1

Cykliczno

Cykliczno

ść

ść

w procesie wzrostu gospodarczego

w procesie wzrostu gospodarczego

Wahania gospodarcze

Wahania gospodarcze

Trendy

Trendy

–

–

d

d

ł

ł

ugookresowe tendencje rozwojowe

ugookresowe tendencje rozwojowe

Wahania koniunkturalne

Wahania koniunkturalne

-

-

zmiany aktywno

zmiany aktywno

ś

ś

ci

ci

gosp. Wyra

gosp. Wyra

ż

ż

aj

aj

ą

ą

ce si

ce si

ę

ę

w ekspansji b

w ekspansji b

ą

ą

d

d

ź

ź

kurczeniu aktywno

kurczeniu aktywno

ś

ś

ci wok

ci wok

ó

ó

ł

ł

linii trendu

linii trendu

Wahania sezonowe

Wahania sezonowe

–

–

wynikaj

wynikaj

ą

ą

ce z

ce z

przyzwyczaje

przyzwyczaje

ń

ń

ludno

ludno

ś

ś

ci

ci

Wahania przypadkowe

Wahania przypadkowe

–

–

nieregularne

nieregularne

–

–

spowodowane czynnikami spo

spowodowane czynnikami spo

ł

ł

eczno

eczno

-

-

politycznymi, przyrodniczymi.

politycznymi, przyrodniczymi.

Cykl koniunkturalny

– powtarzające się, nie zawsze

regularne pod względem długości i amplitudy, wahania

aktywności gospodarczej. Przejawia się w zmianach

absolutnych – odchyleniach od trendu lub wahaniach

dynamiki

różnych

zmiennych

ekonomicznych,

opisujących poziom aktywności gospodarczej.

Przebieg cyklu

Przebieg cyklu

Dolny punkt

zwrotny

(depresja)

Y

t

Górny punkt zwrotny (rozkwit)

Trend wzrostu

t

1

t

2

t

3

t

4

Cykl 1

Cykl 2

Recesja

Ożywienie

Rodzaje cykli

Rodzaje cykli

cykl

cykl

Kitchina

Kitchina

-

-

Crama

Crama

(cykl ma

(cykl ma

ł

ł

y)

y)

–

–

o okresie 3

o okresie 3

-

-

4

4

letnim, zwi

letnim, zwi

ą

ą

zany z ruchem zapas

zany z ruchem zapas

ó

ó

w

w

, dwufazowy

, dwufazowy

;

;

cykl Juglara (cykl du

cykl Juglara (cykl du

ż

ż

y)

y)

zwany klasycznym

zwany klasycznym

–

–

o

o

okresie 6

okresie 6

-

-

10 lat, zwi

10 lat, zwi

ą

ą

zany z wahaniami inwestycji w

zany z wahaniami inwestycji w

kapitale trwa

kapitale trwa

ł

ł

ym;

ym;

Do II wojny

Do II wojny

ś

ś

wiatowej wyst

wiatowej wyst

ę

ę

powa

powa

ł

ł

y one naprzemiennie,

y one naprzemiennie,

tzn. co 3

tzn. co 3

-

-

4 lata mia

4 lata mia

ł

ł

a miejsce stosunkowo ma

a miejsce stosunkowo ma

ł

ł

a i p

a i p

ł

ł

ytka

ytka

recesja, a co 6

recesja, a co 6

-

-

10 lat g

10 lat g

łę

łę

bszy i d

bszy i d

ł

ł

u

u

ż

ż

szy kryzys

szy kryzys

.

.

Wsp

Wsp

ó

ó

ł

ł

cze

cze

ś

ś

nie nie wyr

nie nie wyr

ó

ó

ż

ż

nia si

nia si

ę

ę

ju

ju

ż

ż

cykli mniejszych i

cykli mniejszych i

wi

wi

ę

ę

kszych, cykl si

kszych, cykl si

ę

ę

zdeformowa

zdeformowa

ł

ł

trwa 2,5

trwa 2,5

-

-

9,5 lat,

9,5 lat,

ś

ś

rednio 3

rednio 3

-

-

5lat(skr

5lat(skr

ó

ó

cona i sp

cona i sp

ł

ł

ycona faza spadkowa)

ycona faza spadkowa)

Rodzaje cykli

Rodzaje cykli

d

d

ł

ł

ugie fale

ugie fale

:

:

-

-

cykl

cykl

N.Kondratiewa

N.Kondratiewa

–

–

odtwarzanie

odtwarzanie

d

d

ó

ó

br

br

kapita

kapita

ł

ł

owych

w

d

owych

w

d

ł

ł

ugim

okresie

(inwestycje

ugim

okresie

(inwestycje

infrastrukturalne)

infrastrukturalne)

, 50 lat

, 50 lat

;

;

-

-

cykl

cykl

J.A.Schumpetera

J.A.Schumpetera

–

–

przypisuj

przypisuj

ą

ą

c

c

y

y

rozw

rozw

ó

ó

j

j

prze

prze

ł

ł

omowym wynalazkom i innowacjom;

omowym wynalazkom i innowacjom;

-

-

cykl

cykl

S.Kuznetsa

S.Kuznetsa

–

–

cykl

cykl

strukturalny

strukturalny

(18

(18

-

-

25 lat).

25 lat).

specyficzne cykle w niekt

specyficzne cykle w niekt

ó

ó

rych sektorach gospodarki

rych sektorach gospodarki

(rolnictwo, budownictwo)

(rolnictwo, budownictwo)

,

,

np. cykl

np. cykl

ś

ś

wi

wi

ń

ń

ski (3

ski (3

-

-

4 lata),

4 lata),

bawe

bawe

ł

ł

ny ameryka

ny ameryka

ń

ń

skiej (2 lata), kawy (16 lat), byd

skiej (2 lata), kawy (16 lat), byd

ł

ł

a w USA

a w USA

(17 lat), budowlane (w USA 18 lat, UK 20

(17 lat), budowlane (w USA 18 lat, UK 20

-

-

22lata)

22lata)

2

Cykl klasyczny

Cykl klasyczny

Cykl czterofazowy: za

Cykl czterofazowy: za

ł

ł

amanie, depresja, o

amanie, depresja, o

ż

ż

ywienie,

ywienie,

rozkwit.

rozkwit.

Fazy: o

Fazy: o

ż

ż

ywienia i za

ywienia i za

ł

ł

amania to okresy dynamicznych

amania to okresy dynamicznych

zmian wzrostowych i spadkowych.

zmian wzrostowych i spadkowych.

Fazy: depresji i rozkwitu to okresy stabilizacji

Fazy: depresji i rozkwitu to okresy stabilizacji

podstawowych zmiennych ekonomicznych na

podstawowych zmiennych ekonomicznych na

najni

najni

ż

ż

szym i najwy

szym i najwy

ż

ż

szym poziomie w cyklu.

szym poziomie w cyklu.

Gospodarka rynkowa dotkni

Gospodarka rynkowa dotkni

ę

ę

ta jest chroniczn

ta jest chroniczn

ą

ą

nier

nier

ó

ó

wnowag

wnowag

ą

ą

poda

poda

ż

ż

ow

ow

ą

ą

. Najmniejsze nat

. Najmniejsze nat

ęż

ęż

enie

enie

przybiera na rynku d

przybiera na rynku d

ó

ó

br finalnych

br finalnych

Moment odbicia od dna depresji

Moment odbicia od dna depresji

Pierwszy impuls popytu

Pierwszy impuls popytu

–

–

Dekapitalizacja wymaga

Dekapitalizacja wymaga

inwestycji Inwestycje poci

inwestycji Inwestycje poci

ą

ą

gaj

gaj

ą

ą

za sob

za sob

ą

ą

wzrost

wzrost

popytu na produkty dzia

popytu na produkty dzia

ł

ł

u d

u d

ó

ó

br inwestycyjnych.

br inwestycyjnych.

Drugi impuls popytu

Drugi impuls popytu

–

–

Wzrost produkcji d

Wzrost produkcji d

ó

ó

br

br

inwestycyjnych poci

inwestycyjnych poci

ą

ą

ga za sob

ga za sob

ą

ą

wzrost popytu na

wzrost popytu na

dobra zaopatrzeniowe do produkcji d

dobra zaopatrzeniowe do produkcji d

ó

ó

br

br

inwestycyjnych wytwarzane w ogniwach ci

inwestycyjnych wytwarzane w ogniwach ci

ą

ą

gu

gu

technologicznego zlokalizowanych przed dzia

technologicznego zlokalizowanych przed dzia

ł

ł

em

em

produkcji d

produkcji d

ó

ó

br inwestycyjnych. Nast

br inwestycyjnych. Nast

ę

ę

puje przyrost

puje przyrost

zatrudnienia i p

zatrudnienia i p

ł

ł

ac.

ac.

Trzeci impuls popytu

Trzeci impuls popytu

–

–

Wzrost popytu na dobra

Wzrost popytu na dobra

inwestycyjne i zaopatrzeniowe do ich produkcji

inwestycyjne i zaopatrzeniowe do ich produkcji

poci

poci

ą

ą

ga za sob

ga za sob

ą

ą

wzrost popytu na dobra

wzrost popytu na dobra

konsumpcyjne. Nast

konsumpcyjne. Nast

ę

ę

puje zatem wzrost produkcji

puje zatem wzrost produkcji

d

d

ó

ó

br konsumpcyjnych i jednocze

br konsumpcyjnych i jednocze

ś

ś

nie wzrost popytu

nie wzrost popytu

na dobra zaopatrzeniowe do ich produkcji.

na dobra zaopatrzeniowe do ich produkcji.

Czwarty impuls popytu

Czwarty impuls popytu

–

–

Wzrost popytu na dobra

Wzrost popytu na dobra

konsumpcyjne poci

konsumpcyjne poci

ą

ą

ga za sob

ga za sob

ą

ą

wzrost popytu na

wzrost popytu na

dobra zaopatrzeniowe wytwarzane w dzia

dobra zaopatrzeniowe wytwarzane w dzia

ł

ł

ach

ach

technologicznie wcze

technologicznie wcze

ś

ś

niejszych.

niejszych.

Wszystkie cztery impulsy ruszaj

Wszystkie cztery impulsy ruszaj

ą

ą

r

r

ó

ó

wnocze

wnocze

ś

ś

nie w

nie w

pierwszym okresie cyklu.

pierwszym okresie cyklu.

Je

Je

ż

ż

eli ta produkcja nie zaspokoi popytu wymagany

eli ta produkcja nie zaspokoi popytu wymagany

b

b

ę

ę

dzie wzrost inwestycji (inwestycje rozwojowe) i

dzie wzrost inwestycji (inwestycje rozwojowe) i

b

b

ę

ę

dzie to impuls popytu inwestycyjnego, kt

dzie to impuls popytu inwestycyjnego, kt

ó

ó

ry

ry

uruchomi jeszcze raz wymienione impulsy popytu.

uruchomi jeszcze raz wymienione impulsy popytu.

Faza ekspansji

–

–

Dochodzenie gospodarki do stanu

Dochodzenie gospodarki do stanu

najni

najni

ż

ż

szej nier

szej nier

ó

ó

wnowagi poda

wnowagi poda

ż

ż

owej, a zatem czas, w

owej, a zatem czas, w

kt

kt

ó

ó

rym impuls popytu inwestycyjnego powoduje, i

rym impuls popytu inwestycyjnego powoduje, i

ż

ż

rosn

rosn

ą

ą

łą

łą

czne rozmiary inwestycji poci

czne rozmiary inwestycji poci

ą

ą

gaj

gaj

ą

ą

c za sob

c za sob

ą

ą

kumulacj

kumulacj

ę

ę

pozosta

pozosta

ł

ł

ych impuls

ych impuls

ó

ó

w i przyrost

w i przyrost

łą

łą

cznego

cznego

popytu.

popytu.

3

Faza rozkwitu

–

–

Czas, gdy

Czas, gdy

łą

łą

cznie inwestycje

cznie inwestycje

przybieraj

przybieraj

ą

ą

warto

warto

ść

ść

najwy

najwy

ż

ż

sz

sz

ą

ą

, a kumulacja czterech

, a kumulacja czterech

impuls

impuls

ó

ó

w poci

w poci

ą

ą

ga za sob

ga za sob

ą

ą

najwy

najwy

ż

ż

szy w ca

szy w ca

ł

ł

ym cyklu

ym cyklu

poziom popytu i najni

poziom popytu i najni

ż

ż

szej nier

szej nier

ó

ó

wnowagi poda

wnowagi poda

ż

ż

owej.

owej.

Inwestycje najwcze

Inwestycje najwcze

ś

ś

niej rozpocz

niej rozpocz

ę

ę

te w dziale

te w dziale

produkcji d

produkcji d

ó

ó

br inwestycyjnych najszybciej si

br inwestycyjnych najszybciej si

ę

ę

ko

ko

ń

ń

cz

cz

ą

ą

, wygasaj

, wygasaj

ą

ą

zatem impulsy popytu.

zatem impulsy popytu.

Faza depresji

-

-

Czas, w kt

Czas, w kt

ó

ó

rym

rym

łą

łą

czny popyt s

czny popyt s

ł

ł

abnie i

abnie i

ro

ro

ś

ś

nie nier

nie nier

ó

ó

wnowaga poda

wnowaga poda

ż

ż

owa.

owa.

Faza kryzysu (załamania)

–

–

Czas, w kt

Czas, w kt

ó

ó

rym

rym

inwestycje nie s

inwestycje nie s

ą

ą

prowadzone lub prowadzone s

prowadzone lub prowadzone s

ą

ą

w

w

nik

nik

ł

ł

ym stopniu i z tego tytu

ym stopniu i z tego tytu

ł

ł

u nie p

u nie p

ł

ł

yn

yn

ą

ą

ż

ż

adne lub

adne lub

jedynie bardzo nik

jedynie bardzo nik

ł

ł

e impulsy popytowe.

e impulsy popytowe.

Cykl zdeformowany (po II Wojnie

Cykl zdeformowany (po II Wojnie

Ś

Ś

wiatowej)

wiatowej)

Cechy:

Cechy:

-

-

Zmniejszenie amplitudy waha

Zmniejszenie amplitudy waha

ń

ń

w cyklu. Brak

w cyklu. Brak

bezwzgl

bezwzgl

ę

ę

dnych spadk

dnych spadk

ó

ó

w produkcji, bardzo

w produkcji, bardzo

rzadko tempo wzrostu jest ujemne, za

rzadko tempo wzrostu jest ujemne, za

ł

ł

amanie

amanie

koniunktury oznacza spadek tempa wzrostu

koniunktury oznacza spadek tempa wzrostu

-

-

Cykle s

Cykle s

ą

ą

dwufazowe

dwufazowe

-

-

wzrostowa i spadkowa

wzrostowa i spadkowa

(rozkwit i recesja)

(rozkwit i recesja)

-

-

Wyra

Wyra

ź

ź

ne skr

ne skr

ó

ó

cenie cyklu

cenie cyklu

–

–

ś

ś

rednio trwa 5

rednio trwa 5

-

-

6 lat

6 lat

Przyczyny deformacji cyklu

Przyczyny deformacji cyklu

•

•

Rozbudowa systemu interwencji pa

Rozbudowa systemu interwencji pa

ń

ń

stwa;

stwa;

•

•

Ewolucja gospodarki rynkowej

Ewolucja gospodarki rynkowej

(monopolizacja, wzrost powi

(monopolizacja, wzrost powi

ą

ą

za

za

ń

ń

poziomych i

poziomych i

pionowych);

pionowych);

•

•

Wzrost wsp

Wzrost wsp

ó

ó

ł

ł

zale

zale

ż

ż

no

no

ś

ś

ci rozwojowych w skali

ci rozwojowych w skali

mi

mi

ę

ę

dzynarodowej;

dzynarodowej;

•

•

Procesy integracyjne (wsp

Procesy integracyjne (wsp

ó

ó

lna polityka

lna polityka

koniunkturalna).

koniunkturalna).

Cykl

Cykl

N.Kondratiewa

N.Kondratiewa

Nazywany jest falowaniem gospodarczym. Cykl

Nazywany jest falowaniem gospodarczym. Cykl

dwufazowy.

dwufazowy.

Faza ekspansji

Faza ekspansji

mo

mo

ż

ż

liwo

liwo

ść

ść

dokonywania rentownych inwestycji;

dokonywania rentownych inwestycji;

wzrost produkcji;

wzrost produkcji;

powolny wzrost cen;

powolny wzrost cen;

spadek st

spadek st

ó

ó

p

p

procentowych

procentowych

;

;

wzrost p

wzrost p

ł

ł

ac nominalnych;

ac nominalnych;

wzrost obrot

wzrost obrot

ó

ó

w handlu zagranicznego

w handlu zagranicznego

⇒

⇒

nowe inwestycje koncentruj

nowe inwestycje koncentruj

ą

ą

si

si

ę

ę

wok

wok

ó

ó

ł

ł

g

g

ł

ł

ó

ó

wnych

wnych

wynalazk

wynalazk

ó

ó

w

w

Cykl

Cykl

Kondratiewa

Kondratiewa

Faza stagnacji

brak zamówień dla zapewnienia pełnego

zatrudnienia;

wzrost zapasów;

spadek cen i płac;

inwestycje mają charakter nieprodukcyjny;

4

Przyczyny zmian w cyklu

Przyczyny zmian w cyklu

Kondratiewa

Kondratiewa

-

-

Post

Post

ę

ę

p techniczny (zmiany tempa rozwoju

p techniczny (zmiany tempa rozwoju

gospodarczego)

gospodarczego)

-

-

Rewolucje i wojny zmieniaj

Rewolucje i wojny zmieniaj

ą

ą

ce uk

ce uk

ł

ł

ad si

ad si

ł

ł

w skali

w skali

mi

mi

ę

ę

dzynarodowej

dzynarodowej

-

-

Pojawianie si

Pojawianie si

ę

ę

nowych pa

nowych pa

ń

ń

stwa, zmieniaj

stwa, zmieniaj

ą

ą

cych

cych

struktur

struktur

ę

ę

gospodarki

gospodarki

ś

ś

wiatowej

wiatowej

-

-

Nowo odkryte z

Nowo odkryte z

ł

ł

o

o

ż

ż

a z

a z

ł

ł

ota

ota

Cykl polityczny Kondratiewa

Cykl polityczny Kondratiewa

1814

1864

1920

1970

1848

1896

1940

1998

1780

1815

– kongres

wiedeński
1830

– rewolucja we

Francji i Belgii,
powstanie listopadowe
w Polsce
1848

– Wiosna Ludów

1846-48

– wojna USA z

Meksykiem

1852

– II Cesarstwo we

Francji
1854-56

– wojna krymska

1859

– rewolta Johna

Browna w USA
1860

– kampania

sycylijska Garibaldiego
1861-64

– wojna

secesyjna w USA
1863-65

– powstanie

styczniowe w Polsce
1866

– wojna prusko –

austriacka
1870

– wojna prusko –

francuska
1871

– Komuna Paryska

1894-95

– wojna chińsko -

japońska

1898

– powstanie

bokserów w Chinach,
wojna amerykańsko –
hiszpańska, walki uliczne
w Mediolanie
1904

– wojna japońsko -

rosyjska
1905

– rewolucja w Rosji

1912-13

– wojny

bałkańskie
1914-18

– I wojna

światowa
1917

– rewolucja

październikowa
1920

– wojna polsko -

bolszewicka

1931

– początek okupacji Mandżurii, wojna

chińsko -japońska
1932

– kryzys światowy, głód w Rosji

1934

– Noc Długich Noży w Niemczech,

zabójstwo Kirowa, czystki polityczne w ZSRR
1939-45

– II Wojna Światowa

1949

– zwycięstwo komunistów w Chinach

1950

– początek wojny koreańskiej

1954

– przegrana Francji w Dien Bien Phu

1956

– wojna sueska, interwencja ZSRR na

Węgrzech, październik w Polsce
1967

– wojna sześciodniowa, rewolucja kulturalna

w Chinach
1968

– rozruchy rasowe w USA, marzec w Polsce,

interwencja ZSRR w Czechosłowacji, rozruchy w
Europie
1973

– wojna październikowa, szok naftowy

1975

– wycofanie USA z Wietnamu

1979

– obalenie Rezy Pahlawiego

1989-91

– upadek imperium sowieckiego

1992

– „Pustynna Burza”

Cykl gospodarczy Kondratiewa

Cykl gospodarczy Kondratiewa

1814

1864

1920

1970

1848

1896

1940

1998

1780

Ceny

hurtowe w

USA

1825

– pierwsze linie

kolejowe w Anglii
1836

– głęboki

kryzys w Anglii;
1844

– reforma

Banku Anglii
1846

– zniesienie ceł

zbożowych w Anglii

1847

– głęboki

kryzys w Anglii
1890

– pełna

wymienialność
dolara na złoto
(ustawa Shermana)

1907

– kryzys

bankowy w USA
1920-24

– hiperinflacja

w Niemczech, Austrii,
Polsce i na Węgrzech
1934

– dewaluacja

dolara

1944

– konferencja w

Bretton Woods
1940-47

– plan Marshalla

1971

– zawieszenie

wymienialności dolara na
złoto
1973

– pierwszy szok

naftowy, inflacja w USA i
Europie
1998

– kryzysy finansowe

w Azji, Rosji i Brazylii

Prze

Prze

ł

ł

omowe wynalazki

omowe wynalazki

Samolot, komputer,

Samolot, komputer,

energia j

energia j

ą

ą

drowa

drowa

USA, Japonia, Niemcy

USA, Japonia, Niemcy

4

4

Samoch

Samoch

ó

ó

d, chemikalia,

d, chemikalia,

plastiki

plastiki

Niemcy, USA, UK,

Niemcy, USA, UK,

Francja, Belgia

Francja, Belgia

3

3

Narz

Narz

ę

ę

dzia mechaniczne,

dzia mechaniczne,

stal, kolej, elektryczno

stal, kolej, elektryczno

ść

ść

, telefon

, telefon

UK, Niemcy,

UK, Niemcy,

Francja, Belgia, USA

Francja, Belgia, USA

2

2

Maszyna parowa,

Maszyna parowa,

Tekstylia

Tekstylia

UK, Francja, Belgia

UK, Francja, Belgia

1

1

Wynalazki

Wynalazki

Liderzy technologiczni

Liderzy technologiczni

Cykl

Cykl