temat rozwój dzieci


Temat I

Wczesne dzieciństwo; Zmiany rozwojowe niemowlęcia.

Noworodek

To dziecko, które posiada normę wagową, wzrost (od 51-52 cm)

Dziecko wchodząc w nowe środowisko musi:

-oddychać samodzielnie

-pojawiać się niezależne krążenie krwi

-wydalać niepotrzebne produkty ze swego organizmu.

Noworodek ma tzw. wzorzec snu i czuwania, budzi się, kiedy jest głodny, ma mokro, coś go boli. Noworodek przychodzi na świat z całym zespołem odruchów bezwarunkowych. Dzieli sieje na takie, które pozostają na cale życie, odruch źreniczny, są też takie, które zanikają ok. 2 miesiąca życia np.:

-odruch Moro (odruch obejmowania)

-odruch marszu automatycznego

-odruch nurka (dziecko ujęte w pasie to przyjmuje pozycję do nurkowania)

-odruch stepowania

-odruch zaciśnięcia piąstki na palcu matki

-odruch szermierza -jeżeli skręci się główkę w prawą stronę, to dziecko też skręci prawą rączkę i nóżkę w tę stronę

-odruch oczno - karkowy

-odruch Babińskiego - gdy podrażnimy dziecko w stopę to dziecko podnosi ją do góry

Wrażliwość noworodka:

-reaguje na bodźce świetlne - potrafi przez pewien czas utrzymać wzrok na poruszającym się przedmiocie.

-słuch po pewnym czasie się wyostrza - dziecko doskonale różnicuje głos innych osób

-zmysł skórny -jest w tym okresie bardzo wrażliwy. Zmysły skórne odgrywają ważną rolę w kontaktach z matką. On decyduje o późniejszym rozwoju dziecka. Dziecko jest blisko matki, ma poczucie bezpieczeństwa.

Temat II

Średnie dzieciństwo. Wiek przedszkolny

2. DZIECIĘCE TEORIE UMYSŁU- Okres poniemowlęcy

Jest to okres od ł do 3 roku życia

SYNKINEZJE - szereg ruchów przy chodzie dziecka, które jeszcze nie są skoordynowane.

Pod koniec 3 roku dziecko potrafi już bardzo wiele 3 kołowym rowerku, skręcać pod kątem prostym. Potrafi również opianować tzw. praksje - ruchy narzędziami.

Percepcja (spostrzeganie)

• Spostrzeganie synkretyczne (globalne) - dziecko nie potrafi wyodrębnić tego. co ważne w przedmiocie.

• Wielozmysłowe (polisensoryczne) - dziecko bardzo dokładnie bada otaczający go świat

• Spostrzeganie relacji przestrzennych - zaczyna dostrzegać kształty,

Uwaga jest mimowolna, łatwo ulega rozproszeniu, koncentruje bardzo krótko (17 minut)

Wyobraźnia ma charakter wyobraźni odtwórczej.

Dzieci potrafią naśladować czynności wcześniej zaobserwowane u dorosłych obserwuje zachowanie matki. Jest to dowodem istnienia wyobraźni dziecka.

Pamięć ma charakter pamięci odroczonej np.: szukanie przedmiotu wid/i wcześniej a schowanego przez matkę.

Okres Latencji - okres, po którym dziecko szuka ukrytego przedmiotu

• na początku 2roku dzieci rozpoznają osoby lub przedmioty p upływie 2-3tygodni

• pod koniec 2 roku po 2 miesiącach

• w wieku 3lat- po przerwie kilkumiesięcznej

• w wieku 4 lat - po upływie roku.

Amnezja dziecięca - nie pamiętamy wydarzeń i sytuacji z okresu niemowlęctwa i poniemowlęctwa. Nie zostają też ślady pamięciowe z okresu wczesnego dzieciństwa. Pamięta się luźne oderwane obrazy. Istnieje wzajemna relacja między czynnikami natury genetycznej a środowiskiem

Wiek przedszkolny

Procesy percepcyjne:

Wrażenia spostrzegane są globalnie, nie są spostrzegane selektywnie:

- wzrasta wrażliwość wzrokowa - wzrasta ostrość wzroku o 40% (7 latek rozpoznaje figurkę z odległości 1m.)

- wzrasta różnicowanie barw -jednak gorzej jest już z odcieniami

Spostrzeżenia są globalne. Dziecko spostrzega to, co związane jest z działaniem, zaspokajaniem potrzeb. Dziecko widząc obrazek nie potrafi dobrze rozpoznać, co na tym obrazu się dzieje. Rozwijają się też wrażenia słuchowe. Spostrzeganie przestrzeni

- początek czynności

- trwanie

Rozwój pamięci:

Pamięć ma charakter pamięci mimowolnej. Dziecko zapamiętuje bez zamiaru zapamiętania. Dziecko zapamiętuje przede wszystkim w działaniu, w trakcie zabawy.. Zwiększa się też trwałość pamięci. Pamięć jest mechaniczna. Dzieci nie potrafią tworzyć logicznych struktur. Istniej też tzw zjawisko reminiscencji -dzieci lepiej odtwarzają dany materiał po pewnym czasie.

Wyobraźnia:

Dzieci w tym wieku posiadają zdolności tworzenia sobie wyobrażeń. Wyobrażenia maja charakter twórczy i odtwórczy. Charakterystyczna jest fantazja dzieci - często nie potrafią odróżnić fikcji od rzeczywistości. obrażają.

3.MORALNOŚĆ DZIECKA

UCZUCIA DZIECKA W OKRESIE PONIEMOWLĘCYM

-krótkotrwale - trwają kilka minut, kończą się nagle, gdy działanie dziecka przeminie to uczucia też przeminą (np.: gdy jest źle i bije mamę)

-afektywne - uczucia dziecka wybuchają gwałtownie i są bardzo silne

-labilne - dziecko bardzo szybko przechodzi z jednego stanu uczuciowego w drugi

-częste - towarzyszą różnym sytuacjom

-przejawy uczuć są pełne ekspresji - dziecko wyraża to w sposób wyraźny

Niezwykle ważna jest atmosfera panująca w domu, środowisku.

Dziecko w tym wieku jest w tzw. fazie anomii moralnej nie rozróżnia dobra i zła.

Przeżywa też uczucie strachu np.: strachu przed opuszczeniem przez matkę, przed nagłymi bodźcami -ciemność, burza, huk, hałas.

Uczucie radości występuje, gdy dziecko jest w bliskim kontakcie z rodzicami, osobami bliskimi. Ważne też jest uczucie ciekawości poznania świata.

UCZUCIA PRZEDSZKOLAKA; Cechy życia uczuciowego:

-afektywność - dziecko przeżywa swe uczucia bardzo silnie

-trwają krótko

-uwidaczniają się w mimice, pantomimice, ruchach, gestach

-duża pobudliwość - słabe bodźce wywołują duże reakcje uczuciowe

-są nietrwale, szybko przemijają.

Rodzaje uczuć występujących w wieku przedszkolnym:

-uczucie pozytywne - radość, zadowolenie dzięki kontaktami z dorosłymi, za­bawie , dzięki osiągnięciu jakiegoś sukcesu. Radość wiąże się z poczuciem humoru

-uczucie ciekawości — wywołane przez wszelką nowość. Dzieci chcą wszystko poznać, dotknąć

-uczucie negatywne - uczucie gniewu jest częste. Gniew pojawia się wtedy, gdy dziecko napotyka różne przeszkody, gdy istnieją konflikty między dziećmi. Może czasami przybierać charakter agresywny. Może być skierowany do przedmiotów lub osób. Chłopcy są raczej bardziej agresyjni niż dziewczynki.

-uczucie zazdrości -dzieci najczęściej reagują agresją, gniewem. Są zazdrosne o swe pozycję w rodzinie, przedszkolu.

uczucie strachu i lęku — np.: u 3— latka dominują lęki wizualne (ciemność, maski, pomarszczonych twarzy, wyjścia rodziców z domu), u 4 latka pojawiają się lęki słuchowe (odgłosy silników, dzikich zwierząt, wyjście matki z domu). 5- latki lęki mają charakter bardziej konkretny dotyczące własnej osoby. II 6-latków pojawia się duże natężenie stanów lękowych - wywołanych bodźcami dźwiękowymi - dzwonek, huk odgłosy owadów, ptaków; boją się światu nadprzy­rodzonego, żywiołów - ognia, wody, błyskawic, zastawania samemu w domu. Po­jawiają się też lęki przestrzenne np.: w lesie, że się zgubią. Boją się też tego, że matka może umrzeć; boją się urazów, widoków krwi.

Występuje heteronomia moralna; egocentryzm(do 5lat) i rozpoczyna się konformizm(5-9) dążenie do aprobaty

4.OSOBOWOŚĆ DZIECKA

Dzięki pojawieniu się myślenia pojęciowego wiedza dziecka zyskuje zarazem pewien stopień ogólności i integracji. Integracja ta nie ma jeszcze charakteru hierarchicznego. Ośrodkami wokół których organizują się informacje, są schematy poznawcze odzwierciedlające poszczególne, subiektywnie dla dziecka ważne czy interesujące obiekty. Dziecko ma już pojęcie osób, jako zbiór stałych cech. Dysponuje też wiedzą na temat właściwości pewnych ,,kategorii osób”, wyróżnionych ze względu na wiek, płeć itd.

Za główne osiągnięcia dziecka w końcowym okresie wieku przedszkolnego należy wymienić pojawienie się zdolności do s p r a w o w a n i a n a d w ł a s n y m z a c h o w a n i e m k o n t r o l i zgodnie z wymaganiami dorosłych oraz u m i e j ę t n o ś c i w s p ó ł d z i a ł a n i a z r ó w i e ś n i k a m i. Warto zauważyć, że osiągnięcia te oznaczają wyraźne już włączenie się struktur poznawczych w regulowanie zachowania, dotąd sterowanego wyłącznie przez mechanizmy popędowo-emocjonalne.

Zmiany te prowadzą do g o t o w o ś c i d o p o d j ę c i a n a u k i s z k o l n e j dziecka, do sprostania wymaganiom, jakie w związku z tym przed nim stoją. Poziom rozwoju, jaki to umożliwia, nazywa się dojrzałością szkolną.

TEMAT III

Późne dzieciństwo. Młodszy wiek szkolny

Zaczyna się od 7 roku życia, a kończy ok. 11.

5.ROZWÓJ PROCESÓW POZNAWCZYCH

ROZWÓJ PERCEPCJI

Rozwijają się wrażenia wzrokowe. Bardzo szybko wzrasta ostrość wzroku. Między 6 a 14 rokiem ta ostrość powiększa się o 60%. Akomodacja oka jest najwyższa w wieku 10 lat. Zwiększa się dokładność rozróżniania barw i odcieni barw. Uczniowie klasy 3 odróżniają odcienie barw o 45% lepiej od uczniów klasy i, a uczniowie klasy

5 o 60 % od uczniów klasy pierwszej.

Wzrasta wrażliwość słuchania, co ujawnia się w dokładności rozróżniania wysokości dźwięków. Dzieci nie tylko rozróżniają dźwięki, ale i też potrafią je odtworzyć. Jest to okres najdogodniejszy do nauki muzyki, śpiewu. Dzieci chęt­nie uczą się gry na instrumentach. W 10 roku występuje największa zdolność rozróżniania siły dźwięku.

Wrażenia mięśniowo — stawowe — w tym okresie osiągają bardzo wy­soki poziom rozwoju. Dziecko opanowuje naukę pisania, rysowania. Jeżeli chodzi o spostrzeganie, to dziecko powinno spostrzegać analitycznie l ukierunkowanie. Dziecko, bowiem nie potrafi jeszcze spostrzegać tego, co jest szczególnie ważne. Dlatego też dziecko w tym okresie opanowuje coraz większy zasób pojęć, słów. W ten sposób rozwija się spostrzeganie analityczne, selektyw­nie dziecko będzie patrzeć na dany przedmiot. Rozwinie się wtedy spostrzegawczość.

W 1 fazie tego okresu dzieci mają jeszcze trudności w łączeniu przedmio­tów ważnych. Pojawia się jednak czas, gdy dzieci potrafią interpretować dany obrazek ( w II fazie tego okresu).

Subiektywizm w procesie spostrzegania zaczyna zanikać. Następuje h orientowanie się w przestrzeni. Jednak ma dalej tendencje do skracania odległości dalekich, oddalonych od niego.

Spostrzeganie perspektywy - rozwija się dopiero w II fazie wieku wczesne wczesnoszkolnego.

Spostrzeganie czasu - dziecko coraz poprawniej odzwierciedla długość, długość i szybkość zjawisk zachodzących w czasie. Dobrze orientuje się w tpojeciach jak dzień, wczoraj, jutro. Opakowuje pojęcie godziny, minuty, dni, tygodnia, miesięcy. Zaczyna opanowywać umiejętność odczytywania godzin na zegarku.

ROZWÓJ UWAGI (wraz ze spostrzeganiem)

To czynność orientacyjna, zapoznanie się z nowym materiałem. Dziecko wkracza do szkoły z uwagą mimowolną. Zadaniem nauczyciela rozwój uwagi dowolnej. W tym okresie zwiększa się zakres uwagi. Doskonali się

przerzutność uwagi - umiejętność przechodzenia z jednego przedmiotu na drugi.

ROZWÓJ PAMIĘCI

Pamięć dziecka idzie w kierunku rozwoju pamięci dowolnej i pamięci logicznej

Dziecko jednak nie potrafi pamiętać logicznie - pojawia się dopiero pod koniec tego okresu.

Nie potrafi porządkować sobie materiału, który ma przyswoić w sposób logiczny.

U dzieci od l do 4 klasy szkoły następuje bardzo intensywny rozwój takich cech pamięci jak:

• szybkość

• trwałość

• pojemność

Szybkość i trwałość pamięci od 7 do 11 roku wzrasta 2 - krotnic. t związane z jego emocjami. Łatwiej rówi| zapamiętuje to, co jest dla niego zrozumiałe.

MYŚLENIE

U dzieci w tym okresie myślenie jest już procesem operacyjnym i konkretnym, nadal rozwiązuje problemy w oparciu o konkretną sytuację. Opanowuje umiejętności rozwiązywania problemów przy pomocy operacji umysłowych. Jest to

czynność, którą charakteryzuje odwracalność. Dziecko posiada umiejętność leczenia przyczyny ze skutkiem oraz powrotu do punktu wyjścia. Dziecko potrafi dokonywać takich operacji jak:

-porównywanie

-klasyfikowanie

-dodawanie,

-odejmowanie

szeregowanie

-włączanie elementów w zbiór.

Nie potrafi jednak uogólniać, formułować pewnych praw. Osiąga to dopierow wieku dorastania.

ROZWÓJ MOWY

Dziecko wkracza do szkoły z dobrze rozwinięta mową potoczną. Jego mowa jest jeszcze swobodna - mówi, kiedy ma ochotę.W szkole musi mówić wtedy, gdy żąda tego nauczyciel. Musi odpowiadać na, zadane pytania w sposób poprawny i rzeczowy.W wieku przedszkolnym dominowała mowa dialogowa. Tu w tym okresie dominuje mowa monologowa.

Dziecko musi poprawnie formułować swe myśli, a to powoduje:

• nauczenie się reguł gramatycznych

• nauczenie się słów, pojęć, które będzie używał w ramach danego przedmiotu.

6. POZNAWCZE I EMOCJONALNE ASPEKTY SPRASTWA I ZARADNOŚCI

-Znaczny jest u dziecka w wieku 11-12 lat stopień k o n t r o l o w a n i a r e a k c j i e m o c j o n a l n y c h. Potrafi ono wyrażać emocje zarówno pozytywne, jak i negatywne.

-Jednocześnie następuje z m n i e j s z e n i e u k i e r u n k o w u j ą c e g o w p ł y w u e m o c j i n a d z i a ł a n i e. Dziecko jest w stanie wpływowi temu aktywnie się przeciwstawić, podejmując pewne działania niezależnie od ich wartości emocjonalnej, ze względu na spoczywający w nim obowiązek.

-Zwrócenie uwagi na uczucia i potrzeby innych ludzi ułatwia dziecku zrozumienie wartości norm moralnych i wychodzenie ze s t a d i u m m o r a l n o ś c i h e t e r o n o m i c z n e j. Oczekiwanie na zewnętrzne wzmocnienia i dążenie do podporządkowania się dorosłym przestają być jedynymi racjami przemawiającymi za przestrzeganiem norm. Źródłem satysfakcji staje się sam fakt zgodności postępowania z ogólnie uznawanymi normami. Jest to okres k o n w e n c j o n a l i z m u m o r a l -n e g o. Istotną jednak zmianę stanowi fakt, że ważnym źródłem tych wzmocnień, a zarazem ,,nadawcą” pewnych specyficznych norm staje się grupa rówieśnicza.

-Dziecko w młodszym wieku szkolnym coraz bardziej l i c z y s i ę z o p i n i ą g r u p y.

-Wyraźnie ujawnia się i n s t r u m e n t a l n a f u n k c j a s a m o o c e n y. Dziecko uwzględnia to, co wie o swoich możliwościach, przy wyborze rodzaju i stopnia trudności podejmowanych działań. Pojawia się także -w związku z dążeniem do podtrzymywania pozytywnej samooceny - t e n d e n c j a d o w s p ó ł z a w o d n i c t w a.

Warto podkreślić, że dziecko staje się wówczas c z ł o n k i e m g r u p y r ó w i e ś n i c z e j, świadomym obowiązujących w niej zasad, własnej pozycji i pełnionych przez siebie ról, oraz uzyskuje b o g a t ą i z r ó ż n i c o w a n ą w i e d z ę na temat świata, ludzi i samego siebie, zawierającą zarówno elementy opisowe, jak i wartościujące oraz normatywne.

Zmiany uczuciowe w wieku tvm idą w dwóch kierunkachi

-rozszerza się krąg przedmiotów, zdarzeń i spraw, które wywołują u dzieckareakcje emocjonalne

- zmienia się charakter uczuć dziecka pod wpływem szybkiego rozwoju umysłowego oraz pod wpływem nowych sytuacji społecznych.

.Choć dziecko nadal wyraża swe emocje w sposób gwałtowny, to jednak pojawia się pewien powściąg emocjonalny tzw. zmniejsza się labilność uczuciowa.

Stabilność uczuciowa uzyskiwana jest wtedy, gdy jest zaspokojona aktywność ruchowa.

Zwiększa się też długość reakcji emocjonalnych. Dziecko staje się zdolne doprzeżywania coraz to dłużej panujących stanów.

Występuje tzw. realizm uczuciowy - dziecko odnosi swe uczucia do konkretnych przedmiotów, sytuacji, zdarzeń, osób. Nie dotyczą te uczucia pojęć abstrakcyjnych - np. co to znaczy kochać ojczyznę.

TEMAT IV

Adolescencja

7. ROZWÓJ SPOŁECZNY. INTERAKCJE Z RÓWIEŚNIKAMI I DOROSŁYMI

sytuacje społeczne -to takie, w których bezpośrednio lub pośrednio występują inni ludzie, specyficzną cechą syt.społ. jest to, że ich elementy, uczestniczące w nich osoby z reguły na siebie wpływają

prawidłowa regulacja stosunków z otoczeniem społ.- utrzymanie równowagi między przystosowaniem się do jego wymagań, a oddziaływaniem na nie.

Dorastanie (adolescencja)

Dojrzewanie - termin ten preferują psychologowie, którzy uważają, że okres od 12-18 roku to gwałtowny rozwój biologiczny i jest on jakby wyższy niż rozwój psychiczny.

Dorastanie — inni uważają, że w tym okresie pojawiają się zmiany psycholo­giczne, ale one nie wynikają z dojrzewania biologicznego.

Ten okres nazywa się czasem zaburzenia równowagi psychicznej i buntu wobec istniejącego porządku rzeczy, świata dorosłych. Zmiany te występują w szczególnym nasileniu - zachwianie równowagi moralnej, rozwijają się potrze­by seksualne, pojawia się silna potrzeba dostosowania się do grupy rówieśników. Młodzi ludzie w tym okresie muszą podejmować własne decyzje. Dominuje pogląd, że nasilenie poglądów powoduje zachwianie równowagi - po­gląd tradycyjny.

KONFLIKTY Z DOROSŁYMI

Jest to okres, w którym następuje zerwanie więzi ze środowiskiem rodzimi; Następuje bunt dzieci przeciw rodzicom, poczucie własnej tożsamości, sat dzielność. Dochodzi do konfliktów, kłótni.

Dzieci same odczuwają, że czasem sytuacja w domu jest napięta..

W tym okresie sami rodzice odczuwają bardzo silnie oddalenie się dziei od rodziny - pojawia się uczucie smutku, żalu.

To rozluźnienie więzi następuje w wyniku tego, że dziecko dąży do uczestnii w nieformalnych grupach rówieśniczych. Poszerza się krąg osób znaczących, wzory do naśladowania. Dzieci mają potrzebę stawania się samodzielnymi, dorosłymi. Największe nasilenie konfliktów następuje u dziewcząt pomiędzy 14 a 16 rok: życia, u chłopców pomiędzy 14 a 15 rokiem życia.

Źródło konfliktów:

- pretensje rodziców o naukę, o zachowanie w szkole

- sposób ubierania się

- upodabnianie się do kolegów

- cłicą mieć swobodę.

Bardzo często młodzi ludzie uważają, że przyczyną ich konfliktów z rrodzicami jest despotyzm, oraz popieranie konserwatywnych zasad moralnych, ni konsekwentne traktowanie, krytyka, ironia, kary cielesne

ZWIĄZKI Z GRUPAMI RÓWIEŚNICZYMI

Pojawia się szereg grup nieformalnych. Mają różna strukturę. Łączą się albo dlatego, że łączą ich wspólne uczucia bądź też wspólne zainteresowania.

Rodzaje tych grup:

a) paczki - to małe intymne w swoim charakterze grupy, najpierw zło/on z osób tej samej płci, a potem mieszane. Wywodzą się podobnych sfer spoin nych, wiek jest zbliżony. Mają te same zainteresowania. Spotykają się w celu wymiany poglądów, opinii, zwierzania się. Trudno się do niej dostać - jest zamknięta. Przynależność do paczki jest oceniana bardzo wysoko. Członkowie wobec siebie solidarni i lojalni. Bardzo często spotykają się poza szkołą.. Młodzi ludzie uczą się różnych zachowań społecznych - współdziałania, współżycia społecznego, rozumienia pewnych wartościi i społecznych i kulturowych. Takie grupy podejmują pewne czynności i inicjatywy, przez co zapewniają sobie poczucie bezpieczeństwa oraz zaspokajają potrzebę uznania społecznego.

b) grupy koleżeńskie — mniej określone i liczniejsze. Łączą się one na zasadzie podobieństwa zainteresowań, podobnych oczekiwań wobec życia i podobną orientację zawodową. Łatwiej się do niej dostać, stosunki są już mniej osobiste między członkami, luźne, towarzyskie.

c) pary przyjaciół; przyjaźń - to pewien stan uczuciowy, który łączy daną parę. To intymny związek pomiędzy dwoma osobami. To związek, w którym do­bierają się osoby tej samej płci. Większą potrzebę posiadania przyjaciela posia­dają dziewczęta, silniej przeżywają jej brak, rozpad przyjaźni. Trwała przyjaźń tworzy się u dziewcząt ok. 13 roku życia, a u chłopców ok. 16 roku życia. Powstaje na bazie najsilniejszych więzi uczuciowych. Przyjaciel nie może zawieść, darzymy go szacunkiem, zwierzamy mu się. Wymaga ten związek poświęcenia, oddania się dla drugiej osoby.

Motywy zawierania przyjaźni zmieniają się wraz z wiekiem. W okresie dorastania bierze się pod uwagę cechy charakteru. W tym okresie są też grupy formalne np.: kluby sportowe, kółka zainteresowań, harcerstwo

Młodzież wchodzi też w grupy nieformalne takie jak bandy. To grupa, która po­siada dwie zasadnicze cechv:

- przywódca - ten który utrzymuje dyscyplinę, narzuca wolę

- obowiązują pewne normy grupowe, do których wszyscy się muszą dostawać

Jeśli członek grupy nie podporządkuje się to może, albo zostać z grupy wy­rzucony, lub też ukarany przez przywódcę. Banda może być grupą dewiacyjną lub pozytywnie działającą społecznie.

Ma pewną ideologię - działają w celach niszczących. Są one bardzo niebez­pieczne. Ich członkowie są bardzo silnie podporządkowani przywódcy. Muszą zrobić to. co zostanie im nakazane, mimo tego, że czasem we wnętrzu się buntu­ją. Robi to tylko, dlatego, ze będzie uznane społecznie. Grupa daje poczucie mocy - odpowiedzialność zbiorowa.

Do grup dewiacyjnych dostają się dzieci, gdzie sytuacja rodzinna jest trudna -patologia, alkoholizm, rozbite rodziny.

8. POSTAWY I PRZEKONANIA. KSZTAŁTOWANIE SIĘ POGLĄDU NA ŚWIAT

Okres ten ma znaczny stopniu charakter konfliktowy. Pojawia się na przykład silny konflikt między potrzeba samodzielności(pobudzoną osiągnięciem dojrzałości płciowej i dużym wzrostem możliwości intelektualnych) a ograniczeniami narzuconymi przez rodziców i przedłużającą się zależnością materialną. Może to być przyczyną buntu wobec dorosłych, z czasem dodatkowo nasilającego się w wyniku zderzenia wygórowanych, idealistycznych standardów dotyczących świata-ludzi i stosunków międzyludzkich, funkcjonowania pewnych instytucji społecznych.

ROZWÓJ SAMOOCENY -To postawa wobec siebie samego.

Młody człowiek poszukuje w tym okresie własnej tożsamości np.: czy potrafi wyróżnić się w grupie. Ujawnia się to w pewnych zachowaniach np.: w poszukiwaniach ciągłości istnienia pytają się rodziców czy go kochają, jacy byli dawniej. Ujawnia się to też przez próby zmieniania samego siebie np.: zmiana ubrania, uczesania, sprawdzania, czy pokona daną przeszkodę.

To poszukiwanie własnej tożsamości ujawnia się w konfrontacji z innymi ludźmi. Młodzi ludzie mają czasem takie poczucie niższości, że nie dorośli ilu pewnych wzorców, ideałów.

Zainteresowania i potrzeby - wyznaczają kierunek naszego działania

W okresie dorastania bardzo szczególnie zainteresowania np.: przedmioty humanistyczne, ścisłe.

Istnieją różne ze względu na płeć:

Chłopcy - technika, konstruowanie, majster-kowanie, polityka, sport, turystyka, komputery, środki telekomunikacyjne, hi­storia;

Dziewczęta - przedmioty humanistyczne -język polski, sztuka, nauki psy­chologiczne, biologia.

POTRZEBY;

Występują duże podstawowe potrzeby w zakresie dorastania:

a) potrzeba bezpieczeństwa - odczuwanie silnej potrzeby stabilności warunków, w których się znajdują. Jeżeli dziecko znajduje się w środowisku irodziny rozbitej, to wtedy staje w stanie zagrożenia.

b) potrzeba uznania - związane z sukcesami, osiągnięciami. W okresie tym młodzi ludzie przechodzą od egocentryzmu do socjocentryzmu. Wchodzą w grupy społeczne i tak zdobywają uznanie, które daje poczucie siły i niezależności własnej.

Bardzo ważne jest osiąganie sukcesów. Chcą się wyróżnić w pewnej działalności. Motywy są skierowane na cele nie tyle bliskie, co dalekie

TEMAT V

Późna adolescencja. Wiek młodzieńczy

9. KSZTAŁTOWANIE SIĘ AUTONOMII MORALNEJ

Jednym z przejawów uniezależnienia się do autorytetów jest a u t o n o m i a m or a l n a . Wobec norm pojawia się tendencja do ich samodzielnej analizy. Analiza ta prowadzi zrozumienia, czym są normy, do dostrzeżenia, jakim wartościom służą, do zaakceptowania ich lub świadomego odrzucenia. Normy zaakceptowane są odtąd traktowane jako własne i dopiero teraz gwarantują autonomię wyborów moralnych człowieka - ich niezależność od zewnętrznych nacisków. Nadrzędnym wobec poczucia obowiązku wyznacznikim postępowania stają się przyjęte wartości; to, co człowiek musi robić, staje się obowiązkiem świadomie przez niego podejmowanym z uwagi na wartości, które chce urzeczywistnić.

10.RÓŻNICOWANIE SIĘ ŚWIATOPOGLĄDU

ŚWIATOPOGLĄD

To przekonania człowieka, które wiążą się z intelektualnym modclfiti świata. Na światopogląd składa się ocena tego, o czym człowiek jest glcholtit przekonany. W okresie dorastania często występują przemiany światopoglądowe np.: bunt i odrzucenie poprzedniego światopoglądu. W tym okresie pojawia wlif bardzo charakterystyczne postawy światopoglądowe:

-idealizm młodzieńczy - który polega na ujmowaniu rzeczywistości na miarę idei doskonalej, poszukiwanie doskonałego wzorca

-nihilizm - zaprzeczenie sensowi ludzkiego istnienia, które powstaje pod wpływem np.: nagłego wstrząsu i może prowadzić do samobójstwa

-cynizm - głoszenie pewnych poglądów niezgodnych z ogólnie przyjętymi im u mami. Głoszone poglądy są realizowane. W większości młodzi ludzie głoszą cynizm pozornie.

Temat11

Zmiany rozwojowe po adolescencji

Na określenie osiągnięć rozwojowych w dorosłości używa się też słowa m ą d r o ś ć. Na charakterystykę człowieka mądrego składają się takie cechy, jak ostrożność, wynikająca z relatywizmu myślenia, zdolność kierowania własnym życiem na drodze odkrywania ważnych subiektywnych problemów i stawiania sobie wartych rozwiązania zadań, zdrowy rozsądek zdobyty dzięki doświadczeniu.

Niekiedy tak rozumiana mądrość nazywa się mądrością pragmatyczną, która oznacza poczucie wewnętrznej wolności i dystansu wynikającego z wykroczenia poza ,,własne ja”, co może znamionować filozofię życiową człowieka w późnej dorosłości.

Temat12.

Teoria rozwoju Piageta.

Piagct - wielki uczony. Obserwował rozwój własnych dzieci .Zadał sobie pytanie: -jakie prawa kierują rozwojem myślenia dziecka? Stwierdził, że umysł dziecka przechodzi od bezpośrednich, fizycznych czynności spostrzeżeń do czynności wewnętrznych - myślowych, które stają się stopniowo odwracalne i tworzą cały system operacji podlegających określonym prawom.

Inteligencja przybiera u dzieci różne formy;

  1. okres sensoyczno-motoryczny

  2. okres przedoperacyjny

  3. okres operacji konkretnych

  4. okres myślenia abstrakcyjnego

Wg Piageta myślenie=inteligencja

Stwierdził , że inteligencja jest pewną formą zachowania się przystosowawczego jest pewnym rodzajem aktywności człowieka. Inteligencja nie jest dana dziecku od urodzenia. Rozwija się stopniowo, a podstawami jej rozwoju są czynności i motoryczne i sensoryczne.

Inteligencja umożliwia człowiekowi przystosowanie się do środowiska, który przybiera dwie formy:

1) formą asymilacji — przyswajanie świata zewnętrznego w gotowe struktury czyli wcielanie przedmiotów do własnej aktywności;

2) formę akomodacji - polega na dostosowywaniu się samemu do przedmiotów zewnętrznych.

Asymilacja i akomodacja to dwie formy akomodacji (przyswajania).

Myślenie rozwija się od czynności sensorycznych i motorycznych do czynności zwanych operacjami.

Operacja - to pewna czynność umysłowa, działanie umysłu, które cechuje odwracalność.

Odwracałność - polega na tym, że podmiot (człowiek) może w myśli przechodni od poprzedniego momentu do czasu przyszłego, czy też do momentu przeszłego który wcześniej zaistniał.

Rozwój umysłowy dziecka dokonuje się w 3 okresach:

I,) okres inteligencji sensoryczno-motorycznej - trwa do 2 roku życia. W tym okresie wyróżnił Piagget 6 stadiów.. W tym okresie następuje tzw. Decentracja. Dziecko dochodzi do zrozumienia stałości przedmiotu.

Studium I - ćwiczenia odruchów (od urodzenia do pierwszego miesiąca). Re­pertuar adaptacyjny noworodka jest ograniczony do prostych odruchów bezwa­runkowych. Zachowanie dziecka ogranicza się do automatycznych reakcji na bodźce pochodzące ze środowiska.

Stadium II - rozbijania schematów (od pierwszego do czwartego miesiąca). Dziecko przystosowuje się do środowiska dzięki wyćwiczonym wzorcom działa­nia, czyli schematom sensoryczno - motorycznych. Takim schematem jest sche­mat - wzorzec ssania i chwytania. Niemowlę poznaje świat poprzez takie czynności jak ssanie, chwytanie, manipulowanie, patrzenie -jest to asymilacja. Schematy sensoryczno - motoryczne podlegają rozwojowi. Stają się coraz bardziej precyzyjne. Zaczynają się wiązać ze sobą np.: wzrok, słuch, dotyk.

Stadium III - odkrywania procedur (od czwartego do ósmego). Następuje zmiana. W dwóch wcześniejszych dziecko wykonywało czynności dla przyjemno­ści. Tutaj dziecko zaczyna ujawniać zainteresowanie światem zewnętrznym, a schematy zaczynają być kierowane na zewnątrz swego ciała, czyli dziecko za­czyna eksplorować otoczenie. Gdy dziecko zaczyna manipulować zabawką, to czyni to dlatego, że jest nią zainteresowane.

Stadium IV - zachowania intencjonalnego (od ósmego do dwunastego miesią­ca). Charakter. Zmianą jest to że dziecko dostrzega jakiś pożądany cel i wybiera działanie dla osiągnięcia tego celu. Przejawem inteligencji jest tu zachowanie intencjonalne tzn. dziecko odróżnia środki od celów. Zaczyna pojmować, że pewne czynności będą go prowadzić do określonego celu.

Stadium V - nowości i eksploracji ( od dwunastego do osiemnastego miesiąca). Dziecko odkrywa nowe środki przez aktywną eksplorację. Bardzo aktywnie eks­perymentuje i wypróbowuje różne sposoby działania, aż osiągnie cel rozwiąże problem np.: odkrywa, że patyk może służyć do odpychania lub przyciągania przedmiotu.

Stadium VI - reprezentacji umysłowej ( od osiemnastego do dwudziestego czwartego miesiąca). Dziecko po raz pierwszy staje się zdolne do tworzenia re­prezentacji, czyli do myślenia o czymś i działania wewnętrznego. Pojawiają się pierwsze przejawy interioryzacji czynności. Dziecko może już sobie wyobrazić coś, co istniało w przeszłości i coś co nastąpi za chwilę.

Dziecko w okresie przedoperacyjnym - od 2 do 6 roku życia (inteligencji wy­obrażeniowej)

Nazwa tego okresu wskazuje, że dziecko nie jest jeszcze zdolne do myślenia operacyjnego tzn. nie potrafi powrócić przy rozwiązaniu problemu do punktu wyjścia i połączyć przyczyny ze skutkiem. Kieruje się aktualnie spostrze­ganą sytuacją. Stąd jego myślenie nazywa się myśleniem oglądowym. Myślenie dziecka w wieku przedszkolnym jest myśleniem nieodwracalnym,

Piagget stwierdził, że myślenie przedoperacyjne jest niedoskonałe, co ujawnia się w tzw. centrowaniu. Jest to tendencja do koncentrowania się w da­nym momencie tylko na jednym aspekcie rozwiązywanego problemu. Ta niedo­skonałość myślenia przedoperacyjnego ujawnia się też w egocentryzmie.

Myślenie egocentryczne - które jest charakterystyczne dla dziecka w wieku przedszkolnym. Ignoruje stosunki między rzeczami i rządzi się innymi prawami, aniżeli myślenie ludzi dorosłych. W myśleniu tlzirrka można wyod­rębnić egocentryzm:

a) bezpośredni - wyraża się w subiektywizmie ujmowania przestrzeni i czasu. Dziecko nie potrafi jeszcze prawidłowo wyodrębnić kierunku na prawo, na lewo. kieruje się czasem teraźniejszym;

b) pośredni - ujawnia się w tzw. animiźmie czyli tendencji do przypisywania przedmiotom nieożywionym cech życia np.: kartka odczuwa ból.

Inną formą egocentryzmu jest artyficjalnizm - przekonanie, że naturalne rzeczy i zjawiska stworzyli ludzie dla swych potrzeb np.: dziecko stwierdza, że noc istniej po to. aby ludzie mogli odpoczywać. Istnieje jeszcze antropomorfizm -dziecko przypisuje przedmiotom nieożywionym czy zjawiskom cech ludzkich np.: słońce ma nogi.

OKRES OPERACJI KONKRETNYCH (od 6/7 do 11/12 roku życia)

Mamy tu do czynienia z czynnościami (operacjami), które posiadają cechę odwracalności. Myślenie dziecka nie jest. już zdominowane przez jedną właściwość sytuacji problemowej. Dziecko staje się zdolne do powiązanie sytuacji ze skut­kiem. Ma zdolność powrotu do punktu wyjścia. Kształtuje się pojęcie masy, cię­żaru i objętości. Dziecko pojmuje, że spostrzegany przez niego układ elementów jest wynikiem zachodzących przedtem zmian i potrafi uwzględnić równocześnie dane aspekty sytuacji.

Operacje umysłowe dotyczące konkretnych przedmiotów i sytuacji, nazwa okres operacji konkretnych.

Dziecko staje się zdolne do przeprowadzenia następujących oper umysłowych:

- uszeregowania

- klasyfikowani

- porównanie

- porządkowanie.

OKRES OPERACJI FORMALNYCH (od 12/13 do 15 roku życia)

Myślenie dziecka zaczyna się odrywać od konkretnej operacji. Myślenie staje się pojęciowo - abstrakcyjne. Oznacza to, że dorastający może rozwiązywać problemy, bazując na pojęciach i sądach. Ważną zmianą staje się wytworzenie w umyśle dorastającego struktury podobnej do wzorów logiczno- matematycznych. Są to wzory formalne, które wskazują, jak przeprowadzić rozumowanie po to, aby uzyskać określony wynik, dojść do jakiegoś wniosku. Są wzory formalne, pod które można podkładać treści.

Jednostka osiąga zdolność tworzenia i sprawdzania hipotez oraz wyciągania logicznych wniosków. Dlatego Piaget nazywał myślenie w okresie dorastania hipotetyczne - dedukcyjne.

Dorastający stawia sobie różnego rodzaju przypuszczenia, po czym drodze logicznego rozumowania sprawdza prawdziwość tych hipotez. Jeśli hipoteza nie zostaje potwierdzona, stawia następną, po czym znowu ją sprawdza.

Potrafi w sposób matematyczny rozpatrywać różne możliwości po to, aby dojść do trafnego rozwiązania.

Wg Piageta jest to najwyższy poziom inteligencji, jaki może osiągnąć r/ł wiek w okresie swego rozwoju. Myślenie formalne to najwyższy poziom adaptacji do środowiska, czyli osiągnięcie pełnej równowagi pomiędzy organizmem a środowiskiem.

Temat 13

Teoria rozwoju w ujęcie J. Piageta i Kohlberga

. Stadia rozwoju moralnego;

1. Anomia moralna

- małe dziecko nie ma poczucia dobra i zła. Podczas ob­cowania z matką uczy się podstawowych ocen wartościujących, jeżeli jego za­chowanie spotka się z dezaprobatą matki uświadamia sobie, że jego postępek jest zły, ale nie wie, dlaczego on jest zły. Nie można wymagać od dziecka prze­strzegania norm moralnych.

2. Heteronomia moralna - fazy:

-egocentryzm - to niezdolność dziecka do zrozumieniu cml/yrh siano psy­chicznych, skłonność do przypisywania im własnych uczuć i dążeń. Dziecko po­stępuje moralnie tylko dla własnej korzyści. Do obowiązujących nakazów dosto­sowuje się tylko zewnętrznie. Stara się unikać kar, gdyż wie, że są one /a niewła­ściwe zachowanie. Występuje też tzw. orientacja na posłuszeństwo i karę dziecko dąży do podporządkowania się wymaganiom w celu uniknięcia przykrości

zagrożenia. Orientacja egoistyczna — dziecko pojmuje korzyści swego zachowa

nią. Nie jest zdolne do odczuwania poczucia winy.

-konformizm- dziecko stara się uzyskać aprobatę ze strony innych. Staje się wrażliwe na potępienie swego zachowania. Troszczy się o to, aby swoim zachowaniem wzbudzić zadowolenie i akceptację. W tej fazie potrafi już przewidywać (antycypować) reakcje akceptacji, dezaprobaty ze strony dorosłych. Pojawia się zdolność do przeżywanie winy. To poczucie winy pojawia się, gdyż u dziecka zaczyna funkcjonować świadomość, że nic spełnia czyichś oczekiwań. Kieruje się zasadą posłuszeństwa wobec autorytetu. Bierze już po uwagę intencje, jakie ponosi sprawca określonego czynu.

3. Socjonomia moralna

- konwencjonalizm moralny. Motywem moralnym postępowania dziecka staje się dążenie do zgodności z tym, co jest ogólnie przyjęte i oczekiwane. Dziecko identyfikuje się w tym okresie z pewnymi autorytetami..

4. Autonomia moralna

- pryncypalizm - następuje internalizacja norm moralnych, czyli uznani ich za własne, słuszne i niepodważalne. Nie dopuszcza się możliwości postępowanie wbrew normie, niezależnie od wszelkich okoliczności. normy moralnej. Dziecko jest w stanie ponieść wszystkie konsekwencje i pozostać wierne zasadom moralnym, od których nie ma żadnych usprawiedliwień, odstępstw

-racjonalizm -jednostka kieruje się nie tylko samym dążeniem do zgodności z norma, ale dążeniem do wywołania najbardziej pożądanych, kierowanie się dobrem innych ludzi. Jednostka rozumie konieczność odstępstw od normyw pewnych sytuacjach. Ten poziom moralny cechuje relatywizm moralny.

-idealizm -jednostka dochodzi do rozwinięcia własnego systemu wartości moralnych. Są one już silnie uzewnętrznione. Są jakby kodeksem moralnym Jest to najwyższy poziom rozwoju moralnego.

Temat 15

Czynniki warunkujące rozwój psychiczny człowieka.

Teoria jednoczynnikowa - odnosiła się tylko i wyłącznie do dziedziczności lub tylko i wyłącznie do środowiska jako czynników wpływających na rozwój

człowieka.

I. teoria biogenetyczna - zakłada że człowiek przychodzi na świat z odpowiednim wyposażeniem genetycznym i to wyposażenie decyduje o określonych cechach i sile tych cech. które pojawią się w człowieku, z tym że nie mogą pojawić się inne cech (na poparcie tej teorii testy inteligencji! -stałość inteligencji).

II. teoria socjologiczna - mówi o tym, że tylko środowisko wpływa na jednostkę, szczególnie w okresie dzieciństwa, człowiek rodzi się jako tabul rasa (Bihewioryści) Obie te teorie były fałszywe.

Teoria dwuczynnikowa - W. Stern - twierdził, że człowiek rodzi się z pewny mi predyspozycjami, które ujawniają się pod wpływem środowiska.

Teoria wieloczynnikowa — teoria czterech czynników:

1. Człowiek rodzi się z zadatkami w organizmie - są to dwa zadatki:

a) człowiek rodzi się z gotowym temperamentem (układ nerwowy)

b) człowiek rodzi się z gotowymi zmysłami (analizatorami)

2. Czynniki środowiskowe - człowiek jest istotą społeczną, bez środowiska spo­łecznego człowiek nie rozwinie się prawidłowo, nie rozwinie cech ludzkich (przykłady dzikich dzieci, chłopiec - wilk, chłopiec - małpa)

3. Czynnik zwany aktywnością własną - człowiek jest istotą aktywną (obserwowane u niemowląt)

4. Wychowanie i nauczanie - działanie te płyną ze strony osób dorosłych.

Teoria warunków i wyznaczników rozwoju Marii Przetacznikowej - na rozwój jednostki wpływają warunki i wyznaczniki.

Warunki rozwoju - to czynniki wrodzone oraz środowisko (człowiek przycho­dzi na świat z genotypem, genotyp wpływa na pojawienie się takich cech jak: temperament, inteligencja, zdolności specjalne, inne cechy jednostki mogą się pojawić lub modyfikować pod wpływem środowiska np.: zainteresowania, po­glądy, umiejętności).

Rozwój przebiega według szlaku. Rozwój może zostać zmieniony, zakłócony, przez czynniki, które zmienią ten szlak (czynniki paragenetyczne).

Wyznaczniki rozwoju - to aktywność własna i wychowanie: aktywność wła­sna człowieka jest istotną cechą, wychowanie to proces modyfikacji zachowania jednostki dokonująca się przy pomocy określonych środków.

Temat 16

Mechanizmy rozwoju psychicznego - rola czynników wewnętrznych (biologicznych) i zewnętrznych ?(środowiskowych).

Dojrzewanie - proces fizycznego wzrostu doprowadzający do takiego rozwoju organizmu [dojrzałości], który warunkuje somatyczny i neurofizjologiczny m$= woj w zakresie danej funkcji lub całego zachowania.

Uczenie się - proces wytwarzania, przekształcania, utrwalania się funkcji w toku działania organizmu pod wpływem bodźców wewnętrznych i środowiska zewnętrznego.

Współzależność tych dwóch procesów :

- uczenie - uwarunkowane od zewnątrz, egzogenne

- dojrzewanie - uwarunkowane od wewnątrz - endogenne Sama dojrzałość nie gwarantuje przejścia na wyższy etap rozwoju. Konieczne jest ćwiczenie czyli uczenie się. Z kolei samo uczenie się nie przyniesie jeżeli organizm nie jest odpowiednio dojrzały [ np. nauka siadania chodzenia].

Funkcje filogenetyczne - wspólne dla całego gatunku

Funkcje ontogenetyczne - zdobywane indywidualnie przez doświadczenia i ćwiczenie.

Okresy krytyczne (w rozwoju ontogenetycznym)

- największa zdolność rozwojowa - czas uczenia przynosi optymalne efekty

- dany bodziec wywołuje większe i trwalsze zmiany niż ten sam bod/irr w innym czasie

- kiedy ten okres mija jednostka staje się niewrażliwa lub mniej wrażliwa m» bodźce i przebieg uczenia się [ np. rozwój mowy po l r.ż Dynamiczny, wiek późniejszy słabo sprawnie, zawiązywanie więzi - jeżeli dziecko w okresie krytycznym nie doświadczy bliskich więzi, w wieku dorosłym będzie mmlii trudności w zawiązywaniu bliskości].

Okresy krytyczne zależne są od różnic kulturowych, społecznych, tradycji nauczania, różnic indywidualnych.

Teoria czteroczynnikowa rozwoju:

1. czynniki wewnętrzne [biologiczne] zadatki i predyspozycje

2. aktywność własna podmiotu

3. środowisko człowieka

4. wychowanie i nauczanie jako świadomy proces wpływania na jednostkę, 1 i 2 to czynniki dziedziczne, 3 i 4 to czynniki środowiskowe.

Baza, na której będą się rozwijać właściwości psychiczne, np. zróżnicowane anatomicznie narządy głosu - głos cecha wrodzona, ale nie oznacza, że ktoś będzie pięknie śpiewał - najpierw musi się uczyć.

Można przyjść na świat obdarzonym cechami nabytymi niegenetycznir, w czasie życia płodowego i porodu.

Aktywność własna - różni się na poszczególnych etapach, jednostka nm wpływ na kształtowanie się środowiska.

Wychowanie i nauczanie z zewnątrz ma wpływ do okresu dojrzewaniu, później zaczyna się wychowanie od wewnątrz.

W miarę rozwoju rozwija się aktywność wewnętrzna - psychiczna.

1


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Profilaktyka zaburzeń zdrowia i rozwoju dzieci
Rozwój dzieci od 3 6 lat
CHARAKTERYSTYKA PSYCHOLOGICZNA ROZWOJU DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
14 H Szaleniec refleksje na temat rozwoju
ARKUSZ OBSERWACYJNY?CH ROZWOJOWYCH DZIECI poprawiony
Rola rodziców we wspomaganiu rozwoju dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się
wyklady, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży - wykład 7, PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA DZIECI I MŁODZIE
Rozwój dzieci, Pedagogika, Pedagogika
materiały rozwojówka, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży
metody-Kontrolowanie rozwoju dzieci, Pielęgniarstwo(1)
psychologia rozwojowa, Dzieci odrzucone i izolowane, DZIECI ODRZUCANE I IZOLOWANE W GRUPIE ROWIEŚNIC
456 , „Wpływ terapii zajęciowej na rozwój dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo”
wyklady, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży - wykład 3(2), Psychologia rozwojowa dzieci i młod
psychologia rozwojowa, Dzieci odrzucone i izolowane, DZIECI ODRZUCANE I IZOLOWANE W GRUPIE ROWIEŚNIC
456 , „Wpływ terapii zajęciowej na rozwój dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo”
wyklady, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży - wykład 3(2), Psychologia rozwojowa dzieci i młod
temat 2, rozwoj pozaru [konspekt]
Zaburzenia rozwojowe u dzieci
Uwarunkowania rozwoju dzieci i młodzieży

więcej podobnych podstron