Rodzina w ujęciu socjologicznym jest definiowana jako zbiorowość o charakterze podstawowym, obecna we wszystkich znanych kulturach i typach społeczeństw. W jej skład zaliczamy dwoje ludzi związanych węzłem małżeńskim oraz ich dzieci (naturalnych lub przybranych), a także ich krewnych. Rodzin a w społeczeństwie pełni rolę pierwotnej grupy socjalizacyjnej i w związku z tym posiada wiele prerogatyw. Uczeni starają się je usystematyzować zarówno pod względem terminologii jak i liczebności. Wielu myślicieli, poczynając od Arystotelesa aż do dzisiaj, podkreśla, że rodzina jest społecznością powołaną do kształtowania życia jednostkowego i stanowi podstawę życia społecznego. To ona “jest starsza od wszelkiego państwa” i w porównaniu z jakąkolwiek organizacją i instytucją, z jakimkolwiek społeczeństwem, rodzina zawsze pozostaje społecznością pierwotną i dla człowieka ma największe znaczenie. Rodzina tworząc nowe życie, będąc podstawą jego istnienia i rozwoju, mając swoje własne prawa, uczestniczy w życiu społeczności lokalnej i religijnej narodu, społeczeństwa i państwa. Wzajemne powiązania pomiędzy rodziną a społeczeństwem mają charakter instytucjonalny i osobowy. Instytucjonalny charakter powiązań wyraża się w normach, przepisach, wzorach formalnych zachowań i relacjach rodziny z zakładem pracy, organizacjami, szkołą. Osobowy charakter wzajemnych powiązań między rodziną i społeczeństwem ma podstawę w tym, że te same osoby uczestniczą w życiu rodzinnym i społecznym. Wnoszą więc do rodziny wartości idee dążenia życiowe , wzory zachowań i normy jakie spotykają w szkołach, miejscach pracy. Z kolei wartości, normy etyczne i upodobania rzutują z kolei na wszystko, co robią poza rodziną. W rodzinie kształtuje się twórczy i pożyteczny lub bierny i szkodliwy członek społeczeństwa. odgrywa ona rolę swoistego odźwiernego, wprowadza młode pokolenie w jego kulturę instytucje i działania. To, co dzieje się z kolei w społeczeństwie, znajduje swoje odbicie w rodzinie. W drugiej połowie XX wieku utrwalił się pogląd, że współczesna cywilizacja stwarza w miarę swego postępu coraz większe zagrożenia dla rodziny, zakłócając jej funkcjonowaniu. W wyniku dostrzeżenia niebezpieczeństw na jakie jest narażona współczesna rodzina Organizacja Narodów Zjednoczonych rok 1994 nazwała Międzynarodowym Rokiem Rodziny.

Rodzina jest także podstawową instytucją społeczną pełniącą wiele funkcji niezbędnych dla rozwoju społeczeństwa. Funkcje te ulegają zmianom zależnie od poziomu rozwoju społecznego, poziomu industrializacji i urbanizacji oraz przemian kulturowych. W społeczeństwach nowoczesnych mamy do czynienia z procesem emancypacji rodziny od społeczeństwa. Podczas gdy w przeszłości rodzina była małym państwem, w którym obowiązywały konkretne wzory zachowań, ściśle określające wzajemne interakcje jej członków, obecnie doszło do odformalizowania jej struktury, nadania stosunkom rodzinnym charakteru osobowego, związku emocjonalnego. Tak jak zmianom ulegają funkcje rodziny, zwłaszcza te społeczne, tak i jej formy ulegają przeobrażeniom w zmieniającym się, nowoczesnym świecie. Dziś już coraz trudniej spotkać, szczególnie w miastach, rodziny wielopokoleniowe, mieszkające w jednym domu. Do zmian w funkcjonowaniu rodziny dochodzi głównie pod wpływem dwóch procesów - uprzemysłowienia i urbanizacji, które są źródłem zmian w środowisku pracy i zamieszkania. Z powodu rozproszenia się członków rodziny dochodzi do rozluźnienia więzi pokrewieństwa. Dzieci najczęściej znają tylko dziadków i rodzeństwo swoich rodziców, gdyż nie kultywuje się już, jak dawniej spotkań w szerszym gronie z okazji świąt, czy różnych jubileuszy. Ludzie pochłonięci codziennymi sprawami coraz mniej mają czasu na ciepły, emocjonalny kontakt z najbliższymi. Relacje małżeńskie, kontakt z dziećmi sprowadzają się do wymiany informacji niezbędnych do właściwej organizacji czasu, brakuje zwykłych rozmów, wspólnego spędzania czasu, celebrowania posiłków. Członkowie rodziny zamykają się przed sobą, mijają się i coraz bardziej oddalają od siebie, co nie wynika z ich złej woli, ale jest konsekwencją przemian społecznych. Coraz częściej mamy do czynienia z kryzysem rodziny w społeczeństwach nowoczesnych. Świadczą o tym rozwody, niechęć młodych ludzi do wstępowania w związki małżeńskie i posiadania potomstwa, coraz większa popularność związków nieformalnych. Faktem jest widoczne zmniejszenie się znaczenia i roli rodziny we współczesnym świecie. Taką cenę płacimy za nowoczesność, uleganie wpływom zamożnych społeczeństw Zachodu. Trzeba mieć nadzieję, że jest to sytuacja przejściowa, bo niewyobrażalnym wydaje się, aby tak podstawowa, oparta na silnej, wielowiekowej tradycji grupa społeczna przestała istnieć.

Kryzys współczesnej rodziny jest ściśle powiązany z sytuacją materialną. W rodzinie epoki industrialnej pozycje i role poszczególnych jej członków straciły dawny układ zależności, z uprzywilejowana pozycją ojca. W rodzinie partnerskiej kobieta i mężczyzna dzielą między sobą prawa i obowiązki wynikające z uczestnictwa w życiu rodzinnym. Ta zmiana jest przykładem pozytywnym i może być szansą na ocalenie więzi rodzinnych, przy zmianie ich charakteru podyktowanej warunkami zewnętrznymi.

Rodzina stanowi integralny i nizinnie ważny element każdego społeczeństwa. Ogromne znaczenie rodziny uwidacznia się zarówno wówczas gdy występuje w roli zmiennej zależnej jak i zmiennej niezależnej. Rodzina rozpatrywana jako zmienna zależna podlega wpływom zewnętrznych układów społecznych jest bardzo ,,reaktywna'' w stosunku do przemian społeczeństwa globalnego odzwierciedla w swej strukturze i funkcjonowaniu przeobrażenia ogólnospołeczne dostosowując się do nich po upływie pewnego czasu. Łączenie elementów tradycji ułatwia akceptację zmieniającej się rzeczywistości społecznej. Istotny problem społeczeństwa polega na wywieraniu silnego wpływu na rodzinę i jednostkę przez rozwój cywilizacji współczesnej generuje również niekorzystne zjawiska.

Rozważając zmiany zachodzące w rodzinach polskich należy zauważyć kilka rzeczy. Tradycyjną typową cechą Polaków jest poszanowanie dla rodziców i w ogóle ludzi starszych, poczucie silnej więzi z nimi i ich rodzicami czyli własnymi dziadkami, kultywowanie pamięci o zmarłych przodkach. Z tradycji wywodzi się również silna więź emocjonalna i towarzyska z bliższymi krewnymi z linii bocznej. W naszej tradycji narodowej zaznaczyło się splecenie wartości rodzinnych z patriotycznymi co prawdopodobnie wynika z dziedzictwa narodu żyjącego przez wiele lat pod zaborami. Nie mając własnego państwa i odczuwając niedobór instytucji oświatowych, kulturalnych i politycznych, pradziadowie uczynili z rodziny bastion polskości wychowujący następne pokolenia w tym duchu. To w rodzinie przekazywano mowę ojczystą, narodowe tradycje i obyczaje, nauczano historii i pieśni patriotycznych. Rodziny polskie znajdowały się przez wiele lat w kręgu silnego wpływu religii katolickiej, która w dużej mierze kształtowała jej obraz. Oddziaływała na normy i wzorce życia rodzinnego, moralność i obyczajowość. W okresie ostatnich kilku lat w polskiej rodzinie zmalała rola zarówno tradycji jak i Kościoła katolickiego, choć nadal ich wpływ jest duży. Nastąpiło dość duże przesunięcie ról i pozycji społecznych w tym znacznie obniżyła się rola męża i ojca. W mentalności utrwaliło się przekonanie, że dzieci przeszkadzają w rozwoju osobowym i karierze potencjalnym rodzicom. Zachodzące zmiany w rodzinie polskiej w ostatnim 20-leciu są niekorzystne. Rodzina jest instytucją naturalną i trwałą, współcześnie jednak jest niejako wchłonięta przez tymczasowość i nietrwałość, nawet w swoim bycie materialnym. Rodzina polska kurczy się i starzeje a razem z nią zmniejszał się będzie i powoli umierał naród polski

---