36. Stawonogi – najliczniejsze na Ziemi, zamieszkują wszystkie środowiska nadające się do życia (głębin morskich, szczyty gór). Długość życia jest bardzo zróżnicowana, żyją od kilku dni do kilkudziesięciu lat.

Cechy budowy: -heteronomiczna segmentacja ciała -występowanie parzystych, członowanych odnóży -szkielet zewnętrzny, utworzony z płytek ruchomo połączonych ze sobą (ochrania ciało, miejsce zaczepu mięśni) -brak wora powłokowego, zróżnicowanie mięśni w zespoły -występowanie larw w rozwoju osobniczym (linienie w czasie wzrostu) -posiadają chitynowy pancerz albo oskórek. Mięśnie występujące u stawonogów to: zginacze i prostowniki, zapewniające możliwość zmiany położenia elementów szkieletowych - a więc umożliwiające ruch. Podstawą działania odnóży składających się z członów jest ich połączenie za pomocą stawów.

Budowa układu oddechowego jest zależna od środowiska życia: -Skrzela – służą do oddychania pod wodą; są to cienkościenne, blaszkowate wyrostki osadzone na tułowiu, odwłoku lub odnóżach, (w których krąży krew). -Płucotchawki – służą do oddychania powietrzem atmosferycznym; są to wpuklenia o kształcie komory z otworkami (przetchlinkami, stigmami). Komora wewnątrz jest silnie pofałdowana i płynie w niej krew. Wymiana gazowa zachodzi na drodze dyfuzji. -Tchawka – tak jak płucotchawki służą do oddychania powietrzem atmosferycznym. Jest to sieć rurek (wpukleń) rozgałęziających się na coraz to drobniejsze tchawki. Zaczynają się przetchlinkami występującymi na bokach tułowia i odwłoku. Końcowe odcinki zawierają płyn, w którym może rozpuszczać się tlen i dyfundować do otaczających komórek. Taki układ zapewnia bardzo wydajną wymianę gazową - szczególnie przydatną owadom podczas lotu. -Skrzelotchawki – występują u larw żyjących w wodzie. Są to zmodyfikowane tchawki, stanowiące system zamknięty. Układ krążenia jest otwarty, składa się z serca i naczyń. Płyn krążący w układzie nazywa się hemolimfą. Układ pokarmowy jest podobny do budowy pierścienic - składa się z trzech odcinków: jelita przedniego, środkowego i tylnego. Procesy trawienia i wchłaniania zachodzą tylko w jelicie środkowym. Otwór gębowy jest otoczony narządami gębowymi, umożliwiającymi m.in. pobieranie i mechaniczne rozdrabnianie pokarmu. Do jelita środkowego stawonogów uchodzi gruczoł trawienny. Na granicy jelit środkowego i tylnego owadów, wijów i większości pajęczaków znajdują się ujścia narządów wydalniczych.

Skorupiaki – podział ciała na odcinki (głowotułów, odwłok). Segmentacja tułowia i odwłoka. Na głowie znajdują się dwie pary czułków, para oczu złożonych i trzy pary odnóży gębowych (żuwaczki i dwie pary szczęk). Tułów i odwłok mają liczne odnóża, w tym skrzela. Odnóża są dwuczęściowe z wyjątkiem pierwszej pary czułków. U większości ciało pokryte pancerzem. Skorupiaki mają zginacze i prostowniki działają antagonistycznie. Układ krążenia jest otwarty. Krąży w nim hemolimfa, powstała z wymieszania krwi i płynu jamy ciała. Mniejsze oddychają całą powierzchnią ciała, większe skrzelami lub płucami odwłokowymi. Większość skorupiaków jest rozdzielnopłciowa. Rozwój może być prosty lub złożony. Zwierzęta wodne, w większości wolno żyjące, rzadziej osiadłe, nieliczne lądowe – składają jaja w morzu, część na lądzie w wilgoci. Pasożyty nieliczne. Np. dafnie, oczliki, przekopnice, pąkle, raki, homary, langusty, kraby, kryl, stonogi

Pajęczaki - osiągają od ok. 0,1 mm do ponad 30 cm długości, zbudowane z głowotułowia i – (połączona głowa i tułów) i odwłok (organy rozrodcze i trawienne) Pajęczaki posiadają 6 par odnóży, dwie pierwsze pary to szczękoczułki i nogogłaszczki, pozostałe 4 pary na głowotułowiu są odnóżami krocznymi. Nogogłaszczki służą do orientacji w terenie, odżywiania się i magazynowania nasienia. Przy otworze gębowym znajduje się para szczękoczułek do przekłuwania ofiary, obrony oraz do kopania nor w ziemi i innych czynności. Ciało pokryte oskórkiem chitynowym. Pod nim znajduje się jednowarstwowy nabłonek tworzący oskórek. Większość pajęczaków prowadzi drapieżny tryb życia, część, np. roztocze, są pasożytami, w większości zewnętrznymi. Czasem przenoszą choroby. Środowiskiem życia pajęczaków jest ląd. W większości prowadzą nocny tryb życia. Niektóre takie jak np. pająk topik żyją w wodzie. Oddychają tchawkami (kapturce, zaleszczotki, kosarze, roztocze) lub płucotchawkami (skorpiony, rozłupnogłowce i większość pająków). Głaszczkochody i niektóre roztocze oddychają całą powierzchnią ciała. Ich układ oddechowy składa się z: - 2 płucotchawek - 2 par tchawek. Pająkom do oddychania powietrzem atmosferycznym służą płucotchawki znajdujące sie naodwłoku. Płucotchawka składa się z komory, do której prowadzi przetchlinka. Większość to formy drapieżne; niektóre z nich spożywają pokarmem roślinnym. Roztocze odżywiają się resztkami organicznymi. Układ pokarmowy składa się z: - otworu gębowego - przełyku - żołądka - jelita przedniego - jelita środkowego (wydziela soki trawienne) - jelita tylnego - odbytu (znajdującego się na odwłoku). Pajęczaki są rozdzielnopłciowe, rozwój prosty z wyjątkiem roztoczy (występują stadia larwalne). Zaznaczony jest dymorfizm płciowy, występuje kanibalizm, polegający na tym, że samiec (mniejszy od samicy) po zapłodnieniu pada jej ofiarą. Narządy rozrodcze znajdują się w odwłoku. Np.skorpiony, pająki, kapturce, kosarze, roztocze. Znaczenie: -pająki są wrogami szkodliwych gatunków owadów -mają znaczenie w ekosystemach zmienionych przez gospodarkę ludzką; -powodują niszczenie drzew, krzewów i innych upraw -atakują zgromadzone zapasy żywności i inne materiały; -wywołują choroby; -są alergenami kurzu domowego.