Oświecenie to epoka polemiki z sarmatyzmem.
W oświeceniu rozwija się nurt krytyczny wobec konserwatywnej postawy szlachty, która zagraża integralności Rzeczypospolitej; pojawia się on w wielu utworach tego okresu
Krytyka odbywa się poprzez pokazanie szkodliwych skutków sarmatyzmu, zachowania, obyczajowości złych Sarmatów, wszelkich ich wad, zwykle poprzez wyolbrzymienie i wyśmianie
U Niemcewicza widzimy inne podejście: skonfrontowanie postawy Sarmaty- konserwatysty z postępowym szlachcicem z kręgu patriotycznego, ich zachowań, obyczajowości i szkieletu moralnego