Zakład Poprawczy

i Schronisko dla Nieletnich

w Świdnicy

Strategiczny Plan Pracy Internatu

Zakładu Poprawczego w Świdnicy

do 31 sierpnia 2011 roku

Opracowany przez Kierownika Internatu

mgra Mariana Tkaczyka

przy współudziale Zespołu Korekcyjno - Terapeutycznego.

Zatwierdzony na posiedzeniu plenarnym

Rady Zakładu dn. 30 sierpnia 2007 roku.

WPROWADZENIE

Od lat daje się zauważyć wzrost liczby wychowanków - „absolwentów” zakładów poprawczych powracających na drogę przestępczą. Po zwolnieniu z zakładu poprawczego, z reguły nieletni powraca do środowiska, w którym wyrósł, „wykształcił” się, w którym ma nawiązane relacje międzyludzkie, nie zawsze oczekiwane społecznie. Czy to oznacza, że za wzrost powrotności do przestępstwa odpowiadają zakłady poprawcze, które wypuszczają niezresocjalizowanych wychowanków. Trudno dzisiaj odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ brak jest badań naukowych nad powrotnością do przestępstwa byłych wychowanków opuszczających zakłady poprawcze. Jedynym źródłem informacji na ten temat są bardzo nieliczne kontakty z naszymi byłymi wychowankami, oraz prośby o opinie o naszych byłych wychowankach zgłaszane przez areszty śledcze czy zakłady karne w całym kraju.

Wydaje się, że główną przyczyną wzrostu powrotu do przestępczości jest niewystarczająca opieka następcza nad zwalnianymi wychowankami zakładów poprawczych. Jednorazowa kwota na usamodzielnienie, czy nawet stały dodatek na kontynuację nauki z PCPR-u nie załatwia sprawy. Gdzie ma bowiem taki młody człowiek mieszkać, gdy w jego rodzinnym domu jest np. melina pijacka i zbierający się element przestępczy. Z kim ma nawiązać pozytywne relacje, jeżeli łatwiej tylko odnowić relacje już nawiązane, głównie z elementem przestępczym. Często też młody człowiek unika nawiązywania znajomości z rówieśnikami nie mającymi konfliktów z prawem, ponieważ po prostu wstydzi się, gdyż to czym chciałby im zaimponować nie jest przez nich akceptowane, np. specyficzny język podkultury, czy wzorce osobowe lub przestępcze dokonania.

Potwierdzeniem moich wniosków jest przykład naszych byłych wychowanków: Roberta, Mariusza czy Pawła. Robert (co prawda za wcześnie na prorokowanie o wyjściu na pozytywną drogę), dostał wspaniałą opiekę następczą w postaci młodego, energicznego kuratora sądowego i dziś wszystko wskazuje na to, że nie wróci na drogę przestępczą. Mariusz i Paweł po opuszczeniu zakładu zmienili całkowicie środowisko, nie wracając do poprzedniego. Pierwszy już pewnie kończy studia, a drugi jest w trakcie.

Czy to znaczy, że przyczyna powrtności do przestępstw leży poza zakładem. Chyba nie. Wychowanek od początku powinien czuć się w zakładzie bezpiecznie, powinien być akceptowany oraz mieć udzieloną wszechstronną pomoc. Należy pamiętać, że każdy jest inny i do każdego należy inaczej trafiać. W każdym należy znaleźć pozytywy i na nich bazując dążyć do wszechstronnego rozwoju osobowego.

Od czego zależy zatem sukces w resocjalizacji wychowanka zakładu poprawczego. Naszym zdaniem czynniki warunkujące sukces w resocjalizacji można pogrupować w sposób następujący:

• Czynniki tkwiące w rodzinie wychowanka:

• Prawidłowe postawy rodziców, opiekunów wobec wychowanka.

• Aktywny współudział rodziców, opiekunów w procesie resocjalizacji.

• Stały kontakt rodziców, opiekunów z zakładem i synem.

• Zaufanie do instytucji jaką jest zakład poprawczy.

• Czystość rodziny pod względem patologii, eliminowanie czynników patologicznych tkwiących w rodzinie.

• Czynniki tkwiące w szkole:

• Eliminowanie (osłabianie) negatywizmu szkolnego, uzupełnianie materiału szkolnego.

• System oceniania dostosowany do indywidualnych możliwości wychowanka - ucznia.

• Indywidualny system nauczania.

• Czynniki tkwiące w warsztatach szkolnych:

• Przedstawienie atrakcyjnej oferty szkoleniowej.

• Szkolenie systemem kursowym.

• Stosunek wychowanka do pracy zawodowej.

• Indywidualizacja w nauczaniu i pracy.

• Czynniki tkwiące w wychowanku:

• Stan zdrowia fizycznego i psychicznego wychowanka - prawidłowa opieka zdrowotna w czasie pobytu w zakładzie poprawczym.

• Czas pobytu w zakładzie możliwie jak najkrótszy.

• Rozwijanie zainteresowań wychowanka, budzenie jego aspiracji życiowych.

• Postawy i system wartości ukształtowane przed przybyciem do zakładu.

• Stopień demoralizacji.

• Poziom dojrzałości emocjonalnej i społecznej.

• Pozytywne nastawienie do umieszczenia w zakładzie.

• Czynniki tkwiące w funkcjonowaniu zakładu:

• Atmosfera wychowawcza w zakładzie.

• Umiejętności i talent pedagogiczny kadry.

• Osobowość kadry zakładu.

• Brak agresji i przemocy.

• Pozytywne zainteresowania i pasje kadry i przekazywanie ich wychowankom.

• Życzliwe podejście do problemów wychowanka.

• Prowadzenie terapii indywidualnej i grupowej.

• Jakość oddziaływań wychowawczo - opiekuńczych.

• Przestrzeganie Regulaminu wychowanka z pewną elastycznością.

• Umiejętne stosowanie systemu wzmocnień pozytywnych i negatywnych.

• Atrakcyjność oferty zagospodarowania czasu wolnego.

• Ciekawe zajęcia przygotowujące do powrotu do środowiska otwartego.

• Czas na partnerskie rozmowy z wychowankami.

• Inne czynniki:

• Gwarantowana pomoc w usamodzielnieniu.

• Współpraca z sądem.

• Zainteresowanie kuratorów losem wychowanka - chęć niesienie mu pomocy.

• Wykorzystywanie pomocy ze strony fundacji i stowarzyszeń zajmujących się osobami niedostosowanymi społecznie.

• Pozytywne nastawienie władz lokalnych do usamodzielnienia się wychowanka (lokale socjalne, pomoc z MOPS-u).

• Pomoc z lokalnego urzędu pracy w znalezieniu pracy.

• Brak uprzedzeń do wychowanków u innych ludzi.

Oczywiste jest, że wśród wymienionych czynników są takie, na które nie mamy wpływu, ale są i takie, które zależą od nas, tych, którzy tu pracują, tych, którzy tworzyą atmosferę, klimat i warunki pracy. Należy zatem zrobić wszystko, aby przychodziło się chętnie do pracy, czas mijał szybko i ciekawie, a nasi podopieczni byli zawsze uśmiechnięci i z niecierpliwością czekali, kiedy skończą się zajęcia szkolno-warsztatowe i będzie można wrócić do internatu. Tak będzie, gdy pracę będziemy traktować jak powołanie a nie wypełnianie obowiązków służbowych od godziny do godziny.

INTERNAT PÓŁOTWARTEGO ZAKŁADU POPRAWCZEGO

Mottem do pracy wychowawczej jest zadanie mające charakter drogowskazu:

„Znaleźć w osobowości wychowanka pozytywne wartości i bazując na nich wszechstronnie rozwijać jego osobowość. Doskonalić również samego siebie”.

Cele strategiczne planu, do których dążenie powinno dać każdemu poczucie własnej wartości:

• Socjalizacja

• Samorządność i samorealizacja

• Atrakcyjne spędzanie czasu wolnego

Wizją jest internat, który zapewni poczucie bezpieczeństwa i odpowiedni klimat do swobodnego realizowania celów, czyli:

„Przyjazny Internat, internat, gdzie wszyscy

dobrze się czują, nasz internat”

Realizacja wizji nastąpi przez realizacje następujących misji:

• Misji przeznaczonej dla wychowanka:

• Misji przeznaczonej dla kadry wychowującej:

• Misji przeznaczonej dla społeczeństwa:

Realizacja tych trzech misji daje każdemu szansę na pozytywne zaistnienie w codziennym

życiu kraju, daje przekonanie „bycia potrzebnym drugiemu człowiekowi”

W trakcie realizacji misji pojawią się siły wspomagające i siły hamujące. Dlatego należy

wszędzie szukać sojuszników, którzy wzmocnią działanie sił wspomagających i osłabią

działanie sił hamujących.

Plan będzie podlegał ewaluacji dwa razy do roku po każdym semestrze w postaci sprawozdania z działalności internatu w zakładzie.

W I Z J A

„Przyjazny Internat, internat, gdzie wszyscy dobrze się czują, nasz internat”

1. Wszyscy są traktowani jednakowo i sprawiedliwie. Wszyscy pracują uczciwie.

2. Każdy jest przyjmowany życzliwie i bez uprzedzeń. Szybko zapominamy urazy.

3. Każdy zawsze może liczyć na pomoc. Liczymy się z niepowodzeniami.

4. Wychowankom zapewniamy wszechstronny rozwój m. in. przez:

• zapewnienie wychowankom nauki poprawnego, swobodnego wypowiadania się na piśmie i w mowie oraz przez wytwory artystyczne,

• rozwijanie zdolności dostrzegania i rozumienia związków i zależności przyczynowo - skutkowych, rozwijanie zdolności myślenia analitycznego i syntetycznego,

• rozwijanie sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań,

• poznawanie podstawowych pojęć i zdobywanie wiedzy na poziomie co najmniej umożliwiającym kontynuowanie nauki na następnym etapie kształcenia, dochodzenie do rozumienia poznawanych treści,

• poznawanie zasad rozwoju osobowego i życia społecznego,

• poznawanie dziedzictwa kultury regionalnej i narodowej i postrzeganie jej w perspektywie kultury europejskiej i światowej.

Zapewniamy wychowankom możliwość wypoczynku po nauce i pracy, oraz atrakcyjne spędzanie czasu wolnego.

Wychowanek zajmuje szczególne (główne) miejsce w internacie.

Stworzony klimat internatu powoduje, że:

• do takiego internatu chce się wracać i nie chce się z niego uciekać,

• w takim internacie jest się bo” chce się być”, a nie jest się bo „musi się”,

• w takim internacie zawsze dzieje się coś ciekawego,

• wszyscy odnoszą się do wszystkich życzliwie tworząc jedną rodzinę,

• pobyt wychowanka jest najkrótszy z możliwych,

• jest to „nasz” internat.

S O C J A L I Z A C J A

Cele etapowe:

• Pokonanie negatywizmu szkolnego i niechęci do nauki:

- pomoc w nauce (internatowe zespoły wyrównawcze, samopomoc koleżeńska),

- współpraca ze szkołą i warsztatami szkolnymi,

- zaangażowanie rodziców i opiekunów wychowanków,

• Wychowanie obywatelskie i patriotyczne:

- kształtowanie postawy poszanowania prawa i praworządności,

- nauka asertywności i komunikacji,

- stwarzanie warunków do działania na rzecz innych,

- nauka obcowania ze sztuką i jej odbioru,

- poznawanie dziedzictwa kultury regionalnej i narodowej i postrzeganie

jej w perspektywie kultury europejskiej i światowej

- wprowadzanie w świat mediów,

- szacunek dla wspólnego dobra, majątku internatu, rodziny,

- rozpoznawanie wartości moralnych i ich hierarchizacja,

• Wychowanie do życia w rodzinie:

- wzmacnianie relacji dziecka z rodzicami, opartych na miłości i poszanowaniu,

- przygotowanie do okresu dojrzewania oraz do okresu dorosłości,

- rozwój emocjonalny i społeczny oparty na przyjaźni i koleżeństwie,

• Wychowanie prozdrowotne:

- kształtowanie zachowań sprzyjających zdrowiu i harmonijnemu rozwojowi

psychicznemu i fizycznemu,

- właściwe zachowanie w przypadku kontaktu z przedmiotami i sytuacjami

niebezpiecznymi,

- zasady udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach,

- kształtowanie właściwych nawyków higienicznych,

• Praca:

- rozwijanie umiejętności przez wykonywanie drobnych prac technicznych

remontowych i naprawczych,

- zorganizowanie warunków do samodzielnej działalności technicznej,

- racjonalne gospodarowanie własnymi pieniędzmi,

- prowadzenie szeroko rozumianej preorientacji zawodowej,

- nauka poszukiwania pracy,

SAMORZĄDNOŚĆ I SAMOREALIZACJA ORAZ ATRAKCYJNE SPĘDZANIE CZASU WOLNEGO

• Wychowankowie czynnie uczestniczą w planowaniu pracy grupy, grupa planuje zajęcia w dniu następnym po dniu porządkowym na terenie.

• Wychowankowie czynnie uczestniczą w organizowaniu imprez zwyczajowych i obyczajwych na terenie internatu.

• Zagospodarowanie kawiarenki, wykorzystywanie jej w codziennym życiu internatu.

• Rozwijanie sprawności umysłowych, fizycznych oraz osobistych zainteresowań wychowków.

• Przedstawienie podstawowych form turystyki i rekreacji.

• Twórcze spędzanie czasu wolnego.

• Podejmowanie działań, których celem powinno być uświadomienie wychowankom ich zainteresowań, pasji i zamiłowań.

• Podejmowanie działań zmierzających do wszechstronnego rozwoju zainteresowań z przkształceniem w przyszłą działalność zawodową.

• Uczestnictwo wychowanków w klubach sportowych, pracowniach zainteresowań w internacie oraz poza internatem.

• Szczególnie samorządność wychowanków powinna ujawniać się w różnych dziedzinach działalności na terenie zakładu:

• Działalność proekologiczna:

- Konkursie czystości,

- Konkurs rzeźb śniegowych,

- Konkurs ekologiczny,

- Zadrzewianie terenu zakładu, miasta, gminy itp.

- Gospodarka na terenach zielonych w zakładzie,

- Sprzątanie ulic,

- Pomoc w pracach uciążliwych,

• Działalność na rzecz mediów:

- Obsługa dziennikarska wszystkich imprez w internacie (zakładzie),

- Prowadzenie Kroniki zakładu,

- Pisanie artykułów, reportaży do gazetki zakładowej czy szkolnej,

• Działalność na rzecz kulturalno-oświatową i sportowo-rekreacyjną:

- Organizowanie imprez kulturalno-oświatowych na terenie internatu,

- Organizowanie imprez sportowo-rekreacyjnych na terenie internatu,

- Szczegółowy wykaz imprez kulturalno - oświatowych i sportowo - rekreacyjnych

przewidywany do organizacji na terenie internatu:

• Konkurs czystości.

• Konkurs ze znajomości Regulaminu Wychowanka ZP.

• Pożegnanie lata - ognisko.

• Zakładowa Liga Piłki Nożnej - runda jesienna.

• Rocznica powołania KEN.

• Rocznica Odzyskania przez Polskę Niepodległości.

• Spotkanie opłatkowe z rodzicami i pracownikami.

• Wieczór kolęd i pastorałek. Jasełka dla wychowanków, rodziców i pracowników.

• Kolacja Wigilijna.

• Wieczór Sylwestrowy.

• Turniej tenisa stołowego.

• Turniej Gier Komputerowych.

• Wieczór Zakochanych.

• Konkurs rzeźb śniegowych.

• Turniej SCRABBLE.

• Powitanie wiosny.

• Misterium Męki Pańskiej.

• Konkurs ekologiczny.

• Szansa na sukces (Karaoke). Festiwal piosenki.

• Liga piłki nożnej - runda wiosenna.

• Rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja.]

• Dzień Matki.

• Dzień Dziecka.

• Zawody balonowe, latawców, rakiet i prostych modeli latających.

• Rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja.

• Wycieczka turystyczno-krajoznawcza

• Zawody pływackie.

• Turniej piłki wodnej.

• Obserwowanie Rajdu „ElMot” w czasie OS na terenie Świdnicy i okolic.

• Zwiedzanie wystaw i obiektów:

• Muzeum dawnego kupiectwa,

• Muzeum broni,

• Bazylika Świdnicka,

• Kościół Pokoju,

• Muzeum parowozów w Jaworzynie,

• Muzeum obozowe Gross Rosen,

• Zamek Grodno w Zagórzu Śl.

• Okazjonalne ekspozycje.

• Współpraca z instytucjami działającymi na rzecz kultury, sportu i rekreacji.

• OSiR

• ŚOK

• LOK

• LOP

• TKKF

• PTTK

Przez cały okres obowiązywania niniejszego planu pracy internatu, zakres zwyczajów i obyczajów internatu będzie rozszerzany do tego stopnia aby raz na dwa tygodnie odbywała się w internacie impreza dla wszystkich grup. Rozszerzenia mogą dokonać wychowawcy wychowankowie. Organizacja imprezy nie przewidzianej w spisie wymaga wcześniejszego uzgodnienia z Kierownikiem Internatu.

MISJA PRZEZNACZONA DLA WYCHOWANKA

• Wszystkie działania wychowawcze podejmowane przez internat są podporządkowane jednemu celowi - maksymalnemu uspołecznieniu wychowanków.

• W pracy z wychowankiem stawiamy na samodzielność w wychowaniu. Wychowanek sam opracowuje (pod kierunkiem wychowawcy patrona) plan pobytu w zakładzie.

• Wychowanek w porozumieniu z wychowawcą klasy, nauczycielem zawodu i wychowawcą - patronem podejmuje krótkoterminowe zadania wychowawcze (miesięczne), ocenia ich realizację i dokonuje samooceny swojego zachowania.

• Kierunki pracy wychowawczej zależą m. in. od indywidualnych właściwości wychowanka. Główne kierunki pracy są następujące:

• Zwalczanie negatywizmu szkolnego i niechęci do nauki.

• Aktywny udział w procesie resocjalizacji.

• Wychowanie prozdrowotne.

• Wychowanie do życia w rodzinie.

• Wychowanie patriotyczne i obywatelskie.

• Godne reprezentowanie zakładu zarówno w czasie pobytu jak i po opuszczeniu.

• Dbałość o powierzone mienie i majątek zakładu. Czuć się dobrym gospodarzem.

• Szanowanie istniejących lub tworzenie nowych zwyczajów i obyczajów internatu.

SIŁY WSPOMAGAJĄCE: SIŁY HAMUJĄCE:

Świadomość, że atrakcyjnie spędzany czas płynie szybciej, a tym samym przybliża moment zwolnienia z zakładu. Czas szybciej płynie, gdy coś ciekawego się dzieje. Sami możemy o sobie decydować. Możemy brać udział w naszej resocjalizacji. Mogę mieć wpływ na to co będę robił w zakładzie. Budowanie wzajemnego zaufania, zaufania do siebie i swoich poczynań. Jestem świadomy zmian w mojej osobowości, zmian na lepsze. Rodzice cieszą się, że się poprawiam. Wychodzenie na zewnątrz zakładu. Atrakcyjne nagrody dla najlepszych. Niechętnych do współpracy przenosić do innych zakładów.

Niechęć do współpracy z personelem placówki. Środowisko rówieśnicze z wolności oferuje „lepsze” atrakcje za „mniejszą” cenę. Inni wychowankowie mogą mnie szykanować mieć za złe, że współpracuję z administracją zakładu. Występowanie deficytów rozwojowych i społecznych w osobowości wychowan-ków. Występowanie dużych zaniedbań środowiskowych i pedagogicznych.

MISJA PRZEZNACZONA DLA

KADRY WYCHOWUJĄCEJ

Mimo, że w pracy indywidualnej stawiamy na samowychowanie, to proces ten nie może odbywać się bez stojącego obok i prowadzącego wychowawcy patrona, który:

• Pełni rolę służebną wobec wychowanka na zasadzie mądrego, rozsądnego doradztwa pedagogicznego popartego osobistym przykładem, dbającego o rozwój osobowy wychowanka we wszystkich wymiarach, zwłaszcza: intelektualnym, psychicznym. społecznym, zdrowotnym, estetycznym, moralnym i duchowym.

• Wspiera wychowanka w kształtowaniu jego własnej świadomości moralnej uwzględniając wymiar indywidualny i społeczny.

• Pomaga wychowankowi w rozpoznawaniu wartości moralnych, w dokonywaniu wyboru i hierarchizacji tych wartości.

• Chroni wychowanka przed wszelkimi rodzajami przemocy ze strony współwychowanków i osób dorosłych.

• Wspólnie z wychowankiem kształtuje postawę dialogu przyczyniając się do tworzenia klimatu zaufania.

• Utrzymuje stały kontakt z rodzicami i opiekunami wychowanka, udzielając porad, ustala zasady i płaszczyzny współpracy.

• Utrzymuje stały kontakt z kadrą szkolącą, psychologiem i pedagogiem, wspólnie opracowują założenie indywidualnego programu resocjalizacji.

• Jest głównym reżyserem oddziaływań wychowawczych wynikających z indywidualnego programu resocjalizacji i nie tylko.

SIŁY WSPOMAGAJĄCE: SIŁY HAMUJĄCE:

Dobrze wynagradzać za dobrą pracę. Stosować odpowiedni system motywacji oraz wzmocnień pozytywnych. Najlepszym przyznawać dodatek motywacyjny, przedstawiać do nagród dyrektora. Pojawia się poczucie dobrze spełnionego obowiązku. Niesienie pomocy, służenie radą wychowankom powierzonych mojej pieczy. Stymulowanie rozwoju zdolności poznawczych oraz pozytywnych zainteresowań wychowanków. Doznawanie satysfakcji zawodowej. Systematyczne uzupełnianie wyposażenia warsztatu pracy wychowawcy. Wykazywanie się wiedzą, umiejętnościami i talentem pedagogicznym Weryfikacja kadry.

Brak pieniędzy na wyposażenie warsztatu pracy wychowawcy. Brak pieniędzy na stosowanie odpowiednich środków motywujących. Niechęć do wprowadzania nowego, strach, obawa: czy sobie poradzę ? czy się nie zbłaźnię ? Trudności finansowe placówki. Nieustanne przeludnienie grup wychowawczych. Konieczność ciągłego poszukiwania nowych, niekonwencjonalnych metod oddziaływania wychowawczego. Brak odporności na brak sukcesów wychowawczych. „Zawodowe wypalanie się”, stres, zniechęcenie spowodowane brakiem pozytywnych wyników.

DEKALOG WYCHOWAWCY:

• Wszystkich wychowanków traktuj równo, surowo ale sprawiedliwie.

• Nikogo nie poniżaj, nie szykanuj, nikomu nie ubliżaj i nie uwłaczaj niczyjej godności.

• Potępiaj czyn a nie sprawcę czynu. Akceptuj wychowanka takim jakim jest, pomóż mu zmienić się na lepsze.

• Zwracaj się do wychowanka po imieniu, okaże mu to trochę ciepła a Ciebie niewiele kosztuje.

• Wychowankowi odrzucanemu przez grupę okazuj dużo życzliwości, aby rekompensować odrzucenie.

• Zwracając się do wychowanka nigdy nie podnoś głosu i nie używaj zwrotów wulgarnych ani zaczerpniętych z grypsery.

• Nigdy nie uprzedzaj się do wychowanka, nie zakładaj z góry, że jest zły. Życie jego to pasmo potknięć i upadków. Upada również w palcówce, podaj mu rękę, pomóż mu wstać.

• Dla wychowanka musisz mieć zawsze czas. Nigdy nie możesz być zmęczony. W rozwiązywaniu jego problemów służ mu zawsze radą i pomocą starszego, bardziej doświadczonego kolegi.

• Bądź dla wychowanka zawsze takim jakim chciałbyś, aby on był dla Ciebie.

• Zawsze pamiętaj, że jesteś wychowawcą a nie dozorcą.

MISJA PRZEZNACZONA DLA SPOŁECZEŃSTWA

Lokalne organizacje środowiskowe:

Organizacje środowiskowe powinny zaangażować się w proces przywracania wychowanków zakładu poprawczego do społeczeństwa. Wspierać wychowanka i jego opiekunów w procesie adaptacji społecznej. Do tych organizacji należy w pierwszej kolejności zaliczyć:

• Kurator sądowy dla nieletnich.

• Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie.

• Ośrodek Pomocy Społecznej.

• Urzędy Gminne i Dzielnicowe.

• Biuro Pośrednictwa Pracy.

• Kościoły, Związki Wyznaniowe, Caritas.

SIŁY WSPOMAGAJĄCE: SIŁY HAMUJĄCE:

Gotowość niesienia rzeczowej, rzetelnej pomocy w resocjalizacji nieletnich. Pomoc i opieka następcza, pomoc w usamodzielnieniu się wychowanków. Wypełnianie zadań statutowych związanych z profilaktyką, resocjalizacją i opieką następczą. Zrzeszanie wychowanków w szeregach instytucji organizujących opiekę i czas wolny dzieciom zagrożonym (Kuratorskie Ośrodki Pracy z Młodzieżą, Świetlice terapeutyczne itp.). Utrzymywanie stałego kontaktu z kuratorem (przed zwolnieniem i po

Brak uregulowań prawnych dotyczących współpracy z placówkami resocjalizacyjnymi. Brak doświadczeń dot. współpracy z organizacjami środowiskowymi. Niechęć środowiska do byłych pensjonariuszy zakładów poprawczych.

MISJA PRZEZNACZONA DLA SPOŁECZEŃSTWA

Rodzina, bliscy znajomi:

Rodzina, bliscy, opiekunowie mają obowiązek współpracy z placówką w celu maksymalnego uspołecznienia wychowanka a w szczególności:

• Stawiać się na każde wezwanie wychowawcy patrona, pedagoga, psychologa, ustalać zasady i płaszczyzny współpracy, oraz przestrzegać ustalonych zasad i płaszczyzn współpracy.

• Zapewnić wychowankowi w stopniu adekwatnym do możliwości rodziny warunki bytowe i socjalne.

• Przyjmować wychowanka w domu w czasie urlopu i przepustki, zapewnić mu

opiekę i nadzór aby nie popadał w konflikt z prawem.

• Dopilnować terminowych powrotów do zakładu.

• Dbać o zaspakajanie podstawowych potrzeb psychicznych a szczególnie bezpieczeństwa i miłości.

• Oddziaływać na wychowanka osobistym przykładem w sensie pozytywnym.

• Przygotować miejsce w domu po zwolnieniu wychowanka z zakładu.

• Przygotować wychowanka do pełnienia przypisanej mu roli w rodzinie, do której powróci po opuszczeniu zakładu.

SIŁY WSPOMAGAJĄCE: SIŁY HAMUJĄCE:

Pozytywny wpływ na wychowanka. Dostrzeganie pozytywnych zmian w osobowości i zachowaniu dziecka. Ułatwiony kontakt z rodziną, bliskimi i dzieckiem. Autentyczne zaufanie do personelu placówki. Rzeczowy, życzliwy kontakt i współpraca z personelem zakładu. Uświadamianie rodzicom popełnionych błędów, wskazywanie płaszczyzn do współpracy i kierunków działania. Prowadzenie ciągłej pedagogizacji rodziców. Szukanie pomocy w instytucjach opiekuńczych. Dostarczanie pozytywnych wzorców osobowych do naśladowania. Dawanie dobrego przykładu. Akceptowanie dziecka, stanowczość i konsekwencja w dążeniu do poprawy.

Niechęć rodziny do współpracy z administracją zakładu. Ubóstwo, bieda, szkodliwe nałogi rodziców opiekunów, zły przykład. Brak uregulowań prawnych dotyczących obowiązku współpracy rodziców z placówką. Patologie w rodzinie i najbliższym otoczeniu dziecka. Nieumiejętność przeciwstawiania się kryminogennym czynnikom otoczenia. Niewydolność wychowawcza i opiekuńcza rodziców. Bezsilność i bezradność wobec trudności jakie sprawia dziecko.

PRZYKŁADOWE TREŚCI WYCHOWAWCZE

• Wiedza o społeczeństwie.

Zadania edukacyjno - wychowawcze:

• Dostarczanie wiedzy na temat najważniejszych wydarzeń i najwybitniejszych postaci z dziejów Polski (w tym regionu), Europy i świata. Nauka poszukiwania tej wiedzy.

• Zapoznanie z symbolami narodowymi, religijnymi i państwowymi; wyjaśnienie ich znaczenia oraz kształtowanie szacunku wobec nich. Rozwijanie postawy patriotycznej. Kształtowanie wyobraźni historycznej.

• Rozbudzanie zainteresowań przeszłością własną, swojej rodziny i narodu, oraz korzeniami i rozwojem kultury.

Treści edukacyjno - wychowawcze

Cele edukacyjne

- Kim jestem, co lubię co potrafię, co jest dla mnie ważne. Godność moja i innych ludzi. - Ja i inni. Moja postawa wobec innych. Koleżeństwo, przyjaźń, miłość. Prawa moje i prawa innych. - Ja i inni. Wolność osobista a przewidywanie konsekwencji własnych zachowań, odpowiedzialność, obowiązki. Wzorce osobowe - postacie historyczne i współczesne. - Wartości: prawda, dobro, piękno i sprawiedliwość w otaczającym świecie. - Mój dom, moja rodzina i sąsiedztwo. Elementy historii rodzinnej regionalnej oraz życia codziennego w Polsce oraz różnych krajach i epokach. - Społeczeństwo. Prawa i obowiązki obywatelskie. Postawy prospołeczne i antyspołeczne. Przykłady systemów społecznych w świecie współczesnym i w przeszłości. - Praca. Znaczenie pracy w życiu indywidualnym i zbiorowym. Organizacja pracy i jej efekty w różnych epokach i współcześnie. - Zróżnicowanie regionalne Polski efektem warunków przyrodniczych i działalności człowieka. Zasoby środowiska przyrodniczego, ich ochrona i wykorzystanie. - Zagospodarowanie terenu w miejscu zamieszkania wychowanków, krajobraz najbliższej okolicy. - Moja ojczyzna. Wydarzenia i osoby o zasadniczym znaczeniu dla losów narodu i państwa polskiego. - Moja ojczyzna Polska - położenie, obszar, granice, sąsiedzi, ludność, podział administracyjny. - Polska w Europie - kierunki współpracy, procesy integracji z Unią Europejską. - Symbole i święta narodowe, religijne i państwowe; symbole wybranych państw i instytucji międzynarodowych.

- Budzenie zainteresowania przeszłością. - Rozwijanie poczucia przynależności do grupy rodzinnej, społeczności lokalnej, grupy etnicznej narodu, państwa, społeczności europejskiej i światowej. - Świadoma postawa patriotyczna i obywatelska motywująca do odpowiedzialnego uczestnictwa w życiu społecznym i publicznym. - Odrodzenie szacunku do własnego państwa. - Poznawanie wartości stanowiących istotny motyw działalności indywidualnej i publicznej w Polsce, w Europie i w świecie. - Zainteresowanie światem, jego różnorodnością, bogactwem i pięknem. - Wyrabianie poczucia odpowiedzialności za środowisko, region, najbliższe otoczenie.

• Sztuka (Plastyka, Muzyka)

Zadania edukacyjno - wychowawcze:

• Stwarzanie sytuacji dających możliwość przeżyć wewnętrznych, bezinteresownego działania, procesu twórczego, wysiłku i radości towarzyszących twórczej aktywności.

• Umożliwianie kontaktu emocjonalnego z wielkimi dziełami sztuki. Kształtowanie postaw wobec sztuki.

• Pobudzanie wrażliwości na piękno świata i wartość życia.

• Kształtowanie postawy szacunku do zwierząt i przyrody oraz odpowiedzialności za ich stan.

Treści edukacyjno - wychowawcze

Cele edukacyjne

- Nauka śpiewania w wykonaniu indywidualnym i zespołowym. Muzykowanie na prostych instrumentach perkusyjnych. Zabawy muzyczno-ruchowe. - Słuchanie muzyki. Różne style, rodzaje. Inspiracje muzyczne do tworzenia dzieł plastycznych. - Podstawowe pojęcia muzyczne niezbędne do prowadzenia rozmów na temat muzyki. - Różnorodność muzyki ojczystej w tym regionalnej. Muzyka innych narodów i regionów świata. - Wartości muzyki klasycznej, rozrywkowej i ludowej. - Kontakt z dziełami sztuki plastycznej - pomniki, galerie, muzea, albumy. - Środki wyrazu plastycznego i działania plastyczne w różnych materiałach, technikach i formach. - Sztuka ludowa i zdobnictwo charakterystyczne dla danego regionu. - Różnorodne sposoby komunikowania (komunikacja pozawerbalna - język przestrzeni, koloru ciała itd.).

- Pobudzanie wszechstronnego rozwoju wychowanka. - Rozbudzanie twórczej postawy wobec siebie i świata. - Rozwijanie ogólnej wrażliwości wychowanka. - Rozwijanie muzykalności, wrażliwości muzycznej, wrażliwości plastycznej. - Rozwijanie umiejętności refleksyjnego słuchania i patrzenia. - Rozwijanie zainteresowań i zamiłowań plastycznych i muzycznych. - Wyposażenie wychowanków w podstawowe umiejętności plastyczne i muzyczne. - Wprowadzenie wychowanków do aktywnego uczestnictwa w kulturze.

• Technika i informatyka

Zadania edukacyjno - wychowawcze:

• Doprowadzenie wychowanka do poznania i oceniania swoich cech, możliwości i predyspozycji technicznych.

• Organizowanie wszechstronnej aktywności technicznej. Posługiwanie się komputerem i technologią informatyczną.

• Uwrażliwianie wychowanków na zagrożenia wychowawcze związane z niewłaściwym korzystaniem z komputera i jego oprogramowania.

Treści edukacyjno - wychowawcze

Cele edukacyjne

- Analiza środowiska wychowanka z punktu widzenia technicznego (mieszkanie, internat, miejsce pracy, nauki, nauki , zabawy) - Teksty, dokumentacje techniczne (pojęcia, symbole, znaki, rysunki), normalizacja w technice i w życiu codziennym. - Różnorodne materiały, ich cechy i zastosowanie. - Technologie, podstawowe narzędzia, przyrządy pomiarowe stosowane w środowisku wychowanka; technologie ekologiczne w środowisku wychowanka. - Maszyny i instalacje (urządzenia gospodarstwa domowego, rower); bezpieczne, kulturalne i odpowiedzialne postępowanie wychowanka w środowisku technicznym, w tym bezpieczne poruszanie się w ruchu drogowym jako pieszego, pasażera czy rowerzysty. - Zasady bezpieczeństwa posługiwania się komputerem. - Komputer jako źródło wiedzy i komunikowania się. Zastosowanie komputera w życiu codziennym. - Opracowanie za pomocą komputera prostych tekstów, motywów, rysunków. - Korzystanie z elementarnych zastosowań komputerów do wzbogacania własnego uczenia się i poznawania różnych dziedzin wiedzy. - Poznawanie zastosowań komputerów i opartych na technice komputerowej urządzeń spotykanych przez wychowanka w miejscach publicznych.

- Osiągnięcie elementarnego poziomu orientacji ogólnotechnicznej. - Nauczenie podstawowych zasad posługiwania się komputerem i technologią informatyczną.

• Wychowanie fizyczne.

Zadania edukacyjno - wychowawcze:

• Stymulowanie i umożliwianie wychowankom podejmowania aktywności ruchowej i wyrażania własnych przeżyć w grach i zabawach ruchowych.

• Tworzenie warunków do doskonalenia sprawności i kondycji fizycznej wychowanków.

• Zapoznanie wychowanków z podstawowymi formami rekreacji, turystyki oraz podstawowymi zasadami uprawiania wybranych przez wychowanków dyscyplin sportowych.

• Dokonywanie oceny postawy ciała i poziomu sprawności wychowanka wraz z monitorowaniem rozwoju psychomotorycznego.

Treści edukacyjno - wychowawcze

Cele edukacyjne

- Ćwiczenia kształtujące postawę ciała oraz stymulujące rozwój układów: ruchowego, oddechowego, krążeniowego i nerwowego. - Formy ruchu stwarzające możliwość doskonalenia koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz wzmocnienia kondycji fizycznej. - Ćwiczenia zwinnościowo-akrobatyczne oraz skoki. - Podstawowe elementy techniki i taktyki gier zespołowych, konkurencji lekkoatletycznych, pływania oraz wybranych sportów zimowych. - Ćwiczenia i zabawy uwzględniające zasady współdziałania, respektowania przepisów, zasad i ustaleń uwzględniające troskę o zdrowie i sportowe współzawodnictwo. - Propozycje spędzania czasu wolnego z wykorzystywaniem gier, zabaw, form turystycznych, sportowych.

- Wspomaganie harmonijnego rozwoju psychofizycznego wychowanków. - Rozwijanie i doskonalenie sprawności ruchowej i tężyzny fizycznej wychowanków. - Rozwijanie poczucia odpowiedzialności za zdrowie własne i innych.

• Etyka

Zadania edukacyjno - wychowawcze:

• Ukazywanie wychowankom konieczności doskonalenia samego siebie. Wspieranie wychowanków w poszukiwaniu wartości. Uczenie szacunku dla siebie i innych.

• Ukazywanie wychowankom sensu praw i obowiązków, zasad i reguł, nakazów i zakazów obowiązujących w życiu społecznym.

Treści edukacyjno - wychowawcze

Cele edukacyjne

- Poznawanie siebie, dostrzeganie cech indywidualnych własnych i najbliższych osób. - Wyjaśnianie prawdziwego znaczenia własnych zachowań oraz ich przyczyn i konsekwencji. - Człowiek jako osoba, godność człowieka. - Przyjmowanie odpowiedzialności za siebie. - Prawa i obowiązki, zasady i reguły postępowania. - Uczestnictwo w grupie, porozumiewanie się z innymi członkami grupy. - Wolność i jej rozumienie, autorytety i wzory osobowe. - Praca i jej wartość dla człowieka. - Uzasadnianie opinii, wydawanie sądów, kryteria ocen.

- Kształtowanie refleksyjnej postawy wobec człowieka, jego natury, powinności moralnych oraz wobec różnych sytuacji życiowych. - Przygotowanie wychowanków do rozpoznawania podstawowych wartości i dokonywania właściwej ich hierarchizacji.

PRZYKŁADY ŚCIEŻEK EDUKACYJNYCH:

• Edukacja prozdrowotna.

Zadania edukacyjno - wychowawcze:

• Stwarzanie warunków do kształtowania zachowań sprzyjających zdrowiu i bezpieczeństwu.

• Rozbudzanie zainteresowań wychowanka własnym zdrowiem i rozwojem, ułatwianie nabywania podstawowych umiejętności dbania o swoje zdrowie.

• Poznawanie zagrożeń cywilizacyjnych oraz nabycie umiejętności właściwego zachowania się w przypadku kontaktu z przedmiotami niebezpiecznymi, toksycznymi, łatwo palnymi, wybuchowymi, niewybuchami i niewypałami.

Treści edukacyjno - wychowawcze

Cele edukacyjne

- Higiena ciała, odzieży, obuwia, miejsca pracy i wypoczynku. - Bezpieczeństwo na drodze, podczas gier i zabaw ruchowych; pierwsza pomoc w niektórych urazach. - Higiena odżywiania, regularność posiłków, estetyka ich spożywania zabezpieczanie żywności przed zanieczyszczeniem i zepsuciem. - Zabawy ruchowe i rekreacja, organizacja odrabiania lekcji, czasu wolnego; prawidłowa postawa ciała. - Rozpoznawanie własnych mocnych i słabych stron, zalet i wad; kształtowanie właściwego stosunku do własnych pozytywnych i negatywnych emocji; radzenie sobie w sytuacjach trudnych i umiejętność szukania pomocy; zachowania sprzyjające i zagrażające zdrowiu. - Podstawowe reguły i zasady obowiązujące w relacjach międzyludzkich. - Problemy i potrzeby niepełnosprawnych, osób starszych i chorych. - Poznawanie zagrożeń cywilizacyjnych oraz nabycie umiejętności właściwego zachowania się w przypadku kontaktu z przedmiotami niebezpiecznymi, toksycznymi, łatwo palnymi, wybuchowymi, niewybuchami i niewypałami. - Przyczyny (namawianie, presja ze strony osób) i skutki używania środków psychoaktywnych i nadużywanie leków oraz innych nałogów.

- Ułatwienie nabywania umiejętności dbania o swoje zdrowie.

• Edukacja ekologiczna.

Zadania edukacyjno - wychowawcze:

• Ukazanie zależności stanu środowiska od działalności człowieka.

• Ukazywanie mechanizmów i skutków niepożądanych zmian.

Treści edukacyjno - wychowawcze

Cele edukacyjne

- Wpływ codziennych czynności i zachowań w domu, szkole, miejscu zabawy i pracy na stan środowiska naturalnego. - Style życia i ich związek z wyczerpywaniem się zasobów naturalnych. - Przykłady miejsc z najbliższego otoczenia w których obserwuje się korzystne i niekorzystne zmiany zachodzące w środowisku przyrodniczym. - Degradacja środowiska - przyczyny, wpływ na zdrowie człowieka oraz jej związek z formami działalności ludzkiej. - Obszary chronione oraz ich znaczenie w zachowaniu różnorodności biologicznej; zasady zachowania się na obszarach chronionych.

- Dostrzeganie zmian zachodzących w otaczającym środowisku oraz ich wartościowanie.

• Edukacja czytelnicza i medialna.

Zadania edukacyjno - wychowawcze:

• Rozwijanie i utrwalanie zainteresowań, potrzeb i nawyków czytelniczych, z uwzględnieniem indywidualnych uzdolnień wychowanków.

• Kształcenie i utrwalanie nawyków kulturalnego obchodzenia się z książką i innymi nośnikami informacji.

• Przygotowanie do odróżniania fikcji od rzeczywistości w przekazach medialnych.

• Wprowadzenie w świat mediów oraz podstawowe sposoby i procesy komunikowania się ludzi. Przygotowanie do rozpoznawania różnych komunikatów medialnych i rozumienie języka mediów.

• Wprowadzenie do samodzielnego posługiwania się narzędziami medialnymi.

Treści edukacyjno - wychowawcze

Cele edukacyjne

- Dzieje pisma, książki, prasy i przekazów medialnych. - Wydawnictwa informacyjne. Literatura popularno-naukowa. Czasopisma dziecięce i młodzieżowe. - Proces porozumiewania się, jego składniki i kontekst społeczny. Komunikacja werbalna i niewerbalna; bezpośrednia i medialna. Rodzaje mediów, ich istota i zasady funkcjonowania. - Funkcje i charakterystyka komunikatów medialnych: drukowanych, obrazowych, dźwiękowych, audiowizualnych i multimedialnych. - Podstawowe elementy języka poszczególnych rodzajów mediów. Rodzaje i gatunki przekazów medialnych. - Wydarzenia z życia osobistego i społecznego jako inspiracja do samodzielnych rejestracji i twórczości medialnej. - Selektywność doboru informacji w środkach masowego przekazu. Stronniczość przekazu. - Informacja czy perswazja? Jawne i niejawne funkcje środków masowej komunikacji we współczesnym społeczeństwie informacyjnym.

- Przygotowanie do samodzielnego poszukiwania potrzebnych informacji i materiałów. - Przygotowanie do odbioru informacji rozpowszechnianych przez media. - Przygotowanie do świadomego i odpowiedzialnego korzystania ze środków masowej komunikacji (telewizja, prasa, komputery itp.). - Kształtowanie postawy szacunku dla polskiego dziedzictwa kulturowego w związku z globalizacją kultury masowej.

• Wychowanie do życia w rodzinie.

Zadania edukacyjno - wychowawcze:

• Integrowanie wychowawczych działań placówki i rodziny.

• Budowanie i wzmacnianie prawidłowych relacji dziecka z rodziną.

• Współpraca z rodzicami w przygotowaniu wychowanków do okresu dojrzewania i dorastania i pozytywnego przyjęcia jego przejawów fizycznych i psychicznych.

• Pomoc w kształtowaniu pozytywnego stosunku do płciowości.

• Wspieranie prawidłowego rozwoju emocjonalnego i społecznego, w tym koleżeństwa, przyjaźni i miłości.

Treści edukacyjno - wychowawcze

Cele edukacyjne

- Podstawowe funkcje rodziny, z podkreśleniem miejsca dziecka w rodzinie. - Przekaz wartości i tradycji w rodzinie, wspólne świętowanie, wycieczki, spędzanie czasu wolnego. - Więź rodzinna, związki uczuciowe i inne relacje w rodzinie; konflikty i ich rozwiązywanie. - Macierzyństwo i ojcostwo. Podstawowa wiedza dotycząca budowy i funkcjonowania układu rozrodczego człowieka. - Ciąża, rozwój dziecka przed urodzeniem, poród, przyjęcie dziecka jako nowego członka rodziny. - Różnice i podobieństwo między kobietą i mężczyzną. Identyfikacja z własną płcią. Akceptacja i szacunek dla ciała. - Zmiany fizyczne i psychiczne okresu dojrzewania. Zróżnicowane, indywidualne tempo rozwoju. Higiena okresu dojrzewania - Istota koleżeństwa i przyjaźni, wzajemny szacunek udzielanie sobie pomocy, współpraca, empatia. - Odpowiedzialność za własny rozwój. Samowychowanie.

- Ukazywanie wartości rodziny w życiu osobistym człowieka. - Pomoc w przygotowaniu się do zrozumienia i akceptacji przemian okresu dojrzewania i dorastania.

• Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe.

Zadania edukacyjno - wychowawcze:

• Umożliwianie poznania regionu i jego kultury.

• Rozwijanie wartości rodzinnych związanych z wartościami kulturowymi wspólnoty lokalnej.

• Rozwój postaw patriotycznych związanych z tożsamością kultury regionalnej.

Treści edukacyjno - wychowawcze

Cele edukacyjne

- Najbliższe otoczenie domu rodzinnego, sąsiedztwa i internatu. - Ogólna charakterystyka geograficzna i kulturowa regionu oraz jego podstawowe nazewnictwo; główne symbole regionalne. - Elementy historii regionu ich związki z historią i tradycją własnej rodziny. - Lokalne i regionalne tradycje, święta, obyczaje, i zwyczaje. Miejscowe podania, przysłowia, muzyka, architektura, plastyka, tradycyjne rzemiosło, sztuka ludowa folklor. - Sylwetki osób zasłużonych dla środowiska lokalnego, regionu i kraju

- Poznanie najbliższego środowiska i specyfiki swojego regionu. - Rozwijanie wartości rodzinnych związanych z wartościami kulturowymi wspólnoty lokalnej. - Rozwój postaw patriotycznych związanych z tożsamością kultury regionalnej.

• Wychowanie patriotyczne i obywatelskie.

Zadania edukacyjno - wychowawcze:

• Organizowanie różnorodnych wydarzeń (spotkań, uroczystości, inscenizacji, wycieczek) wyzwalających przeżycia związane z obchodzeniem świąt państwowych oraz ważnych dla kraju rocznic.

• Zapoznanie wychowanków z symbolami, zasadami i instytucjami, które posiadają istotne znaczenie dla funkcjonowania narodu i państwa polskiego.

• Przygotowanie wychowanków do świadomego, aktywnego i odpowiedzialnego uczestnictwa w życiu publicznym.

Treści edukacyjno - wychowawcze

Cele edukacyjne

- Godło i hymn państwowy. - Pieśni patriotyczne. Utwory literacki (obrazy i filmy) o tematyce historyczno-patriotycznej. - Lokalne miejsca pamięci narodowej. - Sylwetki wielkich Polaków. (artystów, uczonych, polityków, żołnierzy). - Jednostka i grupa. Życie w grupie. (więzi, wartości, podejmowanie decyzji, konflikty, negocjacje). - Jednostka, społeczeństwo, naród, państwo. Prawa i obowiązki obywatelskie. - Wartości i normy życia społecznego. Kategoria dobra wspólnego. Patriotyzm. Kultura społeczna i polityczna.

- Kształtowanie więzi z krajem ojczystym i świadomości obywatelskiej. - Rozwijanie szacunku dla dobra wspólnego i postaw prospołecznych. - Kształtowanie szacunku dla własnego państwa.

Uwagi nasuwające się w trakcie realizacji planu:

2

Z KAŻDEGO ŹDŹBŁA WYŁUSKAĆ DOBRE ZIARNA I POSIAĆ JE !

SOCJALIZACJA

Nauka, praca

ATRAKCYJNE

SPĘDZANIE

WOLNEGO CZASU

SAMORZĄDNOŚĆ

SAMOREALIZACJA

Hobby, pasje,....

Przyjazny internat, internat gdzie

wszyscy dobrze się czują, nasz internat

KADRA

WYCHOWUJĄCA

WYCHOWANKOWIE

S P O Ł E C Z E Ń S T W O

Rodzina, Organizacje

bliscy, środowiskowe

znajomi

+ Siły

wspomagające

- Siły

hamujące

+ Siły

wspomagające

- Siły

hamujące

+ Siły

wspomagające

- Siły

hamujące

+ Siły

wspomagające

- Siły

hamujące

P O C Z U C I E W Ł A S N E J W A R T O Ś C I

D A Ć S Z A N S Ę K A Ż D E M U

W S Z Ę D Z I E S Z U K A J M Y S O J U S Z N I K Ó W

Rodzina, bliscy,

znajomi,

Organizacje

środowiskowe

---