Międzynarodowa ochrona praw człowieka
Prawdziwy rozwój prawa i instytucji międzynarodowych zajmujących się prawami człowieka rozpoczął się wraz z powstaniem Organizacji Narodów Zjednoczonych. Pierwszym dokumentem uchwalonym przez tą organizację była Karta Narodów Zjednoczonych. Stanowi ona, iż ludy Narodów Zjednoczonych są zdecydowane między innymi: chronić następne pokolenia przed klęską wojny oraz przywrócić wiarę w podstawowe prawa człowieka.
Kolejnym posunięciem ONZ w dziedzinie ochrony praw człowieka było podpisanie 10 grudnia 1948r. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Prace nad nią trwały ponad rok, a dzień 10 grudnia proklamowany został następnie przez Zgromadzenie Ogólne jako Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka.
Wstęp Deklaracji mówi o motywach leżących u podstaw jej tworzenia - podkreśla uznanie przyrodzonej godności, równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jako podstawy wolności, sprawiedliwości i pokoju.
Pierwsze trzy artykuły mają charakter ogólny i poświęcone są zasadom wysuniętym już przez rewolucje demokratyczne XVIII wieku: Wolności, Równości, Braterstwu.
Kolejne artykuły (do 21) poświęcone są prawom obywatelskim i politycznym. Mowa jest o zakazie niewolnictwa, torturowania, karania lub traktowania w sposób nieludzki, okrutny lub poniżający. Prawa i wolności osobiste obejmują m.in. prawo do osobowości prawnej, jednakowej ochrony prawnej, ochrony sądowej, swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania w granicach każdego państwa, małżeństwa i założenia rodziny, posiadania własności, wolności myśli, sumienia, wyznania, opinii i swobody jej wyrażania.
Kolejną inicjatywą komisji ONZ w zakresie problematyki ochrony praw człowieka było uchwalenie 16 grudnia 1966r. dwóch dokumentów o charakterze prawno-międzynarodowym tj. Paktu praw obywatelskich i politycznych oraz Paktu praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych. Pakty te tylko w niewielkim stopniu rozszerzyły zakres rzeczowy praw człowieka w stosunku do deklaracji, a pod pewnymi względami nawet go uszczupliły.
Potwierdzone zostały podstawowe zasady dotyczące równości wobec prawa bez względu na różnice, takie jak: rasa, kolor skóry, płeć, język, religia, poglądy polityczne, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuacja majątkowa, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczności. Wprowadzono jednak nowy element dotyczący mechanizmu kontroli realizacji zawartych postanowień. Na podstawie Paktu praw obywatelskich państwa muszą składać okresowe sprawozdania badane przez nadzorujący realizację jego postanowień Komitet Praw Człowieka. Procedura kontrolna Paktu praw ekonomicznych ogranicza się do składania sprawozdań, które są badane przez odrębny Komitet.
Nie tylko ONZ podjęło się skodyfikowania praw człowieka. 4 listopada 1950r. Rada Europy uchwaliła Europejską Konwencję Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, która po ratyfikowaniu przez państwa zachodnioeuropejskie weszła w życie w 1953 roku.
Europejska Konwencja, w swych artykułach gwarantuje: prawo do życia, zakaz tortur, zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej, prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, prawo do rzetelnego procesu sądowego, zakaz karania bez podstawy prawnej, prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność wyrażania opinii, wolność zgromadzania się i stowarzyszania się, prawo do zawarcia małżeństwa, prawo do skutecznego środka odwoławczego, zakaz dyskryminacji, uchylanie stosowania zobowiązań w stanie niebezpieczeństwa publicznego, ograniczenia działalności politycznej cudzoziemców, zakaz nadużycia praw, granice stosowania ograniczeń praw.
W ciągu następnych lat dokument uzupełniano o dodatkowych 13 protokołów, które szczegółowo regulowały różne dziedziny, zakresy oraz procedury przestrzegania praw człowieka. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności została uzupełniona 18 października 1961r. przez Europejską Kartę Społeczną. Zwrócono w niej uwagę na problemy dotyczące stosunku pracy oraz godziwego wynagrodzenia, a także na poprawę warunków pracy, opiekę socjalna, wolność stowarzyszania się, równe traktowanie kobiet i mężczyzn oraz na ochronę dzieci i młodocianych.
Uzupełnieniem przepisów prawnych zawartych w Europejskiej Karcie Społecznej była uchwalona 3 maja 1996r. Zrewidowana Europejska Karta Społeczna. Powtórzono w niej wiele artykułów karty i uzupełniono o prawa związane z przystosowaniem pracowników i pracodawców do nowych warunków pracy tzn. prawo do uzyskiwania rzetelnych informacji i konsultacji, polepszania warunków i środowiska pracy, zmiany w systemie zwolnień i urlopów zdrowotnych.
Kolejnym ważnym aspektem międzynarodowej ochrony praw człowieka są prawa z zakresu zwalczania terroryzmu. Ostatnie wydarzenia uświadamiają nam, jak ważne są uregulowania i akty prawne dotyczące tego zagadnienia. Już w 1977r. Rada Europy dostrzegając wagę tej problematyki uchwaliła Europejską Konwencję o zwalczaniu terroryzmu. Na kartach konwencji zostały zapisane prawa dotyczące rosnącego zaniepokojenia wywołanego przez nasilające się przypadki terroryzmu. Skuteczność działań opisanych w konwencji zapewnia szeroki zakres uregulowań z zakresu ścigania przestępców i stosowania ekstradycji.
Do innych, ważnych aktów prawa europejskiego zaliczyć trzeba także Europejską Kartę języków regionalnych i mniejszościowych (z 1992 r.). Karta przewiduje szereg uprawnień dla osób posługujących się językami mniejszości. Dotyczy to wielu aspektów życia społecznego. Przepisy z zakresu oświaty i szkolnictwa zakładają, że języki te mogą stać się językami wykładowymi w przedszkolach, szkołach podstawowych, średnich i wyższych. Ponadto państwo miałoby obowiązek zapewnienia emisji przynajmniej jednego programu radiowo-telewizyjnego oraz utworzenia jednego czasopisma w języku, którym posługuje się dana mniejszość. Zapisy Karty przewidują też wsparcie budżetowe wszelkich przejawów działalności kulturalnej mniejszości.
Ważną część międzynarodowej ochrony praw człowieka stanowią prawa i wolności mniejszości narodowych. Większość z nich jest zawartych w Ramowej Konwencji o Ochronie Mniejszości Narodowych, uchwalonej przez Radę Europy w 1995 roku.
Podkreśla ona prawo do równości wobec prawa osób należących do mniejszości narodowych oraz zabrania ich dyskryminacji. Umawiające się strony Konwencji ramowej zobowiązały się do przyjęcia, jeśli to konieczne, odpowiednich środków w celu promowania we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego, społecznego, politycznego i kulturalnego pełnej równości między osobami należącymi do mniejszości narodowych a osobami należącymi do większości.
Rada Europejska zajęła się również problemami z zakresu praw obywatelskich. 6 listopada 1997. została uchwalona w Strasburgu Europejska Konwencja o obywatelstwie. Wszystkie państwa, które podpisały ten dokument zobowiązały się do przestrzegania i szerzenia zasad tolerancji oraz równości prawa pomiędzy swoimi obywatelami. Na mocy artykułu 4 przepisy dotyczące obywatelstwa powinny się opierać na następujących zasadach:
Każdy ma prawo do obywatelstwa,
Należy unikać bezpaństwowości,
Nikt nie może być arbitralnie pozbawiony swojego obywatelstwa.
Każde państwo powinno kierować się zasadą niedyskryminacji między swoimi obywatelami, niezależnie od tego, czy są oni obywatelami przez urodzenie, czy tez nabyli je później.
2