ROZWÓD WYRAZEM CAŁKOWITEGO ROZPADU WIĘZI MAŁŻEŃSKO -RODZINNEJ
Demograficzny aspekt rozwodu
Demografia traktuje rozwód jako czynnik wstrzymujący reprodukcję, a tym samym wpływający na ograniczenie liczby urodzin. Wynika to z faktu, że do rozwodu wg. demografów najczęściej dochodzi w okresie prokreacyjnym.
Po rozwodzie prokreacja jest najczęściej wstrzymana (rodziny niepełne) lub przesunięta w czasie (małżeństwo powtórne).
Dla demografii najistotniejsze są więc makrospołeczne skutki rozwodów.
W skali makrospołecznej rozwody przyczyniają się do zmniejszenia przyrostu naturalnego oraz zwiększenia liczby rodzin małodzietnych.
Socjologiczny aspekt rozwodu
Z socjologicznego punktu widzenia rozwód jest rozbiciem grupy społecznej jaką jest rodzina. Przedmiotem badań socjologii są więc przede wszystkim makro- i mikrospołeczne uwarunkowania oraz konsekwencje tego zjawiska.
Teoretyczne próby socjologicznej analizy rozwodu:
Teoria wymiany społecznej.
Teoria Levingera.
Teoria Lewisa i Spaniera.
Teoria wymiany społecznej
Stanowi jedną z najważniejszych teorii w całej socjologii. Jej podstawowe idee sięgają lat 50-tych XX w. (Willard Waller), jednak dopiero G. Homans oraz Peter Blau ugruntowali jej podstawy. Kontynuatorami stali się G. Levinger, R.A. Lewis i G.B. Spanier.
DZIS ZNANA JEST JAKO TEORIA RACJONALNEGO WYBORU.
Całe nasze życie opiera się na procesach wymiany. Wymiana rozumiana jest tu jako dobrowolne transakcje polegające na przekazywaniu dóbr tak materialnych jak i niematerialnych między jednostkami, z czego wszyscy odnoszą korzyść. Należy przyjąć, że jednostki rozumieją koszty związane z transakcjami społecznymi i korzyści z nich płynące. Potrafią zatem racjonalnie ocenić czy konkretna wymiana przyniesie im zysk.
Oczekiwana wysokość kary lub nagrody ma decydujące znaczenie przy wchodzeniu jednostek w interakcję. Jeśli wymiana nie przynosi zysku, interakcja może zostać zawieszona lub nawet zakończona. Jeśli zaś przynosi oczekiwany zysk, istnieje wielkie prawdopodobieństwo, że będzie kontynuowana. Ale zysk i koszta pojmowane są tu subiektywnie!
W rozumieniu interakcji jako wymiany społecznej centralne miejsce zajmuje zasada wzajemności (zwana reguła rewanżu lub reguła „ja tobie a ty mnie” stanowiąca podstawę porządku społecznego. Normy społeczne wymagają, by za przysługę zrewanżować się przysługą. Interakcja społeczna polega więc w tym rozumieniu na prowadzeniu księgi społecznych przychodów i rozchodów. Stanowiące przychód korzyści powinny zostać w pewnym momencie odwzajemnione podobną, choć niekoniecznie taka samą wartością. Ta wzajemność stanowi podstawę życia społecznego i ważny kierunkowskaz interakcji społecznych.
G. Homans wprowadził również pojęcie „sprawiedliwości rozdzielczej” oznaczające iż aktorzy interakcji zawsze spodziewają się zyskać korzyści mniej więcej proporcjonalne do poniesionych kosztów. TO TZW. ZASADA SPRAWIEDLIWEJ WYMIANY!
Jednak odwdzięczać się możemy niekoniecznie ta samą walutą, niekoniecznie w tym samym czasie i niekoniecznie rewanżować się muszą nam osoby którym pomogliśmy ale mogą to być inni ludzie -krąg KULA. (dawniej i dziś -uroczystosci świąteczne rodzinne, przykłady z zajec) /badania Bronisława Malinowskiego.
Teoria G. Levingera
Punktem wyjścia teorii Levingera jest założenie, że tym większe jest prawdopodobieństwo rozwodu im niższa jakość małżeństwa.
Odpowiednikiem “jakości małżeństwa” Levinger uczynił pojęcie "atrakcyjności” (“attractions") związku małżeńskiego.
Na atrakcyjność(jakość) związku małżeńskiego składają się wg niego: zyski symboliczne (poziom wykształcenia małżonków, status zawodowy małżonków, podobieństwo małżonków w zakresie wykształcenia, przynależność do grupy religijnej i grupy wieku) zyski materialne (warunki mieszkaniowe, wysokość dochodów rodziny) oraz zyski emocjonalne ( zalicza do nich wzajemną satysfakcję seksualną o raz umiejętność okazywania uczuć -miłości i szacunku). Zależności między partnerami w takich zyskach decydują o wysokiej bądź też niskiej jakośći małżeństwa.
Levinger ponad to stwierdza, że zależność między jakością, a stabilnością małżeństwa nie jest jednokierunkowa, a najistotniejszym czynnikiem wpływającym na relację między jakością a stabilnością małżeństwa są :
“bariery przed rozwodem” bardzo często utrzymujące trwałość małżeństwa mimo jego niskiej jakości.
“atrakcje alternatywne” -bywa też tak, że do rozwodu dochodzi mimo wysokiej jakości małżeństwa. Należy wówczas przypuszczać, że współistniały słabe bariery przed rozwodem i silne atrakcje alternatywne
Do barier przedrozwodowych Levinger zalicza:
- poczucie zobowiązania wobec niesamodzielnych dzieci
- presja ze strony grup podstawowych oraz otoczenia społecznego
- przekonania religijne
- poczucie zobowiązania do zachowania przysięgi małżeńskiej
- przewidywane koszty związane z rozwodem (materialne, ekonomiczne) i (niematerialne -strach, lęk przed przyszłością)
Do atrakcji alternatywnych Levinger zalicza:
- dążenie do osobistej niezależności społecznej i ekonomicznej
- osiągnięcie niezależności w zakresie podejmowania decyzji
- uzyskanie lepszych warunków do samorealizacji
- możliwość związania się z inną osobą stanowi najistotniejszą alternatywę
Teoria Lewisa i Spaniera
Za punkt wyjścia uczynili teorię Levingera przy czym znacznie poszerzyli i uszczegółowili pojęcie jakości małżeństwa. Jakość związku definiują w terminach stopnia w jakim potrzeby jednostki w wymiarze ekonomiczno-społecznym, seksualnym i psychicznym są zaspokajane, a doceniane wartości faktycznie osiągane.
Po I wg. nich jakość małżeństwa jest tym większa, im większe są społeczne i osobowe środki sprzyjające właściwemu funkcjonowaniu małżeńskich ról (tj. poziom wykształcenia czy przynależność klasowa); im większa jest satysfakcja ze stylu życia (tj. wysoki poziom socjoekonomiczny małżeństwa, satysfakcja z pracy zawodowej, wielkość rodziny) oraz im większe są zyski z małżeńskich interakcji (łatwość komunikowania się ze sobą , satysfakcja seksualna oraz pozytywna wzajemna ocena).
Po II subiektywna ocena własnego małżeństwa kształtuje się pod wpływem kontekstu społecznego. To tzw. poziom porównania CL (comparison level) dzięki któremu dokonujemy oceny zysków i kosztów naszego własnego związku - tj. na bazie osobistych doświadczeń m.in. byłych związków i naszych obserwacji innych małżeństw oceniamy jakość aktualnego związku.
Po III istotny wpływ na jakość związku wywierają tzw. “atrakcje alternatywne” - (Cl alt) stanowiące kategorię możliwych do osiągnięcia zysków. Jednostka porównuje w ten sposób zyski z obecnej interakcji z potencjalnymi zyskami z interakcji alternatywnej.
Psychologiczny aspekt rozwodu
Z psychologicznego punktu widzenia - rozwód jest przede wszystkim przeżyciem emocjonalnym. A jego przyczyn należy szukać głównie w relacjach interpersonalnych oraz w osobowości małżonków. Psychologia zajmuje się więc rozwodami w ich aspekcie mikrospołecznym. Stwierdza ponadto, że rozwód jest zjawiskiem o charakterze procesualnym. W efekcie czego stwarza względnie stabilny syntetyczny model procesu rozwodowego.
Faza dyssatysfakcji
W tej fazie małżonkowie jeszcze nie zdają sobie sprawy z tego, że podstawowym źródłem napięć samo małżeństwo i usiłują za wszelką cenę znaleźć drogę wyjścia z kryzysu poprzez działania zastępcze jak np. zmiana pracy lub zamieszkania.
Dopiero potem dochodzi do rozpoznania faktycznego stanu rzeczy i realnego zagrożenia rozpadem związku - szukanie dróg wyjścia nabiera cech racjonalnych np. ucieczka w aktywność pozarodzinną lub zmiana stylu życia. Mimo to często utrzymuje się gra pozorów i fasada trwałości. Faktycznie mamy już jednak do czynienia z zaawansowanym rozwodem emocjonalnym.
Na czym polega rozwód emocjonalny?
Na tym etapie antagonistyczne postawy małżonków względem siebie manifestują się coraz wyraźniej. Przedmiotem sporu może być w takiej sytuacji niemal wszystko, a sam konflikt staje się zasadą działania. Jeśli brak prawdziwych powodów do konfliktu, wynajduje się preteksty. Najczęściej dotyczą one spraw ekonomicznych oraz współżycia seksualnego. Jeżeli w czymś- to w tych dziedzinach małżonkowie zawsze mogą mieć sobie coś do wyrzucenia. Tak małżonkowie stają się sobie coraz bardziej dalecy, a czasami stają się dla siebie wrogami.
Faza konfliktów
Na tym etapie charakterystyczna jest silna ambiwalencja: od miłości do nienawiści. Ponownie pojawiają się próby pojednania, z drugiej zaś strony wzmagają się konflikty wskazujące na pogłębiający się rozpad więzi małżeńskiej.
Następuje wyraźny zanik intymności życia małżeńskiego, co wyraża się bardzo często w poszukiwaniu "alternatywnego" partnera. Związek wkracza tym samym z płaszczyzny wewnątrzrodzinnej w fazę otwartej walki.
Faza decyzyjna
Charakterystyczna na tym etapie jest ambiwalencja wobec decyzji rozwodowej - małżonkowie często zmieniają zdanie. Decyzja o rozwodzie z jednej strony budzi uczucie wyzwolenia, z drugiej zaś wzbudza lęk i panikę wobec rozwodu. Okresy pojednania przeplatane są z wybuchami konfliktów. Bardzo często wzmacnia się wówczas intymność związku. W końcu zapada ostateczna decyzja. I mamy do czynienia z rozwodem prawnym.
Podstawową przesłanką udzielenia rozwodu jest fakt zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego. To co na tym etapie najbardziej się narzuca do zaistniały już rozwód w sferze uczuciowej i w konsekwencji niemożność kontynuowania życia razem. Skutkiem czego strony podejmują kroki zmierzające do prawnego zakończenia związku.
Mamy do czynienia z rozwodem ekonomicznym (w świetle polskiego prawa wszystkie dobra nabyte w czasie trwania małżeństwa, stają się wspólną własnością małżonków. Niezależnie od tego czy obydwoje, czy tylko jedno z nich pracowało. Rozwód ekonomiczny zakłada więc podział całej własności rodzinnej pomiędzy męża i żonę. Problem co komu przypadnie staje się bardzo często nowym źródłem konfliktu. Częścią w/w rozwodu jest sprawa alimentów na dzieci. Ciężar ich utrzymania jest zwykle rozkładany na rodziców w równym stopniu lub proporcjonalnie do ich możliwości).
i rodzicielskim (po każdym rozwodzie los dzieci musi i powinien być odpowiednio zabezpieczony. Problem przyznania opieki nad dzieckiem nie jest prosty. Rzecz w tym, że ktoś kto jako mąż nie stanął na wysokości swojego zadania, mógł jednocześnie być dobrym ojcem (i odwrotnie w przypadku kobiety). Polskie prawo skłania się w praktyce do przyznawania opieki nad dzieckiem z rozwiązanego małżeństwa częściej matce wychodząc z założenia, że ona jest najwłaściwszą osobą do sprawowania opieki nad potomstwem ).
Faza stresu porozwodowego
W okresie porozwodowym stres czasami jest jeszcze silniejszy niż w okresie rozpadu małżeństwa. Nabiera też innego kolorytu: dominuje uczucie winy, porażki, współodpowiedzialności z racji zaistniałej sytuacji. Z upływem czasu często wzrasta depresja odzwierciedlająca kłopoty natury emocjonalnej czy materialnej.
Każdorazowa zmiana stanu cywilnego powoduje zawsze zmiany w grupie przyjaciół oraz w grupach podstawowych. Rozwód każe zapomnieć o niektórych z przyjaciół, inni sami zrywają czasami kontakt z rozwiedzionymi. W praktyce w takiej sytuacji najczęściej powraca się do przyjaciół sprzed zawarcia małżeństwa, przyjaciół szczególnie wypróbowanych. Nie oznacza to jednak wyeliminowania osamotnienia przynajmniej czasowego, które nadal bardzo często jest jedną z głównych i bezpośrednich konsekwencji rozwodu.
Faza przystosowania i odbudowy
Proces rozwodowy kończy się ukształtowaniem się nowego stylu życia, przywróceniem poczucia wartości i ponownym zdefiniowaniu celów życiowych. Z czasem słabną negatywne uczucia i pojawia się gotowość do nawiązywania nowych związków z pełnym zaangażowaniem emocjonalnym.
To etap tzw. rozwodu psychicznego, który polega na zrekonstruowaniu w sobie autonomicznej osobowości, która jest w stanie egzystować bez polegania na kimś innym, ale i bez obowiązku bezpośredniego wspierania innych. Jest to proces oddzielenia swojego “ja” od osobowości i oddziaływania byłego współmałżonka. Rozwiedziony musi zdobyć na nowo umiejętność polegania na samym sobie, integracji z otoczeniem, przyzwyczajenia się do bycia sam na sam z samym sobą. Jest to najtrudniejszy ze wszystkich aspektów rozwodu.
“Twórczy rozwód” - czy można mówić o pozytywnych skutkach rozwodu?
Uwolnienie jednostki od złej, a czasami dramatycznej atmosfery źle funkcjonującej rodziny. Nowa sytuacja rozwiedzionych nie jest łatwa, jednak znaczna większość nie żałuje swojej decyzji, widząc ją w kategoriach konieczności zważywszy, że nie było innej alternatywy.
Rozwód jest często zgodnym uznaniem obu stron, że nie są już w stanie funkcjonować jako małżonkowie, a także że nie umieją albo nie chcą grać roli kochających się partnerów.
“Wyjaśnienie” i wyklarowanie sytuacji dla dziecka.
Rozwód uwalnia dziecko od życia w poczuciu winy, że rodzice nie podejmują decyzji o rozstaniu tylko dla jego tzw. dobra. Decyzja o rozwodzie przecina spekulacje dziecka, wyjaśnia sytuację i uwalnia je od samooskarżeń.
Rozwód często jest wyborem “mniejszego zła”, usiłowaniem wyjścia z sytuacji, która już nie tylko nie sprzyja osobowemu wzrostowi, ale wręcz niszczy osobowość jednego lub obojga małżonków. Również dzieci -albo przede wszystkim…