2.11. Poznajemy

2.11. Poznajemy

mięczaki

mięczaki

i stawonogi

i stawonogi

Opracowała Bożena Smolik

Opracowała Bożena Smolik

Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

MIĘCZAKI

MIĘCZAKI

Mięczaki

Mięczaki



W miękkim ciele mięczaków wyróżniamy głowę,

W miękkim ciele mięczaków wyróżniamy głowę,

nogę i worek trzewiowy, okryty płaszczem. W worku

nogę i worek trzewiowy, okryty płaszczem. W worku

trzewiowym znajdują się narządy wewnętrzne.

trzewiowym znajdują się narządy wewnętrzne.



U większości gatunków płaszcz wytwarza wapienną

U większości gatunków płaszcz wytwarza wapienną

muszlę.

muszlę.



Muszla stanowi szkielet zewnętrzny tych

Muszla stanowi szkielet zewnętrzny tych

organizmów.

organizmów.



Żyją głownie w wodach morskich, ale także w

Żyją głownie w wodach morskich, ale także w

wodach słodkich i na lądzie.

wodach słodkich i na lądzie.

Podział mięczaków

Podział mięczaków

Ślimaki

Ślimaki

ślimak winniczek

ślimak winniczek

pomrów wielki

pomrów wielki

stożek królewski

stożek królewski

Małże

Małże

szczeżuja wielka

szczeżuja wielka

omułek jadalny

omułek jadalny

ostryga wielka

ostryga wielka

Głowonogi

Głowonogi

ośmiornica pospolita

ośmiornica pospolita

kałamarnica

kałamarnica

olbrzymia

olbrzymia

mątwa zwyczajna

mątwa zwyczajna

Ślimaki

Ślimaki



Żyją na lądzie i w wodzie

Żyją na lądzie i w wodzie



Mają niesymetryczne ciało,

Mają niesymetryczne ciało,

najczęściej okryte spiralnie

najczęściej okryte spiralnie

zwiniętą muszlą

zwiniętą muszlą



Na głowie znajdują się

Na głowie znajdują się

czułki i oczy

czułki i oczy



Na ogół są roślinożerne

Na ogół są roślinożerne



W jamie gębowej, na języku

W jamie gębowej, na języku

znajduje się rogowa płytka

znajduje się rogowa płytka

z ząbkami, zwana tarką,

z ząbkami, zwana tarką,

która służy do zdrapywania

która służy do zdrapywania

i rozcierania pokarmu

i rozcierania pokarmu



Do poruszania służy im

Do poruszania służy im

noga

noga

Błotniarka stawowa

Błotniarka stawowa

Ślimak winniczek

Ślimak winniczek

Małże

Małże



Żyją w wodzie. Na ogół są

Żyją w wodzie. Na ogół są

zagrzebane w pisku lub mule.

zagrzebane w pisku lub mule.



Ich ciało jest otoczone muszlą

Ich ciało jest otoczone muszlą

złożoną z dwóch połączonych

złożoną z dwóch połączonych

więzadłem części, które mogą

więzadłem części, które mogą

się zamykać.

się zamykać.



Muszle poszczególnych

Muszle poszczególnych

gatunków różnią się kształtem i

gatunków różnią się kształtem i

wielkością.

wielkością.



Noga służy im do rycia w piasku

Noga służy im do rycia w piasku

lub poruszania się.

lub poruszania się.



Dzięki specjalnej substancji

Dzięki specjalnej substancji

mogą się przyczepiać do

mogą się przyczepiać do

podłoża.

podłoża.



Większość gatunków nie ma

Większość gatunków nie ma

oczu.

oczu.

Głowonogi

Głowonogi



Głowonogi są drapieżnymi,

Głowonogi są drapieżnymi,

sprawnie pływającymi, dużymi

sprawnie pływającymi, dużymi

zwierzętami morskimi

zwierzętami morskimi



Mają duże oczy i silne rogowe

Mają duże oczy i silne rogowe

szczęki do rozszarpywania

szczęki do rozszarpywania

zdobyczy.

zdobyczy.



Noga jest przekształcona

Noga jest przekształcona

w długie i rozgałęzione ramiona.

w długie i rozgałęzione ramiona.



Ramiona są rozmieszczone wokół

Ramiona są rozmieszczone wokół

otworu gębowego.

otworu gębowego.



Muszla może być wielokomorowa

Muszla może być wielokomorowa

zewnętrzna (łodzik) lub wewnętrzna,

zewnętrzna (łodzik) lub wewnętrzna,

zredukowana (kałamarnica)

zredukowana (kałamarnica)



Mają zdolność zmiany barwy ciała

Mają zdolność zmiany barwy ciała

w celu ochrony lub odstraszenia

w celu ochrony lub odstraszenia

przeciwnika. Zmiana

przeciwnika. Zmiana

barwy ciała służy im też do porozumiewania

barwy ciała służy im też do porozumiewania

się.

się.

Porównanie czynności

Porównanie czynności

życiowych

życiowych

Cecha

Cecha

Ślimaki

Ślimaki

Małże

Małże

Głowono

Głowono

gi

gi

środowisko

środowisko

życia

życia

ląd, wody

ląd, wody

słodkie i

słodkie i

słone

słone

wody słodkie

wody słodkie

i słone

i słone

wody słone

wody słone

odżywianie

odżywianie

się

się

roślinożerne,

roślinożerne,

drapieżne,

drapieżne,

padlinożerne

padlinożerne

filtratory

filtratory

drapieżne

drapieżne

oddychanie

oddychanie

płuca lub skrzela

płuca lub skrzela

skrzela

skrzela

skrzela

skrzela

rozmnażanie

rozmnażanie

się

się

płciowe:

płciowe:

rozdzielnopłciow

rozdzielnopłciow

ość lub

ość lub

obojnactwo

obojnactwo

płciowe:

płciowe:

rozdzielnopłciow

rozdzielnopłciow

ość lub

ość lub

obojnactwo

obojnactwo

płciowe:

płciowe:

rozdzielnopłciow

rozdzielnopłciow

ość lub

ość lub

obojnactwo

obojnactwo

poruszanie

poruszanie

się

się

pełzanie

pełzanie

większość

większość

prowadzi osiadły

prowadzi osiadły

tryb życia

tryb życia

pływanie

pływanie

Znaczenie mięczaków

Znaczenie mięczaków



Są pokarmem dla innych zwierząt i człowieka

Są pokarmem dla innych zwierząt i człowieka



Niszczą urządzenia portowe i łodzie (świdrak

Niszczą urządzenia portowe i łodzie (świdrak

okrętowy)

okrętowy)



Są szkodnikami upraw, np. truskawek

Są szkodnikami upraw, np. truskawek



Muszle są wykorzystywane jako dekoracje albo

Muszle są wykorzystywane jako dekoracje albo

kolekcjonowane.

kolekcjonowane.



Używa się ich w jubilerstwie (perły).

Używa się ich w jubilerstwie (perły).



Są bioindykatorami (wskaźnikami) czystości wód

Są bioindykatorami (wskaźnikami) czystości wód

STAWONOGI

STAWONOGI

Charakterystyka

Charakterystyka

stawonogów

stawonogów

Stawonogi to najliczniejsza grupa zwierząt, żyjąca we wszystkich

Stawonogi to najliczniejsza grupa zwierząt, żyjąca we wszystkich

środowiskach:

środowiskach:



w wodzie,

w wodzie,



na lądzie,

na lądzie,



w powietrzu.

w powietrzu.

Ciało podzielone jest na części (segmenty) i pokryte szkieletem

Ciało podzielone jest na części (segmenty) i pokryte szkieletem

zewnętrznym zbudowanym z chityny.

zewnętrznym zbudowanym z chityny.

Odnóża składają się z elementów połączonych ruchomo,

Odnóża składają się z elementów połączonych ruchomo,

stawami (stąd nazwa całej grupy zwierząt).

stawami (stąd nazwa całej grupy zwierząt).

Podział stawonogów

Podział stawonogów

Skorupia

Skorupia

ki

ki

rak rzeczny, pąkle, kiełż

rak rzeczny, pąkle, kiełż

zdrojowy

zdrojowy

Wije

Wije

wij drewniak, krocionóg

wij drewniak, krocionóg

piaskowy

piaskowy

Owady

Owady

mucha domowa,

mucha domowa,

biedronka siedmiokropka,

biedronka siedmiokropka,

paź królowej

paź królowej

Pajęczak

Pajęczak

i

i

pająk krzyżak, kosarz

pająk krzyżak, kosarz

ścienny, kleszcz

ścienny, kleszcz

pastwiskowy, skorpion

pastwiskowy, skorpion

czarny

czarny

Porównanie budowy

Porównanie budowy

zewnętrznej

zewnętrznej

cecha

cecha

skorupi

skorupi

aki

aki

owady

owady

pajęcza

pajęcza

ki

ki

przedstawi

przedstawi

ciel

ciel

rak rzeczny

rak rzeczny

mucha

mucha

domowa

domowa

pająk krzyżak

pająk krzyżak

części

części

ciała

ciała

głowotułów

głowotułów

odwłok

odwłok

głowa

głowa

tułów

tułów

odwłok

odwłok

głowotułów

głowotułów

odwłok

odwłok

czułki

czułki

2 pary

2 pary

1 para

1 para

brak

brak

odnóża

odnóża

kroczne

kroczne

różna liczba

różna liczba

par

par

3 pary

3 pary

4 pary

4 pary

Aparaty gębowe

Aparaty gębowe

stawonogów

stawonogów



Aparat gębowy stawonogów jest zbudowany z odnóży,

Aparat gębowy stawonogów jest zbudowany z odnóży,

znajdujących się ma segmentach głowowych. Jest

znajdujących się ma segmentach głowowych. Jest

przystosowany do pobierania pożywienia.

przystosowany do pobierania pożywienia.



Skorupiaki:

Skorupiaki:

aparat gębowy składa się z 6 par odnóży:

aparat gębowy składa się z 6 par odnóży:

żuwaczki-1 para,

żuwaczki-1 para,

szczęki 2 pary,

szczęki 2 pary,

szczękonóża 3 pary.

szczękonóża 3 pary.



Pajęczaki:

Pajęczaki:

aparat gębowy składa się z dwóch par

aparat gębowy składa się z dwóch par

odnóży: szczękoczułki 1 para,

odnóży: szczękoczułki 1 para,

nogogłaszczki 1 para.

nogogłaszczki 1 para.

Ostatni człon szczękoczułek jest wykształcony w formie kolca, do

Ostatni człon szczękoczułek jest wykształcony w formie kolca, do

którego ma ujście przewód gruczołu jadowego. Wydzielina z tego

którego ma ujście przewód gruczołu jadowego. Wydzielina z tego

gruczołu paraliżuje ofiarę a następnie ją trawi.

gruczołu paraliżuje ofiarę a następnie ją trawi.



Owady:

Owady:

aparat gębowy składa się z trzech par odnóży:

aparat gębowy składa się z trzech par odnóży:

żuwaczki 1 para,

żuwaczki 1 para,

szczęki 2 pary.

szczęki 2 pary.

Aparaty gębowe owadów

Aparaty gębowe owadów

Rodzaje aparatów gębowych

Rodzaje aparatów gębowych

Aparat gryzący

Aparat gryzący

do pobieranie pokarmu twardego i

do pobieranie pokarmu twardego i

płynnego, np. konik polny

płynnego, np. konik polny

Aparat ssący

Aparat ssący

do pobierania pokarmu wyłącznie

do pobierania pokarmu wyłącznie

płynnego, np. trąbka u motyla – do

płynnego, np. trąbka u motyla – do

pobierania nektaru

pobierania nektaru

Aparat kłująco

Aparat kłująco

-ssący

-ssący

do pobierania pokarmu płynnego

do pobierania pokarmu płynnego

zawartego wewnątrz tkanek żywego

zawartego wewnątrz tkanek żywego

organizmu, np. komar – do pobierania

organizmu, np. komar – do pobierania

krwi

krwi

Aparat gryząco

Aparat gryząco

-ssący

-ssący

zbudowany ze szczęk z ssawką, np. u

zbudowany ze szczęk z ssawką, np. u

osy - do pobierania nektaru, a żuwaczki

osy - do pobierania nektaru, a żuwaczki

zbierają i rozgniatają pyłek, ugniatają

zbierają i rozgniatają pyłek, ugniatają

wosk

wosk

Aparat liżący

Aparat liżący

Do zlizywania płynnego pokarmu np.

Do zlizywania płynnego pokarmu np.

mucha

mucha

Aparaty gębowe owadów

Aparaty gębowe owadów

Oczy owadów

Oczy owadów



Oczy owadów są złożone. Składają się czasami

Oczy owadów są złożone. Składają się czasami

nawet z kilkudziesięciu tysięcy

nawet z kilkudziesięciu tysięcy

pojedynczych „oczek” , zwanych ommatidiami.

pojedynczych „oczek” , zwanych ommatidiami.

Powstający w nich obraz jest mozaikowy.

Powstający w nich obraz jest mozaikowy.

Owady reagują na najmniejszy nawet ruch .

Owady reagują na najmniejszy nawet ruch .

Pole widzenia oczu złożonych jest bardzo

Pole widzenia oczu złożonych jest bardzo

szerokie i może dochodzić nawet do 360

szerokie i może dochodzić nawet do 360

o.

o.



Owady mogą widzieć kolory, których człowiek

Owady mogą widzieć kolory, których człowiek

nie ostrzega. Pszczoła widzi w ultrafiolecie, a

nie ostrzega. Pszczoła widzi w ultrafiolecie, a

część motyli również w podczerwieni.

część motyli również w podczerwieni.



Szybko latające owady mogą przetwarzać 300

Szybko latające owady mogą przetwarzać 300

obrazów na sekundę.

obrazów na sekundę.

Oczy owadów

Oczy owadów

Skrzydła owadów

Skrzydła owadów



Owady mogą mieć 1 lub 2 pary skrzydeł

Owady mogą mieć 1 lub 2 pary skrzydeł



Skrzydła mogą być:

Skrzydła mogą być:

-przezroczyste, z widocznymi żyłkami, np. mucha, ważka;

-przezroczyste, z widocznymi żyłkami, np. mucha, ważka;

-kolorowe, płaskie, pokryte włoskami i łuskami, np. motyl;

-kolorowe, płaskie, pokryte włoskami i łuskami, np. motyl;

-okrywowe, grube, twarde, chroniące skrzydła błoniaste,

-okrywowe, grube, twarde, chroniące skrzydła błoniaste,

np. biedronka.

np. biedronka.

Rodzaje odnóży u owadów

Rodzaje odnóży u owadów



Odnóża pływne

Odnóża pływne

– głównie tylne,

– głównie tylne,

spłaszczone, ze sztywnymi włoskami,

spłaszczone, ze sztywnymi włoskami,

działają jak wiosła, np. pływak

działają jak wiosła, np. pływak

żółtobrzeżek.

żółtobrzeżek.



Odnóża skoczne

Odnóża skoczne

– tylne, są wydłużone,

– tylne, są wydłużone,

mają grubszą górną część i cienką dolną,

mają grubszą górną część i cienką dolną,

np. pasikonik zielony, pchła ludzka.

np. pasikonik zielony, pchła ludzka.



Odnóża chwytne

Odnóża chwytne

– przednie, są

– przednie, są

masywne, wydłużone, z licznymi

masywne, wydłużone, z licznymi

ząbkami, umożliwiają przytrzymanie

ząbkami, umożliwiają przytrzymanie

zdobyczy, np. modliszka zwyczajna.

zdobyczy, np. modliszka zwyczajna.



Odnóża grzebne

Odnóża grzebne

– głównie przednie, są

– głównie przednie, są

spłaszczone, z ząbkami i kolcami, służą

spłaszczone, z ząbkami i kolcami, służą

do kopania nor i korytarzy, np. turkuć

do kopania nor i korytarzy, np. turkuć

podjadek

podjadek



Odnóża służące do zbierania pyłku

Odnóża służące do zbierania pyłku

–

–

trzecia para jest wyposażona w

trzecia para jest wyposażona w

koszyczek pokryty sztywnymi i długimi

koszyczek pokryty sztywnymi i długimi

włoskami, co umożliwia zbieranie pyłku

włoskami, co umożliwia zbieranie pyłku

zgarnianego przednimi odnóżami do

zgarnianego przednimi odnóżami do

koszyczka, np. pszczoła miodna

koszyczka, np. pszczoła miodna

Odnóża owadów

Odnóża owadów

Rozwój stawonogów

Rozwój stawonogów



Rozwój prosty ma miejsce wtedy, kiedy z jaja wylęga się

Rozwój prosty ma miejsce wtedy, kiedy z jaja wylęga się

postać młodociana, podobna do postaci dorosłej.

postać młodociana, podobna do postaci dorosłej.



Rozwój prosty występuje u większości skorupiaków i

Rozwój prosty występuje u większości skorupiaków i

pajęczaków.

pajęczaków.



Rozwój złożony ma miejsce wtedy, kiedy z jaja wylęga

Rozwój złożony ma miejsce wtedy, kiedy z jaja wylęga

się postać larwalna. Larwa jest inaczej zbudowana,

się postać larwalna. Larwa jest inaczej zbudowana,

inaczej się odżywia, a czasami nawet żyje w innym

inaczej się odżywia, a czasami nawet żyje w innym

środowisku niż postać dorosła. Tak jest u niektórych

środowisku niż postać dorosła. Tak jest u niektórych

skorupiaków, pajęczaków i wszytkich owadów.

skorupiaków, pajęczaków i wszytkich owadów.



Rozwój złożony może przebiegać na dwa różne sposoby:

Rozwój złożony może przebiegać na dwa różne sposoby:

z przeobrażeniem zupełnym, albo niezupełnym.

z przeobrażeniem zupełnym, albo niezupełnym.

Rozwój złożony owadów

Rozwój złożony owadów



Rozwój złożony z

Rozwój złożony z

przeobrażeniem

przeobrażeniem

niezupełnym

niezupełnym

1.Jaja

1.Jaja

2.Postać młodociana

2.Postać młodociana

3.Kolejne linienia

3.Kolejne linienia

4.Postać

4.Postać

dorosła

dorosła



Rozwój złożony z

Rozwój złożony z

przeobrażeniem zupełnym

przeobrażeniem zupełnym

Poczwarka

Poczwarka

Larwy owadów

Larwy owadów

gąsienica-larwa motyla

gąsienica-larwa motyla

pędrak-larwa chrabąszcza

pędrak-larwa chrabąszcza

czerw-larwa pszczoły

czerw-larwa pszczoły

Znaczenie skorupiaków

Znaczenie skorupiaków



Są składnikiem

Są składnikiem

zooplanktonu –

zooplanktonu –

stanowią pokarm dla

stanowią pokarm dla

wielu zwierząt wodnych.

wielu zwierząt wodnych.



Regulują liczebność

Regulują liczebność

zwierząt- wiele

zwierząt- wiele

gatunków skorupiaków

gatunków skorupiaków

to pasożyty

to pasożyty



Są pokarmem dla

Są pokarmem dla

człowieka – uznaje się je

człowieka – uznaje się je

za rarytas kulinarny

za rarytas kulinarny

Znaczenie pajęczaków

Znaczenie pajęczaków



Niszczą wiele szkodliwych gatunków owadów,

Niszczą wiele szkodliwych gatunków owadów,

np. zaleszczotek pospolity żywi się

np. zaleszczotek pospolity żywi się

larwami moli oraz roztoczami.

larwami moli oraz roztoczami.



Regulują liczebność zwierząt (skorpiony,

Regulują liczebność zwierząt (skorpiony,

jadowite pająki).

jadowite pająki).



Niszczą drzewa, krzewy i inne uprawy roślin.

Niszczą drzewa, krzewy i inne uprawy roślin.



Wywołują choroby, np. : świerzbowiec ludzki,

Wywołują choroby, np. : świerzbowiec ludzki,

kleszcze przenoszą boreliozę, wirusowe

kleszcze przenoszą boreliozę, wirusowe

zapalenie mózgu.

zapalenie mózgu.



Są źródłem alergenów kurzu domowego,

Są źródłem alergenów kurzu domowego,

np. roztocza.

np. roztocza.

Znaczenie owadów

Znaczenie owadów



Zapylają kwiaty.

Zapylają kwiaty.



Rozsiewają nasiona.

Rozsiewają nasiona.



Regulują liczebność zwierząt.

Regulują liczebność zwierząt.



Przyspieszają rozkład materii organicznej.

Przyspieszają rozkład materii organicznej.



Stanowią pokarm dla zwierząt.

Stanowią pokarm dla zwierząt.



Są szkodnikami wielu upraw, drzew

Są szkodnikami wielu upraw, drzew

i krzewów.

i krzewów.



Pomagają człowiekowi w walce ze

Pomagają człowiekowi w walce ze

szkodnikami (biegacze, biedronki, gąsieniczniki).

szkodnikami (biegacze, biedronki, gąsieniczniki).



Niszczą przedmioty codziennego użytku (mole, korniki).

Niszczą przedmioty codziennego użytku (mole, korniki).



Przenoszą drobnoustroje chorobotwórcze (wesz ludzka- tyfus, komar

Przenoszą drobnoustroje chorobotwórcze (wesz ludzka- tyfus, komar

widliszek- malaria, mucha tse-tse-śpiączka afrykańska, pchła –

widliszek- malaria, mucha tse-tse-śpiączka afrykańska, pchła –

dżuma).

dżuma).



Produkują miód, mleczko pszczele, kit pszczeli, wosk pszczeli,

Produkują miód, mleczko pszczele, kit pszczeli, wosk pszczeli,

jedwab.

jedwab.



Dostarczają substancji leczniczych (kantarydyna z majki kantarydy),

Dostarczają substancji leczniczych (kantarydyna z majki kantarydy),

barwników (czerwiec meksykański), taniny, żywic, wosku.

barwników (czerwiec meksykański), taniny, żywic, wosku.

Zadania

Zadania

1.

1.

Wymień typy larw owadów.

Wymień typy larw owadów.

2.

2.

Przyjrzyj się uważnie ilustracji obok i wybierz jedną z

Przyjrzyj się uważnie ilustracji obok i wybierz jedną z

odpowiedzi. Jest to:

odpowiedzi. Jest to:

a. owad b. skorupiak c. pajęczak

a. owad b. skorupiak c. pajęczak

Podaj jedną cechę budowy, która zadecydowała o twoim

Podaj jedną cechę budowy, która zadecydowała o twoim

wyborze.

wyborze.

3.

3.

Wyjaśnij, co jest charakterystyczne w budowie oczu

Wyjaśnij, co jest charakterystyczne w budowie oczu

owadów.

owadów.

4.

4.

Człowiek wykorzystuje stawonogi dla własnych celów.

Człowiek wykorzystuje stawonogi dla własnych celów.

Wymień 3 takie przypadki.

Wymień 3 takie przypadki.

5.

5.

Tyfus jest bardzo niebezpieczną chorobą przenoszoną

Tyfus jest bardzo niebezpieczną chorobą przenoszoną

przez zwierzęta. Podaj nazwę tych zwierząt.

przez zwierzęta. Podaj nazwę tych zwierząt.

Źródła

Źródła



J. Loritz-Dobrowolska i wsp.,Biologia 1,Operon,2009r.

J. Loritz-Dobrowolska i wsp.,Biologia 1,Operon,2009r.



E. Kłos i wsp., Ciekawa biologia1,WSiP, 2002r.

E. Kłos i wsp., Ciekawa biologia1,WSiP, 2002r.



B.Klimuszko, Żak, 2009r.

B.Klimuszko, Żak, 2009r.



B.Klimuszko, Żak,2001r.

B.Klimuszko, Żak,2001r.



H.Lach,J.Ślósarczyk, Nowa Era, 1994r.

H.Lach,J.Ślósarczyk, Nowa Era, 1994r.



Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r.

Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r.



E.Pyłka-Gutowska,E.Jastrzębska, Bliżej biologii 1, WSiP,

E.Pyłka-Gutowska,E.Jastrzębska, Bliżej biologii 1, WSiP,

2009r.

2009r.



D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska, Biologia 1, DEBIT, 1999r.

D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska, Biologia 1, DEBIT, 1999r.



B.Potocka,W.Górski, Biologia 1, MAC Edukacja

B.Potocka,W.Górski, Biologia 1, MAC Edukacja

S.A.,2002r.

S.A.,2002r.