WYKŁAD 6

PODSTAWY MIKROEKONOMII

RYNEK I JEGO ELEMENTY

Część 1

Zawartość modułu

W tym module zostaną omówione zagadnienia związane funkcjonowaniem rynków, na których dokonywane są transakcje wymiany dóbr i usług.

Podstawowe koncepty omawiane w tym module to:

• Rynek - definicja i kryteria podziału

• Infrastruktura rynkowa

• Konkurencja rynkowa i jej formy

• Ceny - ich rodzaje i funkcje

Każdy z nas jest uczestnikiem rynku: konsumenta,
pracy, producenta, nawet, jeżeli

sobie tego nie uświadamia. Właściwe mechanizmy kierujące rynkiem są gwarancją sprawnego funkcjonowania gospodarki , produkcji i dystrybucji wytworzonych dóbr i usług. Znajomość czynników, które determinują funkcjonowanie mechanizmu rynkowego pozwala na podjęcie trafnych decyzji ekonomicznych i osiągnięcie sukcesu rynkowego jakim jest zdobycie i utrzymanie określonych grup klientów.

Cel pedagogiczny

Celem pedagogicznym modułu jest wybudowanie wiedzy związanej z umiejętnością:

• Doboru kryteriów klasyfikacji rynków

• Oceny rynków z punktu widzenia konkurencji

• Wykorzystania funkcji, jakie pełnią ceny

Wiedza ta będzie wykorzystywana przez przyszłych menedżerów w procesie podejmowania decyzji na wszystkich szczeblach zarządzania niezależnie od rozmiarów i form własności firmy. Wiedza ta będzie im również potrzebna przy ocenie szans rynkowych produktów wytwarzanych przez firmy, w których oni działają, przy podejmowaniu decyzji o uruchomieniu lub zaniechaniu wytwarzania poszczególnych produktów oraz przy opracowywaniu strategii marketingowych produktów. Różny może być stopień złożoności tych problemów ale podstawą ich rozwiązania będą decyzje ekonomiczne bazujące na wiedzy zawartej w tym module.

Wiedza bazowa potrzebna do pracy nad modułem

Jest to wykład wprowadzający w problematykę funkcjonowania rynku, nie jest więc wymagana wiedza szczegółowa ale wiedza ogólna na bazie szkoły średniej oraz umiejętność analitycznego myślenia

Człowiek od zarania dziejów produkował dobra, aby zaspokoić swoje potrzeby, jednakże wraz z udoskonalaniem metod i technik wytwarzania dóbr było coraz więcej. Stąd też pojawiła się specjalizacja produkcji i sprzedaż nadwyżek wyprodukowanych dóbr. Proces wymiany jest realizowany w różnych formie w zależności od tego, jakich dóbr dotyczy. Produkty rolne mogą być sprzedawane na rynkach lokalnych, w pobliżu miejsc wytworzenia. Z kolei produkty wyspecjalizowane, jak np. komputery, obrabiarki są sprzedawane w punktach, które wyspecjalizowały się w tego typu działalności i nie są związane z rynkiem lokalnym - a raczej rynkiem krajowym lub międzynarodowym.

Opanowanie wiedzy zawartej w tym module jest niezbędne przy późniejszej pracy nad modułami związanymi z:

• Popytem i podażą dóbr

• Teorią wyboru konsumenta

• Teorią produkcji

• Analizą elastyczności popytu i podaży.

Informacje główne

Gospodarka rynkowa rozwinęła się na skutek rozwoju specjalizacji działalności gospodarczej. W pierwszych etapach był to podział na rolnictwo, zbieractwo i łowiectwo. Później człowiek posiadane zasoby wiedzy i kapitału lokował w tym, co umiał robić najlepiej i nadwyżki pozostałe po zaspokojeniu potrzeb jego i jego rodziny wymieniał na inne dobra, których nie posiadał.

We współczesnej gospodarce specjalizacja powoduje podział pracy i zasobów, tj. wyodrębnienie się przedsiębiorstw, produkujących określone dobra, oraz podział pracy i zasobów w obrębie przedsiębiorstw. Skutkiem specjalizacji i podziału jest wymiana produktów z różnych przedsiębiorstw w celu alokacji dóbr zgodnej z zapotrzebowaniem na nie.

Wszelkie dobra będące przedmiotem wymiany nazywamy towarami. Wymiana może mieć formę:

• 
  bezpośrednią (barter): TOWAR TOWAR

• pośrednią, za pośrednictwem pieniądza:

TOWAR PIENIĄDZ TOWAR

Aby proces wymiany mógł mieć miejsce, muszą być spełnione pewne określone warunki wymiany :

• wymiana rynkowa odbywa się dlatego, że obydwie strony wymieniają to, co w danym momencie daje im mniejszą korzyść w zamian za ekwiwalent na to, co daje korzyść większą (pieniądz lub towar)

• nabywca i sprzedawca są zgodni co do ilości ekwiwalentu towaru będącego przedmiotem wymiany

• nabywca jest w stanie uiścić ustalony ekwiwalent.

Zrealizowanie wymiany polega na przeniesieniu wszelkich praw własności do danego towaru od osoby sprzedawcy do osoby nabywcy w zamian za dobrowolnie ustalony ekwiwalent tego towaru będący własnością nabywcy. Wówczas mówimy o transakcji rynkowej. Jeśli natomiast transakcje rynkowe są dokonywane masowo i ciągle, to wytwarza się rynek.

W znaczeniu ogólnym rynek to miejsce gdzie są sprzedawane i kupowane towary. W znaczeniu ekonomicznym rynek to forma nawiązywania kontaktów między kupującymi i sprzedającymi w celu ustalenia warunków transakcji: sposobu, miejsca, czasu oraz ilości ekwiwalentu nabywanego towaru.

Rynek to nieprzerwany proces wymiany informacji pomiędzy kupującymi i sprzedającymi oraz wymiany dóbr i usług dokonywanej poprzez akty kupna - sprzedaży.

Obecnie obok tradycyjnych rynków występują takie, które nie mają swojej siedziby i na których nie ma bezpośrednich kontaktów między kupującym i sprzedającym, a transakcje zawierane są listownie lub za pomocą różnych środków łączności i przetwarzania danych: telefon, faks, komputer.

Podstawowymi elementami rynku są popyt, podaż i ceny, a zachodzące pomiędzy nimi zależności przyczynowo - skutkowe nazywamy mechanizmem rynkowym. Jego istotą jest to, że zależności popytowo - podażowe powstają za pośrednictwem cen między równoprawnymi podmiotami gospodarczymi poprzez dobrowolne dokonywanie transakcji gospodarczych w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych.

W literaturze przedmiotu znaleźć można wiele klasyfikacji rynków z punktu widzenia różnorakich kryteriów:

1. Ze względu na rodzaj towarów będących przedmiotem transakcji wyróżniamy:

• rynek dóbr konsumpcyjnych

• rynek dóbr produkcyjnych

• rynek pracy

• rynek ziemi (tytułów prawnych do dóbr pierwotnych)

• rynek dóbr kapitałowych w formie obiektów produkcyjnych

• rynek pieniężny

• rynek kapitału finansowego (weksle, bony skarbowe, obligacje, akcje)

• rynek tytułów prawnych do tzw. wartości niematerialnych (patenty, licencje, znak firmowy).

2. Ze względu na przestrzenny zakres transakcji wyróżniamy:

3. Ze względu na stopień legalności

• rynek legalny (biały)

• rynek szary (półlegalny) - np. rynek walut w Polce w latach 80-tych

• rynek czarny (nielegalny) - powstaje, kiedy pomimo zakazu handlu danym towarem, handel ten istnieje i przynosi duże korzyści (np. handel żywym towarem)

4. Ze względu na stopień zrównoważenia:

• Rynek producenta: gdy popyt jest większy od oferowanej podaży

• Rynek konsumenta: Podaż jest większa od popytu

• Rynek zrównoważony : popyt jest równy podaży.

5. Ze względu na szczebel obrotu towarowego:

6. W zależności od zakresu kontroli wyróżniamy:

• rynek wolny- nad którym władze gospodarcze nie sprawują bezpośredniej kontroli (sprzedawcy sami ustalają ceny oraz określają ilość sprzedawanych i kupowanych dóbr i usług)

• rynek regulowany - taki, nad którym władze gospodarcze sprawują bezpośrednią kontrolę poprzez udzielanie licencji wymiany, ustalenie cen minimalnych i maksymalnych itp.

Ważnym elementem każdego rynku jest odpowiednia infrastruktura rynkowa. Tworzą ją zorganizowane formy działalności handlowej w postaci hurtowni, sklepów detalicznych, punktów skupu i sprzedaży. Są to miejsca specjalnie przystosowane do prowadzenia różnych transakcji rynkowych, wyposażone w odpowiednie urządzenia i obsługiwane przez wyspecjalizowane zespoły ludzi. Ponadto do infrastruktury rynkowej należą: targi i wystawy, aukcje, wolne obszary celne i giełdy.

• Na każdym z rynków występuje zjawisko zwane konkurencją rynkową.

Nabywcy konkurują pomiędzy sobą na rynku o ograniczoną ilość dóbr, sprzedawcy - konkurują o nabywców. Konkurencja może być:

• cenowa - gdy sprzedawcy konkurują ze sobą poprzez wysokość ustalanych cen

• niecenowa - gdy rywalizacja opiera się o jakość produktów, usług serwisowych, sprzedaż ratalną.

Cena jest to wartość danego dobra wyrażona w pieniądzu. Mikroekonomia zajmuje się badaniem tzw., cen relatywnych (stosunku cen jednego dobra do cen drugiego). Ceny relatywne informują potencjalnych nabywców danego dobra lub usługi o ilości dóbr i usług które poświęcają w momencie zakupu. Ceny kształtowane są na rynku (ceny rynkowe) - ustalane przez samodzielne podmioty gospodarcze wyłącznie w oparciu o procesy rynkowe.

Funkcje cen:

• informacyjna - jak alokować poszczególne zasoby kapitałowe: cena jest podstawowym parametrem przy podejmowaniu decyzji o produkcji i zakupie

• bodźcowa: gdy zmiana cen jest odczuwalna przez sprzedających i kupujących, co zachęca do określonych reakcji.

• równoważąca rynki: uruchamianie takich procesów które prowadzą do likwidacji braku towarów na półkach sklepowych: wzrost zapotrzebowania powoduje wzrost cen spadek wielkości zakupu i zwiększenie produkcji.

Rodzaje cen:

• rynkowa - ustalana przez samodzielne podmioty gospodarcze wyłącznie w oparciu o procesy rynkowe

• urzędowa: ustalana przez odpowiednie organy administracji publicznej (minimalna, maksymalna, sztywna). Ceny minimalne są wprowadzane w celu ochrony interesu producenta (np. ceny na płody rolne), ceny maksymalne - wprowadzane przy braku towarów na rynku maja chronić konsumentów przed nadmiernie wysokimi cenami.

• monopolowa - ustalana przez przedsiębiorstwo zajmujące na rynku pozycje monopolisty.

Przykłady zastosowania nowej wiedzy w praktyce

1. Otwierasz mały zakład przetwórstwa owocowo - warzywnego. Na jakim obszarze skoncentrujesz swoją działalność? Odpowiedź uzasadnij.

2. W jaki sposób zachęcisz potencjalnych klientów, aby współpracowali z Tobą? Czy konkurencja w postaci innej firmy o podobnym profilu działalności będzie miała wpływ na Twoje zachowania na rynku?

Konkluzja

1. Gospodarka rynkowa rozwinęła się na skutek rozwoju specjalizacji działalności gospodarczej. Nadwyżki dóbr pozostałe po zaspokojeniu potrzeb producenta i jego rodziny wymieniane były na inne dobra, których nie posiadał. Początkowo wymiana ta miała charakter wymiany „towar na towar”, później w procesie wymiany pośrednikiem stał się pieniądz.

2. Zrealizowanie wymiany polega na przeniesieniu wszelkich praw własności do danego towaru od osoby sprzedawcy do osoby nabywcy w zamian za dobrowolnie ustalony ekwiwalent tego towaru będący własnością nabywcy. Wówczas mówimy o transakcji rynkowej.

3. Procesy wymiany mają miejsce na rynku. W znaczeniu ogólnym rynek to miejsce gdzie są sprzedawane i kupowane towary. W znaczeniu ekonomicznym rynek to forma nawiązywania kontaktów między kupującymi i sprzedającymi w celu ustalenia warunków transakcji: sposobu, miejsca, czasu oraz ilości ekwiwalentu nabywanego towaru.

4. Podstawowymi elementami rynku są popyt, podaż i ceny, a zachodzące pomiędzy nimi zależności przyczynowo - skutkowe nazywamy mechanizmem rynkowym

5. Rynek można sklasyfikować z punktu widzenia różnorakich kryteriów: ze względu na rodzaj towarów będących przedmiotem transakcji, przestrzenny zakres transakcji, stopień legalności, szczebel obrotu towarowego, zakres kontroli .

6. Rynek nie może funkcjonować bez odpowiedniej infrastruktury, którą tworzą zorganizowane formy działalności handlowej w postaci hurtowni, sklepów detalicznych, punktów skupu i sprzedaży. Są to miejsca specjalnie przystosowane do prowadzenia różnych transakcji rynkowych, wyposażone w odpowiednie urządzenia i obsługiwane przez wyspecjalizowane zespoły ludzi

7. Na każdym z rynku występuje zjawisko walki o klienta zwane konkurencją rynkową. Może ona mieć charakter konkurencji cenowej i niecenowej..

8. Ceny pełnią różne funkcje: cena jest podstawowym parametrem przy podejmowaniu decyzji o produkcji i zakupie danego dobra, zmiana cen zachęca do określonych reakcji: zwiększenia lub ograniczenia zakupów danego dobra, może również uruchamiać procesy, które prowadzą do likwidacji braku towarów na półkach sklepowych.

9. Ceny mogą być ustalane na rynku, administracyjnie, lub przez przedsiębiorstwo dominujące na rynku.

Zwróć uwagę na...

1. Państwo wprowadza na niektóre produkty ceny minimalne lub maksymalne. Jaki to ma wpływ na zachowania i decyzje producenta? A jaki na konsumenta?

2. Przedsiębiorstwa w walce o klienta stosują konkurencję cenową. Z punktu widzenia konsumenta jest to zjawisko pozytywne, ale do jakiego momentu takie działania są dla konsumenta bezpieczne? Co stanie się, gdy konkurencja wycofa się z rynku, nie będąc w stanie oferować tak niskich cen?

Słownik kluczowych pojęć:

Towar to produkt pracy ludzkiej przeznaczony na sprzedaż.

Rynek to nieprzerwany proces wymiany informacji pomiędzy kupującymi i sprzedającymi oraz wymiany dóbr i usług dokonywanej poprzez akty kupna - sprzedaży.

Mechanizm rynkowy to zależności przyczynowo - skutkowe zachodzące pomiędzy elementami rynku, którymi są popyt, podaż i ceny.

Infrastruktura rynkowa - miejsca specjalnie przystosowane do prowadzenia różnych transakcji rynkowych, wyposażone w odpowiednie urządzenia i obsługiwane przez wyspecjalizowane zespoły ludzi.

Konkurencja rynkowa - proces, za pomocą którego uczestnicy rynku, dążąc do realizacji własnych celów, próbują przedstawić korzystniejsze od innych oferty, pod względem ceny, jakości lub innych cech wpływających na zawarcie transakcji.

Cena jest to wartość danego dobra wyrażona w pieniądzu.

Cena rynkowa - ustalana przez samodzielne podmioty gospodarcze wyłącznie w oparciu o procesy rynkowe

Cena urzędowa: ustalana przez odpowiednie organy administracji publicznej (minimalna, maksymalna, sztywna). Ceny minimalne są wprowadzane w celu ochrony interesu producenta (np. ceny na płody rolne), ceny maksymalne - wprowadzane przy braku towarów na rynku maja chronić konsumentów przed nadmiernie wysokimi cenami.

Cena monopolowa - ustalana przez przedsiębiorstwo zajmujące na rynku pozycje monopolisty.

Materiały źródłowe

Podstawy ekonomii. Pod red. R. Milewskiego. PWN, Warszawa 2002. rozdział 4, punkt 1.

D. Begg, S. Fisher, R. Dornbusch: PWE Waerszawa 1997, Ekonomia t.1, rozdział 3, punkt. 1.

B. Klimczak Mikroekonomia. Wydawnictwo AE Wrocław1995, rozdział 5.

Praca zbiorowa pod red. S. Marciniaka: Mikro i makroekonomia. PWN Warszawa 1998. rozdział 5

B. Oyrzanowski: Mikroekonomia. Wydawnictwo PSB, Kraków 1995, s rozdział 1.

Z. Dach: Podstawy mikroekonomii. Wydawnictwo Synaba. Kraków 2001, rozdział 2 punkt. 1

http://www.money.pl/NGosp/ - portal ekonomiczny zawierające informacje gospodarcze

http://www.tf.pl/edukacja.php/- portal ekonomiczny zawierający m.in. podstawowe pojęcia ekonomiczne

Ewaluacja

Test prawda - fałsz

1. Początkowo w gospodarce dominowała wymiana barterowa.

2. Towar to produkt pracy ludzkiej przeznaczony na sprzedaż.

3. W gospodarce rynkowej człowiek jest towarem.

4. Rynek narkotyków to przykład tzw. „czarnego rynku”.

5. Aby wymiana mogła mieć miejsce, wystarczy, że jedna z osób chce sprzedać określone dobro.

6. Mechanizm rynkowy tworzą popyt i podaż oraz relacje miedzy nimi.

7. Ceny rynkowe są ustalane przez sprzedawców na rynku.

8. Ceny minimalne mają za zadanie chronić interes konsumenta.

9. Funkcja informacyjna ceny ma pomóc konsumentowi w wyborze najkorzystniejszego ulokowania zasobów kapitałowych.

10. Konkurencja rynkowa to proces, za pomocą którego uczestnicy rynku próbują przedstawić korzystniejsze od innych oferty, aby klienci dokonali zakupu właśnie ich produktów.

Pytania problemowe:

1. Czy w obecnych warunkach gospodarowania może jeszcze funkcjonować wymiana barterowa? Jakie okoliczności mogą sprawić, że ta forma wymiany będzie funkcjonować?

2. Jakie warunki muszą zostać spełnione, aby wymiana doszła do skutku?

10

Czytając główny materiał informacyjny zawarty w tym module postaraj się odnaleźć związki między konceptami a ich praktycznym zastosowaniem w rzeczywistości.

Definicje:

Konkurencja rynkowa to proces, za pomocą którego uczestnicy rynku, dążąc do realizacji własnych celów, próbują przedstawić korzystniejsze od innych oferty, pod względem ceny, jakości lub innych cech wpływających na zawarcie transakcji.

Definicje:

Mechanizm rynkowy - to relacje zachodzące pomiędzy popytem, podażą i ceną towaru.

Miasto

gmina

LOKALNY

ZBYTU

SKUPU

HURTOWY

DETALICZNY

RYNEK

niemiecki, francuski

azjatycki

Województwo

region

REGIONALNY

KRAJOWY

ZAGRANICZNY

Definicje:

Rynek to nieprzerwany proces wymiany informacji pomiędzy kupującymi i sprzedającymi oraz wymiany dóbr i usług dokonywanej poprzez akty kupna - sprzedaży.

RYNEK

---