MIĘCZAKI

1. Cechy mięczaków

• żyją w wodach słonych, rzadziej słodkich, najrzadziej na lądzie

• większość posiada muszle, skorupki lub wapienno-rogowe płytki

• pozostała część ciała jest miękka

• złożone formy zachowań głowonogów (zdolność uczenia się, koordynacja działań w grupie)

2. Budowa mięczaków

1. ogólna

• ciało podzielone na trzy części: głowę, tułów i nogę (po brzusznej stronie ciała)

• worek trzewiowy tworzy po stronie grzbietowej fałd nabłonkowy (płaszcz)

• między płaszczem a workiem trzewiowym jest jama płaszczowa

• najczęściej płaszcz wytwarza muszlę zbudowaną z węglanu wapnia i konchioliny

• reszta ciała pokryta jednowarstwowym nabłonkiem, zazwyczaj bogatym w gruczoły śluzowe

• brak jednolitego wora powłokowo-mięśniowego

• celoma zredukowana do worka osierdziowego

2. przekształcenia organizacji ciała

• chitony i jednotarczowce

• brak przekształceń

• małże

• silnie rozwinięte oba płaty płaszcza tworzące dwuskorupową muszlę (obie skorupy połączone są na grzbiecie zawiasem i więzadłem, występują silne poprzeczne mięśnie potrafiące zatrzasnąć skorupy), budowa skorup warstwowa:

• perłowa

• porcelanowa

• konchiolinowa

• brak głowy

• woda wpływa syfonem wlotowym, przepływa przez skrzela i wypływa syfonem odpływowym

• łódkonogi

• dwa fałdy płaszcza zrosły się po stronie brzusznej, tworząc rurkę, w której tkwi reszta ciała

• zredukowana głowa

• ślimaki

• worek trzewiowy spiralnie skręcony i obrócony (powoduje asymetrię narządów)

• otwór odbytowy z przodu

• głowonogi

• noga przekształcona w zespół ramion (macki, często zaopatrzone w przyssawki) oraz lejek, przez który wypływa woda z jamy płaszczowej

• worek trzewiowy wydłużony w kierunku grzbietowym

• niektóre mają wewnętrzną muszlę podzieloną na komory wypełnione gazem, co pozwala im na bierne unoszenie się w wodzie

3. układy

• pokarmowy

• charakterystyczną cechą jest występowanie tarki oraz szczęk

• oddechowy

• oddechowy

• u mięczaków morskich narządem oddechowym płatowate lub pierzaste skrzela znajdujące się w jamie płaszczowej (tzw. skrzelodyszne mięczaki)

• u mięczaków lądowych narządem oddechowym jama płucna znajdująca się na wewnętrznej powierzchni silnie ukrwionej jamie płaszczowej (tzw. płucodyszne mięczaki)

• krążenia

• otwarty układ krążenia

• obecność serca

• krew płynie zgodnie ze schematem:

• 
  wyjątkiem od powyższego schematu są głowonogi cechujące się układem półzamkniętym oraz obecnością dwóch obiegów i serc skrzelowych:

• różne zabarwienie hemolimfy (czerwone, niebieskie lub jest bezbarwna)

• nerwowy

• stopień wykształcenia narządów zmysłu różny (u prymitywniejszych - narządy dotyku i statocysty, u bardziej rozwiniętych występują pęcherzykowate oczy mające zdolność akomodacji poprzez przesuwanie soczewki względem siatkówki - narząd podobny pod względem budowy i zdolności do oczu ryb)

• u chitonów i jednotarczowców występują także spoidła łączące pnie nerwowe (podobieństwo do układu płazińców i pierścienic)

• u głowonogów nastąpiło silne zcentralizowanie układu nerwowego - większość zwojów zlała się w obrębie głowy (mózg ten chroniony jest przez chrzęstną puszkę mózgową)

• wydalniczy

• narządy wydalnicze - nerki

• z nerek do jamy płaszczowej prowadzą moczowody

• główną funkcją wydalanie amoniaku i mocznika (u wodnych) lub kwasu moczowego (u lądowych)

3. Rozmnażanie

• wyłącznie płciowe

• występuje obojnactwo oraz rozdzielnopłciowość

• występuje zapłodnienie zewnętrzne (u wodnych) lub krzyżowe (u lądowych)

• rozwój prosty lub złożony

4. Znaczenie

• źródło pożywienia dla człowieka

• muszle ślimaków stosuje się jako ozdoby

• sproszkowaną wewnętrzną muszlę mątw stosuje się jako dodatek do proszków polerskich

• wydzielinę gruczołu czernidłowego mątw zwaną sepią stosuje się do sporządzania farb malarskich

wyjątkiem małże

inaczej worek trzewiowy

pełni funkcję szkieletu (wraz z ciśnieniem płynu wewnątrz ciała - tzw. szkielet hydrauliczny)

rogowa substancja organiczna, w skład której wchodzi chityna i białka (m.in. keratyna)

wewnętrzna; zbudowana z licznych blaszek wapiennych; wapień może być odkładany wokół drobin (np. ziarenek piasku), które dostaną się do wnętrza muszli - powstają perły

środkowa

zewnętrzna

inaczej syfon wyrzutowy

mięsisty fałd pokryty licznymi, konchiolinowymi ząbkami, znajduje się w gardzieli, służy do rozdzierania pokarmu z podłoża i rozdrabniania go

występują niekiedy w otworze gębowym w ilości jednej lub dwóch, służą do odgryzania pokarmu

wyjątkiem łódkonogi prowadzące podobną wymianę gazową jak płucodyszne

zbudowane z workowatej komory i jednego, dwóch lub rzadko czterech przedsionków (ich liczba zależy od liczby skrzeli); znajduje się w worku osierdziowym

krew w niewielkiej ilości wylewa się do jam ciała

składa się z małego obiegu krwi (serce - skrzela - serce) i dużego obiegu krwi (serce - ciało - serce)

pomagają wtłoczyć krew do skrzeli

gdy barwnikiem jest hemoglobina

gdy barwnikiem jest hemocyjanina

silnie przekształcone metanefrydia, o czym świadczy obecność lejków, którymi nerki otwierają się do celomy; przeważnie występują dwie, niekiedy jedna

w jamie płaszczowej

larwa przekształca się albo w postać dorosłą, albo w następną larwę (weliger), która od poprzedniej różni się dołączoną skorupką (muszla zarodkowa) i zawiązkiem nogi

1

2

skrzela O/U

serce (najpierw przedsionki, potem komora) U

tętnice U

jamy ciała U/O

komora U

tętnica U

aorta „południowa” U

aorta „północna” U

serce skrzelowe O

tętnica U

tętnica U

tętnica U

serce skrzelowe O

naczynia włosowate skrzeli O/U

naczynia włosowate skrzeli O/U

przedsionek U

przedsionek U

jamy ciała U/O

jamy ciała U/O

jamy ciała U/O

jamy ciała U/O

U - krew utlenowana

O - krew odtlenowana

U - krew utlenowana

O - krew odtlenowana

---