuwa się i powinna być ruja

• gestageny hamują wydzielanie LH

Ta cała terapia powinna być uzupełniona odpowiednim żywieniem: β-karoten, wit. A, E.

Cysty luteinowe

• produkują progesteron

• lekiem z wyboru jest PGF2α lub jej analogi - po ich podaniu przy obecności na jajniku tkanki lutealnej dochodzi do obniżenia poziomu progesteronu i wystąpienia objawów rujowych w ciągu kilku dni

Cysty ciałka żółtego

• leczenie nie jest konieczne, ponieważ dochodzi do samoistnego zaniku od 10 dnia cyklu
  

Musi być przy leczeniu poprawa warunków żywieniowych, utrzymania (pastwiska i światło).

Często torbielom towarzyszą stany zapalne macicy.

Niekorzystne rokowanie - wtedy, gdy jest:

• poporodowa atonia żwacza

• stany zapalne błony śluzowej macicy

• 
  zniekształcenie sromu

• urovagina po porodzie

• kloaka

• gromadzenie się moczu w macicy

BRAK RUI (Anoestrus)

Jest fizjologicznym lub patologicznym stanem w obrębie żeńskich narządów rozrodczych, w którym nie występują cykliczne zmiany czynnościowe i morfologiczne w jajnikach, macicy i zewnętrznych narządach płciowych.

Terminem tym określa się wszystkie sytuacje, w których nie obserwujemy objawów cyklu rujowego, głównie objawów rui u samicy.

Stan ten może dotyczyć zarówno krów, u których faktycznie nie ma cykli rujowych, jak i tych, u których jest cicha ruja.

Brak rui to też wydłużenie okresu międzyrurowego.


Przyczyny:

• patologiczna acyklia:

brak cyklu rujowego, niewystępowanie objawów rujowych, brak zmian cyklicznych na jajnikach, macicy i zewn. narządach płciowych

przyczyną tego mogą być:

1. wady rozwojowe dotyczące układu rozrodczego (aplazja jajnika, frymartynizm, wady innych odcinków)

2. brak lub niedorozwój jajnika

3. nieczynność jajników

4. obecność na jajnikach struktur blokujących wzrost i dojrzewanie pęcherzyków (ciałko żółte przetrwałe = rzekome , c.ż. ciążowe, torbiele)

5. nowotwory jajnika

• cicha ruja

1. prawdziwa (rzeczywista) - gdy cykl rujowy z owulacją przebiega normalnie, ale bez zewnętrznych objawów rujowych

2. pozornie cicha ruja - gdy cykle rujowe przebiegają prawidłowo, ale personel nie wychwyci tego

3. znaczne zaburzenia metaboliczne - kwasica, ketoza, niedobory beta karotenu, niedobory wit. E, niedobory substancji energetycznych, nieprawidłowy sposób utrzymania i żywienia.

BRAK JAJNIKÓW (APLASIA OVARIUM) LUB NIEDOROZWÓJ JAJNIKÓW (HYPOPLASIA OVARIUM) U JAŁÓWEK

1. brak jajników

• występuje rzadko

• wada wrodzona

• w normalnych warunkach dojrzałość ok. 9 miesiąca

• jeśli ruja nie wystąpi do 18 miesiąca - patologia

• acyklia może być spowodowana m.in. aplasią lub hypoplasią jajników

• gdy brak jednego jajnika to może występować normalny cykl, zwierzęta mogą być płodne, ale powinny być one eliminowane z hodowli, bo wada jest dziedziczona przez potomstwo

• gdy brak obu jajników - zwykle dalsze części ukł. rozrodczego nie są wykształcone prawidłowo

• badanie per rectum - nie stwierdza się obecności jajników

• często u jałówek z bliźniaczej ciąży obupłciowej spotykany jest frymartynizmu

• przyczyną niepłodności u jałówki pochodzącej z bliźniąt różnopłciowych są daleko posunięte zmiany w układzie rozrodczym (jajników, jajowodów, macicy czy przedniej części pochwy - brak jest pewnych odcinków narządów rozrodczych), które powstają na skutek połączenia się naczyń krwionośnych obu łożysk i hormony męskie dostają się do organizmu samicy i tłumią rozwój narządów płciowych żeńskich. Jałówki są niepłodne a osobniki męskie zachowują pełną zdolność rozrodczą

• jałówki wyglądają jak buhajki:

• większy rozmiar

• większe rogi

• dłuższa głowa

• silniej zbudowane

• rokowanie niepomyślne

• eliminacja z hodowli, tucz

2. hypoplazja jajników

• jajniki bardzo małe, wielkości ziarna grochu lub fasoli

• konsystencji zbitej, twarde

• czasami lekko pomarszczona powierzchnia

• oba jajniki jednakowej wielkości

• brak zewnętrznych objawów rui

• pozostałe odcinki układu rozrodczego też są niedorozwinięte

• leczenie bez efektów

• takie jałówki tylko na tucz

CIAŁKO ŻOŁTE PRZETRWAŁE = RZEKOMOCIĄŻOWE

• powszechnie określane jako przetrwałe (corpus luteum persistens = pseudograviditalis)

• polega na obecności na jajniku wyraźnego ciałka żółtego ponad okres fizjologiczny, blokując cykl rujowy prowadzi do przedłużania fazy lutealnej

• tego rodzaju blokujące ciałko żółte występuje u krów z zapaleniem błony śluzowej macicy (endometritis) lub z obecnością w macicy jakichś patologicznych zawartości (ropa, zeschlak, zmacerowany płód)

• przyczyną tego jest prawdopodobnie brak lub niedostateczne uwalnianie PGF2α spowodowane zaawansowanymi zmianami w błonie śluzowej macicy lub działaniem patologicznej zawartości jamy macicy na błonę śluzową; do luteolizy nie dochodzi wskutek braku pulsacyjnego wydzielania prostaglandyn lub spadku koncentracji receptorów tego hormonu w ciałku żółtym wskutek wysokiego poziomu PG - ale nie na 100%, bo przy ropomaciczu jest wysoka koncentracja PG w macicy; podanie egzogennej prostaglandyny powoduje luteolizę ciałka żółtego rzekomociążowego
  

Rozpoznanie:

• wywiad

• minimum dwukrotne badanie per rectum przeprowadzone w odstępie 8-15 dni (w okresie funkcjonującego ciałka żółtego) i jeśli przy drugim badaniu c.ż . jest w tym samym miejscu i takiej samej wielkości, to mówimy o przetrwałym c.ż.

• jeżeli w drugim badaniu c.ż. jest w innym miejscu lub innej wielkości, należy przyjąć że cykl przebiega normalnie, ale mamy do czynienia z cichą rują
  

Różnicowanie:

• ciałko żółte okresowe (w drugim badaniu po 10-12 dniach jest znacznie mniejsze; badanie wziernikiem lub palpacyjnie)

• ciało żółte ciążowe (pierwsze 3 tygodnie brak jakichkolwiek oznak ciąży, trzeba badać później)

Ponieważ c.ż. przetrwałe towarzyszy bardzo często zmianom patologicznym macicy, należy też bardzo dokładnie zbadać macicę.

Rokowanie:

• zwykle pomyślne

• czasem ostrożne

• zależy od :

• warunków środowiskowych

• zmian w błonie śluzowej macicy (stan zap. macicy)

• stanu zdrowia samicy

• istnienia chorób macicy

• żywienia - jeśli złe

• ilości światła, ruchu

• w niesprzyjających wariantach powyższych warunków ciałko żółte przetrwałe jest w stanie utrzymać się długo

• jeśli brak zmian w macicy, rokowanie jest pomyślne

Leczenie :

1) Enukleacja - wyłuszczenie ciałka żółtego poprzez lekki ucisk na jajnik ustalony trzema palcami: kciuk, wskazujący i środkowy ręki wprowadzonej przez prostnicę; należy unikać używania dużej siły; jeśli nie powiedzie się przy pierwszej próbie, zabieg należy powtórzyć po kilku dniach

2) Preparat zawierający PGF2α lub jej analogi - zwykle po 2-4 dniach od podania występują objawy rui; jeśli ruja nie wystąpi, to preparat podajemy ponownie po 10-12 dniach od pierwszej interwencji; w wielu przypadkach konieczne jest prowadzenie terapii domacicznej (płukanie płynem Lugola, jako terapia uzupełniająca, lub też 3-4% Vagothyl (Lotagen), czasem domacicznie podawać antybiotyki i chemioterapeutyki)

PG - w wyniku luteolizy ciałka żółtego dochodzi do opróżnienia macicy z patologicznej zawartości = samooczyszczenie (także bierze tu udział fagocytoza).
Podaż PG znacznie zwiększa aktywność fagocytarną przyspieszając wyleczenie chorej macicy.
Wskazana jest także podaż wit. E, A, makro- i mikroelementów, prep. bodźcowych i homeopatycznych.


AFUNKCJA JAJNIKÓW (NIECZYNNOŚĆ JAJNIKÓW = afunctio ovariorum)

Powoduje przedłużenie się okresu międzyciążowego oraz brakowanie.
Istotą jest brak występowania u samic cyklu płciowego (nie pojawia się ruja) zaś jajniki są małe, gładkie, przeważnie jednakowej wielkości, bez pęcherzyków i ciałek żółtych. Poziom progesteronu jest niski. Badaniem rektalnym stwierdza się twarde, zbite, małe - wielkości od ziarna grochu, fasoli do orzecha laskowego jajniki.
Nieczynność jajników może występować u od kilku do 60% krów - głównie w oborach, w których panują złe warunki (nieodpowiednie żywienie, utrzymanie itd.)

Częściej występuje u pierwiastek, rzadziej u wieloródek. Najczęściej u jałówek i krów po porodzie.

2 aspekty nieczynności:

1. nieczynność jajników u jałówek: chodzi głównie o brak rozpoczęcia cyklu rujowego pomimo osiągnięcia odpowiedniego wieku (9-12 miesięcy), w którym jałówki powinny być już dojrzałe płciowo (hypoplasia, niedorozwój gonad, żywienie)

2. nieczynność jajników u krów: jajniki nie wykazują aktywności głównie po porodzie, istotne znaczenie u krów, które rodziły kilka razy (za stan patologiczny przyjmuje się nie wystąpienie rui do 60 dnia po porodzie)

Przyczyny:

• afunkcja jajników po porodzie jest skutkiem działania hormonów oraz czynników indywidualnych (środowiskowe i inne)

• za główną przyczynę uważa się niedobory energetyczne = spadek pulsacyjnego wydzielania GnRH z podwzgórza

Inne czynniki:

• u krów ras mięsnych pozostawienie cieląt przy matkach (2-4 tyg. po porodzie, później rośnie aktywność jajników)

• wczesne odsadzanie sprzyja wydzielaniu LH i skróceniu czynności poporodowej jajników (gł. u mięsnych)

• krowy mleczne: gwałtowny wzrost krzywej laktacyjnej w krótkim czasie po wycieleniu z niedostateczną ilością energii też sprzyja niewystępowaniu rui

• po porodzie niektóre krowy wykazują maximum krzywej laktacyjnej w długim czasie a inne w krótkim

• brak energii → spadek glukozy we krwi → wpływa na wydzielanie z podwzgórza i przysadki (skraca czas wyrzutu LH)

Złe żywienie jest częstym powodem występowania afunkcji jajnika u krów cielących się zimą i wiosną:

• częściej występuje w oborach uwiązowych niż w wolnowybiegowych

• częściej u pierwiastek - stres laktacyjny (po raz pierwszy ma laktację), stres związany z porodem, niedostosowane żywienie

• niektóre jałówki są często przewożone na dalekie odległości - to też skutkuje zaburzeniami funkcji jajnika

• opóźniona inwolucja macicy jak też atonia macicy po porodzie prowadzą często do stanów zapalnych macicy i zaburzenia funkcji gonad

• stan zapalny błony śluzowej macicy po porodzie znacznie opóźnia wystąpienie pierwszej rui po porodzie

• przekarmienie - syndrom tłustej krowy, zarobaczenie, zatrucia, ciężkie porody, wysoka temp., duża wilgotność, mała ilość światła

Rozpoznanie:

• wywiad

• badanie per rectum: min. 2 x w odstępach 8-12 dni; bada się jajniki (położenie, wielkość, kształt, konsystencję, powierzchnię, wrażliwość) a także macicę (położenie, wielkość, symetria rogów, konsystencja, reakcja na dotyk)

• poleca się wykonanie badań dodatkowych (per vaginam, USG, oznaczanie poziomu progesteronu w osoczu lub w mleku w odstępach ok. 10 dniowych)

• w bad rektalnym jajniki są małe , gładkie, wielkości od ziarna grochu do fasoli, bez ciałka żółtego i pęcherzyków, u starszych krów mogą być większe, ale bardziej wiotkie, bo występuje tkanka łączna a brak jest tkanki rozrodczej

• jałówki - macica mała

• krowy - macica o wiotkiej konsystencji, mała reaktywność na dotyk

• 21-28 dzień po porodzie macica powinna wrócić do fizjologicznej normy

• w przypadku nieczynnego jajnika przy wziernikowaniu:

• blada, sucha śluzówka pochwy (słaba produkcja wydzieliny)

• zwiotczała i lekko rozwarta szyjka macicy

• minimum 2x oznaczanie poziomu progesteronu pozwala zróżnicować nieczynność jajników od cichej rui:

• w cichej rui poziom jest raz wysoki a raz niski

• w afunkcji poziom jest niski cały czas

• w USG brak pęcherzyków i c.ż.
  

Wykład 6 03.04.2009r.

Leczenie:

• nie zawsze jest skuteczne, dotyczy to krów u których jajniki są sklerotyczne, przerośnięte tkanką łączną (zmiany nieodwracalne)

• leczenie hormonalne często jest jedynym leczeniem objawowym

• na płodność krów decydujący wpływ mają czynniki środowiskowe

• stosowanie jakichkolwiek preparatów nie zwalnia nas od obowiązku dbania o prawidłowe warunki żywieniowe i utrzymania, zoohigiena, odrobaczenie

Metody leczenia afunkcji jajników:

1. masaż jajników i macicy (fizykoterapia) przez prostnicę po 3-5 minut przez kilka dni 2-3 razy dziennie; chodzi o wywołanie przekrwienia jajników i macicy, co pobudza cykl

2. dopochwowe lub domaciczne wlewy środków powodujących przekrwienie

• preparaty oparte na jodzie, jodynie (płyn Lugola lub 2-4% Vagothyl) - działają one pobudzająco i bodźcowo na narząd rozrodczych na drodze podrażnienia (przekrwienie śluzówki macicy)

• płyn Lugola oprócz przekrwienia i działania bodźcowego podnosi produkcję makrofagów i podnosi efekt skurczowy macicy

• Vagothyl raczej mniejsze stężenie, ponieważ powoduje dość duże przekrwienie i jest znacznie dłuższy okres regeneracji endometrium

• ciepły roztwór fizjologiczny też powoduje przekrwienie

3. podawanie gonadortropin pozaprzysadkowych, główne preparatów (Folligon, Serogonadotropina) zawierających eCG (PMSG), względnie kombinacji eCG i hCG

• eCG - stymuluje rozwój pęcherzyka jajnikowego

• hCG - luteinizację

• PMSG(eCG) jeden raz 1000-2000 j.m. - stosowanie takiej terapii jest skuteczne w około 40% przypadków. Wada: możliwość powstawania cyst jajnikowych.

4. preparaty zawierające GnRH - syntetyczne gonadoliberyny

• GnRH stymuluje przysadkę do wydzielania gonadotropin, co doprowadza do wzrostu cyklicznej aktywności jajnika i występowania rui

• Receptal 5 ml/ krowę - jeśli po badaniu kontrolnym po 10 dniach brak jest wznowienia czynności jajników, należy podać drugi raz ten sam preparat i potem znowu kontrola; efekt dość dobry

5. gestageny - progestagen działa jak progesteron, preparaty długo działające

• w postaci dopochwowych spiral lub implantów

• preparaty PRID lub CIDR-B - gestageny + estradiol - pokryte są warstwą silikonu (progesteron) + kapsułka z 10 mg estradiolu - progesteron jest absorbowany w sposób ciągły 70 mg/dzień blokując uwalnianie gonadotropin; po 12 dniach usuwa się i dochodzi do wyrzutu gonadotropin i rozwoju pęcherzyka

Leczenie uzupełniające polega na podaniu preparatów witaminowych, mieszanek mineralnych zawierających mikroelementy, witaminy głównie wit. A i E oraz preparatów homeopatycznych.

Pewną formą profilaktyki może być podawanie we wczesnym okresie poporodowym (nie wcześniej niż 10 dnia po porodzie) preparatów zawierających GnRH. Żeby doszło do wznowienia cyklu na jajniku musi być pęcherzyk średnicy 10 mm.

Bardzo ważne jest odpowiednie żywienie!! Krowa nie może być otłuszczona po porodzie.

W następstwie pobudzenia gonad przez GnRH stwierdza się zmniejszenie ilości nieczynnych pęcherzyków.

Zapalenie jajników (overitis, oophoritis)

1. zapalenie ostre (o. acuta) - występuje stosunkowo rzadko najczęściej z jednoczesnym zapaleniem macicy; bardzo często następstwo zakażenia wstępującego z macicy do jajowodu, też wskutek przejścia zapalenia z tkanek otaczających

Częstą przyczyną są:

• urazy mechaniczne: zbyt brutalne badanie jajników np. przy rozgniataniu torbieli

Przy ciężkim przebiegu zrosty z otaczającymi tkankami, ropnie, chełbotanie.

Obraz kliniczny często bywa maskowany objawami zapalenia macicy, tkanek otaczających jajniki i macicę.

Badanie kliniczne:

• jajniki przy omacywaniu są powiększone i bolesne

• ropnie - chełbotanie

• cykl rujowy z reguły ulega rozregulowaniu, może dochodzić do dłuższego lub trwałego zahamowania cyklu.

Diagnoza różnicowa - ropnie odróżnić od torbieli:

• torbiel - jajnik przesuwalny, niebolesny

• ropnie - nieprzesuwalny, bolesny

Leczenie: głównie chemioterapia łącznie z leczeniem stanów zapalnych macicy

2. przewlekłe zapalenie - z reguły zejście stanu ostrego nie leczonego lub niewłaściwie leczonego (niezauważony ostry stan); dochodzi do stwardnienia lub marskości jajników.

Objawy:

• stwardnienie - przerost tkanki zrębu jajnika i zastępowanie tkanki gruczołowej (brak tkanki rozrodczej)

• znaczne powiększenie jajnika

• jajniki twarde

• powierzchnia gładka, pobrużdżona, tęga

• z reguły brak cykli,

Rokowanie: ostrożne; zapalenie obustronne - brak szans na wyleczenie

Marskość jajników:

• zanik tkanki miąższowej

• jajnik jest twardy, pomarszczony, wielkości pestki śliwki

• brak rui (gdy obustronna marskość)

• diagnoza różnicowa: afunkcja na tle żywieniowym

• leczenie jak przy nieczynności jajników

• rokowanie niekorzystne

Nowotwory jajników:

• u bydła występują bardzo rzadko

• mają niewielkie znaczenie

• najczęściej stwierdzane po uboju

Cicha ruja (anaphrodisa s. suboestrus)

Stan, w którego przebiegu stwierdza się całkowity brak zewnętrznych psychicznych objawów rui lub są tak znikome że nie rozpoznajemy tej rui ale jest zachowana cykliczna aktywność jajników,występuje owulacja i tworzenie ciałek żółtych, na jajnikach i w drogach rodnych zachodzą cykle rujowe

- główna przyczyna anestrus u krów

- u krów o wysokiej wydajności mlecznej też często

-spośród krów nie wyleczonych objawy rui do 60 dni po porodzie, tylko niewielki % to stany patologiczne jajnika, większość ma cichą ruję

-występowanie cichej rui

*częściej w pierwszych 2 mies. po porodzie niż w okresie późniejszym

*głównie u jałówek oraz w terminie 1 owulacji po porodzie

-częstotliwość wraz z upływem czasu od początku

*pierwsza owulacja 70-80% cicha ruja

*trzecia owulacja do 30%

-częściej cicha ruja jest po wycieleniu u starszych niż u młodszych krów

-często u krów i jałówek stale przebywających w oborze głównie na uwięzi, częściej niż w oborach wolnowybiegowych

-późna zima i wczesna wiosna częściej cicha ruja, związek z małą ilością światła, brak ruchu i witamin

-przyczyny cichej rui nie są do końca wyjaśnione ale uważa się że są to głównie błędy żywieniowe a wśród nich deficyt energetyczny, niedobór beta karotenu i Wit.A,niedostateczne zaopatrzenie lub niezbilansowanie składników mineralnych i pierwiastków śladowych,nadmiar w paszy błonnika,niedobór włókna surowego

-błędy w utrzymaniu zwierząt

-po leczeniu prostaglandynami F2α lub jej analogami

-predyspozycje genetyczne

-sytuacje stresowe,które przez wzrost wydzielania endogennych katecholamin hamują wydzielanie GnRh i LH

-zbyt rzadka kontrola przez personel techniczny (krótka obserwacja zwierząt, zależy od czasu obserwacji, 1xdziennie przez 1 godz- 60% wykrywania rui, 3xdziennie około 90%)

W czasie wczesnej laktacji tuż po porodzie obok wzrostu wydajności mlecznej występuje okres regenerowania macicy( do 45 dni), dochodzi do uruchomienia nowego cyklu i zapłodnienia. Te procesy wymagają odpowiedniej ilości energii, może dojść do zjawiska konkurencji między wydajnością mleczną a płodnością(im większa wydajność mleczna tym mniejsza płodność). W skutek niedoboru energii na początku laktacji zwłaszcza u wysokowydajnych krów zmienia się częstotliwość pulsów GnRH z podwzgórza, to powoduje ograniczenie gonadotropin z przysadki. Dochodzi do osłabienia wzrostu pęcherzyków jajnikowych i tym samym spadku estrogenów. Jeżeli zwierzęta w okresie porodu są otłuszczone występuje skłonność do liolizy, która hamuje także dojrzewanie pęcherzyków.

Witaminy

Funkcja karotenoidów:

-są prowitaminą wit. A, wit. A transportowana jest za pomocą białek i stymuluje syntezę białek tłuszczów i węglowodanów. Wit. A odpowiada za nabłonki.

Niewłaściwe żywienie:

prowadzi do schorzeń metabolicznych np. w przypadku

- kwasicy obniża się poziom kwasu octowego w przedżołądkach a tym samym substancji wyjściowej dla estrogenów, które odpowiedzialne są za występowanie zewnętrznych objawów rui. W syntezie estrogenów bierze udział też wit. A

-otłuszczenie-z tłuszczów zgromadzonych dla celów energetycznych uwalnia się progesteron, który hamuje objawy rui, może też wpływać hamująco na aktywność jajników

Progesteron ma powinowactwo do tłuszczu, gromadzi się w tłuszczu

Błędy w utrzymaniu zwierząt

-nie może być zbyt ciasno w oborze

-brak ruchu

-stanowiska bez lub z niedostatecznym dostępem światła

-wysoka temperatura bardziej szkodzi niż niska temperatura zwłaszcza powyżej 30ºC

-niedostateczna ilość wody

-długotrwałe trzymanie krów na uwięzi zwłaszcza w zimie, cicha ruja częściej w dużych stadach u których stosuje się inseminację, feromony działają korzystnie na funkcje płciowe

-czasami cichą ruję obserwuje się u krów u których stosowane były prostaglandyny

Stres

-niekorzystne działanie endogennych katecholamin (adrenalina, noradrenalina) hamują wydzielanie GnRH i LH

W przypadku niedoboru energii następuje spadek glukozy, insuliny, insulinopodobnych czynników wzrostu i dochodzi do wzrostu koncentracji WKT. Te zmiany tez mogą wpływać na uwalnianie GnRH, uważa się że leptyna produkowana przez tkankę tłuszczową odgrywa ważną rolę w regulacji funkcji jajników. Przy niedoborze energii najpierw wzrost a potem spadek leptyny powoduje to w układzie nerwowym wzrost aktywności neuropeptydu Y który hamuje uwalnianie GnRH.

Objawy cichej rui:

-wywiad-brak rui po porodzie. Ilość wytwarzanych estrogenów jest małą więc typowe objawy rui jak niepokój, obskakiwanie, obrzmienie sromu, wypływ śluzu z pochwy itd. są słabo zaznaczone. Niekiedy występuje wypływ nieznacznej ilości śluzu krwosto zabarwionego około dwa dni po owulacji- na krycie jest już za późno w konsekwencji krowy są zbyt późno unasienniane.

Diagnostyka cichej rui

-Na podstawie jednego lub dwóch badań rektalnych jajników (w odstępie 12-14 dni)stwierdza się :cykliczną aktywność jajników, na jajnikach różnej wielkości pęcherzyki. Nadajnikach wyczuwalne różne stadia rozwoju pęcherzyków jajnikowych.

- Pomocne jest wziernikowanie pochwy obserwuje się objawy rui- zaczerwienienie, śluz, ledwo otwarty kanał szyjki macicy, występowanie odruchów tolerancji

-można wykonać test progesteronowi(w odstępie 10 dni)- powinien być spadek progesteronu jeżeli cykl normalnie przebiega. W I próbie niski poziom a w II próbie poziom wysoki, jest to cicha ruja ale ruja wystąpiła w okresie pierwszej próby. W I próbie wysoki poziom a w II próbie niski poziom- obserwować krowę bo w niedługim czasie wystąpi ruja

Rozpoznanie różnicowe:

-obecność ciałka żółtego przetrwałego

- nieczynność jajników

- pozornie cicha ruja( nie jest wykrywana przez obsługę)

Rokowanie - pomyślne pod warunkiem że wykryje się ruje

Leczenie

-poprawa żywienia i utrzymania

- działanie terapeutyczne polega na stosowani PGF2 α lub jej analogi .U zwierząt u których wyczuwalne jest ciałko żółte między 2 a 4 dniem po podaniu dochodzi do występowania objawów rui należy wtedy kryć lub inseminować.

- u zwierząt u których występują trudności z ustaleniem czasu wystąpienia rui zaleca się czwartego dnia poddać badaniu rektalnym te zwierzęta u których w ciągu trzech dni nie wystąpiła ruja. U części z tych samic stwierdzi się w tym czasie wystąpienie ruj . Jeśli do 11 dnia nie wystąpią objawy rui wtedy tego dnia należy podać drugi raz PGF2α i kryć niezależnie od wystąpienia zewnętrznych objawów rui 3 -4 dnia po aplikacji preparatu

- lub bez kontroli podać dwa razy PGF2α w odstępie 11 dni a następnie kryć 3-4 dnia po infekcji preparatu niezależnie od wystąpienia zewnętrznych objawów rui

- terapia uzupełniająca witamina A i E

Zapobieganie

- żywienie ( zaopatrzenie w białko składniki mineralne, pierwiastki śladowe i witaminy)

- zapewnienie zwierzęciu ruchu

- prowadzenie w oborze kalendarza rujowego

- stosowanie detektorów rui lub buhaja próbnika

Zaburzenia rytmy cyklu rujowego

U bydła cykl rujowy to czas od pierwszego dnia wystąpienia zewnętrznych objawów ruj do ostatniego dnia przed następną rują. U większości krów ruja występuje w regularnych odstępach czasu w ciągu całego roku. Są to samice poliestralne. Długość cyklu 18- 24 dni średnio 21 dni i 20 dni u jałówek. Cykl może być wydłużony lub skrócony lub nieregularny. Cykl rujowy skrócony- okresy miedzy rujowe krótsze niż 18 dni, cykl wydłużony okresy międzyrurowe dłuższe niż 24 dni, cykl nieregularny- nieregularne okresy międzyrurowe.

Kluczową role w sterowaniu procesem rozrodczym odgrywa GnRh - uwolniony w podwzgórzu w sposób pulsacyjny. Działa na przedni płat przysadki i powoduje wydzielanie FSH i LH- pod ich wpływem dochodzi do wzrostu pęcherzyków.

W przebiegu cyklu są 2 -3 fazy wzrostu pęcherzyków. W ostatniej fazie pęcherzyk pęka i wytwarza się ciałko żółte, wytwarzany jest progesteron, Samica zachodzi w ciąże - ciałko żółte ciążowe.

Cykl skrócony - występuje u 6 - 15 % samic z objawami rui.

Etiologia ( cykl skrócony)

Fizjologicznie pierwsze cykle po porodzie są z reguły skrócone. Jest wiele przyczyn patologicznych skróconych cykli:

- torbiele jajnika

- adhezja pęcherzyków

- zapalenie błony śluzowej macicy

Zjawisko skróconego cyklu w przypadku wystąpienia cyst pęcherzykowych można tłumaczyć trwającą dłuższy czas produkcją estrogenów a przy wystąpieniu atrezji pęcherzyka brakiem ciałka żółtego okresowego

Inne przyczyny

- podawanie PGF2α ( liza ciałka żółtego i skrócenie cyklu)

- wlewy domaciczne preparatów drażniących błonę śluzową macicy na początku cyklu rujowego - między 3 a 6 dniem( przed 3 dniem nie działa) np. Płyn Lugola

- podawanie dużych dawek oksytocyny

Rokowanie z reguły dobre

Diagnoza badanie per rectum i per waginam ( cysty, atrezja pęcherzyków, endometritis)

Rozpoznanie różnicowe pozornie skrócony cykl

Leczenie przyczynowe

Pozornie skrócony cykl pojawienie się około 7 - 10 dnia po ostatniej rui ponownych oznak rui Objawy często są niewyrażone. U bydła dochodzi w czasie całego cyklu rui do falowego wzrostu i regresji pęcherzyków. Najczęściej są to 3 fale pęcherzyków.

I, II, III fala rozpoczynają się w 1 - 9 i 16 dniu cyklu ( średnio w 7 dniu). Pierwszy i drugi pęcherzyk dominujący ulega regresji. Dominujący pęcherzyk towarzyszy trzeciej fali owulacji. Pęcherzyki międzyrurowe wydzielają także pewną ilość estrogenów co powoduje wzrost poziomu tych hormonów we krwi, głównie w 5- 8 dniu cyklu i prowadzić może do wystąpienia objawów rui. Zjawisko to ma o tyle znaczenie że krowa może być zainseminowana w momencie kiedy krowa nie ma owulacji!!!

Cykl wydłużony- 10-25% krów charakteryzuje się występowaniem rui w okresie dłuższym nż 24 dni od poprzedniej(szczególnie od stycznia do marca)

Przyczyny:

-obumieranie zarodków > 12 dnia po zapłodnieniu

-zapalenie bł.śluzowej macicy

-torbiele jajników

-podrażnienie endometrium macicy przez wprowadzenie do jamy macicy przy końcu cyklu tj. między 14 a 16 dniem preparatów drażniących np. płyn Lugola

-podawanie hCG w czasie rui

-infekcje macicy (mikoplazmy. Trichomonas fetus itp.)

-nieodpowiednie żywienie, warunki odchowu, zima, stres

Diagnoza: wydłużone cykle są często pierwszym objawem zaburzeń płodności. Można oznaczać poziom progesteronu w mleku u zwierząt z wydłużonym cyklem i będących w ciąży, stwierdza się w 21 dniu wysoki poziom progesteronu. W przypadku ponownego wystąpienia rui (co 21 dni) lub braku ciąży poziom progesteronu jest niski.

Rozpoznanie: Badanie per rectum obecność ciałka żółtego. Badanie per vaginam bladoróżowa śluzówka pochwy i jej nieznaczna wilgotność.

Rozpoznanie różnicowe: pozorne wydłużenie cyklu (przeoczenie rui przez właściciela)

Leczenie: przyczynowe. W przypadku cyklu wydłużonego spowodowanego preparatami podawanymi domacicznie leczenie nie jest potrzebne. Jeżeli są stany zapalne wyleczenie endometritis i dopiero można kryć.

Cykl pozornie wydłużony - ruja występuje regularnie ale właściciel nie zauważył rui

Diagnoza: obserwacje i badania rektalne. Przyczyną wydłużonych cyklów może być też wczesne zamieranie zarodków(do 12 dnia).

Nieregularne okresy międzyrurowe

Przyczyny: niekorzystne czynniki zewnątrzpochodne np. warunki żywieniowe. Można stosować leczenie hormonalne- stosuje się prostaglandyny. W przypadku wystapienia rui w czasie ciąży można odnieść wrażenie że jest to nieregularnie wydłużony cykl.

Zaburzenia czasu trwania rui

-odchylenia od fizjologicznego czasu i trwania (12-24 średnio 18 godzin). Występuje u krów mlecznych szczególnie w okresie zimowym. Prowadzi to do obniżenia płodności. Nie można ustalić optymalnego terminu krycia. W przypadku wystąpienia krótkiej rui może dojść do jej przeoczenia szczególnie gdy występuje w nocy. Długa ruja wymaga wielokrotnego powtarzania inseminacji. Pozornie krótka ruja- gdy ruja rozpoczęła się w nocy a dopiero rano została zauważona. Długość czasu trwania rui może zależeć od: rasy,

obecności buhaja w stadzie, ruja może być krótsza u jałówek(10-21 godzin, u krów 13-27-36 godz.). Na długość rui mogą też wpływać czynniki stresowe. Patologicznie krótka ruja spowodowana jest przez błędy żywieniowe i hodowlane, tak samo podawanie hormonów przed rują. Ruja wydłużona- często w przypadku podwójnej czy opóźnionej owulacji jak też przetrwałym pęcherzyku Graffa. Tak samo podawanie estrogenów i podawanie pasz zawierających duże ilości fitoestrogenów.

Rozpoznanie: kontrolowanie rui (detektory, Buhaje próbniki)

Leczenie: przyczynowe. Unormowanie żywienia

Aktualne poglądy na występowanie endometritis u krów:

Zapalenie błony śluzowej macicy - jedno z najczęściej występujących schorzeń będące przyczyną zaburzeń płodności u krów. Są główną przyczyną powtarzania cyklu, powstawania torbieli jajnika a niekiedy mogą prowadzić do trwałej niepłodności. Ne jest to schorzenie o wysokiej śmiertelności. Towarzyszą im zaburzenia w rozrodzie. Procesy zapalenia w macicy utrudniają wędrówkę plemników do jajowodów, zagnieżdżenie się komórki jajowej, zmiany morfologiczne i czynnościowe w ścianie macicy mogą powodować obumieranie zarodków lub płodów we wczesnym okresie ciąży.

Objawy: osłabienie, wychudzenie, zaburzenie laktacji. Większość przypadków endometritis wywodzi się z zaburzeń okresu poporodowego, rzadziej po zabiegach unasienniania, krycia lub zabiegach na macicy. Niekiedy zapalenie macicy w okresie poporodowym krów zalicza się do tzw. zespołu poporodowego (partus syndrom) do którego należy poród ciężki, zatrzymanie łożyska, zapalenie wymienia, ketoza i wypadnięcie macicy. Podstawowym objawem jest powtarzanie rui.

Endometritis zwiększa ryzyko:

-spadku spożycia suchej masy

-przemieszczenie trawieńca

-ketozy

-opóźnienie cyklu

-przeoczenie rui

-torbieli jajników

-uszkodzenia endometrium i niższego wskaźnika zapłodnień

Przyczyny:

-ronienia

-ciężki poród, niefachowa pomoc

-zaburzenia w trakcie porodu

-skaleczenia dróg rodnych głównie błony śluzowej

-zaburzenia naturalnych mechanizmów obronnych

-atonia macicy(zaburzenia w oczyszczaniu się macicy- zatrzymanie łożyska i zaleganie wypływów poporodowych)

-podawanie leków drażniących błonę śluzową macicy

-odma pochwy i macicy

-urovagina

Częstotliwość wystąpienia zaburzeń okresu poporodowego na podstawie danych.

Zaburzenia okresu poporodowego- częstotliwość.

Czynniki usposabiające:

• w okresie przedporodowym i poporodowym

• stres

• zaburzenia równowagi kwasowo- zasadowej

• schorzenia ogólne lub innych narządów

• niedostatek Ca

• niedostateczna higiena środowiska i poziom pielęgnacji zwierząt

• obniżona odporność !!

• błędy żywieniowe !! w ostatnim trymestrze ciąży i na początku puerperium

Atonia poporodowa macicy lub opóźnione obkurczanie → zaburzenia w opróżnianiu macicy, zalegająca lochia jest pożywką dla drobnoustrojów.

Czynniki wywołujące:

• drobnoustroje saprofityczne

• drobnoustroje chorobotwórcze ( beztlenowce, Streptococcus, Enterobacteriaceae )

• wirusy, grzyby, pierwotniaki

Podział przypadków endometritis uwzględnia różne kryteria, jednakże najbardziej znana klasyfikacja oparta jest na ocenie:

- charakteru i ilości wydzieliny zapalnej ( E1- endometritis, E2, E3, E4 - najbardziej zaawansowany proces - ropomacicze)

- okresu powstania ( okres poporodowy- endometritis puerperalis, późniejszy oraz zabieg inseminacyjny).

Skład flory bakteryjnej zależy od natężenia stanu zapalnego i czasu wystąpienia ( czy zaraz po porodzie czy później. Najczęściej występują: Actinomyces pyogenes, Fusobacterium necrophorum, Bacteroides sp., E. coli ( ostre przypadki).

Chorobotwórcze działanie drobnoustrojów polega na wytwarzaniu toksyn i innych substancji hamujących fagocytozę bakterii, co upośledza naturalne mechanizmy obronne endometrium.

Wpływ ma również faza cyklu:

- bardziej oporne w czasie rui niż w fazie lutealnej ( estrogeny indukują procesy fagocytozy).

Podział stanów zapalnych macicy:

• endometritis catarrhalis chronica simplex - I˚ , E1 → przewlekłe nieżytowe zapalenie błony śluzowej macicy

• endometritis catarrhalis chronica mucopurulenta - II˚, E2 → przewlekłe śluzowo ropne zapalenie błony śluzowej macicy

• endometritis chronica purulenta - III˚, E3 → przewlekłe ropne zapalenie błony śluzowej macicy

• pyometra - IV˚, E4 → ropomacicze

Podział bazujący na przebiegu klinicznym i terminie wystąpienia schorzenia:

• ostre endometritis występuje ˂ 14 dni po porodzie

• podostre/ chroniczne endometritis > 14 po porodzie

• ropomacicze występuje 3- 4 tyg. po porodzie

Endometritis acuta (toxica)

- występowanie- 1- 7 dni po porodzie

- zwierzę z ciężkim porodem i zaburzeniami metabolicznym

- macica powiększona , ściana cienka, lochie wodniste i cuchnące

- macica o grubej ścianie, mała ilość ropy

- obj. ogólne: ↑ temp., brak apetytu, ↓ produkcji mleka

Endometritis subacuta/ chronica

- 14- 20 dnia po porodzie

- przypadki o różnym stopniu zaawansowania (E1- E3)

- macica powiększona, ściana pogrubiona

- cykl zachowany lub ciałko żółte rzekomociążowe

- przy kryciach- często powtarzanie rui ( ale w późniejszych okresie czasu)

Ropomacicze

- gromadzenie się wydzieliny ropnej lub śluzowo- ropnej

- obecność ciałka żółtego przetrwałego na jajniku, więc brak rui

- wstępuje u ok. 3 % krów w okresie 3-4 tyg. po porodzie

Wg stopnia zasięgu oraz umiejscowienia się procesu zapalnego rozróżnia się:

- zapalenie błony śluzowej macicy - endometritis

- zapalenie przenosi się z błony śluzowej na warstwę mięśniową - myometritis

- zapalenie błony surowiczej - perimetritis

- zapalenie sąsiadujących narządów - parametritis

Endometritis catarrhalis chronica simplex

- brak zmian patognomonicznych badaniu per rectum

- charakterystyczny jest brak ciąży po unasienianiu lub kryciu !!!

- ślady zaschniętej wydzieliny na ogonie i okolicy guzów kulszowych ( na skutek zwiększonej sekrecji śluzowej wydzieliny)

- cykl rujowy zachowany

- powtarzanie się rui po kryciu lub inseminacji !!!

Badanie przez pochwę ( wziernik pochwowy) stwierdza się:

- stan zapalny zewnętrznego ujścia szyjki macicy

- w czasie rui- obfity wyciek z macicy z nieznacznie otwartego ujścia zewnętrznego szyjki

Endometritis catarrhalis chronica mucopurulenta

- obfity wyciek śluzowo- ropnej wydzieliny z obrzękłej i przekrwionej szyjki macicy

- ślady wycieku na ogonie i tylnych partiach kończyn

- silny stan zapalny błony śluzowej macicy

- badanie per rectum: zmiany słabo wyrażone (atonia i powiększenie macicy, tęga, zgrubienie ściany macicy)

- cykl rujowy zachowany, ale nie dochodzi do zacieleń ( stan zapalny uniemożliwia)

- badanie per vaginam: polipowato obrzękłe ujście zewnętrzne szyjki macicy. Kanał szyjki macicy często jest zamknięty, przy większym gromadzeniu się wysięku w macicy można stwierdzić chełbotanie ( nie mylić z ciążą !!!) → ściana macicy cienka.

Endometritis chronica purulenta E3

- char. okresowe wycieki z dróg rodnych tzw. białawe upławy

- obrzęki i przekrwienie błony śluzowej części pochwowej szyjki macicy

- szyjka macicy pokryta ropną wydzieliną

- badanie per rectum: atonia i powiększenie macicy konsystencji tęgiej aż do twardej ( gdy obejmuje mięśniówkę macicy), przy procesie długo trwającym

- cykl rujowy zaburzony, często jego brak ( c. ż. przerwałe, bo brak produkcji PGF2α i brak lizy)

Ropomacicze (pyometra)

- najcięższa postać chronicznego zapalenia

- choroba okresu poporodowego lub w następstwie krycia lub inseminacji- ↑ zakażenia specyficznymi drobnoustrojami

- obecność ropnego wysięku gromadzonego w jamie macicy wskutek zamknięcia kanału szyjki przez strzępki bł. śl., gęsty wysięk lub zrosty

- ropny wysięk wydzielany jest okresowo lub ciągle- pyometra zamknięta i otwarta

- nawet przy otwartej formie ropa może nie być usuwana na skutek braku aktywności skurczowej

- zahamowanie cyklu rujowego !!!

- badanie per rectum: symetrycznie powiększone rogi macicy, wypełnione ropą; na jajniku- obecność ciałka żółtego przetrwałego prod. progesteron, co jest wynikiem osłabienia zdoności lub jej braku do produkcji PGF2α wskutek uszkodzenia błony śluzowej macicy

- badanie per vaginam: obrzęk i zaczerwienienie ujścia zewnętrznego szyjki macicy i pochwy. Szyjka macicy i dno pochwy pokryte ropna wydzieliną, różna ilość ropy ( 0,5 do 20 l ropy)

Powierzchnia rogów macicy gładka, chełbotanie

Ściana macicy zgrubiała, napięta, nacieczona

Ropa: żółta, żółto- zielonkawa, biała, konsystencji rzadkiej lub gęstej w zależności od rodzaju drobnoustrojów.

Może przechodzić na zewnętrzne części macicy (perimetritis)

Nie- krycie i ciąża

Ropomacicze:

- 2 rogi macicy powiększone

- gruba ściana

Przebieg i rokowanie endometritis zależy od:

• czasu trwania schorzenia,

• czynnika wywołującego,

• zasięgu zmian w błonie śluzowej, względnie w ścianie macicy.

Duży wpływ na rozwój przewlekłego zapalenia mają też: ogólny stan zdrowia zwierząt, żywienie oraz pielęgnacja.

Cykl płciowy(jeśli jest regularny) też ma wpływ - przy E1 i E2 w fazie pęcherzykowej może dojść do samowyleczenia.

Objawy endometritis:

• powtarzanie rui pomimo prób unasieniania lub krycia,

• osłabienie lub utrata apetytu,

• wychudzenie,

• spadek lub całkowite zahamowanie laktacji.

Rozpoznanie:

• wywiad (przebieg okresu poporodowego, występowanie rui po porodzie, poród),

• badanie per rectum ( umożliwia ocenę wielkości i konsystencji szyjki macicy, wielkość, symetrię i zawartość macicy),

• badanie per vaginam (stwierdzenie obecności nawet bardzo nieznacznego wypływu w okolicy ujścia szyjki macicy)

• USG ( uwidocznienie płynnej zawartości w jamie macicy zawierającej cząsteczki echogeniczne)

• badanie cytologiczne i histologiczne ( daje informację o stanie zaawansowania procesu zapalnego, a więc możliwość rokowania)

• badanie bakteriologiczne wydzieliny zapalnej ( określenie rodzaju drobnoustroju i wrażliwości na antybiotyki, pozwala określić rodzaj i właściwości drobnoustrojów biorących udział w procesach zapalnych i określenie ich zjadliwości)

Do najczęściej izolowanych drobnoustrojów zalicza się:

- z postaci ostrej: Actinomyces pyogenes, G- beztlenowce i E.coli.

- z postaci podostrej i przewlekłej: Actinomyces pyogenes, Bacteroides spp., Fusobacterium necrophorum i mniej liczne E.coli, gronkowce i paciorkowce.

1. pyogenes i F. necrophorum- nie mają zdolności zasiedlania zdrowego nabłonka bł. śluzowej macicy. Wymagane są dodatkowe czynniki usposabiające by zasiedliły.

Diagnozowanie:

E. acuta:

- okres po porodzie

- char. lochii

- obecność objawów ogólnych

- bad. per rectum- atonia macicy

- waginoskopia

E. subacuta

- waginoskopia

- bad. rektalne

Ropomacicze

- bad. rektalne

- wypływ

Metoda leczenia zależy od:

- typu endometritis

- obecność c. ż.

- okresu puerperium

- występowanie objawów ogólnych

- wyników badań bakteriologicznych

Terapia:

Leczenie stanów zapalnych błony śluzowej macicy powinno mieć na celu:

• likwidację infekcji

• przywrócenie kurczliwości macicy

• pobudzenie mechanizmów obronnych

• odnowa zdegenerowanego nabłonka endometrium

W przypadku toksycznego zapalenia macicy leczenie natychmiastowe i intensywne.

Leczenie- wymagane cechy:

- brak negatywnego oddziaływania na lokalne mechanizmy obronne macicy, procesy jej odnowy

- minimalizacja strat mleka (okres karencji)

- ekonomiczna korzyść dla chorego

Leczenie e. acuta

- ogólne podawanie antybiotyków przez 3- 5 dni (cefalosporyny, penicyliny)

- ewentualnie wlewy domaciczne ( nie ma wpływu)

- w ciężkich przypadkach NLPZ i wodno- elektrolitowe

Leczenia ropomacicza:

- PGF2α, jeśli trzeba powtórzyć po 10-14 dniach

- ewentualnie wlewy domaciczne po wydaleniu ropy z macicy ( Płyn Lugola, Vagothyl, antybiotyki)

Leczenie e. chronica:

- lekkie przypadki- diagnozowane 12- 14 dni po porodzie- nie leczyć

- ciężkie przypadki ( ropa) z obecnością ciałka żółtego na jajniku- stosujemy PGF2α (liza ciałka żółtego)

- ewentualnie wlewy domaciczne- cefapiryna (cefalosporyna III generacji)

Przypadki diagnozowane późno > 42 dnia po porodzie i wywoływane przez A. pyogenes - leczyć intensywnie( prawdopodobieństwo przedłużenia okresu międzyrujowego)

Nie obserwowano lepszych wyników leczenia przy jego początku przed 4 tyg. po porodzie.

W terapii postaci przewlekłej schorzenia należy uwzględnić następujące możliwości i metody leczenia :

1. możliwość wyleczenia spontanicznego zwłaszcza z procesu samooczyszczania się macicy

2. stosowanie domacicznych infuzji środków odkażających

3. terapia antybakteryjna

4. stosowanie PGF2α

5. leczenie kombinowane

6. inne metody

Ad. 1

Samooczyszczanie się macicy zależy od natężenia procesu fagocytozy. Jej natężenie jest zmienne i zależy od fazy cyklu. Najintensywniejszy proces przebiega w fazie proestrus i estrus (zwiększona ilość granulocytów i limfocytów pod nabłonkiem i w ścianie macicy). W przypadku stwierdzenia obecności przetrwałego ciałka żółtego należy go usunąć ( enukleacja, PGF2α), co prowadzi do zmiany cyklu i stwarza warunki do samooczyszczania się macicy.

Ad. 2

Wlewy domaciczne

- w ostatnich latach ich skuteczność jest podważana

- powody:

• niewłaściwa koncentracja substancji czynnych tk. naczyniowej

• hamowanie fagocytozy

• drażnienie endometrium- wchłanianie endotoksyn

• okres karencji dla mleka

• wysoki % samowyleczeń

• PGF2α stanowi alternatywę terapeutyczną

Zastosowanie domacicznych infuzji:

1. Płyn Lugola (J, KJ, woda w stosunku 1: 2: 300) w objętości 50- 200 ml w zależności od wielkości macicy. Powoduje przekrwienie narządu, podnosi produkcje makrofagów, stymuluje skurczową czynność macicy. Konsekwencją stosowania jest wydzielanie dużej ilości PGF2α→ luteoliza, nowy cykl i korzystny wpływ na błonę śluzową macicy.

2. Vagothyl ( Lotagen)- mieszanina kwasu metakrezolosiarkowego i formaldehydu. Stosowany max. jako środek 4% . Powoduje głębokie zmiany destrukcyjne w endometrium i długi okres regeneracji !!.

3. Barwniki akrydynowe np. Rivanol→ nie stosuje się, bo ma długi okres karencji.

4. Chlorheksydyna 0, 2- 0, 5% r-r wodny ( woda destylowana).

Preparaty nie zawierające antybiotyków stosowane domacicznie:

1. Jodoform - J, KJ, bez karencji na mleko

2. Biolugol- 3 dni karencji na mleko

3. Vagothyl- 2 dni karencji na mleko

Wlewy domaciczne:

- nie są aktualnie zalecane

- jeśli stosowane , to tylko w endometritis chronica w późniejszych fazach puerperium.

Terapia antybakteryjna:

- antybiotyki sulfonamidy- bardzo rzadko

- powinno być określone jaka to bakteria

- dopóki w macicy jest patologiczna wydzielina nie podawać antybiotyków, bo nie będą działać. Należy najpierw ją usunąć. W tym celu podajemy PGF2α, β- blokery, estrogeny np. 1 mg Estradiolum benzoicum

- terapia antybakteryjna przez 3- 5 dni

- stosuje się preparaty o przedłużonym działaniu lub infuzje

- stosowany antybiotyk nie może mieć działania drażniącego

- najczęściej:

• Aminoglikozydy (neomycyna, streptomycyna)

• Tetracykliny (oksytetracyklina)

• Antybiotyki β- laktamowi

• Cefalosporyny (krótki lub 0 okres karencji)

- wymagana aktywność w stosunku do bakterii współistniejących schorzeń

- aktywnośc w środowisku macicy→ beztlenowe, niskie pH

- nie mogą hamować aktywności leukocytów

Aminoglikozydy

- wysoka aktywność w stosunku do G-

- ich aktywność spada po zmieszaniu z ropą→ bardzo ważne usunięcie ropy

- wysokie stężenie w błonie śluzowej macicy

Tetracykliny

- działanie drażniące i immunosupresyjne

- podawane i.m. lub i.v., bo osiągają wysokie stężenie w błonie śluzowej macicy

Ant. Β- laktamowe

- najmniej drażnią błonę śluzową macicy, ale bardzo duża oporność bakterii

- lepsze półsyntetyczne penicyliny

Z wyboru: cefalosporyny (cefapiryna), oksytetracyklina, neomycyna !!!

Antybiotyki stosowane ogólnie:

- zalecane w przypadkach ostrych z objawami ogólnymi

- dodatkowe zalecenia- zapobieganie ( artritis, endocarditis, schorzenia nerek)

- z wyboru- cefalosporyny (ceftiofur), i penicyliny

- wątpliwe zastosowanie innych

Terapia hormonalna:

- alternatywa dla wlewów domacicznych

- wczesna inicjacja cyklu (estrogeny) stymuluje inwolucję macicy i eliminuje bakterie z tego narządu

- PGF2α (indukuje ruję przez luteolizę) lub GnRH (indukuje owulację) pojedynczo lub w kombinacji.

PGF2α

- luteoliza- indukuje ruję po 1-2 iniekcjach w odstępie 10- 16 dni

- obniża poziom progesteronu a podnosi poziom estrogenów stymulujących obronę macicy

- stymuluje fagocytozę

- pobudza skurcze myometrium i wydalenie zawartości macicy

- najlepsze efekty przy obecności ciałka żółtego, ale tez bez niego.

GnRH

- około 14 dnia po porodzie stymuluje sekrecję LH

- pobudza owulację i luteinizację pęcherzyków

- 9- 10 dnia po podaniu GnRH zalecane jest podanie PGF2α

- nie stosować u zwierząt:

• Z niedoborami energetycznymi (brak pęcherzyków)

• Z poporodowym endometritis

• Drogie

• Sprzeczne wyniki leczenia

Leczenie kombinowane

- infuzje domaciczne różnych płynów odkażających np. płyn Lugola w kombinacji z późniejszą iniekcją PGF2α

- podaje się też domacicznie antybiotyki i prowadzi terapię ogólną polegającą na i.v. podawaniu środków wzmacniających, nawadniających ok. 10- 20 l dzienni9e w kilku porcjach, nasercowych, witamin i antybiotyków.

Inne metody

- w leczeniu zaburzeń okresu puerperium stosowanie blokerów receptorów β- adrenergicznych → preparaty Simpanorm dla bydła w dawce 2 ml/100 kg m.c. albo Uterotonic u małych zwierząt

- rzadko leki homeopatyczne np. RV 17 Metro Lachasis compositum.

Wykład 7 17.04.2009r.

W ostatnich latach coraz częściej występuje subkliniczne endometritis (krowa normalnie się cieli, ale potem nie może zajść w ciążę). Tylko badanie cytologiczne może to wykryć (40-60 dni po wycieleniu) - oznaczanie poziomu neutrofili (do pierwszego mies. jest ich ponad 18%, potem poziom ten spada). Wpływ subklinicznego endometritis na płodność nie jest jeszcze do końca znany, ale uważa się, że jest on niekorzystny:

• zmniejsza efekt unasienniania zwierząt

• część plemników ginie, co zmniejsza % zacieleń

• powtarzalność unasienniania

Leczenie:

• prostaglandyny

• płukania

Choroby sromu, pochwy, szyjki macicy i jajowodu

SROM

• wady wrodzone

• niedorozwinięte wargi sromowe

• niedostateczna szerokość (wąskość) szpary sromowej - występuje u frymartynów oraz przy obustronnym niedorozwoju jajników; też następstwo bliznowacenia po wygojonych ranach powstałych podczas ciężkiego porodu

• nieszczelność szpary sromowej → odma pochwy i macicy

• następstwo po uszkodzeniach powstałych po ciężkich porodach

• u krów starszych, źle żywionych (zwiotczenie tkanki łącznej)

• korekcja - zabieg operacyjny

• zmiana położenia warg sromowych

• uszkodzenia podczas porodu

• zapadnięcie okolicy sromu i odbytu

• zmiany na skórze (gł. stany zapalne skóry)

• czynniki infekcyjne (bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty)

• czynniki fizyczne (gorąco, zimno)

• czynniki toksyczne (chemikalia, żywienie)

• czynniki alergiczne

• urazy

W normalnych warunkach srom i krocze ustawione są pionowo. Jeśli dojdzie do rozluźnienia tkanki łącznej i zwiotczenia więzadeł, w tym więzadeł macicznych, usytuowanie sromu i odbytu zmienia się, aż do ułożenia poziomego w niektórych przypadkach. Towarzyszy temu opuszczenie pochwy i odbytu ku jamie miednicznej, a pod ogonem tworzy się różnej wielkości wgłębienie. Zapadają się też więzadła miedniczne; na prawo i lewo od ogona również są wgłębienia. Zjawisko to występuje gł. u krów starszych, wygłodzonych, po ciężkich chorobach, intensywnie użytkowanych mlecznie, po miejscowych urazach przy kryciu i porodach. Może też towarzyszyć nimfomanii (hiperestrogenizacja). Czasem podobne objawy zapadnięcia się więzadeł miednicy występują przed porodem (objaw zwiastunowy). Takie poziome ułożenie stwarza problemy w kryciu. Pochylone ku dołowi i przodowi dno pochwy sprzyja powstawaniu urowaginy - gromadzenie moczu w pochwie, mocz nie jest wydalany na zewnątrz. W konsekwencji dochodzi do stanów zapalnych błony śluzowej pochwy, szyjki macicy a nawet samej macicy. Jeśli mocz zalega w pochwie, stwarza to niekorzystne środowisko dla plemników, które giną.

Rokowanie - niepomyślne

Leczenie:

• płukanie pochwy środkami zobojętniającymi np. 0,5% NaCl

• korekta chirurgiczna

• nowotwory sromu - rzadko

• raki

• włókniakoraki

• brodawczaki

• włókniaki

POHWA I PRZEDSIONEK POCHWY

• zapalenie pochwy (vaginitis)

• etiologia wieloczynnikowa:

• choroby krycia (choroba mątwikowa, trychomoniaza, otręt)

• zakażenia nieswoiste (paciorkowce, gronkowce, E. coli itp.)

• bodźce mechaniczne, urazy (np. wypadanie pochwy → skaleczenia + drobnoustroje)

• czynniki fizyko-chemiczne (np. zbyt stężone leki - płyn Lugola, Vagothyl)

• leczenie odpowiednie do czynnika wywołującego

• objawy kliniczne:

• 
  obrzęk

• zaczerwienienie błony śluzowej pochwy

• przekrwienie

• wysięk surowiczy lub surowiczo-ropny

• na błonie śluzowej pochwy może dojść do zmian martwicowych - część błony śluzowej odchodzi, powstają blizny, zwężenia i zlepy; może to utrudniać zapłodnienie lub komplikować poród

• leczenie:

• płukania

• maści z antybiotykiem

• wypadnięcie pochwy (pro lapsus vaginae)

• dość często obserwowane u krów - wynika to ze specyficznego umocowania pochwy w obrębie kanału miednicy

• poprzedzone jest wynicowaniem bł. śluzowej pochwy

• bł. śluzowa pochwy pod wpływem różnych czynników może ulec zwiotczeniu i uwypuklić się do ściany; może nawet wydostać się na zewnątrz (wynicowanie)

• jeśli wynicowanie powiększa się, może prowadzić do częściowego lub całkowitego wypadnięcia

• związane to jest ze wzrostem stężenia estrogenów gł. w ostatnim trymestrze ciąży, co powoduje rozluźnienie więzadeł miednicy i kanału rodnego

• niekiedy dochodzi do tego w przypadku torbieli jajnikowych czy skarmiania paszami z dużą ilością fito estrogenów

• czynniki usposabiające:

• odkładanie tłuszczu około pochwowego

• słaba struktura tkanki około pochwowej

• zwiększone parcie (karmy objętościowe, ciąża, obecność w pochwie zmian - skaleczenia, nowotwory, biegunki, zmiany w jajnikach, ostatni okres ciąży - gdy część macicy z płodem wchodzi do kanału rodnego)

• niska temperatura - rozchylenie szpary sromowej → powietrze dostaje się do pochwy i drażni błonę śluzową

• tereny górzyste

• krótkie i pochyłe stanowiska w oborze (zwisanie zadu)

• rasy predysponowane (gł. wysokomleczne, Hereford)

• superowulacja - zmiany hormonalne

• niewydolność zwieracza przedsionka pochwy i mięśni sromu

• podział wypadnięć:

1. częściowe - wypada pochwa, ale jak krowa wstanie, to pochwa cofa się i jej nie widać

2. całkowite - wypada cała błona śluzowa pochwy; często wypada też szyjka macicy

• inne podziały:

1. I° - tkanki pochwy wystają ze szpary sromowej tylko wtedy, gdy zwierzę leży

2. II° - pochwa jest na stałe na zewnątrz; jest przekrwiona, obrzękła, czasem uszkodzona

3. III° - uwidocznienie szyjki macicy; cała pochwa wypada na zewnątrz; jest to szczególnie niebezpieczne u ciężarnych → poronienia

4. IV° - gdy wypadnie szyjka macicy → zmiany martwicowe w błonie śluzowej pochwy i szyjki macicy → zwierze prze; może dojść do wypadnięcia pęcherza moczowego

• postępowanie:

• wypadnięcie niewielkiego stopnia - po podniesieniu zwierzęcia zmiany cofają cię same

• przy większych zmianach - ręczne odprowadzenie pochwy

• należy usunąć czynniki usposabiające

• leczenie:

1. zachowawcze

• przygotowanie zwierzęcia

• znieczulenie miejscowe nadoponowe

• umycie

• należy ustawić krowę zadem wyżej

• odprowadzenie pochwy

2. chirurgiczne

• po uprzednim przygotowaniu należy odkazić część wypadniętą pochwy

• maści

• znieczulenie nadoponowe

• odprowadzenie części wypadniętej

• szwy np.

• szew kapciuchowy - 2-3 cm od szpary sromowej; ściągamy tak, by weszły 3-4 palce; na 2-3 tyg.

• szew kapciuchowy kryty

• szew materacowy

• torbiele w pochwie

• powstają po zamknięciu ujść przewodów gruczołowych

• z punktu klinicznego nie mają znaczenia, ale przeszkadzają w kryciu i porodzie

• rodzaje:

• torbiel gruczołowa Bartoliniego

• po jednej lub obu stronach przedsionka pochwy

• uszypułowane, srebrno-białe lub niebieskawe pęcherze

• wielkość od ziarna grochu do głowy ludzkiej

• zwykle wychodzą z bocznej ściany pochwy

• leczenie: jeśli torbiel jest duża - operacja (znieczulenie nadoponowe i wycięcie)

• torbiel gruczołowa Gertnera

• na dnie pochwy

• są małe i występują szeregowo

• nie wymagają leczenia

• zwężenie pierścienia dziewiczego

• u krów jest to niski fałd poprzeczny

• rzadko występuje jako silny pierścieniowaty twór zwężający wejście do pochwy

• zwężenie pochwy

• przyczyny:

• stany zapalne pochwy → blizny, ściągnięcia

• podczas porodu, gdy płód nie mieści się w kanale dróg rodnych → pęknięcie pochwy; przez tą ranę często wydostaje się tłuszcz okołopochwowy (nie krwawi i wygląda jak kawałek kiełbasy)

• uszkodzenie narzędziami lekarskimi

• środki żrące o zbyt stężonych wartościach np. Vagothyl

• może dojść do całkowitego zamknięcia i zlepów ściany pochwy → wydzielina → ropa →ropne zapalenie pochwy → zakażenie macicy → ropomacicze

• leczenie:

• przywrócenie drożności

• usunięcie zrostów

• mogą być komplikacje w porodzie

• odma pochwa (pneumovagina)

• gł. u starszych krów

• jest to przedostanie się powietrza do pochwy w wyniku nieszczelności szpary sromowej (zwiotczenie - starsze i niedożywione)

• konsekwencje: powietrze ma niższą temperaturę niż temp. ciała zwierzęcia drażni więc bł. śluzową pochwy → parcia → wypadanie bł. śluzowej pochwy (częściowe lub całkowite) → uszkodzenie bł. śluzowej, stany zapalne pochwy → kłopoty w zajściu w ciążę

• leczenie: operacja (wycięcie części bł. śluzowej, zwężenie)

• gromadzenie moczu w pochwie

• w następstwie zwiotczenia tkanki łącznej w pochwie - gromadzenie moczu na dnie pochwy

• macica opuszczając się do jamy brzusznej wciąga pochwę i odbyt do jamy miednicznej, tworzy się wgłębienie pod odbytem

• gromadzący się mocz powoduje stany zapalne

• dochodzi do tego u krów:

• starszych

• źle żywionych

• po urazach

• po ciężkich porodach

• część moczu pozostaje na dnie pochwy → drażni → przewlekłe zapalenie bł. śluzowej pochwy → rozszerza się na szyjkę i bł. śluzową macicy → zaburzenia płodności

• krowy takie eliminuje się z hodowli

• przerwanie krocza

• częściej u klaczy (poród trwa szybko)

• podczas ciężkiego porodu

• leczenie chirurgiczne

• następstwa:

• niepełne zamknięcie sromu - zanieczyszczenia sromu i pochwy kałem → permanentne zapalenia bł. śluzowej pochwy

• nowotwory

• u krów bardzo rzadko, bo żyją krótko - kilka lat (do 5 laktacji)

• gł. są to:

• włókniaki

• włókniakomięsaki

• raki

• włókniakobrodawczaki

• guzowata forma białaczki

• leczenie chirurgiczne

• zapalenie przedsionka pochwy (vestibulitis)

• najczęściej występuje razem z zapaleniem pochwy

• często u jałówek, pierwiastek, wieloródek

• związane to jest z dużą ekspozycją na zabrudzenia kałem, ściółką, brudnym ogonem (nieodpowiednie stanowiska) a także z czynnikami wywołującymi zapalenie pochwy

• leczenie:

• środki dezynfekujące

• przemywanie

• maści z antybiotykiem

• usunięcie czynników predysponujących

• wady wrodzone - związane z niedorozwojem jajników, zaburzeniami w budowie pochwy, szyjki macicy

• pochwica (vaginismus) - przeczulica sromu i pochwy (odruchowe napieranie i napinanie mięśni)

SZYJKA MACICY

ma długość 8-12 cm; jest to bardzo ważna część układu rozrodczego - tu dostają się plemniki, tu również deponujemy nasienie podczas inseminacji; zaburzenia w obrębie szyjki przekładają się na płodność;

przyczyny:

• stany zapalne macicy

• niedrożność

towarzyszą one z reguły chorobom pozostałych części układu rozrodczego;

rodzaje zaburzeń szyjki macicy:

• wrodzone nieprawidłowości

1. brak lub niedorozwój szyjki macicy

2. szyjka podwójna (dwa wejścia i dwa ujścia) lub jedna szyjka dwuujściowa

• zwężenie i zbliznowacenie

• następstwo urazów szyjki przy ciężkich porodach

• brutalne unasiennianie - krwawienia, zrosty (niezręczne wprowadzanie pipety)

• zapalenia (cervicitis)

• rzadko występują samodzielnie

• często z zapaleniem pochwy i macicy

• zapalenia dotyczące samej szyjki macicy mogą występować po brutalnym wprowadzeniu kateteru - skaleczenia →zgrubienia → zwężenia, zrosty → niedrożność

• nowotwory

• bardzo rzadko

• gł. są to:

• włókniaki

• włókniakomięsaki

• raki

JAJOWODY

choroby jajowodów mają duży wpływ na płodność - tu ma miejsce zapłodnienie

• zrosty lejka jajowodu z jajnikiem

• stany zapalne jajowodów

wyżej wymienione zmiany dotyczą 20-50% niepłodnych krów ubijanych w rzeźni;

W normalnych warunkach nie można per rectum zbadać jajowodów. Ciężko jest stwierdzić stan zapalny jajowodu; częściej można stwierdzić zrosty jajowodu z jajnikiem - nieprzesuwalny jajnik (świadczy to o przebytych stanach zapalnych). Zrosty w obrębie torebki jajnika powstają na skutek:

• zbyt brutalnego badania jajników

• rozgniatania torbieli jajnikowych

• enukleacji ciałka żółtego

Uniemożliwia to wydostanie się komórki jajowej do jajowodu.

Stany zapalne jajowodów są często następstwem endometritis → niedrożność jajowodów.

Skutki:

• zaburzenia w zapłodnieniu

• obumieranie zarodków

• ciąża jajowodowa (plemniki przechodzą przez jajowód, dochodzi do zapłodnienia → komórka dzieli się i rośnie, ale nie może przedostać się do macicy przez zwężony jajowód)

Rozpoznanie jest prawie niemożliwe.

Metody diagnostyczne:

• 
  przedmuchiwanie jajowodu tlenem lub CO2

• testy barwne nie stosowane w praktyce klinicznej

• USG

Powtarzanie u krów

Wraz ze wzrostem wydajności mlecznej spada wydajność rozrodcza krów; ma miejsce powtarzanie mimo krycia dobrym buhajem w odpowiednim czasie. Dotyczy to 5-20% krów w stadzie. Często u zwierząt przy złych warunkach środowiskowych i żywieniowych. Przyczyny są wielorakie - u ok. 30% zaburzenia w zapłodnieniu lub wczesna śmierć zarodka.

Czynniki:

1. stany zapalne macicy

• gł. E1, E2

• E1 - jedna z najczęstszych przyczyn

• gł. następstwa przebytych wcześniej poporodowych zapaleń macicy - nieznaczne zmętnienie i wzrost ilości śluzu (nie zawsze są rozpoznawalne)

2. schorzenia jajowodów

• gł. zrosty lejka jajowodu z jajnikiem i stany zapalne

• mogą być następstwem stanów zapalnych macicy → niedrożności

3. nieprawidłowe wykrywanie rui

• trwa średnio ok. 18 h

• może pojawić się w nocy i rano już jej nie być

4. błędy unasienniania

• nieodpowiedni czas (do owulacji dochodzi po ustąpieniu objawów rujowych)

5. obniżenie jakości nasienia buhaja przy kryciu naturalnym

6. nieprawidłowe postępowanie z nasieniem

7. zaburzenia owulacji

• opóźniona owulacja

• atrezja (2-3% krów powtarzających)

• przetrwanie pęcherzyka jajnikowego

• torbiele jajnikowe (u kilkunastu % powtarzających krów)

8. czynniki immunologiczne

9. obumieranie zarodków

• stany zapalne

• nieodpowiedni czas unasienniania

CHOROBY GINEKOLOGICZNE U KLACZY

Kontrola aktywności rozrodczej i cyklu rujowego u klaczy

W nowoczesnej hodowli koni nieodzownym jest stosowanie pewnych metod pozwalających na przyspieszanie okresów rozrodczych.

Klacz - sezonowo poliestralne; najniższa płodność; indukcja owulacji i ustalanie terminu krycia ma tu istotne znaczenie.

Metody:

• Zastosowanie sztucznego światła dla przyspieszenia sezonu rozrodczego (tzw. program świetlny).

Światło uważane jest za najważniejszy czynnik wpływający na pobudzenie aktywności rozrodczej klaczy. Metodę tą można używać do przyspieszenia sezonu rozrodczego. Wzrastająca długość dnia świetlnego jest najbardziej istotnym bodźcem zewnętrznym, który prowadzi do stymulacji aktywności jajników z sezonowym brakiem rui (anoestrus). Jednak aby postępowanie było skuteczne, muszą być spełnione następujące warunki:

• określona ilość światła - natężenie 115-130 luksów

• światło ma opóźniać nadejście zmroku

• przedłużenie dnia musi być stosowane w ciągu ok. 2 mies. zaczynając najpóźniej od początku grudnia

• sztuczne przedłużenia dnia świetlnego musi trwać 3-4 h, tak wyłączna długość dnia (naturalnego i sztucznego) wynosiła 15-16 h/24 h

Niektóre klacze mimo to mają długi okres przejściowy o nieregularnych cyklach, często bezowulacyjnych, prowadzący do opóźnienia w wejściu w prawidłowy cykl.

• Wywoływanie rui i owulacji przy użyciu GnRH

Podanie GnRH w jednorazowej dawce - naturalnego lub syntetycznego - prowadzi do krótkotrwałego okresu półtrwania LH. Nie ma więc znaczenia praktycznego. By doszło do owulacji, należy wielokrotnie i często podawać GnRH.

3 metody postępowania:

1. pulsacyjne dawkowanie do krwi przez pompy wszywane w skórę

2. pompy na powierzchni skóry

3. implanty podskórne GnRH

Ten sposób postępowania daje różne efekty, zależnie od sposobu stosowania, wielkości pęcherzyków w chwili rozpoczęcia leczenia (musi być duży pęcherzyk). Najlepsze efekty uzyskuje się, gdy długotrwale stosuje się gonadoliberynę pulsacyjnie przez 28 dni - dozowanie automatyczne (podskórne). Obecnie stosuje się implanty podskórne - w składzie mają analog GnRH (prep. Ovuplant), z którego uwalnia się substancja czynna. Po usunięciu implantu występuje ruja i owulacja, ale musi być odpowiednia wielkość pęcherzyka (min. 30-40 mm średnicy).

2. Stosowanie progesteronu lub progestagenów

Okresowe stosowanie progesteronu przyspiesza wystąpienie rui i owulacji u klaczy, u których jajniki po zimowym anoestrus są w początkowej fazie aktywności. Progesteron stosowany jest gł. u klaczy :

• do regulacji cyklu w okresie przejściowym (późna zima, wczesna wiosna)

• do kontroli rui i owulacji u klaczy z regularnym cyklem

• z przedłużoną rują

• sportowych (przejściowe zahamowanie rui)

• dla podtrzymania ciąży w ciągu pierwszych 100 dni

Preparaty (gł. iniekcyjnie i p.o.):

• progesteron 150mg/dzień + 17β-estradiol 10 mg/dzień przez 10 dni + w ostatnim dniu PG;

owulacja występuje w 10-12 dniu po ostatnim podaniu preparatu (prep. Proest, Parnell - 50 mg progesteronu + 3,3 mg estradiolu)

• Delvosteron (proligeston) 100 mg/ml - podajemy 15 ml, jednorazowa głęboka iniekcja i.m.

• Progesteron 150-200 mg/dzień i.m. przez 15-18 dni

• Altrenogest

• Allylostrenon

• PRID - progesteron + estradiol, przez 10 dni; spirale domaciczne

• CIDR-B - gąbki dopochwowe - progesteron 1,9 g + estradiol 10 mg

Najlepszy efekt uzyskuje się wykorzystując terapię świetlną + progestageny. W zimie 16 h przez 2 mies. i następnie przez 12 dni progestageny. Można dodać choriogonadotropinę.

3. Gonadotropiny

Codzienne iniekcje z wyciągów z przysadek → wzrost pęcherzyków i przyspieszenie rui u klaczy w okresie anoestrus; pęcherzyki muszą być duże (min. 35 mm średnicy).

Synchronizacja rui u klaczy w okresie aktywności płciowej

Jest wiele metod:

1. Skracanie fazy lutealnej przez podawanie PG lub jej analogów

Głównym celem stosowania PG jest wywołanie lizy i zaniku ciałka żółtego (c.ż. u klaczy w ciągu 5 dni po owulacji nie jest podatne na PG). Dawka PG jest o połowę mniejsza niż u krów.

• PG należy podawać jednorazowo, gdy znamy datę owulacji. Podanie w fazie ciałka żółtego → liza → wzrost pęcherzyka i ruja 3-dnia popadaniu PG. Ruja trwa średnio 5-6 dni - owulacja między 7 a 9 dniem.

• Dwukrotne podaje się PG, gdy nie znamy daty owulacji, w odstępach 14 dni. Część klaczy wchodzi w ruję po pierwszym podaniu (60%), reszta po drugim podaniu.

Dla synchronizowania czasu owulacji u większej liczby osobników można podawać hCG.

Podawanie PG u klaczy łączy się z pewnymi ubocznymi reakcjami:

• PG działa na mięśnie gładkie: pocenie się, lekkie objawy morzyskowe, biegunka, przyspieszony oddech

• objawy te po 60-90 min. mijają

• dlatego dawka PG jest o połowę niższa niż u krów

2. Synchronizacja rui przy pomocy progesteronu

Podajemy go przez określony czas. Blokujemy w ten sposób hormony gonadotropowe, które stymulują rozwój pęcherzyków jajnikowych. Sposób podawania:

• zastrzyki

• wkładki dopochwowe

Usunięcie źródła progesteronu stymuluje działanie hormonów przysadki i rozwój pęcherzyków jajnikowych. Ruja występuje 3-5 dni po usunięciu progesteronu, owulacja zaś 8-15 dni. Aby skrócić czas oczekiwania na owulację, podajemy hCG (1500-3000 j.m.) w 5-7 dniu.

• Synchronizacja rui przy pomocy progesteronu, PGF2α i hCG

• dzień 0-9 - codziennie progesteron

• dzień 10 - inj. PGF2α (luteoliza u klaczy z ciałkiem żółtym)

• dzień 15 - inj. hCG

Domaciczne wlewy płynu fizjologicznego:

• rozciągnięcie jej ściany i manipulacje związane z wlewem powodują uwolnienie PG macicznej i luteolizę (gdy klacz jest w fazie czynnej ciałka żółtego - między 5 a 14 dniem cyklu)

• płyn jałowy - 250 ml u małych, do 1 l u dużych klaczy - przez 2-3 dni

• ruja w 3-5 dniu po zabiegu a owulacja 9-11 dni po zabiegu

• skuteczny przy leczeniu cichej rui

• dla przyspieszenia owulacji - hCG

Patologia jajników u klaczy

przyczyny:

1. strukturalne

• zaburzenia chromosomalne - brak lub niedorozwój jajników (tzw. zespół szczątkowych gonad); najczęściej są to aberracje określonych chromosomów płciowych;

główne objawy:

• anoestrus

• nieregularne cykle jajnikowe

• jajniki zwykle bardzo małe (średnica poniżej 0,5 cm)

• niedorozwinięta macica

• szyjka macicy mała, często rozwarta

rozpoznanie: badanie cytogenetyczne

leczenie: brak, klacze nie nadają się do rozrodu

• guzy jajnika

• niewielkie znaczenie

• jako przyczyna niepłodności występuje rzadko, ale częściej niż u bydła

• głównie jednostronne zmiany na lewym jajniku (ok. 70%)

• najczęściej pochodzenia nabłonkowego, łącznotkankowego lub mieszanego

1. nowotwory wywodzące się z warstwy ziarnistej

• jajnik powiększony - średnica powyżej 10 cm

• część guzów wykazuje aktywność hormonalną produkując progesteron (wtedy typowy anoestrus u klaczy) lub testosteron (50%) - wirylizm, produkcja dużej ilości inhibina - blokuje przysadkę i nie dochodzi do sekrecji FSH

• zanik aktywności drugiego jajnika - mały, nieaktywny

• może też dochodzić do produkcji estrogenów - złośliwość, zwiększony popęd

badanie: brak dołu owulacyjnego

diagnostyka:

• wywiad

• badanie kliniczne

• USG

• badanie poziomu hormonów (progesteron, estrogeny, testosteron)

• biopsja

diagnostyka różnicowa:

• cysty jajnikowe (bardzo rzadko)

• normalne jajniki podczas sezonu rozrodczego z dużymi pęcherzykami

• krwiaki jajnika

• ropnie

• inne nowotwory

leczenie: chirurgiczne; często po zabiegu wznowienie aktywności przez drugi jajnik; krycie może skończyć się sukcesem

2. gruczolak torbielowaty

• może wywodzić się z komórek nabłonka, z powierzchni jajnika lub dołu owulacyjnego

• jajnik - powiększony

• klacz może mieć regularne cykle, może zajść w ciążę

• możliwe przerzuty do jamy brzusznej

• guz podzielony pasmami tkanki łącznej

• w środku płyn surowiczy, krwisty lub śluz

• czasem wzrost poziomu testosteronu

rozpoznanie:

• biopsja cienkoigłowa podtorebkowa

• USG

• badanie histopatologiczne

leczenie: chirurgiczne

3. gruczolakorak torbielowaty

• objawy j.w.

• częściej przerzuty

• bolesność jamy brzusznej

• niepokój

• morzyska

4. rozrodczak (dysgerminoma)

• bardzo złośliwy

• często przerzuty do jamy brzusznej, płuc

• szary, gładki, miękki, jednolity guz, z licznymi cystami

• spadek m.c.

5. lymphosarcoma, hemangioma, …. - bardzo rzadko

• krwiaki jajnika (hematoma ovarii)

• występują podczas sezonu rozrodczego, gł. podczas owulacji

• klacz ma normalny cykl rujowy

• krwiak znika zwykle samoistnie po 2-3 cyklach

• w przypadku jego zakażenia tworzy się ropień jajnika

• dół owulacyjny jest zawsze wyczuwalny

• często występują na bardzo dużych pęcherzykach - średnica 7-10 cm

• też na nieowulacyjnym pęcherzyku

bad. per rectum:

• trzeszczenie podczas omacywania

• jajnik stopniowo zmniejsza się

leczenie:

• brak

• w przypadku stałej resorpcji krwiaka może dojść do jego kalcyfikacji i przerostu tkanką łączną

• ropnie jajnika

• komplikacje po:

• punkcji jajnika

• droga hematogenna - np. krwiak pęcherzyka

• objawy:

• jajnik powiększony, chełbocący, bolesny

• uogólnienie procesu - bakteriemia z ciężkimi objawami ogólnymi

• leczenie:

• chirurgiczne usunięcie jajnika wraz z ropniem

2. czynnościowe

• zanik jajników (niedoczynność jajników)

• etiologia:

• niedożywienie jakościowe i ilościowe

• zaawansowany wiek klaczy

• przewlekłe, wyniszczające choroby

• inwazje pasożytnicze

• guzy nowotworowe przysadki mózgowej

• niedoczynność przysadki mózgowej

• intensywna użytkowość

• laktacja (u niektórych klaczy ruja nie występuje podczas karmienia źrebiąt)

• nieumiejętne stosowanie terapii hormonalnej

• brak ruchu, ciemne i zimne stajnie

• aklimatyzacja do nowego środowiska

• objawy: brak rui

• w badaniu klinicznym obserwuje się jajniki małe (3×3×3 cm), konsystencji twardej

• diagnostyka:

• USG

• wskazane bad. laboratoryjne - hematologiczne, koproskopowe, biochemiczne

• leczenie: zależy od etiologii

• jajniki z licznymi nieowulującymi pęcherzykami jajnikowymi

• powstają zwykle w okresie przejściowym tzn. przy przejściu z okresu zimowego anoestrus do regularnych cykli jajnikowych na wiosnę

• etiologia:

• niedostateczna podaż LH z przysadki mózgowej i brak lub opóźnienie owulacji

• owulacja na początku diestrus nie wpływa na cykl

• później powoduje, że ciałko żółte nie reaguje na PG - dłuższe diestrus

• objawy:

• przedłużenie objawów rui

• powiększone dwa jajniki

• liczne pęcherzyki jajnikowe

• brak owulacji pod koniec rui

• dół owulacyjny dobrze wyczuwalny

• owulacja w okresie międzyrujowym

• leczenie:

• często samoistne wyleczenie

• zastosowanie hCG - 2500 j.m. i.v. (nie zawsze skuteczne)

• terapia świetlna

• zapobieganie: wcześniejsze wyprowadzanie na pastwiska

• małe jajniki (3×3×3 cm)

• przed uzyskaniem dojrzałości płciowej

• często w zimowym anoestrus - gdy jajniki są nieczynne

• ciałko żółte przetrwałe (corpus luteum persistens)

• jedna z częstszych przyczyn anoestrus w sezonie rozpłodowym

• gdy czas utrzymania ciałka żółtego jest większa niż 20 dni (najczęściej od 35 do 90 dni)

• etiologia:

• pseudogravitas - zwykle w wyniku obumarcia płodu lub zarodka

• anoestrus laktacyjne - u niektórych klaczy po wyźrebienia lub po niewykorzystanej tzw. rui poźrebięcej

• zapalenie błony śluzowej macicy - zaburzenie syntezy i uwalniania PGF2α

• przypadki bez wyraźnej przyczyny

• objawy:

• brak rui

• poziom progesteronu powyżej 1 ng/ml przy ujemnym wyniku badania na ciążę

• szyjka macicy typowa dla diestrus tj. blada i sucha

• USG - kilkakrotnie stwierdzamy ciałko żółte

• leczenie:

• PGF2α - z reguły ruja 2-4 dnia po podaniu

• uważać przy podawaniu klaczom z objawami astmatycznymi - zwężenie oskrzeli

• niekiedy stosujemy podwójne podanie PGF2α w odstępie 8 dni

• wytwarzanie podwójnych lub potrójnych pęcherzyków jajnikowych

• część klaczy ma podwójną lub potrójną owulację nawet w kilku po sobie następujących rujach

• prowadzi to dość często do ciąży bliźniaczych (niewskazane u klaczy!!)

• owulacje poszczególnych komórek jajowych następują zwykle w odstępie 14 h

• nie należy takich klaczy kryć (wyniki badania USG)

• przyczyny:

• uwarunkowania genetyczne

• nieodpowiednie stosowanie hormonów

• atrezja pęcherzyków = zarastanie pęcherzyków jajnikowych

• zwykle na początku lub na końcu sezonu rozpłodowego - taktowane wtedy jako fizjologiczne

• w środku sezonu jest to patologia

• objawy:

• są objawy rujowe, bo synteza estrogenów występuje przed atrezją

• niekiedy ruja jest nawet przedłużona

• w badaniu per rectum wyczuwa się jeden lub kilka pęcherzyków, które jednak nie mają średnicy większej niż 4 cm i znikają bez owulacji (nigdy nie stają się fluktujące)

• rozpoznanie:

• badanie per rectum lub USG - kontrola jajnika rano i wieczorem

• brak krystalizacji śluzu szyjkowego

• poziom progesteronu nie przekracza wartości 1 ng/ml (też po rui jest bardzo niski, bo nie powstało ciałko żółte)

• leczenie:

• pozytywnie oddziałuje wyjście na pastwisko oraz wprowadzenie tzw. programu świetlnego w zimie

• w środku sezonu:

• GnRH - 10 μg co 6 h i.m. - 4 razy

• PMSG (eCG) - 2000 I.E. i.m. w 3 kolejnych dniach

• wlewy domaciczne 0,5 l 0,9% NaCl - stymulacja funkcji jajników

• estrogeny przez 5-8 dni (8-10 μg oestradiolum benzoicum i.m.) - powoduje uwrażliwienie podwzgórza na działanie endogennego GnRH → wzrost FSH i LH → prawidłowy wzrost i dojrzewanie pęcherzyka Graafa → owulacja

• należy pamiętać o niebezpieczeństwie wystąpienia podwójnej owulacji

• owulacja opóźniona (pęcherzyk przetrwały, folikulostaza)

• nie dochodzi do pęknięcia pęcherzyka mimo objawów rui

• ponownie pojawia się ruja w krótkim okresie czasu

• diagnoza oparta na badaniu per rectum po kryciu

• leczenie: stosowanie hCG lub GnRH w celu wymuszenia pęknięcia pęcherzyka jajnikowego

• torbiele jajnikowe (cysty pęcherzykowe)

• częstość występowania:

• 
  bydło - najczęściej

• małe przeżuwacze

• świnie

• psy

• koty

• klacze - bardzo rzadko

• trudna diagnostyka, bo normalne pęcherzyki wielkości 7 i więcej cm występują często u klaczy

• mogą im towarzyszyć objawy silnie wyrażonej behawioralnie rui i nerwowość będąca skutkiem podrażnienia otrzewnej

• są klacze, u których w okresie około owulacyjnym jest wyraźne odczuwanie bólu, nimfomania

• USG - torbiele jajnikowe dookoła jajnika w postaci kawern z płynem surowiczym z otoczką

• palpacyjne - jajnik powiększony, twardy, przypomina kiść winogron

• często występują torbiele około jajnikowe - w okolicach jajowodu

• leczenie:

• przy cystach - hCG, GnRH, ale mała efektywność

• często ovariohisterectomia

Wykład 8 29.05.2009r.

Zaburzenia rui i cyklu rujowego u klaczy.

Zaburzenia rui.

• cicha ruja

• ruja skrócona

• ruja wydłużona

• ruja utrzymująca się, ataki rui, nimfomania

• ruja podzielona

Klacze są poliestralne sezonowo; cykl rujowy jest zależny od ilości światła, dlatego najważniejsze miesiące to późna wiosna, lato i jesień.

Ad. 1. Cicha ruja.

• jest to niewystępowanie zewnętrznych objawów rujowych podczas sezonu rozrodczego pomimo cyklicznych zmian na jajnikach i drogach rodnych klaczy;

• występuje zwłaszcza u klaczy odchowujących źrebięta lub klaczy, które są odłączone od źrebiąt lub stada (podłoże emocjonalne);

• klacze są podatne na anafrodyzję - w ciągu pierwszych kilku miesięcy po urodzeniu źrebięcia; dotyczy to zwłaszcza samic bardzo nerwowych i bardzo płochliwych, klaczy młodych (pierwsza ruja);

Rozpoznanie:

ustalenie, czy klacz pomimo braku zewnętrznych objawów rui ma prawidłową aktywność jajników (cykle rujowe) poprzez:

• badanie per rectum i USG

• badanie wagino skopowe co 2-3 dni; badania te mają na celu ustalenie stadium cyklu

Leczenie:

• estradiol i.m. dopóki nie wystąpi ruja z typowymi dla niej objawami zewnętrznymi (ok. 3 dni), a następnie krycie

• gdy jest ciałko żółte na jajniku można podać PGF2α, następnie hCG w celu ustalenia dokładnego czasu inseminacji

Ad. 2. Ruja skrócona.

• występuje rzadko, niekiedy na początku lub pod koniec sezonu rujowego;

• najkrótsza ruja (3-6 dni) występuje w okresie bliskim zrównania letniego tj. w okresie szczytowej aktywności sezonowej klaczy

Ad. 3. Ruja wydłużona.

• zjawisko częste na początku sezonu

• też w przypadku atrezji pęcherzyków, tworzeniu się nieowulujących pęcherzyków krwotocznych, opóźnionej owulacji oraz obecności cyst na jajnikach (rzadko)

• u niektórych samic przedłużone jest proestrus - wprawdzie klacz reaguje pozytywnie na ogiera, ale go nie toleruje

Leczenie:

• preparaty zawierające LH

Ad. 4. Nimfomania (utrzymująca się ruja, ataki rui).

• klacz stale znajduje się w fazie rui i wykazuje nasilone objawy rujowe;

• może dojść do skrócenia okresów międzyrurowych do 3-4 dni;

• niekiedy atakuje ogiera, jest niebezpieczna dla otoczenia;

• czasem objawy te występują też poza rują;

Leczenie: usunięcie przyczyny

• progestageny np. Delvosteron 15 ml i.m.

• jeśli nie pomaga hormonoterapia, chirurgiczne usunięcie jajników - sam zabieg usuwa objawy nadmiernego popędu płciowego w 50-60 % przypadków; często kastracja nie daje efektów, bo może to być skutek zmian w psychice klaczy oraz znacznego stopnia agresywności; też przy guzach nadnerczy i przysadki;

Ad. 5. Ruja podzielona.

• rozpoczyna się nagle i nagle się kończy, potem znowu się rozpoczyna;

• może to być związane z falowym wzrostem pęcherzyków (2-3 fale pęcherzyków);

Nieprawidłowości cyklu rujowego.

• acyklia

• cykl wydłużony

• cykl skrócony

Ad. 1. Acyklia.

• stan fizjologiczny lub patologiczny żeńskich narządów rozrodczych;

• brak cyklicznych zmian czynnościowych czy morfologicznych w jajnikach przy braku objawów zewnętrznych rui;

• rodzaje:

• acyklia poporodowa

• acyklia nie związana z porodem

• fizjologicznie u młodych i starszych klaczy

• ciąża

• fizjologicznie w okresie sezonowego anoestrus

Acyklia poporodowa.

• u klaczy najszybciej ze wszystkich samic dochodzi do pojawienia się pęcherzyka i wykształcenia komórki jajowej po porodzie (7-8, gł. 9 dni po porodzie);

• większość klaczy do 20 dnia po porodzie wykazuje objawy rui;

• czynniki powodujące, że nie dochodzi do rui i dochodzi do acyklii:

• ciężki poród

• zatrzymanie łożyska

• poporodowe zapalenie macicy ( zaburzenia w kurczeniu, inwolucji macicy oraz w wydalaniu odchodów poporodowych)

• jeśli klacz nie zostanie pokryta po porodzie, jest bezowulacyjna ruja lub nie występuje w ogóle ruja, to u znacznego % klaczy nie dochodzi do wystąpienia kolejnej rui po 3 tyg. (utrzymuje się to dość długo)

• jeśli poród miał miejsce w zimie, to u wielu karmiących klaczy, które nie zostały zaźrebione podczas pierwszej rui ma miejsce zanik aktywności jajników; uważa się, że ten stan ma związek z laktacją klaczy (anoestrus laktacyjne); stan taki może trwać 2-3 mies., niekiedy do czasu odsadzenia źrebięcia; jajniki takiej klaczy nie zawierają z reguły pęcherzyków lub są one bardzo małe; klacze są obojętne w stosunku do ogiera i nie dają się pokryć;

• przyczyną takiego stanu może też być ciałko żółte przetrwałe;

Zapobieganie acyklii:

• podanie PGF2α w 5-6 dniu po porodzie

• jeśli mimo to ruja nie wystąpi mniej więcej do 20 dnia po porodzie, powtórzyć podanie PGF2α po 12 dniach

Acyklia nie związana z porodem.

1. przewlekłe choroby

2. stany niedoborowe

3. aplazja, zanik jajników

4. guzy jajników

5. ciałko żółte przetrwałe

np. u koni sportowych, intensywnie trenowanych → przetrenowanie → acyklia;

wyraźnym obrazem acyklii jest brak objawów rui;

Rozpoznanie:

• badanie per rectum co 1 tydzień

• badanie wagino skopowe

• USG - małe, guzowate jajniki

• oznaczenie poziomu progesteronu - poniżej 1 ng → jajniki nieaktywne

kilkanaście ng → ciałko żółte przetrwałe

Leczenie:

• usunięcie czynników predysponujących

• błędy żywieniowe

• odrobaczenie

• wzrost ekspozycji na światło - min. 16 h/dzień

• wypas na pastwisku

• kontakt z ogierem

• podawanie do macicy 0,5-1 l płynu fizjologicznego co 5 dni → działanie luteolityczne

• jeśli niski poziom progesteronu - preparaty indukujące cykl np. hormony podwzgórzowe

• gdy wysoki poziom progesteronu - istnieje ciałko żółte przetrwałe lub rzadko torbiele - wtedy podajemy PGF2α; jeśli po jednej iniekcji brak rui, to po 8-12 dniach druga iniekcja PGF2α (dawki o połowę mniejsze niż u krów)

Ad. 2. Cykl wydłużony.

• następstwo istnienia c.ż. przetrwałego;

Ad. 3. Cykl skrócony.

• często na początku sezonu rozrodczego;

• może występować w przypadku niewydolności c.ż. czy stanów zapalnych;

Zapalenie macicy u klaczy.

• jedna z najczęstszych chorób tego narządu;

• poważna przyczyna zaburzeń płodności klaczy;

• skutkiem są straty w rozrodzie z powodu niepłodności i ronień;

• różne postacie zapaleń macicy

• endometritis - zap. błony śluzowej

• myometritis - zap. mięśniówki

• u krów wykrycie stanów zapalnych macicy jest łatwiejsze niż u innych gatunków, bo macica jest powiększona, są wycieki i powtarzanie rui;

• u klaczy często objawy są słabiej wyrażone, rzadko gromadzi się tak duża ilość wysięku zapalnego lub patologicznej zawartości macicy, by pojawiły się upławy;

• macica klaczy ma mniejsze właściwości sekrecyjne niż krowy;

• u klaczy większość płynów jest wchłaniana (większe zdolności resorpcyjne lochii), podobnie u lochy;

• w większości przypadków zapalenie macicy związane jest z różnymi czynnikami predysponującymi i zaburzeniami lokalnych mechanizmów obronnych - fizycznych i innych;

Mechanizmy obronne nieswoiste:

• śluz w macicy z lizozymem

• fagocytoza

• czynniki opsonizujące

• skupiska grudek limfatycznych - produkcja Ig

W dużym stopniu zależy od fazy cyklu rujowego:

• przed rują trudniej dochodzi do zapalenia, bo jest zwiększona czynność obronna (wzrost aktywności fagocytów);

• w fazie lutealnej łatwiej dochodzi do zakażenia;

Przyczyny endometritis: zakaźne i niezakaźne

czynniki zakaźne:

• bakterie - głównie

• Taylorella equigenitalis - w Polsce nie występuje

• Streptococcus equi - 2/3 przyczyn zapaleń u klaczy

• E. coli - obecność związana jest z nieszczelnością dróg rodnych (urovagina, pneumovagina, kloaka)

• Pseudomonas aeruginosa (warunkowo chorobotwórczy, wywołuje zapalenie u tzw. klaczy wrażliwych - z obniżoną odpornością)

• Klebsiella pneumoniae

• wirusy

• głównie HV końskie

• wirus zapalenia tętnic

• grzyby - po długim miejscowym leczeniu antybiotykami

• Candida

• Aspergillus

• Mucor

mogą powodować okresowo problemy terapeutyczne i kłopoty z zajściem w ciążę;

Z próbek z wydzieliny macicy izolujemy:

1. bakterie powodujące zapalenie innych narządów

• paciorkowce α i β hemolityczne

• gronkowce

• Chlamydie

• E. coli

2. drobnoustroje powodujące choroby układu rozrodczego

• Klebsiella

• Taylorella

3. warunkowo chorobotwórcze - wywołują sporadycznie stany zapalne, głównie przy obniżonej odporności;

• Proteus

• Pseudomonas

• beztlenowce

4. grzyby

• Candida

• Aspergillus

5. wirusy

Czynniki sprzyjające wystąpieniu zapalenia macicy:

• zanik więzadeł utrzymujących we właściwym położeniu pochwę i srom

• mechaniczne uszkodzenie szyjki macicy i sromu czy też krocza

• ciężki poród

• uraz

• u starszych nieszczelność sromu → zasysanie powietrza → pneumovagina - gromadzące się powietrze prowadzi do zapalenia w obrębie pochwy i szyjki macicy, bo temperatura powietrza jest niższa i drażni błonę śluzową powodując parcie i stany zapalne; zapalenie przenosi się na szyjkę macicy i macicę; następstwem może być niepłodność; wadę tę należy korygować (plastyka sromu);

• dostanie się bakterii podczas aktu krycia

• niewłaściwa higiena podczas badania ginekologicznego

• zaburzenia okresu poporodowego

• zatrzymanie łożyska

• poporodowa atonia macicy

• opóźniona inwolucja macicy

• spadek aktywności jajników

• słaba estrogenizacja podczas rui

• spadek obronności macicy - po kryciu - postanówkowe zapalenie macicy (normalnie drobnoustroje są fagocytowane)

• długotrwałe podawanie antybiotyków

• obniżona odporność miejscowa macicy u starszych klaczy

Ponieważ do endometritis u klaczy może dojść po zanieczyszczeniu macicy w trakcie krycia lub porodu oraz w przypadku zmian anatomicznych prowadzących do utraty szczelności dróg rodnych, płodność klaczy związana jest ze zdolnością oczyszczania się macicy z zanieczyszczeń (ze sprawnością układu obronnego macicy).

Układ obronny macicy eliminuje wszystkie czynniki szkodliwe - gł. drobnoustroje. Jeśli układ ten jest uszkodzony, drobnoustroje dłużej się utrzymują, co prowadzi do zapalenia (niekorzystne warunki).

Układ obronny:

• ma zdolność do uwalniania się z nadmiaru płynu, po kryciu i po porodzie

• ze złuszczonego nabłonka i drobnoustrojów

• charakteryzuje się sprawnością fagocytarną neutrofili

• immunozależny mechanizm bakteriobójczy komórek obronnych → brak opsonin, które usprawniają właściwości bójcze komórek żernych

Klacze można podzielić na dwie grupy:

1. takie, u których łatwo dochodzi do zapalenia

2. takie, u których trudno dochodzi do zapalenia

Istotne znaczenie ma tutaj:

• zdolność do mechanicznego oczyszczania się macicy

• sprawna motoryka macicy - gł. element obronny przed zakażeniem

• klacze, u których łatwiej dochodzi do zakażenia charakteryzują się niedoborem immunologicznym - m.in. brak opsonin (wspomagają funkcje bójcze komórek obronnych)

• jeśli doświadczalnie wprowadzono drobnoustroje - u klaczy opornych miała miejsce szybka ich neutralizacja i usunięcie

• oporność ma też związek z wiekiem - starsze bardziej wrażliwe na zapalenie macicy

Zapalenie macicy u klaczy można dzielić na różne rodzaje.

1. Droga zakażenia

• droga wstępująca - z pochwy i szyjki macicy

• droga zstępująca - hematogenną i limfogenna - tą drogą zakażać mogą paciorkowce gł. β-hemolityczne - w zainfekowanych węzłach chłonnych, płucach, gruczole mlekowym klaczy; gruczoł mlekowy może być zakażony z innych części ustroju;

do zakażenia może dojść w każdym okresie cyklu reprodukcyjnego klaczy:

• porodowy

• poporodowy

• krycia

• unasienniania

• podczas badania

2. Podział stanów zapalnych

• nieżytowe

• nieżytowo-ropne

• ropne

• ropomacicze

• endometritis sicca - suche zapalenie błony śluzowej macicy - brak wypływu, tylko odczyn zapalny dotyczący błony śluzowej; może być beztlenowcowe;

3. Podział ze względu na czas trwania

• ostre - gł. poporodowe

• przewlekłe - gdy niewielkie zmiany ropne

• złe samopoczucie

• septicemia

• rokowanie złe

4. Podział ze względu na czas występowania

• w okresie poporodowym

• poza okresem puerperium

• postanówkowe (po kryciu)

• po zabiegach na macicy

• towarzyszące innym schorzeniom

5. Ostatni podział

• zakaźne zapalenie macicy

• przewlekłe zapalenie

• postanówkowe

• zwyrodnieniowe zaburzenia błony śluzowej macicy

Zakaźne zapalenie macicy u klaczy

• Taylorella equigenitalis

• przenoszone drogą płciową - podczas krycia lub badania np. wagino skopowego

• ogier - bezobjawowy nosiciel - drobnoustroje bytują na powierzchni narządów płciowych

• ostry przebieg

• objawy do 48 h od zakażenia

• gł. śluzowo-ropny wyciek z dróg rodnych - najczęściej 8-10 dnia po zakażeniu

• stan zapalny - objęta jest pochwa, szyjka macicy i macica

• wyciek zawiera dużo neutrofili

• obfity wyciek obserwowany jest w okresie rui

• wyciekająca ropa może brudzić spód ogona i okolice uda

• u zakażonych klaczy ruja wydłużona a skrócona faza lutealna; związane jest to z wydzielaniem PG przez objętą przez zapalenie macicę

• u niektórych klaczy może nastąpić spontaniczne wyleczenie - pod koniec sezonu zaźrebić; jednak klacze takie bardzo często są siewcami zarazka (kilka mies. i dłużej)

• Taylorella najczęściej bytuje w dole żołędzi otaczającym wyrostek cewki moczowej i w świetle cewki moczowej tuż przy ujściu

• u klaczy najczęściej w dole łechtaczki;

• stąd też najczęściej pobiera się wymazy do badania

• z dołu łechtaczki

• z okolicy około cewkowej

• leczenie

• kłopotliwe i mało skuteczne

• u klaczy - domaciczne wlewy antybiotyków np. chlorheksydyna, nitrofumaran

• zarazek wrażliwy na większość antybiotyków

• czas leczenia 5-7 dni

• zakaz krycia przez bardzo długi okres czasu

• badania bakteriologiczne - kilkakrotnie wynik ujemny, dopiero wtedy można kryć

• u samców - chlorheksydyna, maści antybiotykowe na prącie; też wynik musi być kilka razy ujemny, by móc kryć

Przewlekłe zapalenie macicy u klaczy

• gł. Streptococcus zooepidemicus, E. coli

• zakażenie szerzy się z pochwy do macicy lub w wyniku zanieczyszczenia kałem

• jeśli lokalny układ odpornościowy jest sprawny, ma miejsce eliminacja drobnoustrojów

• jeśli są zaburzone funkcje odpornościowe - zakażenie utrzymuje się dłuższy okres czasu

• główna przyczyna zaburzeń płodności, gł. u starszych klaczy

Zapalenie postanówkowe (po kryciu)

• związane z kryciem i wprowadzaniem nasienia do macicy

• fizjologicznie nadmiar nasienia jest usuwany z macicy (do 5 dnia)

• zaburzenia lub patologiczne zawieszenie macicy powoduje zaleganie nasienia w macicy → zapalenie

• u wszystkich klaczy występuje tzw. fizjologiczne endometritis spowodowane depozycją nasienia wraz z towarzyszącymi zanieczyszczeniami w macicy; sugeruje się, że to plemniki a nie bakterie indukują fizjologiczny odczyn zapalny

• klacze oporne na zapalenie oczyszczają macicę w ciągu 24 h

• klacze dość wrażliwe - brak tej właściwości

• płyn, który gromadzi się w macicy (nasienie) stanowi pożywkę dla bakterii → namnażanie i zapalenie

• z reguły zarodek obumiera i wycieka z pochwy po ok. 40 dniach

• zapobieganie:

• USG ok. 4 h po kryciu

• jeśli stwierdzi się płyn w macicy średnicy 1 cm podaje się oksytocynę lub płucze się 1,5 l ciepłym płynem fizjologicznym (należy go dokładnie zlewarować) 4-12 h po kryciu

• czasem oksytocyna + antybiotyki - ma na celu usunięcie niepotrzebnej zawartości z macicy; wtedy zarodek wędrując do macicy 5 dni) napotyka na dogodne warunki w macicy

• ważnym czynnikiem prowadzącym do zapalenia jest nieprawidłowe zawieszenie macicy

• prawidłowo - wygięte płozy

• u starszych lub z uszkodzeniami, źle odżywionymi - macica nie jest półokrągła tylko załamana → skłonność do postanówkowego zapalenia bł. śluzowej (bo trudno usunąć nasienie)

Rozpoznanie zapaleń macicy:

• badanie zewnętrzne

• bad per rectum macicy

• wziernikowanie pochwy

• pobieranie materiału do badań bakteriologicznych, cytologicznych

• badanie endoskopowe

• pobieranie wycinków do badań histopatologicznych, by stwierdzić rodzaj zmian błony śluzowej - leczyć czy nie

Wykład 9 05.06.2009r.

Badanie kliniczne:

• często występuje nieszczelność sromu, co prowadzi do powstania odmy pochwy

• oglądając można też stwierdzić wyciek

Badanie przez pochwę:

• czy ściany szczelnie przylegają do siebie

• czy nie ma stanów zapalnych

Badanie per rectum:

• oceniamy położenie, wielkość, konsystencję, kształt macicy

USG:

• pozwala na określenie wielkości macicy i grubości jej ścian

Próbki do badań laboratoryjnych pobierać najlepiej w czasie rui!!

• flora mieszana - świadczy najczęściej o zanieczyszczeniu próbek

• flora „czysta” (czyste kultury) - świadczy o stanie zapalnym macicy

badanie cytologiczne	badanie bakteriologiczne	rozpoznanie
+	+	endometritis
+	-	endometritis
-	+	endometritis
-	-	macica zdrowa

Badania cytologiczne i bakteriologiczne powinno się wykonywać razem.

Sposób leczenia stanów zapalnych zależy od:

• czasu trwania choroby

• postaci zapalenia

• rodzaju zarazków

• stanu ogólnego i dróg rodnych klaczy

Do metod leczniczych należą:

• stosowanie antybiotyków przez 3-5 dni przy endometritis catarrhalis; wcześniej należy wypłukać macicę ciepłym roztworem płynu fizjologicznego (3-5 litrów - aż wypływający płyn będzie klarowny)

• połączenie miejscowego i ogólnego podawania antybiotyków (przy podejrzeniu endogennego źródła zakażenia macicy)

• stosowane antybiotyki:

• penicylina (skuteczna przeciwko paciorkowcom)

• ampicylina

• detreomycyna (szerokie spektrum, obecnie wycofana)

• gentamycyna

• neomycyna

• kanamycyna

• streptomycyna

• nystatyna

• clotrimazaol

• u bydła gł. tetracykliny, ale działają drażniąco i są wycofywane

• nie można wlewać do macicy preparatów oleistych!

• można do macicy stosować wszystkie preparaty do leczenia wymienia (mastitis)!

• do leczenia zapalenia można stosować też Rivanol (barwniki akrydynowe), Vagothyl 0,5 - 1%

• płyn Lugola ma silne działanie drażniące i może dojść do wystąpienia objawów morzyskowych (kolka) po podaniu

• można też stosować wlewy domaciczne surowicą! - należy pobrać od klaczy krew, odwirować i podać surowicę, która zawiera ciała odpornościowe

• kiedyś podawano krew z heparyną

• w czasie takiego leczenia powinno się stosować preparaty pobudzające odporność ogólną

Po leczeniu należy zbadać klacz (ok. 10 dnia po zakończeniu kuracji). Rekonwalescencja po stanie zapalnym powinna trwać 6-10 tyg. Czas ten jest potrzebny do regeneracji błony śluzowej macicy. Przy braku rui należy podać prostaglandyny, ale w dawce o połowę niższej.

Endometrosis

• zmiany degeneracyjne w błonie śluzowej macicy

• szczególnie u klaczy starszych (powyżej 15 lat)

• jest to stan błony śluzowej macicy, w której występują zmiany degeneracyjne bez obecności stanów zapalnych

• uszkodzenia te mają charakter zwłóknienia, zastojów limfy, zrostów wewnątrz macicy i cyst endometrialnych

• preparat histopatologiczny - plazmocyty, limfocyty, makrofagi

• makroskopowo można obserwować torbiele limfatyczne i zrosty w świetle macicy

• płody urodzone są mniejsze, słabiej rozwinięte

• USG - cysty, które mogą zawierać płyn, często w pobliżu naczyń limfatycznych

• 2 rodzaje cyst:

• gruczołowe - powstają w wynik rozszerzenia i zwłóknienia gruczołów macicznych, szczególnie po przebytej ciąży i atonii mięśniówki macicy; są mikroskopijnej wielkości, zawierają płyn lub zagęszczoną, bezpostaciową, kwasochłonną substancję

• limfatyczne - pojedyncze lub wielokomorowe zatoki wypełnione płynem; objętość od kilku do kilkunastu cm; częstotliwość występowania 1-50%

• najczęściej cysty lokalizują się w miejscu połączenia rogów macicy; utrudniają zagnieżdżenie i rozwój zarodka

• rozpoznanie:

• USG

• badanie endoskopowe

• badanie histopatologiczne (biopsja)

• większe cysty mogą być wyczuwalne rektalnie

• leczenie:

• endometrioza jest nieodwracalna

• metody fizyczne:

• wygniatanie cyst ręką wprowadzoną do macicy

• wycinanie za pomocą kleszczy biopsyjnych

• aspiracja ich zawartości

• usuwanie przy pomocy endoskopu z elektrokauterami

• metody chemiczne:

• DMSO itp.

• kolagenoza

• kerozyna (benzyna lotnicza 250-500)

• cysty wygniatamy w pierwszej rui po porodzie

• często może dojść do krwawienia, więc po zabiegu powinno się wypłukać macicę, podać oxytocynę i środki hamujące krwawienie

Biochemiczne metody sterowania rozrodem świń

Liczba odsadzonych i odchowanych prosiąt zależy od:

• liczby porodów w ciągu roku - 60%

• liczby prosiąt urodzonych w miocie - 20%

• wskaźnika padnięć prosiąt - 20%

Od lochy powinno się uzyskiwać 2,3 miotu w ciągu roku przy założeniu, że prosięta zostają przy matce przez 6 tyg. Powinno być odchowane ok. 20 prosiąt w ciągu roku.

Przyczyny niskiej plenności loch:

• niewłaściwy termin i ilość krycia

• wykorzystanie tego samego knura

• krycie loszek niedojrzałych do rozpłodu (najwcześniej można kryć w drugim cyklu owulacyjnym)

• nadmierna eksploatacja loch w trakcie laktacji

• zbyt wysoki udział loszek w stadzie podstawowym

• rasa - białe są bardziej plenne niż kolorowe

• heterozja

• pora roku

• nadmierna utrata masy ciała

Metody biotechniczne sterowania rozrodem:

• stymulacja i synchronizacja owulacji

• inseminacja

• diagnostyka ciąży

• indukcja porodów

• kontrola czasu trwania porodu

Ad. 1.

stymulacja rui - cały zespół zabiegów zmierzających do pobudzenia aktywności układu podwzgórzowo-przysadkowo-jajnikowego, czego następstwem jest wystąpienie rui i owulacji

Biologiczne metody stymulacji:

• poprawa żywienia po względem ilościowym i jakościowym

• tzw. uderzenie białkowo-witaminowe (żywienie loch i loszek do syta paszami o odpowiedniej ilości białka, składników energetycznych, mineralnych i witaminowych)

• postępowanie to powinno być poprzedzone krótkotrwałą głodówką

• podawanie mikro- i makroelementów i witamin przy ich niedoborze

• poddanie samic działaniu krótkotrwałego stresu, np. transport, zmiana kojców - indukują wystąpienie rui w ciągu 5-7 dni

• istotnym źródłem bodźców i czynników aktywacji funkcji płciowych jest knur (2 razy w ciągu dnia spacer knura korytarzem wśród kojców, gdzie przebywają nieprośne samice)

• sztuczne feromony, które rozpyla się w powietrzu np. preparat SOA (sex odor aerozol)

• światło 14-16 h/dzień

Stymulacja rui i owulacji preparatami hormonalnymi:

• stosowane, gdy samice osiągnęły już dojrzałość płciową (rozpłodową) oraz są właściwie żywione i utrzymywane

• do indukowania rui nadają się wyłącznie preparaty gonadotropowe - PMSG i hCG oddzielnie lub w mieszaninie

• nie stosuje się syntetycznych hormonów estrogennych!

• stymulacja owulacji u świń przy pomocy gonadotropowych preparatów hormonalnych zalecane jest:

• u loszek, które osiągnęły dojrzałość rozpłodową (m.c. ok. 120 kg i wiek 8 mies., ale nie wykazują objawów rui)

• u pierwiastek po odsadzeniu od nich prosiąt

• u loch po odsadzeniu prosiąt jeśli do 10 dnia po odsadzeniu nie ma objawów rui

• najlepsze efekty uzyskuje się podając gonadotropiny w pierwszym dniu po odłączeniu prosiąt!!

• przyczyną braku wystąpienia objawów rujowych po odsadzeniu jest mała ilość estrogenów, bo jest niska ilość dojrzewających pęcherzyków - a to spowodowane jest niskim poziomem hormonów gonadotropowych lub niską częstotliwością ich wyrzutu

• preparaty hormonalne do stymulacji rui u świń:

• Biogonadyl (hCG)

• Chorulon (hCG)

• PG-600 (PMSG + hCG) - Suidan, Gestavet, Serodon - mają taki sam skład

• Serogonadotropina (PMSG)

• SOA - aerozol skierować w okolicę tarczy ryjowej świni; są to syntetyczne feromony inicjujące zapach feromonów knura; stosowane w okresach okołorujowych

Synchronizacja rui u loszek:

• u młodych loszek stosuje się jedną dawkę PG-600 - ruja występuje między 3 a 6 dniem od podania; krycie po 24 h od wystąpienia rui; loszki mogą być kryte lub inseminowane w pierwszej rui, ale powinno się odczekać, bo druga ruja charakteryzuje się większą plennością

• preparat Regumate (altrenogest - substancja ta cechuje się właściwościami gestagennymi - działa podobnie jak progesteron) - podobnie jak progesteron na drodze ujemnego sprzężenia zwrotnego blokuje uwalnianie hormonów przysadki FSH i LH, przez co wstrzymuje owulację i wystąpienie objawów rujowych

• preparat podaje się loszkom pogrupowanym do paszy przez 18 dni

• w okresie od 4 do 9 dnia po zaprzestaniu podawania preparatu należy obserwować samice w kierunku wystąpienia objawów rujowych

• kryć (inseminować) ok. 24 h po wystąpieniu pierwszych objawów rujowych

• korzystne jest podanie PG-600 w okresie 24 h po zaprzestaniu podawania prep. Regumate

• okres karencji Regumate wynosi 21 dni

• dawka - 5 mg/dobę

• preparat podawać świniom indywidualnie przez 18 dni, najlepiej rano do paszy

SEMESTR TRZECI

Wykład 1 07.10.2009r.

Szczegółowy sposób postępowania:

1. wybrać pożądaną liczbę loszek nie krytych, w wieku powyżej 225 dni i m.c. min. 105 kg (dojrzałe do rozpłodu)

2. loszki umieścić w kojcach po max. 6 osobników (dostęp do paszy)

3. regularnie podawać p.o. rano po wymieszaniu z paszą 5 ml/zw. prep. Regumate przez 18 dni

4. od 4 do 9 dnia po zaprzestaniu podawania odseparować samice - po wystąpieniu objawów rujowych kryć

Można podać PG-600 - ruja bardziej skoncentrowana, ale prep. ten ma długi okres karencji - ok. 21 dni (nie kierować do uboju).

Synchronizacja rui u loch:

• jeśli okres poporodowy przebiega prawidłowo, kilka dni po odsadzeniu prosiąt występuje ruja (u wieloródek po 5-7 dniach od odsadzenia, u 20% pierwiastek do 10 dni po odsadzeniu nie występuje ruja)

• FSH i LH blokowane są przez laktozę

• podawanie hormonów gonadotropowych

• pierwiastki - w dniu odsadzenia prosiąt podanie preparatów hormonalnych (PG-600) - wzrost możliwości wystąpienia rui w ciągu 10 dni

• w lecie podawać PG-600 też wieloródkom, bo w tym okresie ma miejsce obniżenie wskaźnika zapładnialności (rzadziej występuje ruja); zawęża się też czas wystąpienia rui w danej grupie samic

• inne sposoby:

• po odłączeniu prosiąt podawanie FSH (bardzo drogie), hCG

• celowe stosowanie preparatów homeopatycznych

Ad.2.

Inseminacja:

• często przyczyną niezadowalającej plenności loch jest knur (źle eksploatowany, do rozpłodu nie nadaje się ok. 10-15% knurów z powodu złej jakości nasienia)

• dlatego knury powinny być badane

• przy wykorzystaniu sztucznego zapłodnienia duże znaczenie ma odpowiedni moment inseminacji (2-4-7 h) - w tym czasie owuluje 15 i więcej pęcherzyków jajnikowych

• ruja trwa 36-60 h

• komórka jajowa zdolna jest do zapłodnienia przez 4-6 h

• plemniki ok. 24 h zachowują żywotność

• w niektórych fermach stosuje się drugie krycie po 12-24 h , by zwiększyć skuteczność

Ad.3.

rozpoznawanie ciąży:

• gł. badanie USG

• prep. hormonalne

Ad.4.

wywoływanie i synchronizacja porodów:

• w celu obniżenia śmiertelności prosiąt w czasie porodu

• uniknięcie porodu w nocy

• uniknięcie komasacji porodów w większych grupach

• w fermach, gdzie kryje się w ciągu jednego dnia większe grupy samic

• największa efektywność, gdy wcześniej przeprowadza się synchronizację rui

Istotną rzeczą jest przed synchronizacją porodu ustalić średni czas trwania ciąży (średnio 114 dni). Teraz w większości ferm czas ten przesuwa się na 114-115 do 116 dni (o 1-2 dni). Jest to ważne, bo nie powinno się wcześniej niż 112 dnia ciąży rozpoczynać synchronizacji i wywoływać porodów ze względu na dużą upadkowość prosiąt.

Metody indukowania i synchronizacji porodów:

1. prostaglandyna

• np. Dinolytic - Lutalyse

• 24 h przed spodziewanym terminem, gdy już jest mleko

• dochodzi do lizy ciałka żółtego → spadek poziomu progesteronu → poród po 20-30 h po iniekcji

• po 12 h od podania PG można podać oxytocynę

• wywoływanie porodu przed 111 dniem → znaczna śmiertelność prosiąt

2. progesteron, relaksyna, kortykosterydy - mają niewielkie znaczenie

Ad.5.

kontrola czasu trwania porodu w fermie:

• podawanie rodzącym samicom i.m. niewielkich dawek oxytocyny (10 j.m.) po urodzeniu pierwszego prosięcia wg innych 4 lub 5 prosięcia

• skraca to znacznie czas trwania porodu, zmniejsza śródporodową zamieralność prosiąt

Czynniki wpływające na wydłużenie czasu trwania porodu:

• otłuszczenie loch

• czynniki stresogenne podczas porodu → wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny → pobudzenie rec. β-adrenergicznych → atonia macicy

skutkuje to wzrostem zamieralności prosiąt

Czasem po porodzie stosowany jest preparat o właściwościach β-blokerów - blokuje rec. β-adrenergiczne w macicy pobudzając działanie oxytocyny → wzrost tonusu mięśniówki macicy i obniżenie czasu trwania porodu. β-blokery zarejestrowane są u krów i macior np. Simpanorm - blokuje rec. β-adrenergiczne.

Preparaty do stymulacji rui u świń:

1. Biogonadyl - choriogonadotropina kosmówkowa z rozpuszczalnikiem 1000 j.m.; 24-48 h po PMSG

2. Chorulon - hCG

3. PG-600 - typowy preparat dla świń; zawiera 400 j.m. PMSG i 200 j.m. hCG; o takim samym składzie jest Gestavet, Suidan i Serovit

4. Serogonadotropina - PMSG

5. Foligon

6. S.O.A. - syntetyczne feromony

Jeśli po odsadzeniu w ciągu 10 dni nie wystąpi ruja po podaniu preparatu, należy szukać innych czynników (żywienie, cysty itp.).

Zaburzenia płodności loch

Główne przyczyny spadku płodności świń:

• błędy organizacyjne

• czynniki infekcyjne

• zaburzenia hormonalne

• wady rozwojowe i inne

Bardzo często wynika to z danych poubojowych. Niepłodność ma charakter czynnościowy - długotrwałe działanie niekorzystnych czynników środowiska zewnętrznego.

Zasadniczą przyczyną wysokiego wskaźnika brakowania loch jest:

• niewłaściwe określenie rui

• krycie w niewłaściwym terminie

• nieprawidłowy zabieg inseminacji

• nasienie złej jakości

• nieprawidłowy dobór do rozrodu

• nieprawidłowe żywienie loch

• niewykrywanie loch z objawami rui po kryciu

• brak odpowiedniego nadzoru nad przebiegiem porodu i okresu poporodowego

Dobór loszek do rozrodu jest bardzo ważny; należy brać pod uwagę:

• liczbę prosiąt

• stan zdrowotny

• kondycję do 21 dnia życia

Tylko te loszki nadają się do rozrodu, które pochodzą z małych miotów (do 8). W dużych miotach jest większa konkurencja między narządami - wyhamowanie układu rozrodczego na korzyść nerek, wątroby. Ważne jest odpowiednie żywienie przez cały okres czasu (dawka normowana). Nie należy brać do rozrodu loszek z sektora tuczu. Do krycia - loszki do 8 mies. życia o m.c. 120-140 kg.

Zaburzenia płodności u loch z klinicznego punktu widzenia objawiają się:

• brakiem rui lub ciągłą rują

• najczęstsza przyczyna zaburzeń w rozrodzie (cicha ruja)

• związane to jest z dojrzewaniem i owulacją niewielkiej liczby pęcherzyków Graafa - niski poziom estrogenów

• powtarzaniem rui

• rują nieregularną lub ciągłą

• zaburzeniami porodu

• zaburzeniami okresu poporodowego

Ad.1.

brak rui i ruja ciągła

przyczyny niepojawienia się rui:

• niedorozwój jajników lub innych odcinków układu rozrodczego

• anomalie rozwojowe (hermafrodytyzm, pseudohermafrodytyzm itp.)

• czynniki rasowe - czyste rasy później dojrzewają płciowo

• pora roku - osobniki urodzone na jesieni wcześniej osiągają dojrzałość

• błędy żywieniowe

• przekarmianie loszek

• skarmianie paszami biologicznie niepełnowartościowymi

• niedobór lizyny, metioniny, kwasu pantotenowego i wit. B₁₂

• błędy w utrzymaniu

• przebywanie pojedynczo w kojcach lub nadmierne zagęszczenie

• brak ruchu i kontaktu z knurem (opóźnienie rui do 1 mies.)

• zbyt wysoka (powyżej 30°C) lub zbyt niska (poniżej 8°C) temp. pomieszczeń

• zbyt mała ilość światła

• brak wybiegów

• przewlekłe schorzenia (gł. pasożyty p.p.) itp.

Jajniki u takich loszek są:

• małe

• o zbitej konsystencji

• małe pęcherzyki jajnikowe (wielkości główki szpilki lub mniejsze) lub ich brak

• jedno- lub obustronne zwyrodnienie torbielowate jajników

Anoestrus laktacyjne - przyczyny braku rui lub opóźnienia rui po odsadzeniu prosiąt:

• duża utrata m.c. w czasie laktacji wskutek nieprawidłowego żywienia (niedobory białka, niektórych aminokwasów, związków mineralnych, wit.)

• choroby pasożytnicze

• chroniczne choroby infekcyjne

• cysty jajnikowe

• zapalenia macicy

• stres (zbyt duże grupy po odsadzeniu prosiąt o wyraźnie zróżnicowanej m.c.)

• nieumiejętne stosowanie hormonów

• niedostateczna sekrecja LH w czasie laktacji i tuż po odsadzeniu prosiąt oraz inne zaburzenia hormonalne

Metody stosowane w celu pobudzenia wystąpienia rui po odsadzeniu prosiąt:

1. poprawa żywienia pod względem ilościowym i jakościowym - tzw. uderzenie białkowo-witaminowe; szczególnie korzystne efekty uzyskuje się po przeprowadzeniu krótkotrwałej głodówki samicy

2. zmiana środowiska, w którym przebywają zwierzęta (u świń po krótkotrwałym transporcie)

3. spacer knura korytarzem wśród kojców, w których przebywają niepłodne samice

4. w celu uniknięcia przedłużania się okresu braku aktywności rozrodczej podać PG-600 w dniu odsadzenia, potem można stosować u loch 8-10 dni po odsadzeniu gonadotropinę - Chorulon

Diagnostyka przyczyn braku rui lub jej opóźnienia:

• wywiad

• badanie kliniczne - obserwacja zachowania samicy

• badanie histopatologiczne nabłonka błony śluzowej pochwy

• oznaczenia hormonów

• USG narządu rodnego (gł. wykrywanie cyst)

Często ustalenie diagnozy i przyczyny jest niemożliwe.

Postępowanie zapobiegawcze:

• odpowiednie żywienie w czasie ciąży i laktacji

• głodzenie w dniu odstawienia prosiąt a następnie obfite żywienie (flushing)

• zapewnienie maciorom bezstresowego dostępu do karmy

• łączenie loch w odpowiednio dobrane niezbyt liczne grupy

• niezagęszczenie w kojcach

• okresowy kontakt z knurem

Ad.2.

powtarzanie rui

przyczyny:

• błędy w żywieniu i utrzymaniu

• używanie do rozpłodu knurów zbyt młodych (poniżej 8 mies. życia), zbyt ciężkich, zapasionych lub nadmiernie eksploatowanych

• zaburzona płodność

• nieprawidłowy termin krycia

• wadliwe wykonanie unasiennienia

• niezdolność lochy do kojarzenia

• wady anatomiczne narządów płciowych samicy (u pierwiastek)

• zapalenia macicy (gł. po porodach wskutek złego kurczenia się mięśniówki macicy - syndrom MMA - metritis-mastitis-agalactiae)

• chroniczne stany zapalne dróg moczowych (mogą prowadzić do zapalenia macicy)

• obumieranie zarodków

Syndrom torbieli jajnikowych:

• w 10-25% jest to przyczyna brakowania rui i jej powtarzania

przyczyny:

• dysfunkcje hormonalne gł. w okresie przejścia z laktacji do ponownego okresu reprodukcji

• blokada (spowodowana nadmiernym wyrzutem ACTH lub katecholamin przy długotrwałym stresie) lub niedobór LH

• stosowanie progestagenów i hCG po zakończeniu laktacji

• niedoczynność tarczycy

• inne czynniki

formy torbieli:

• pojedyncze

• wielotorbielowatość

objawy:

• powtarzanie lub brak rui

• ruja przez dłuższy okres czasu

leczenie:

• brak znanej i sprawdzonej metody u świń

• brak zadowalających wyników

Przyczyną ok. 70% strat w okresie zarodkowym (wczesna zamieralność) są czynniki niezakaźne, reszta to czynniki zakaźne.

Ad.3.

ruja nieregularna - dłuższa niż 3-4 tyg. nieznaczne okresy międzyrurowe

przyczyny:

• niedobory żywieniowe

• cysty jajnikowe

• wczesne obumieranie zarodków

• schorzenia kończyn oraz innych układów

ruja ciągła lub przedłużona może być wywoływana skarmianiem pasz zawierających estrogeny; są to:

• rośliny motylkowe (koniczyna, lucerna)

• pasze zawierające mykotoksyny (zearalenony) np. Fusarium

w warunkach naturalnych gatunkiem najbardziej wrażliwym na zatrucie mykotoksynami są świnie, gł. przed osiągnięciem dojrzałości płciowej;

objawy hiperestrogenizacja pojawiają się, gdy w paszy jest 1-3 ppm zearalenonu:

• lochy i loszki:

• obrzęk i zaczerwienienie sromu

• przedłużająca się ruja - brak zapłodnienia

• silny świąd okolicy odbytu i sromu

• czasem wypadnięcie pochwy

• obrzęk gruczołu mlekowego

• brak rui - co fałszywie wskazuje na ciążę!!

• prosięta:

• obrzęk sromu

• obrzęk gruczołu mlekowego

• wypadanie odbytu

po odstawieniu paszy i niewystąpieniu rui należy podać preparat zawierający prostaglandynę;

U świń, które przejawiają cykl rujowy w ciągu roku obserwuje się spadek płodności od późnego lata do wczesnej jesieni. Jest to tzw. anoestrus sezonowe.

Objawy:

• opóźnienie wejścia loszek w dojrzałość rozrodczą

• spadek odsetka oproszeń w stadzie

• wydłużenie okresu od odsadzenia do wystąpienia pierwszej rui po porodzie

• spadek liczby prosiąt w miocie

Czynniki wpływające:

• długość dnia świetlnego (główny czynnik)

• rodzaj oświetlenia w chlewni

• obecność knura

• liczba świń i hierarchia

Stosowanym preparatem w celu zwiększenia procenta zapładnialności jest PG-600 - podawany w dniu odsadzenia prosiąt lub 5-9 dnia po odsadzeniu.

Ad.4.

poronienia i rodzenie prosiąt martwych lub zmumifikowanych

przyczyny są bardzo różne i obejmują zarówno czynniki zakaźne (30-40%) jak i niezakaźne (60-70%);

czynniki zakaźne:

1. wirusy

• parwowirusowe zakażenie świń

• choroba Aujeszkyego

• grypa świń

• SMEDI (zakażenia enterowirusami)

• pomór świń

• choroba pęcherzykowa

• PPRS (rozrodczo-oddechowy zespół chorobowy świń)

2. bakteryjne

• zakażenia swoiste (bruceloza, leptospiroza)

• zakażenia nieswoiste

czynniki niezakaźne:

• zatrucia paszami zawierającymi mykotoksyny

• zatrucia środkami ochrony roślin

• zatrucia azotynami

• błędy w utrzymaniu (wysoka temp., stresy, nadmierne zagęszczenie loch itp.)

• zaburzenie przebiegu porodu

W wielu przypadkach trudno jest ustalić przyczynę poronień, jak też rodzenia się martwych lub zmumifikowanych płodów.

Wykład 2 14.10.2009r.

Zaburzenia w rozrodzie u suk

Płodność rozpatruje się razem z plennością. Około 80% krytych suk zachodzi w ciążę. Liczebność miotów zależy w dużym stopniu od rasy - od 1 do 9 (średnio 5-6) szczeniąt. Pierwszym sygnałem zaburzenia płodności jest brak skuteczności krycia.

Przyczyny zaburzeń płodności:

• zaburzenia rozwojowe poszczególnych części układu rozrodczego

• niepłodność typu organizacyjnego

• zaburzenia czynnościowe narządów płciowych (zaburzenia cyklu rujowego)

• niepłodność tła zakaźnego

Ad. 1.

Nieprawidłowości anatomiczne:

• wrodzone zwężenie przedsionka pochwy

• zwężenie sromu

• przegrody i zwężenia pochwy

• zaburzenia dalszych odcinków układu rozrodczego (rzadko występują)

Najczęściej anomalie te występują u spanieli i dobermanów, u których stwierdza się obojnactwo rzekome. U owczarków szkockich często występuje niedorozwój sromu i przedsionka pochwy.

Ad. 2.

• cicha ruja

• kryciu może towarzyszyć duży stres i suka nie daje się pokryć

• różnica wielkości partnerów

• niedopatrzenie ze strony człowieka

Ad. 3.

1. brak rui

• niewystąpienie cieczki powyżej 26 mies. życia oraz powyżej 12 mies. od ostatniej cieczki lub porodu (zjawisko patologiczne)

• przyczyny:

• funkcja jajników spowodowana nieodpowiednim żywieniem

• u suk silnie związanych uczuciowo z właścicielem

• niedoczynność tarczycy

• nadczynność kory nadnerczy

• wady wrodzone

• brak lub niedorozwój jajników

• obojnactwo

• wywoływanie rui

• gdy suka jest dojrzała płciowo

• gdy doszło do wydłużenia okresu międzyrurowego

• metody indukcji rui:

• kontakt z inną suką, u której występuje ruja - wówczas często samoistnie dochodzi do wystąpienia objawów rujowych

• indukcja hormonalna:

• gonadotropiny pozaprzysadkowe hCG/eCG (dawniej PMSG) - zaleca się 10-20 j.m./kg m.c. lub i.m. przez 4-9 kolejnych dni; terapię kończy się dawką 500 j.m. hCG

przykładowe schematy:

• eCG 20 j.m./kg s.c. lub i.m. 1 raz dziennie przez 5-9 dni i dodatkowo 500 j.m. hCG w ostatnim dniu;

pierwsze objawy cieczki pojawią się między 4 a 6 dniem od początku leczenia, a właściwa ruja między 9 a 15 dniem; ruja występuje u większości leczonych suk, ale zapłodnionych zostaje ok. 50% suk

• eCG 50 j.m./kg i.m. jednorazowo;

stosowane u suk, które już rodziły lub miały cieczkę, tylko przedłuża się anoestrus

• eCG 500 j.m./zwierzę s.c. lub i.m. przez 8-9 dni;

terapię kończy się dawką 500-1000 j.m. hCG w ostatnim dniu

• FSH 1-10 mg s.c. lub i.m. jednorazowo lub w zmieniających się dawkach odpowiednio 10; 7,5; 5; 7,5; 15 przez kolejne dni 1, 2, 3, 4, 5 i 7;można podawać razem z LH

• FSH 1 mg/zwierzę i.m. przez 5 dni i 500-100 j.m. hCG piątego dnia

• inne sposoby indukcji rui u suk:

• analogi GnRH, ale mają one krótki okres półtrwania; stosowane praktycznie tylko doświadczalnie

• przerwanie funkcji ciałka żółtego:

• wykorzystuje się tu bromokryptynę (Pseudogravin) w dawce 250 μg/psa 2 razy dziennie

• terapię prowadzi się do czasu wystąpienia rui (do miesiąca)

• bromokryptyna jest agonistą ośrodkowego receptora dopaminergicznego

• pobudzenie tego receptora w nucleus ornatus eminentia mediana powoduje zahamowanie uwalniania prolaktyny, konsekwencją jest też hamowanie syntezy i wydzielania progesteronu; to prowadzi do aborcji u ciężarnych lub do zahamowania ciąży

• kabergolina 5 mg/kg przez 7-10 dni i meteogolina 0,1 mg/kg m.c.; powoduje ona tylko spadek ilości prolaktyny

• eCG w iniekcji 3 razy po 300 j.m. w odstępach dwudniowych łącznie z podawaniem bromokryptyny 2 razy dziennie 250-500 μg/zwierzę aż do momentu pierwszego krwawienia

• PGF2α - 20 μg/kg m.c. co 12 h przez 3 dni; prowadzi to do spadku poziomu progesteronu i skrócenia anoestrus o ok. 4 tyg.; faza ciałka żółtego zostaje skrócona

2. przedłużona cieczka

• utrzymywanie się wypływu z dróg rodnych poza okres fizjologiczny oceniane jest jako przedłużająca się cieczka

• za patologię uważa się przedłużanie się faz cieczki (okresu przedrujowego do rui właściwej) ponad 21 dni

• suki wykazują obrzęk sromu, krwisty lub surowiczo-krwisty wypływ z pochwy, są atrakcyjne dla samców, potem osowiałość, brak apetytu

• może to prowadzić do metropatii (endometritis, pyometra, torbielowate zwyrodnienie gruczołów endometrium)

• odróżnianie przedłużającego się okresu przedrujowego od rui właściwej:

• cytologiczne badanie rozmazu pochwowego

• wziernikowanie pochwy

• przyczyną przedłużającego się proestrus jest niski poziom LH - pęcherzyki jajnikowe są niedojrzałe i nie dochodzi do owulacji; u starszych suk związane jest to z torbielami na jajnikach

• w okresie przedrukowym podczas wziernikowania pochwy stwierdza się silnie obrzękniętą błonę śluzową, poduchowate fałdy; błona śluzowa ma kolor różowy i jest pokryta częściowo wydzieliną, na początku proestrus brunatno czerwoną a potem ciemnoczerwoną

• w czasie rui właściwej spada poziom estrogenów i wzrasta progesteronu, więc błona śluzowa jest blada, obkurczona, tworzy charakterystyczne fałdy; przy wziernikowaniu wyczuwa się opór; wydzielina występuje w niewielkiej ilości, jest różowoczerwona (popłuczyny)

• w fazie metestrus błona śluzowa pochwy jest bladoróżowa, tworzy małe okrągłe fałdy o wilgotnej powierzchni, pokryte niewielką ilością szarobiałego papkowatego śluzu

• w przypadku ciąży śluz pokrywa zewnętrzne ujście szyjki (czop śluzowy)

• w anoestrus błona śluzowa pochwy jest różowa, wilgotna i błyszcząca; od sklepienia pochwy do szyjki macicy przebiegają niewielkie fałdy

• budowa pochwy u suki:

• występuje zachyłek pochwowy

• pochwa jest wygięta

3. przedłużony okres przedrukowy

• objawy:

• utrzymujący się obrzęk sromu

• wypływ z dróg rodnych

• suka atrakcyjna, ale nie daje się pokryć

• w rozmazie:

• liczne erytrocyty

• niezrogowaciałe komórki powierzchowne

• komórki zrogowaciałe (bez jąder, krawędzie zagięte do góry) tworzą tzw. łuski; stanowią poniżej 50% ogółu komórek powierzchownych

• leczenie:

• można indukować owulację przy pomocy GnRH i hCG lub spowodować przejście w metestrus przy pomocy progestagenów

• jednorazowe zastosowanie GnRH nie daje efektów, podobnie hCG

• po podaniu gestagenów można oczekiwać poprawy aż do wyleczenia

• dobre efekty są po stosowaniu proligestonu - 33 mg/kg u małych suk i 10 mg/kg u dużych suk; może to prowadzić do metropatii

• jeżeli brak jest efektów po leczeniu hormonami, wykonujemy ovariohisterectomię

4. przedłużona ruja właściwa

• tolerancja w stosunku do samca

• w rozmazie pochwowym dominują zrogowaciałe komórki powierzchowne (łuski, chipsy)

• przedłużenie rui może występować też u suk, które były kryte

• przyczyną jest przetrwanie części pęcherzyków jajnikowych w następstwie niedostatecznego wylewu LH

• leczenie:

• u suk, które nie były kryte - proligeston

• u suk krytych nie stosować progestagenów o przedłużonym działaniu - można podać 2-3-krotnie progesteron 10-50 mg/zwierzę i.m.

5. cicha ruja

• suka nie wykazuje zewnętrznych objawów rujowych przy prawidłowej owulacji

• w następstwie rozwija się ciąża nerwowa

• najczęściej związane jest to z pierwszą rują po osiągnięciu dojrzałości płciowej

• proponuje się badać diagnostycznie (cytologicznie, hormonalnie) w celu wychwycenia momentu owulacji

6. zwyrodnienie cystowate jajników

• głównie występuje u starszych suk

• predyspozycje rasowe:

• buldogi angielskie

• mogą być cysty luteinowe (20% suk) i pęcherzykowe (10% suk)

• torbiele pęcherzykowe: wydłużona cieczka, może prowadzić do metropatii; niekiedy obserwuje się zmiany skórne (wyłysienia w okolicy krocza, narządów rodnych i na brzuchu, łojotok)

• rozpoznanie - badanie USG

• leczenie:

• we wczesnym stadium choroby - proligeston, hCG 10-20 j.m./kg m.c.

• przy braku efektów leczenia - ovariohisterectomia

7. nowotwory jajników

• występują rzadko

• u starszych suk

• najczęściej są łagodne

• zbudowane z komórek ziarnistych

• w połowie przypadków są aktywne hormonalnie i produkują estrogeny, co prowadzi do wydłużenia cieczki, obrzęku sromu i gruczołu mlekowego (metropatii)

• najczęściej są to:

• gruczolakoraki

• gruczolaki

• naczyniaki

• rozpoznanie:

• omacywanie

• RTG

• USG

• leczenie - ovariohisterectomia

Ad. 4.

Niepłodność tła zakaźnego:

1. choroby przenoszone drogą płciową - podczas krycia

• powodowane są głównie przez brucelle - gł. Brucella canis

• przenosi się podczas krycia i pionowo z matki na szczenięta

• może też być przenoszona przez kontakt z wypływem z pochwy i kontakt z poronionymi tkankami płodów

• możliwe są infekcje śródmaciczne, podczas sztucznej inseminacji

• czynnikami zakaźnymi są też: nasienie, mleko, mocz samców

• najczęstszym objawem jest poronienie częściowo rozłożonych płodów między 45 a 59 dniem ciąży

• zakażenie może przebiegać subkliniczne, prowadzić do obumierania zarodków i ich resorpcji w 2-3 tyg. po zapłodnieniu

• może też mieć miejsce rodzenie w jednym miocie żywych i martwych szczeniąt

• Brucella jest groźna dla człowieka, natomiast nie jest groźna dla innych gatunków zwierząt !!!

• inne brucelle:

• 
  B. abortus mogą być przyczyną poronień

• B. suis w ostatnim trymestrze

• B. melitensis ciąży

• leczenie - tetracykliny, ale najlepiej eliminować takie psy

2. choroby zakaźne o charakterze ogólnym, które umiejscawiają się w narządach rodnych

• 
  listerioza może prowadzić

• leptospiroza do poronień

• chlamydioza

• salmonelloza

• pierwotniaki np. Toxoplazma → ronienia

• choroby wirusowe gł. Herpesvirus canis

3. zakażenia nieswoiste narządów płciowych

• infekcje wielobakteryjne, w których biorą udział tylko drobnoustroje warunkowo chorobotwórcze

• bakterie te mogą być przenoszone podczas aktu płciowego lub w inny sposób

• najczęściej stwierdzanymi zarazkami są:

• β-hemolityczne paciorkowce

• mykoplazmy

• E. coli

• Pseudomonas aeruginosa

• gronkowce

• pleśnie

• inne

Zaburzenia rozrodu u kotek

Zaburzenia funkcji jajników:

1. brak rui

• przyczyny:

• głównie nieczynność jajników wskutek błędów żywieniowych, braku światła i czynników psychicznych

• rzadko niedorozwój jajników lub ich brak

• najczęściej w celu wywołania rui stosuje się FSH lub eCG:

• FSH 2 mg/zwierzę s.c. 1 dnia, 1 mg/zwierzę 2 i 3 dnia, 0,5 mg/ zwierzę 4 i 5 dnia

• FSH 2 mg/zwierzę s.c. przez 5 dni i 250 j.m. hCG w 1 lub 2 dniu

• eCG 100 j.m./zwierzę s.c. 1 dnia, 50 j.m./zwierzę od 2 do 5 dnia i 25 j.m./zwierzę 6-8 dnia

• lepsze efekty uzyskuje po stosowaniu FSH, bo eCG zawiera też LH, co często prowadzi do przedwczesnej owulacji

• można też stosować bromokryptynę (Pseudogravin p.o. 30 μg/kg m.c. 1 raz dziennie aż do wystąpienia objawów rui)

• indukowanie owulacji:

• hCG s.c. 500 j.m./zwierzę jednorazowo lub po 250 j.m. w 1 i 2 dniu rui

• GnRH 25 μg/zwierzę w dniu rui lub 100 μg/zwierzę - między 2 i 4 dniem rui; podanie GnRH prowadzi do wzrostu poziomu LH

2. ruja ciągła (nimfomania)

• jest najczęściej wynikiem niedostatecznej atrezji pęcherzyka jajnikowego u kotek, które nie zostały pokryte

• rzadziej wynik torbieli jajnikowych i hormonalnie aktywnych nowotworów jajnika

• torbielom mogą towarzyszyć zmiany skórne (wyłysienia)

• przy przetrwałych pęcherzykach jajnikowych i torbielach stosowane są:

• hCG 500 j.m./zwierzę przez 3 dni

• GnRH 100 μg/zwierzę przez 3 dni

• MAP (Provera) 5 mg/zwierzę przez kilkanaście dni

• PLG (Covinan lub Delvosteron) 100 mg/zwierzę s.c.

Wykład 3 21.10.2009r.

Schorzenia układu rozrodczego suk i kotek c.d.

Nieprawidłowości:

1. zapalenie skóry w okolicy sromu

• występuje u młodych i starszych samic

• może pojawić się przed i po rui

• objawy:

• bolesność okolicy sromu - trudności z badaniem zwierzęcia

• samookaleczenia (silny świąd) - mylone z zapaleniem gruczołów przyodbytowych

• obrzęk i zaczerwienienie skóry warg sromowych

• skóra pokryta sączącym lub zaschniętym wysiękiem

• należy wykluczyć zapalenie dalszych odcinków - badanie waginoskopowe

• powikłania - wydostający się mocz → ostre zapalenie skóry

• leczenie:

• oczyszczenie okolicy

• preparaty przeciwzapalne + antybiotyk

2. zwężenie przedsionka pochwy

• zaburzenie rozwojowe

• rzadko występuje

choroby pochwy - nabłonek wielowarstwowy płaski

1. nowotwory - tzw. guzy Stickera (mięsaki)

• u młodych i starszych samic

• zmiana ziarniniakowi

• charakter zakaźny, weneryczny

• pochodzą z układu siateczkowo-śródbłonkowego

• przenoszenie drogą płciową

• do zakażenia dochodzi podczas krycia, przekazywane są komórki nowotworowe, które wszczepiają się w błonę śluzową

• guzy pojedyncze lub w postaci licznych skupisk kształtu brodawkowatego, grzybiastego, polipowatego, kalafiorowatego

• koloru żółtego lub sino czerwonego o łatwo krwawiącej powierzchni

• lokalizacja na narządach płciowych: wargi sromowe, pochwa

• guzy te umiejscowione na górnej ścianie pochwy prowadzą do powiększenia okolicy krocza i trudności w oddawaniu kału

• w czasie cieczki mogą wystawać z pochwy (należ odróżnić od wypadania pochwy)

• najczęściej usadawiają się w przedsionku pochwy tworząc poprzerywane ugrupowania - od szpary sromowej na zewnątrz - jak kalafior

• u samców lokalizują się na prąciu i napletku

• wielkość i kształt mają różne - od bardzo drobnych pojedynczych guzów do złożonych kalafiorowatych, czasem wypełniających światło pochwy

• przerzuty - do regionalnych węzłów chłonnych, potem w skórze, narządach wewnętrznych

• początkowo nowotwór rośnie szybko, potem może ulec zahamowaniu (wzrost odporności organizmu), regresja rzadko występuje

• objawy:

• krwawienie z dróg rodnych - czasem dość obfite

• nieprzyjemny zapach (gromadzi się mocz, rozpada się tkanka)

• uszypułowane polipy

• wylizywanie tej okolicy

• oglądanie się na boki

• trudności w oddawaniu moczu

• badanie waginoskopowe - ustalenie lokalizacji guzów

• guzy czasem lokalizują się w okolicy zewnętrznego ujścia cewki moczowej - ucisk → ciągłe napinanie się, oddawanie moczu niewielkimi strużkami

• guzy w górnej części pochwy → ucisk na prostnicę → zaleganie kału

• badanie histopatologiczne - komórki nowotworowe

• brak zależności między rasą zwierzęcia a guzami

• leczenie:

• chirurgiczne usunięcie guzów

• guzy uszypułowane w tylnym odcinku pochwy podwiązuje się i odcina

• czasem, gdy guzy mają szeroką podstawę konieczne jest nacięcie krocza, by mieć dostęp do guza

• czasem guza nie daje się podwiązać, bo rozpada się - daje się je usunąć kawałkami za pomocą palców; czasem po wyłuszczeniu jest krwawienie, ale nie jest to niebezpieczne (należy włożyć do pochwy tampon)

• metoda ta nie daje jednak pożądanego efektu, bo powstają ubytki, które nie chcą się goić - tam gromadzi się mocz → cuchnący wypływ

• jeśli guzy mają postać rozsianą, można je usunąć za pomocą elektrokautera (przypalanie)

• wymrażanie suchym lodem lub płynnym azotem

• obecnie często stosuje się cytostatyki - nowotwór ten dobrze reaguje na chemioterapię:

• Vinkrystyna - ampułki po 5 mg substancji, i.v. dawka 0,025-0,05 mg/kg m.c.; nie należy przekraczać dawki 1 mg/kg; iniekcja 1 raz w tyg. aż do zniknięcia guzów (2-4-6 tyg.); w międzyczasie należy robić badania krwi - przejściowa leukopenia → konieczne przerwanie leczenia na np. 1 tydz.

• radioterapia - w Polsce się nie wykonuje

2. przerost ściany pochwy (hyperplasia vaginae)

• w późnej fazie proestrus i na początku rui

• etiologia nie jest do końca poznana

• może pojawić się już w pierwszej rui

• estrogenizacja - wzrost powierzchni ściany pochwy

• może prowadzić do nietrzymania moczu związanego z wypadnięciem zewnętrznego ujścia cewki moczowej

• tkanka niekiedy wystaje poza szparę sromową

• zabieg operacyjny w czasie rui - usunięcie nadmiernej tkanki

3. wypadnięcie pochwy - konsekwencja przerostu ściany pochwy

• bardzo często stwierdza się u bydła (włącznie z wypadnięciem części pochwowej szyjki macicy)

• u nieciężarnych suk stosunkowo często do wypadnięcia pochwy dochodzi w okresie rui

• ściana pochwy uwypukla się do jamy, następuje wynicowanie i wypadnięcie

• skłonność do tego mają suki w okresie cieczki ze względu na wzrost poziomu estrogenów

• dużą rolę odgrywa również wiek - częściej u suk starszych, wieloródek

• także skłonności dziedziczne

• częściej do wypadnięcia pochwy dochodzi u suk tych ras, które mają dużo skóry

• na zewnątrz można obserwować fragment błony śluzowej lub balon (część ściany pochwy)

• dochodzić może do uszkodzenia ściany pochwy, zranień, martwicy błony śluzowej pochwy i rozległych ropowic

• często towarzyszyć temu może przemieszczenie się cewki moczowej → zaleganie moczu w pęcherzu moczowym → rozwój mocznicy

• zaburzenie to rzadko występuje w czasie ciąży (w przeciwieństwie do bydła)

• leczenie:

1. zachowawcze

• toaleta wypadniętego odcinka pochwy

• dezynfekcja

• nałożenie maści antybiotykowej

• odprowadzenie ściany pochwy

• szew kapciuchowy przy znieczuleniu ogólnym, miejscowym lub nadoponowym

• ustalenie ujścia zewnętrznego cewki moczowej przez włożenie cewnika na kilka dni

• z zakończeniem cieczki następuje zmniejszenie obrzęku i ściana pochwy nie wypada

2. operacyjne

• gdy po zakończeniu cieczki obrzęk nie ustępuje

• gdy wypadnięta część pochwy uległa martwicy

• usuwa się nadmiar wypadniętej błony śluzowej

• zakłada się szwy łączące ścianę pochwy

• zabieg należy wykonywać w czasie trwającej rui

• gdy zabieg nie jest wykonywany, często w czasie następnej cieczki pochwa ponownie wypada

4. zapalenie pochwy

• trudno ustalić przyczynę

• głównym objawem są patologiczne wypływy z dróg rodnych (ale jest to objaw wielu innych chorób)

• badania szczegółowe:

• waginoskopowe

• cytologiczne (obecność neutrofili i bakterii)

• u młodych suk często występuje tzw. młodzieńcze zapalenie pochwy:

• u samic przed pierwszą rują

• wypływy z dróg rodnych:

• małe ilości

• barwa jasna, kremowa

• brak pogorszenia stanu ogólnego

• związane jest to z działaniem hormonów

• nie należy stosować jeszcze żadnych preparatów hormonalnych

• ewentualnie można zastosować 1-2% Vagothyl do płukania, ale też niekoniecznie

• objawy zwykle ustępują z chwilą wejścia w fazę proestrus

• po ustąpieniu cieczki nie ma zwykle wypływów

choroby macicy

1. stany zapalne macicy

zespół endometritis-pyometria

• zespół ten tworzą:

• ropomacicze

• przewlekłe zapalenie błony śluzowej macicy

• torbielowaty rozrost gruczołów endometrium

• granice między tymi jednostkami są bardzo płynne, stąd traktuje się je jako EPC - endometritis-pyometria complex

• etiopatogeneza nie jest do końca wyjaśniona

• sądzi się, że na powstanie schorzenia mają wpływ 2 czynniki - hormonalne, potem powikłanie różnymi czynnikami zakaźnymi

• jest to czynnik poronień - po kryciu naturalnym lub sztucznym

1. ropomacicze:

• gromadzenie się ropy w świetle macicy

• gł. u 4-8 letnich suk (i starszych)

• także u młodych - gł. przy stosowaniu hormonów, preparatów antykoncepcyjnych w nieodpowiednim okresie czasu

• objawy kliniczne:

• pojawiają się między 4 a 10 tyg. fazy lutealnej cyklu (po cieczce), czasem 16-20 tyg. po cieczce lub po jej zablokowaniu

• później dołączają się różne czynniki bólu

• pod koniec rui lub na początku metoestrus - zakażenie drogą zstępującą z pochwy, rzadziej drogą hematogenną

• zakażenie gł. przez E. coli (70-80% przypadków), też gronkowce, paciorkowce, Klebsiella

• zakażeniu sprzyjają wszystkie zaburzenia związane z długim oddziaływaniem estrogenów na macicę:

• przedłużona cieczka

• torbiele jajnikowe

• aktywne hormonalnie nowotwory

• czynnikiem sprzyjającym jest stosowanie estrogenów w celu zapobiegania midacji (wszczepiania zapłodnionej komórki jajowej):

• hormony te powodują zmiany w endometrium w postaci hiperplazji gruczołów i przedłużają okres otwarcia szyjki macicy (wydłużenie czasu ekspozycji macicy na bakterie)

• działanie progesteronu na macicę - wzrost sekrecji gruczołów endometrium (wzrost produkcji wydzieliny, w konsekwencji progesteron prowadzi do zamknięcia szyjki macicy), spadek odporności miejscowej macicy i spadek motoryki macicy

• inne progestageny podawane w celu zapobiegania cieczki (Depoprovera, Delvosteron) - jeśli podawane są zbyt późno w proestrus (działają podobnie jak progesteron)

• ok. 20% przypadków ropomacicza spowodowane jest nieodpowiednim podawaniem preparatów hormonalnych

• formy ropomacicza:

• zamknięta:

• gromadzenie ropy przy zamkniętej szyjce macicy

• brak wycieku

• dochodzi do gromadzenia się dużej ilości ropy w macicy

• następuje wchłanianie toksyn bakteryjnych do krwi → uszkodzenie narządów wewnętrznych (wątroby, nerek, serca, szpiku kostnego), zmiana wyglądu okrywy włosowej (symetryczne przerzedzenia), biegunka, zmiany w obrazie krwi, powiększenie jamy brzusznej

• rzadko ropa przedostaje się przez jajowody do jamy brzusznej lub poprzez pękniętą ścianę macicy do jamy otrzewnowej

• jest to cięższa forma niż ropomacicze otwarte

• początkowo przebieg bezobjawowy, dopiero później pojawiają się objawy toksemii

• objawy kliniczne 4-10 tyg. po cieczce (w obu formach)

• przebieg bardzo gwałtowny

• objawy ropomacicza:

• pojawia się w pewnym okresie po cieczce

• polidypsja

• poliuria (częste oddawanie moczu)

• nocturia (moczenie nocne)

• spadek apetytu

• osowiałość

• wymioty (forma zamknięta - toksemia)

• czasem biegunka

• niedowłady kończyn tylnych

• ciepłota ciała różna (w 60% przypadków wzrost temp. do 40°C, w ok. 35% temp. normalna, bardzo rzadko temp. subnormalna)

• toksemia → wstrząs → ciężki stan ogólny → zejście śmiertelne

• otwarta:

• gł. po obniżeniu stężenia progesteronu (otwarcie szyjki macicy)

• z macicy wypływa ropa - barwa i konsystencja różna:

• posokowata

• szarożółta

• brązowa

• czasem podobna do kakao

• rozpoznanie:

• wywiad

• faza cyklu (metoestrus)

• data ostatniej cieczki

• czy była kryta

• poród

• preparaty hormonalne - czy były podawane, kiedy, jakie, przez jaki okres czasu

• badanie kliniczne

• omacywanie palpacyjne jamy brzusznej - powiększenie macicy (należy to robić ostrożnie, by nie doszło do pęknięcia macicy - jest to twór cienkościenny z dużą ilością ropy - przy formie zamkniętej)

• przy formie otwartej podczas omacywania można nie stwierdzić powiększenia macicy

• RTG

• USG - ostatnio stosowane coraz częściej

• widoczna powiększona macica wypełniona nieechogennym (ciemnym) płynem

• badania laboratoryjne

• w przebiegu EPC w większości przypadków występuje leukocytoza (powyżej 20 tys. leukocytów) i neutrofilia z przesunięciem obrazu w lewo

• stadium początkowe - liczba leukocytów w granicy normy

• toksemia - uszkodzenie szpiku → leukopenia i anemia

• wskutek uszkodzenia nerek, wątroby przez toksyny następuje wzrost pewnych składników krwi, enzymów wątrobowych:

• uszkodzenie nerek (wskutek odkładania w kłębuszkach nerkowych kompleksów immunologicznych powstaje kłębkowe zapalenie nerek):

• ↑ mocznika

• ↑ kreatyniny

• białkomocz

• uszkodzenie wątroby - wzrost transaminaz (ASPT, ALT)

• zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej

• w ok. 60% przypadków dochodzi do wzrostu OB.

• badania bakteriologiczne wymazów

• 50-80% to E. coli

• paciorkowce

• gronkowce

• pozostałe - rzadziej

• inna forma ropomacicza - 18-20 dni po kryciu u młodych suk

• następstwo infekcji mykoplazmami

• brunatny wyciek z pochwy

• zaburzenia stanu ogólnego zwierzęcia

• diagnostyka różnicowa:

• cukrzyca

• ciąża

• choroby nerek

• zapalenie pochwy

• leczenie:

• metoda chirurgiczna

• usunięcie macicy i jajników

• jeśli są zaburzenia stanu ogólnego, to przed ovariohisterectomią (OVH) należy przeprowadzić terapię infuzyjną - PWE, glukoza, antybiotyki o szerokim spektrum działania, leki nasercowe, wyrównanie kwasicy (dwuwęglan sodu) lub zasadowicy

• zabieg chirurgiczny jest względnie bezpieczny

• zmiany stosunkowo szybko się cofają (w nerkach, wątrobie)

• ryzyko, gdy stan ogólny zwierzęcia jest ciężki

• skuteczność metody do 90%

• znieczulenie ogólne i cięcie w linii białej

• metoda zachowawcza

• w przypadku młodych, rasowych suk - ew. rozród

• u młodych z otwartą formą ropomacicza

• stosowanie leków działających bezpośrednio na macicę:

1. PGF2α + antybiotyk (sulfonamidy, enrofloksacyna)

• działanie PG:

• liza ciałka żółtego

• wzmaga kurczliwość mięśniówki macicy

• rozwarcie szyjki macicy

• opróżnienie z patologicznej zawartości

• PG naturalna - prep. Lutalize, Dinolytic, Enzaprost

• 250 μg/kg PGF2α 2×dz. przez 2-3 dni - objawy uboczne:

• 
  wzrost częstości oddechów

• ślinienie występują

• nudności po 2-3 h

• wymioty

• 20 μg/kg 3×dz. przez 7-8 dni - brak objawów ubocznych

• podawanie atropiny na 0,5 h przed PG zmniejsza objawy uboczne

• cały czas pod kontrolą USG - jeśli zmniejszenie objętości macicy to dobrze, jeśli nie, to powtórzyć leczenie mniejszymi dawkami PGF2α

• wyleczenie przy formie otwartej u młodych suk do 60-70% przypadków, z tego ²/₃ może zajść w ciążę

• zaleca się krycie w pierwszej cieczce po leczeniu, bo niebezpieczeństwo nawrotu

• przy formie zamkniętej gorsze efekty - ryzyko pęknięcia i przedostania się ropy przez jajowód

2. metylergometryna 1-5 j.m. przez 2-4 dni

• w celu przywrócenia czynności skurczowej macicy

3. utherothonic 0,1 ml/kg m.c.

4. obecnie (od 2 lat) można stosować antygestagen Algebryston prep. Alizyna

• u suk z wysokim poziomem progesteronu (1 ng/ml i wyższym)

• w okresie 2 mies. po cieczce z zamkniętą formą ropomacicza lub nieznacznym wypływem z dróg rodnych

• 3 razy w dawce 10 mg/kg m.c. 1, 2 i 7 dnia

• już po drugiej iniekcji otwiera się szyjka macicy, następuje wzrost kurczliwości i po 2 tyg. zupełne oczyszczenie macicy

• do 80% wyleczeń

• niewielkie efekty u suk a niskim poziomem progesteronu

• gdy jednocześnie stwierdza się torbiele jajnikowe, efekty lecznicze są złe

5. inne preparaty - prep. homeopatyczne

• metrovetsan - wyciągi z pokrzyku, podaje się s.c. przez 5-7 dni do ustąpienia objawów ropomacicza, często wraz z antybiotykami

2. przewlekłe zapalenie błony śluzowej macicy

• stan zapalny endometrium przy otwartej szyjce

• powstaje wskutek zakażenia macicy przy zaburzeniach hormonalnych:

• przedłużona cieczka

• torbiele jajników

• nowotwory jajników

• krótko po cieczce

• wypływ surowiczo-krwisty, śluzowo-ropny, brunatny, często ze skrzepami krwi

• objawy nadmiernej estrogenizacji:

• obrzęk sromu

• wyłysienia w okolicy narządów rodnych, na bokach ciała i na brzuchu

• atrakcyjność dla samców

• rozmaz - zrogowaciałe komórki powierzchowne, liczne leukocyty

• z czasem osowiałość i utrata apetytu

• macica powiększona, średnicy 1-3 cm, jędrna w badaniu, pogrubiona ściana macicy, często brak zawartości w świetle ze względu na wypływ

• leczenie: OVH

• we wczesnym okresie czasu - leczenie hormonalne (jak przy przedłużonej cieczce) + antybiotyk

• dużych hodowlach często przebiega jako zapalenie macicy podkliniczne:

• mimo krycia suki nie zachodzą w ciążę

• można wykazać tylko w badaniu laboratoryjnym - obecność komórek zapalnych i uszkodzonych komórek nabłonkowych

• stosowanie antybiotyków miejscowo lub ogólnie (za pomocą kateteru wlewamy środek do szyjki macicy; by prep. nie wylał się unosimy samicę za nogi)

3. torbielowaty rozrost gruczołów błony śluzowej macicy

• pod wpływem długotrwałego oddziaływania estrogenów:

• przedłużona cieczka

• torbiele jajników

• nowotwory jajników aktywne hormonalnie

• dochodzi do silnej proliferacji błony śluzowej macicy, zablokowania ujścia gruczołów endometrium, z których tworzą się torbiele

• podawanie progesteronu w czasie cieczki też może do tego doprowadzić (gdy jest zwiększone stężenie estrogenów) - wtedy na fazę proliferacji nabłonka nakłada się faza sekrecji

• odwrotna sytuacja jest przy stosowaniu estrogenów w celu zapobiegania midacji - na fazę sekrecji (progesteron) nakłada się faza proliferacji (estrogen), ale w tym przypadku zwiększony poziom progesteronu powoduje zamknięcie szyjki macicy i ropomacicze

• sprzyjają temu infekcje macicy

• obraz kliniczny podobny do endometritis

• USG - liczne drobne torbiele

• leczenie:

• miejscowe

• OVH - często na jajnikach stwierdza się torbiele, przetrwałe pęcherzyki lub ciałka żółte

2. nowotwory macicy

• rzadko występują u suk

• gł. są to niezłośliwe mięśniaki gładkokomórkowe

• objawy kliniczne nieswoiste - zwykle następstwo ucisku guza na narządy wewnętrzne, czasem wypływ z pochwy

• u owczarków niemieckich mięśniaki macicy mogą towarzyszyć uogólnionej guzowatej dermatofilozie - jest to schorzenie dziedziczne, w przebiegu którego dochodzi do tworzenia się licznych guzów w skórze i torbieli w nerkach

• nowotwory złośliwe bardzo rzadko występują - są to gruczolakoraki dające przerzuty do innych narządów

• rozpoznanie:

• wywiad

• omacywanie

• USG

• RTG

• leczenie: OVH

Wykład 4 28.10.2009r.

M A S T I T Y

Zarys anatomii gruczołu mlekowego u poszczególnych gatunków zwierząt

gruczoł mleczny (mammae) - zmienione gruczoły skórne = zmodyfikowane gruczoły potowe, które są czynnościowo związane z układem płciowym;




156

---