1. Budżet państwa. Mechanizm. Cel i cechy redystrybucji budżetowej.

Zgodnie z ustawą o finansach publicznych budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:

• organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa

• sądów o trybunałów

• administracji rządowej

Ustawą budżetową ustala się:

• dochody budżetu państwa

• wydatki budżetu państwa

• deficyt budżetowy i źródła jego pokrycia

• limity zatrudnienia w administracji rządowej

• przychody i rozchody, w tym także środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi

• zestawienie przychodów i wydatków państwowych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych

• plany finansowe państwowych funduszy celowych

• wykaz programów i inwestycji wieloletnich

• dotacje celowe dla JST na realizację zadań z zakresu administracji rządowej i zadań zleconych ustawami

• zakres i kwoty dotacji przedmiotowych

• wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i kwoty dotacji

Do dochodów budżetu państwa zalicza się m.in.: podatki i opłaty, które nie są dochodami innych podmiotów SFP, cła, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, dywidendy, wpłaty nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych, dochody z najmu i dzierżawy składników majątku Skarbu Państwa oraz wiele innych. Dochody budżetu są prezentowane w budżecie państwa w podziale na: pochody podatkowe, dochody niepodatkowe i dochody zagraniczne.

Tak zgromadzone środki przeznacza się na finansowanie następujących wydatków:

• realizację zadań wykonywanych przez organy władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administrację rządową, sądy i trybunały

• subwencje ogólne i dotacje celowe na zadania zlecone JST

• dofinansowanie jednostek własnych samorządu terytorialnego

• dotacje na zadania określone ustawami

• współfinansowanie programów realizowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi

W budżecie państwa tworzy się także rezerwę ogólną(na wydatki nie przewidziane w trakcie tworzenia budżetu, wysokość max.0,2% wydatków budżetu, dysponuje Rada Ministrów) i rezerwy celowe (na wydatki, których szczegółowy podział nie jest możliwy w trakcie opracowywania budżetu, max 5% wydatków budżetu, dysponuje Minister Finansów)

Dochody i wydatki oraz przychody i rozchody budżetu państwa klasyfikuje się według części, działów, rozdziałów i paragrafów !

Zgodnie z ustawą wydatki ujęte w budżecie podlegają podziałowi na:

1. Wydatki bieżące

• subwencje ogólne dla JST

• dotacje

• wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczone

• inne świadczenia na rzecz osób fizycznych (np. emerytury, pomoc społeczna)

• zakupy towarów i usług

• inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacją ich statutowych zadań

2. Wydatki związane z obsługą długu Skarbu Państwa

• z tytułu oprocentowania i dyskonta skarbowych papierów wartościowych

• z tytułu oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek

• wypłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami

3. Wydatki majątkowe

• wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego

• wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie i dofinansowanie kosztów inwestycji

OPRACOWYWANIE BUDŻETU PAŃSTWA

Procedura budżetowa w Ministerstwie Finansów

Główny ciężar opracowywania budżetu państwa spoczywa na Ministrze Finansów. Prace rozpoczynają się w połowie roku poprzedzającego rok budżetowy i obejmują nast. etapy:

1. opracowanie założeń budżetu państwa przez MF - obejmują prognozy podstawowych wskaźników makroekonomicznych takich jak: szacunki produkcji sprzedanej i PKB, prognozę cen, kursu walutowego, bezrobocia, płac, dochody przedsiębiorstw, bilans płatniczy i możliwości finansowania deficytu budżetowego

2. przygotowanie, na podstawie powyższych założeń i materiałów przygotowanych przez poszczególnych dysponentów części budżetowych, wstępnego projektu budżetu państwa przez Ministerstwo Finansów

3. przedstawienie wstępnego projektu przez Min. Finansów i jego zatwierdzenie po dokonaniu kilku korekt przez Radę Ministrów

4. Ministrowie koordynatorzy po konsultacjach z dysponentami części budżetowych dokonują podziału kwot przewidzianych dla poszczególnych działów. Po podziale środków ich dysponenci opracowują projekty budżetów swych części i przekazują je właściwym departamentom Ministerstwa Finansów.

5. konsultacje międzyresortowe + włączenie projektów części budżetowych organów władzy państwowej, nie podlegających radzie Ministrów (kancelarii Sejmu, Kancelarii Prezydenta RP, NIK itd.)

6. przedstawienie projektu ustawy budżetowej kierownictwu Ministerstwa Finansów , które po zatwierdzeniu przekazuje projekt pod obrady Rady Ministrów (musi zawierać główne cele polityki społecznej i gospodarczej, założenia makroekonomiczne na rok budżetowy i dwa następne lata, omówienie projektowanych dochodów i wydatków, kierunki prywatyzacji majątku Skarbu Państwa i wysokości jego długu)

7. ostateczne zatwierdzenie projektu w drodze uchwały Rady Ministrów, która przekazuje go wraz z uzasadnieniem Sejmowi w terminie do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy

Po uchwaleniu projektu budżetu przez Radę Ministrów, dysponenci części budżetowych zobligowani są do przekazania w terminie do 25 października roku poprzedzającego rok budżetowy:

- jednostkom podległym o wysokości dochodów i wydatków przewidzianych w projekcie ustawy - one opracowują i przekazują właściwym dysponentom części budżetowych projekty planów finansowych na następny rok budżetowy do 1 grudnia

- samorządom terytorialnym o wysokości dotacji przewidzianych na realizację zadań zleconych z zakresu administracji rządowej - one projekt swojego budżetu przedstawiają do 15 listopada Regionalnej Izbie Obrachunkowej i organowi stanowiącemu JST, a uchwała budżetowa musi być uchwalona nie później niż do 31 marca roku budżetowego (choć powinna przed początkiem roku)

Procedura nad budżetem w parlamencie

1. Pierwsze czytanie projektu budżetu na plenarnym posiedzeniu Sejmu - tutaj Rząd prezentuje i uzasadnia projekt budżetu

2. Prace w komisjach sejmowych

1. ocena przez Komisją Finansów Publicznych po zapoznaniu się z opiniami ekspertów i wyjaśnieniami rządu prognoz makroekonomicznych oraz założeń polityki budżetowej

2. opiniowanie poszczególnych części budżetu przez właściwe komisje sejmowe, np. budżetu Ministerstwa Obrony Narodowej przez Komisję Obrony Narodowej, Ministerstwa Spraw Zagranicznych przez Komisję Spraw Zagranicznych itd.

3. rozpatrywanie przez Komisję Finansów Publicznych opinii i propozycji poprawek zgłaszanych przez poszczególne komisje

3. Drugie czytanie projektu budżetu na posiedzeniu Sejmu

1. Sprawozdanie Komisji Finansów Publicznych z prac nad projektem budżetu

2. Debata sejmowa oraz zgłaszanie poprawek

4. Rozpatrywanie przez Komisję Finansów Publicznych poprawek zgłaszanych w trakcie drugiego czytania

5. Trzecie czytanie projektu budżetu na posiedzeniu Sejmu

1. Dodatkowe sprawozdanie Komisji Finansów Publicznych zawierające rekomendacje przyjęcia lub odrzucenia poprawek zgłoszonych do budżetu w trakcie 2 czytania

2. Głosowanie poprawek

6. Uchwalenie ustawy budżetowej przez Sejm i przekazanie jej Senatowi

7. Rozpatrywanie przez Komisję Finansów Publicznych poprawek do ustawy budżetowej proponowanych przez Senat

8. Przedłożenie Sejmowi przez Komisję Finansów Publicznych sprawozdania z rozpatrywania poprawek Senatu i ostateczne głosowanie nad ich przyjęciem lub odrzuceniem

Zakończenie prac nad budżetem w parlamencie łączy się bezpośrednio z przekazaniem go Prezydentowi RP przez Marszałka Sejmu. Może on podpisać ustawę w ciągu 7 dni lub zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie jej zgodności z Konstytucją (nie może odmówić jej podpisania i przekazać Sejmowi do ponownego rozpatrzenia).

W terminie 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej dysponenci części budżetowych przekazują jednostkom podwładnym informacje o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków.

Wykonanie budżetu państwa podlega nadzorowi sprawowanemu przez Radę Ministrów, a głównie przez ministra Finansów. Dysponenci części budżetowych przekazują mu informacje o wykonywaniu budżetu i w przypadku stwierdzenia niegospodarności może podjąć decyzje o zablokowaniu wydatków budżetowych. Dysponent części sprawuje nadzór nad całością gospodarki finansowej podległym mu jednostkom. Może dokonywać przeniesień między rozdziałami a paragrafami w danej działu budżetu państwa, ale nie może zwiększać wydatków w jakiejkolwiek podziałce klasyfikacji o więcej niż o 5%.

Jedną z funkcji budżetu państwa jest funkcja redystrybucyjna (pozostałe to f. fiskalna i stymulacyjna - podstawowym narzędziem tych trzech funkcji jest odpowiednio skonstruowany system podatkowy). Jej celem jest dokonanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego, takich jak: zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych regionów oraz niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych i tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego dla grup najuboższych. realizację funkcji redystrybucyjnej umożliwia system podatkowy (progresywne opodatkowanie dochodów ludności, ulgi i zwolnienia podatkowe, zróżnicowanie stawek podatków pośrednich nakładanych na dobra konsumpcyjne) oraz wydatki budżetowe, dokonywane głównie w formie tzw. transferów, czyli świadczeń społecznych zwiększających dochody ludności bez potrzeby świadczenia w zamian jakichkolwiek usług (renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki chorobowe itp.).

2. Deficyt budżetowy i sposoby jego finansowania

Różnica między dochodami a wydatkami jest nadwyżką lub deficytem. Ustawa o finansach publicznych rozróżnia dwa rodzaje deficytów:

• w budżecie państwa (ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa)

• w budżecie jednostek samorządu terytorialnego (JST) - analogicznie jak wyżej

Należy pamiętać, że ustawa o finansach publicznych nie zalicza wpływów rejestrowanych jako przychody lub rozchody ze źródeł pożyczkowych do dochodów lub wydatków, a tym samym nie ujmuje tych operacji finansowych przy obliczaniu wielkości deficytu.

Deficyt budżetu państwa może być pokryty przychodami z (art. 64 ust. o finan. publicznych):

• sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym

• kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych

• pożyczek

• prywatyzacji majątku Skarbu Państwa

• nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych

Deficyty budżetowe są wielkością limitowaną, której nie można przekroczyć w danym roku budżetowym. Wysokość ta nie powinna przekroczyć 3% PKB, zgodnie ze wskazaniami UE.

Natomiast deficyt sektora finansów publicznych, czyli państwowy dług publiczny (ujema różnica między dochodami publicznymi, powiększonymi o bezzwrotne środki ze źródeł zagranicznych, a wydatkami publicznymi w danym okresie rozliczeniowym) po wyłączeniu wzajemnych zobowiązań podmiotów sektora finansów publicznych oraz dodaniu kwoty przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji, nie może przekraczać 3/5 wartości rocznego PKB.

Sektor finansów publicznych= budżet państwa + budżet JST + fundusze celowe + pozostale podmioty gospodarki pozabudżetowej(jednostki i zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze przy jedn. budż. + środki specjalne + pozostałe podmioty SFP)

Deficyt budżetu JST może być pokryty przychodami z (art. 112 ust. o finan. publicznych):

• sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych przez JST

• kredytów zaciąganych w bankach krajowych (od niedawna w ramach dostosowywania prawa polskiego do przepisów prawa UE również w bankach zagranicznych)

• pożyczek

• prywatyzacji majątku JST

• nadwyżki budżetu JST z lat ubiegłych

• oraz od niedawna wolne środki jako nadwyżka środków na rachunku bieżącym JST, wynikająca z rozliczeń kredytów i pożyczek z lat ubiegłych.

Należy pamiętać, żeby kwota długu publicznego JST:

- na koniec roku budżetowego nie przekraczała 60% dochodów tej jednostki w tym roku budżetowym

- suma rat kredytów i pożyczek, wypłat z tytułu udzielonych poręczeń i wykupu papierów wartościowych nie przekraczała 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów JST.

Kompetencje w zakresie ustalania sposobu finansowania długu JST ma organ stanowiący tej jednostki, decyzje tą musi zaopiniować regionalna izba obrachunkowa (czy JST będzie w stanie spłacić kredyty lub wykupić obligacje)

EMISJA SKARBOWYCH P.W. ORAZ ZACIĄGANIE KREDYTÓW I POŻYCZEK PRZEZ SKARB PAŃSTWA

Skarbowy p.w. jest dokumentem, w którym Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. Skarbowe p.w. mogą być emitowane w granicach górnego limitu zadłużenia, określonego w ustawie budżetowej. Skarbowe p.w. opiewające na świadczenia pieniężne mogą być emitowane wyłącznie przez Ministra finansów, a opiewające na świadczenia niepieniężne emituje Minister Skarbu Państwa w porozumieniu z Ministrem Finansów. Skarb Państwa odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania wynikające z wyemitowanych p.w..Ustawa o finansach publicznych przewiduje możliwość emisji trzech rodzajów skarbowych p.w.:

1. Bony skarbowe - krótkoterminowe p.w., oferowane do sprzedaży w kraju, na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywanym według wartości nominalnej, po upływie okresu na jaki został wyemitowany(zawsze krótszy niż 1 rok). Mają wysokie nominały, co czyni je dostępnym przede wszystkim dla inwestorów instytucjonalnych.

2. Obligacje skarbowe - długoterminowe p.w., oferowane do sprzedaży w kraju i za granicą na rynku pierwotnym, oprocentowaną w postaci dyskonta lub odsetek. Mają stosunkowa niskie nominały, co czyni je dostępnym dla przeciętnego obywatela. Ich termin wykupu nie może być dłuższy niż 1 rok.

3. Skarbowe papiery oszczędnościowe - oferowany do sprzedaży wyłącznie krajowym osobom fizycznym. cechą charakterystyczną jest ograniczona możliwość obrotu na rynku p.w.: może być wyłączony z obrotu na rynku wtórnym, albo może być przedmiotem obrotu tylko pomiędzy krajowymi osobami fizycznymi - decydują o tym ogólne warunki emitowania tego rodzaju p.w.

CECHY OBLIGACJI SKARBOWYCH (wg sir Patrzałka)

- ucieleśniają określone prawa majątkowe

- emitowane w seriach

- mogą nie mieć formy dokumentu (zapis w ewidencji prowadzony przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych)

- bezpieczeństwo lokaty

- płynność

- określona wartość emisji

CECHY BONÓW SKARBOWYCH (wg sir Patrzała)

- termin zapadalności nie przekracza 1 roku

- sprzedawane z dyskontem

- nie mają określonej wartości emisji

- sprzedawane w drodze przetargów

- płynność

- zabezpieczenie dla innych transakcji

Skarb państwa może zaciągać pożyczki i kredyty wyłącznie na finansowanie potrzeb budżetu państwa. W imieniu Skarbu państwa pożyczki i kredyty mogą być zaciągane wyłącznie przez Ministra Finansów. W przypadku zaciągania pożyczki lub kredytu w drodze umowy międzynarodowej, w której wymagane jest, aby organem działającym w imieniu pożyczkobiorcy był rząd, Rada Ministrów upoważnia Ministra Finansów do podpisania umowy i określa warunki jej wykonywania.

Wśród grona typowych kredytodawców (czyli tych, którzy na co dzień zajmują się udzielaniem kredytu) zaliczyć możemy banki centralne (emisyjne) i komercyjne. Większość kredytów jest zaciąganych od podmiotów rodzimych.

Zakres kredytowania przez banki centralne zależy od ich pozycji. Jeżeli są one uzależnione od ministra skarbu, to zakres kredytowania jest stosunkowo szeroki. Min. skarbu (MS) ma możliwość oddziaływania na BC, by z emisji pieniądza sfinansowane zostały częściowo wydatki budżetowe. W związku z tym, że kredytowanie jest akceptowanie przez podatników, skłonność do sięgania po emisję pieniądza jest znaczna. Powoduje to wzrost podaży pieniądza, któremu nie towarzyszy podaż towarów i usług, co jest jednoznaczne z nasileniem inflacji ze wszystkimi ujemnymi następstwami. Gdy BC mają względem MS pozycję autonomiczną, zakres ich kredytowania jest zdecydowanie mniejszy, co nie oznacza, że rząd jest całkowicie pozbawiony wpływu na BC (ma kompetencje do obsadzania stanowisk bankowych, rząd ma prawo emisji p.w., do których zakupu jest m.in. zobowiązany BC, co stanowi formę uzyskania kredytu).

Banki komercyjne udzielają kredytu budżetowi na warunkach rynkowych (odnosi się to do terminu spłat, jak i wysokości odsetek).

Duże znaczenie mają pożyczki zagraniczne zaciągane przez państwo i samorząd JST. Mają one tą zaletę, że nie obciążają krajowego produktu społecznego. Kredytodawcami są przede wszystkim banki komercyjne(BK) i rządy. BK udzielają kredytów na zasadach rynkowych i mogą domagać się od własnych rządów poręczenia. Przyjmują one wtedy łagodniejszą formę, gdyż pozwalają one na prowadzenie negocjacji na temat terminu i wysokości odsetek. Jednakże rządy nie są zbyt skłonne do udzielania poręczeń, gdyż powoduje to uzależnienie od licznych powiązań międzynarodowych, a poza tym z ich udzieleniem mogą wiązać się pewne warunki polityczne.

PRZYCZYNY POWSTANIA DŁUGU PUBLICZNEGO

- utrzymywanie się deficytu budżetowego

- odszkodowania wobec podmiotów i obywateli

- ekspansja w zakresie udzielonych gwarancji i kredytów

- przyrost wymagalnych zobowiązań jednostek budżetowych i jednostek podmiotów sektora publicznego

- wzmożone wydatki publiczne

- doktryna polityki gospodarczej

- przesłanki polityczne

SKUTKI ZADŁUŻENIA

- klasycy podkreślają nieproduktywny charakter wydatków budżetowych, co jest jeszcze potęgowane finansowaniem za pomocą kredytu

- efekt wypychania inwestycji prywatnych - banki wolą dać kredyt państwu niż podmiotom gospodarczym

Współcześnie uznaje się, że wydatki zwyczajne powinny być finansowane z bieżących wpływów podatkowych, a wydatki nadzwyczajne ewentualnie za pomocą kredytu. Podkreśla się głównie ich zalety w przypadku recesji lub depresji gospodarki (np. wydatki na roboty publiczne, zwiększenie zatrudnienia, większa konsumpcja, produkcja itd.). Do wad zalicza się jednak:

- zadłużenie prowadzi do erozji dyscypliny budżetowej, gdyż pomija się problem równowagi budżetowej

- kredytowanie może prowadzić do zwiększenia inflacji, gdy kredytodawcy zechcą osiągnąć zysk w wyniku podwyższenia odsetek (np. w przypadku, gdy państwo pilnie potrzebuje kredytu)

- zadłużenie powoduje dodatkowe koszty finansowania działalności publicznej (spłata długu stanowi obciążenia podatników i może powodować redukcję zadań finansowanych z budżetu)

- niekiedy kredytodawcy kierują się korzyściami politycznymi związanymi z poręczeniem rządowym (gotowość poniesienia ryzyka związanego z odzyskaniem pożyczonych pieniędzy, w celu osiągnięcia korzyści politycznych (np. stabilizacja lub destabilizacja stosunków politycznych w kraju zadłużonym).

3. Funkcje polityki fiskalnej

Funkcja fiskalna jest jedną z trzech, obok f. redystrybucyjnej i stymulacyjnej, podstawowych funkcji państwa. Polega ona na gromadzeniu dochodów (pochodzących głównie z podatków), umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych celów społecznych i ekonomicznych. Głównymi jej zadaniami są:

• redystrybucja dochodów

• stabilizacja gospodarki - wykorzystywanie dochodów i wydatków budżetu państwa do pobudzania lub hamowania aktywności gospodarki odpowiednio do potrzeb wynikających z przebiegu cyklu gospodarczego.

Pod pojęciem polityki fiskalnej rozumiemy proces kształtowania podatków i wydatków publicznych po to, aby:

- pomóc w złagodzeniu wahań cyklu koniunkturalnego (a więc f. stabilizacyjna)

- przyczynić się do utrzymania tendencji wzrostowej gospodarki o wysokim zatrudnieniu, wolnej od wysokiej i zmiennej inflacji

- tworzyć warunki pełniejszego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki (alokacyjna?)

- korekta nadmiernego zróżnicowania dochodów w społeczeństwie będącego skutkiem bezwzględnie działającego mechanizmu rynkowego (a więc f. redystrybucyjna?)

- walka ze skutkami bezrobocia i promowanie procesu tworzenia nowych miejsc pracy

Aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna może mieć charakter ekspansywny - państwo poprzez zwiększenie własnych wydatków, obniżenie kwot płaconych podatków lub jedno i drugie równocześnie pobudza niedostateczny popyt globalny, co wpływa na uaktywnienie procesów gospodarczych i wzrost dochodu narodowego, albo restrykcyjny - nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszenie wydatków budżetowych, podwyższenie podatków lub obydwa te instrumenty.

Do typowych narzędzi polityki fiskalnej należą:

- stawki podatkowe

- programy wydatków transferowych, np. zasiłki dla bezrobotnych, wypłaty emerytur, świadczenia socjalne (są to tzw. automatyczne stabilizatory - np. globalne kwoty świadczeń rosną w okresie recesji, gdy wzrasta liczba bezrobotnych i obniża poziom dochodów, a więc koryguje zmiany w globalnym popycie podnosząc go)

- publiczne programy zatrudnienia - są to programy zatrudnienia bezrobotnych na okres mniej więcej roku, na ogół sponsorowane przez władze. Są ono wolne od głównej słabości programów robót publicznych: można je szybko wdrożyć i szybko zakończyć. Krytycy uważają je jednak za marnotrawne, ponieważ w taki sposób są realizowane projekty o drugorzędnym znaczeniu (w przeciwnym razie byłyby już dawno zrealizowane)

- roboty publiczne i inne programy wydatków - w czasach recesji często je stosowano. Programy te były często konstruowane pośpiesznie, przez co były nieefektywne. Obecnie odchodzi się od nich, ponieważ planiści uświadomili sobie, że aby dokonać jakiejkolwiek inwestycji trzeba opracować projekty, zrobić plany, nabyć grunty drogą kupna lub sądowej konfiskaty, wyburzyć budynki itd.. Wszystko to wymaga długiego, nawet kilkuletniego okresu czasu, po którym możemy znajdować się w zupełnie innej sytuacji gospodarczej.

Możemy mówić o aktywnej i pasywnej polityce fiskalnej.

Aktywna polityka fiskalna polega na świadomym interwencjonizmie, wymagającym każdorazowo podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych, takich jak: zwiększenie lub ograniczenie wydatków budżetowych na określone cele (np. roboty publiczne), zmiana stawek i zasad opodatkowania, zmiana zasad subwencjonowania przedsiębiorstw oraz określenie sposobu, zakresu i terminu wykorzystania tych instrumentów. Decyzje te z reguły prowadzą do wzrostu udziału wydatków budżetowych w dochodzie narodowym i napotykają krytykę ze strony zwolenników nurtu liberalnego.

Istotną słabością aktywnej polityki fiskalnej jest to, iż decyzje dotyczące korygowania działania instrumentów fiskalnych wymagają zmian legislacyjnych w programach budżetowych - prowadzi to do opóźnień w działaniu instrumentów polityki fiskalnej (opóźnienia diagnostyczne, decyzyjne, wdrożeniowe, związane z reakcją podmiotów gospodarczych na wprowadzone decyzje interwencyjne). W związku z tymi wadami ograniczającymi jej skuteczność coraz więcej głosów zaczęło głośno mówić, że polityka stabilizacyjna przyczynia się bardziej do destabilizacji gospodarki niż do jej stabilizacji. Dlatego polityka fiskalna w coraz większym stopniu zaczęła przybierać pasywny charakter, opierając się głównie na wykorzystywaniu instytucjonalnych właściwości gospodarki, które bez specjalnej bezpośredniej ingerencji władz administracyjnych działają w kierunku dławienia wahań koniunkturalnych dochodu i zatrudnienia. Istnieją pewne stabilizatory koniunktury, które charakteryzują się dużą wrażliwością na zmiany sytuacji gospodarczej, mają „wbudowaną giętkość” stabilizacyjną. Do najważniejszych automatycznych stabilizatorów koniunktury można zaliczyć:

- podatki od dochodów ludności

- podatki od przedsiębiorstw

- podatki pośrednie

- zasiłki pieniężne i inne formy świadczeń społecznych

- programy pomocy dla rolnictwa (subwencje, polityka gwarantowanych cen produktów rolnych)

Od automatycznych stabilizatorów oczekuje się, aby w okresie recesji hamowały spadek globalnego popytu, a w okresie ekspansji hamowały jego wzrost, np. w okresie recesji, gdy spadają dochody ludności, jeszcze szybciej (ze względu na progresywny charakter stawek podatkowych) zmniejszają się wpływy budżetowe z tytułu podatków. Dochód do dyspozycji obniża się więc wolniej niż dochód brutto, wobec czego spadek popytu globalnego jest mniejszy niż wynikałoby to ze spadku dochodu narodowego.

Do ich wad należy zaliczyć to, że automatyczne stabilizatory koniunktury, przez oddziaływanie na globalny popyt, mogą zmniejszyć wahania gospodarki w stosunkowo krótkim czasie. Nie stwarzają jednak warunków do zmiany istniejącej sytuacji gospodarczej. Z tego względu zwolennicy interwencjonizmu państwowego widzą potrzebę wspomagania automatycznych stabilizatorów aktywnymi formami oddziaływania na procesy gospodarcze. Skutkiem działania automatycznych stabilizatorów koniunktury jest tendencja do powstawania deficytu budżetowego w okresach recesji (duże wydatki budżetowe na tworzenie dodatkowego popytu i niskie dochody budżetowe) oraz nadwyżek budżetowych w okresach ożywienia gospodarczego.

UZUPEŁNIENIE do stabilizacji - CYKLE KONIUNKTURALNE

Historia gospodarcza dowodzi, że w gospodarce rynkowej takie agregatowe wielkości jak np. dochód narodowy, produkcja, konsumpcja, zatrudnienie i inwestycje nie rosną równomiernie; ich tempo wzrostu charakteryzuje się okresowymi wahaniami. Te okresowe zmiany nazywamy poziomu aktywności gospodarczej nazywamy cyklem koniunkturalnym. Wyróżnia się 4 fazy cyklu, między którymi zachodzi związek przyczynowo-skutkowy:

- faza kryzysu - charakteryzuje się nadprodukcją, czyli przewagą podaży w porównaniu z efektywnym popytem. Powoduje to spadek wszystkich wielkości ekonomicznych: produkcji, zatrudnienia, dochodów, cen. Następuje kryzys, pojawiają się bankructwa, dzięki którym obniża się podaż i zrównuje z globalnym popytem

- faza depresji - odznacza się względną stabilizacją na obniżonym poziomie. w pewnym momencie tej fazy gospodarka osiąga najniższy poziom - tzw. dolny punkt zwrotny. Oznacza to, że wszystkie zapasy zostały wyprzedane, zaczynają rosnąc ceny co skłania producentów do inwestowania i wzrostu produkcji, a co za tym idzie i zatrudnienia. Rosną dochody i globalny popyt zaczyna wyprzedzać globalną podaż. Oznacza to, że gospodarka wchodzi w okres ożywienia.

- faza ożywienia - cechuje wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej. Gdy osiągną one wielkości sprzed kryzysu zaczyna się faza rozkwitu.

- faza rozkwitu - cechuje ją dalszy wzrost wskaźników, żywiołowość tego wzrostu staje się przyczyną kolejnego kryzysu gospodarczego.

We współczesnym cyklu gospodarczym, głównie pod wpływem interwencjonizmu państwowego, wyeliminowane zostały fazy głębokich załamań i burzliwego rozwoju. Dlatego też obecnie przyjmuje się koncepcję dwufazową cyklu gospodarczego - fazę recesji i ekspansji. Ponieważ faza recesji nie musi charakteryzować się absolutnym spadkiem poszczególnych wskaźników działalności, a jedyni brakiem lub zwolnieniem wzrostu, a jedynie brakiem lub zwolnieniem wzrostu, więc fazami cyklu mogą być: ożywienie i stagnacja gospodarki na wysokim poziomie.

Działania podejmowane przez władze w celu ograniczenia głębokości wahań:

Istnieją dwa rodzaje instrumentów pieniężnych, za pomocą których państwo może oddziaływać na gospodarkę. Są one stosowane w ramach dwóch obszarów polityki:

- polityki monetarnej

- polityki fiskalnej

Restrykcyjna polityka monetarna stosowana jest w okresie przegrzewania koniunktury. Polega ona na:

- podwyższaniu stopy oprocentowania kredytów

- podwyższaniu stopy rezerw obowiązkowych, stopy redyskontowej

- sprzedaży papierów wartościowych na otwartym rynku

Działania te powodują zmniejszenie akcji kredytowej banków, inwestycji, podaży pieniądza, popytu globalnego, poziomu zatrudnienia, produkcji oraz tempa wzrostu cen. Ekspansywna pol. pieniężna (polityka łatwego pieniądza) stosowana jest o odwrotnej sytuacji i przynosi odwrotne skutki.

W przypadku ekspansywnej polityki fiskalnej rząd:

- obniża stawki podatkowe

- zwiększa wydatki budżetowe

Tego rodzaju polityka prowadzi przeważnie do deficytu budżetowego oraz do wzrostu wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych. jej rezultatem jest zwiększenie poziomu produkcji i zatrudnienia, przy czym procesom tym towarzyszy zwykle wzrost cen.

W przypadku polityki restrykcyjnej rząd dąży do zwiększenia przychodów budżetu oraz ograniczenia wydatków, co przynosi całkiem odmienne skutki od tych zaprezentowanych powyżej.

4. POLSKI SYSTEM PODATKOWY

Przemiany ustrojowe w Polsce na przełomie lat dziewięćdziesiątych spowodowały konieczność szybkich zmian w systemie podatkowym. Reforma podatkowa przeprowadzona w latach 1991 - 1992 zlikwidowała takie podatki jak: podatek od wynagrodzeń od osób zatrudnianych w sektorze prywatnym, od wynagrodzeń uzyskiwanych z tytułu własnej twórczości, działalności oświatowej, naukowej i artystycznej, wyrównawczy - uiszczany przez pracodawców podatek od płac, podatek dochodowy od działalności gospodarczej i podatek rolny z działów specjalnych produkcji rolnej (uprawy gruntowe warzyw i kwiatów, sady, uprawy w szklarniach). Najistotniejsze dla nowego kształtu systemu podatkowego było wprowadzenie:

• od 01.01.1992 - podatku dochodowego od osób fizycznych

• od 05.07.1993 - podatek od towarów i usług VAT i podatku akcyzowego

Lata transformacji doprowadziły do wzrostu udziału podatków konsumpcyjnych, takich jak: VAT, akcyza, podatek od gier, a więc podatków pośrednich na rzecz zmniejszenia roli dochodowych podatków bezpośrednich (wynik obniżenia stawek, wykorzystywanie odpisów, ulg, darowizn). Stanowią one teraz główne źródło dochodu budżetu państwa.

W literaturze przedmiotu podatki w zależności od kryterium podziału można sklasyfikować następująco:

1. kryterium oparte na przerzucalności podatku

• pośrednie, których skutki można przerzucić na inny podmiot, np. VAT, akcyza

• bezpośrednie, których skutki nie można przerzucić na inny podmiot, np. podatek dochodowy od osób prawnych

2. kryterium zasilania budżetów, powoduje podział podatku na:

• wpływające do kasy państwowej, np. VAT, akcyza

• wpływające do kas samorządowych, np. podatek leśny, podatek rolny

Obecnie na polski system podatkowy składają się następujące podatki:

1. podatek od towarów i usług VAT

2. podatek akcyzowy

3. podatek od gier

4. podatek dochodowy od osób prawnych

5. podatek dochodowy od osób fizycznych

6. podatek od czynności cywilnoprawnych

7. podatek rolny

8. podatek leśny

9. podatek od nieruchomości

10. podatek od spadków i darowizn

11. podatek od środków transportowych

12. podatek od posiadania psów

1,2,3,4,5 to podatki państwowe, czyli stanowią one dopływ od budżetu państwa.

Reszta to podatki samorządowe.

PODATEK VAT

Podmiotem opodatkowania są osoby fizyczne i prawne oraz jednostki nie mające osobowości prawnej, które dokonują sprzedaży towarów oraz świadczą usługi w sposób określony w ustawie o podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym.

Przedmiotem opodatkowania jest sprzedaż towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium Polski, eksport oraz import towarów i usług, zamiana, świadczenie usług na potrzeby własne podatników oraz usług związanych z reprezentacją i reklamą

Stawki: 22% - podstawowa, 7% - obniżona (głównie dla artykułów spożywczych, towarów związanych z ochroną zdrowia, towarów dla dzieci), 0% (stosowana głównie w eksporcie)

Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania, dostarczenia, przekazania bądź zamiana towaru czy wykonania usługi; przy eksporcie - potwierdzenie przez Urząd Celny wywozu towaru; przy imporcie - z chwilą dopuszczenia towaru do obrotu na polskim obszarze celnym.

Istota VAT polega na tym, że obciąża on jedynie wartość dodaną w konkretnej fazie obrotu, dlatego nie jest zasadniczym elementem kosztów. W całości obciąża on finalnego nabywcę. Wyróżnia się:

- podatek należny w danej fazie - wynika z opodatkowania czynności będących przedmiotem opodatkowania

- podatek naliczony jest podatkiem zapłaconym w poprzedniej fazie (wysokość wynika z faktur)

- podatek wpłacony - różnica między podatkiem należnym a naliczonym. Gdy jest to różnica ujemna dochodzi do zwrotu na rzecz podatnika.

PODATEK AKCYZOWY

Przedmiot opodatkowania - w Polsce kilkanaście towarów, m.in.: paliwa do silników, oleje smarowe, wyroby tytoniowe, alkoholowe, broń gazowa, urządzenia do prowadzenia gier losowych, wyroby futrzarskie, perfumeryjne, wysokiej klasy sprzęt elektroniczny, samochody osobowe, jachty, łodzie żaglowe, karty do gry, sól

Podmiot opodatkowania - podatek obciąża konsumenta, choć pobierany jest u producenta lub importera niezależnie od innych podatków (nie podlega mu sprzedaż na eksport!!!)

Stawki - kwotowe lub procentowe(nawet do 90%ceny) ustalane przez Ministra Finansów

Podstawa opodatkowania - obrót wyrobami akcyzowymi, a przy imporcie wartość celna powiększona o należne cło

PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB FIZYCZNYCH

Podmiot opodatkowania - osoby fizyczne zamieszkałe na terenie Rzeczypospolitej Polskiej lub osoby, których czasowy pobyt trwa dłużej niż 183 dni (realizacja zasady powszechności)

Przedmiotem opodatkowania są wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów zwolnionych na podstawie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych lub na podstawie innych przepisów. Jeżeli podatnik uzyskuje dochody z innego z więcej niż jednego źródła, to opodatkowaniu podlega suma dochodów ze wszystkich źródeł przychodów.

Podstawą opodatkowania jest dochód, czyli nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania.

Źródłami przychodów są m.in.: stosunek pracy i jemu pokrewne, emerytury i renty, działalność gospodarcza, działalność wykonywana samodzielnie (np. umowy zlecenie, o dzieło), prawa majątkowe (np. autorskie), kapitały pieniężne, sprzedaż prowadzona poza działalnością gospodarczą (np. nieruchomości)

Do końca 2002 roku istniało kilkadziesiąt tytułów przychodów, które nie są zaliczane do podstawy opodatkowania (np. świadczenia z pomocy społecznej, odprawy pośmiertne i zasiłki pogrzebowe, zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe, wychowawcze).

Kosztami uzyskania przychodów są wydatki poniesione w celu osiągnięcia przychodu (np. umowa zlecenie - 20%, z tytułu korzystania z praw autorskich - 50%).

Po odjęciu od przychodu kosztu jego uzyskania otrzymujemy dochód brutto, który jest podstawą do dokonania odliczeń od dochodu (np. wydatki mieszkaniowe związane z budową domów z mieszkaniami na wynajem, składki na ubezpieczenie społeczne podatnika)

Pomniejszona o odliczenia kwota dochodu brutto stanowi podstawę do opodatkowania według trzystopniowej skali:19, 30 i 40% minus kwota wolna od podatku

Od kwoty wyliczonego podatku można dokonać odliczeń od podatku. Głównie dotyczyło to ulg mieszkaniowych z tytułu: zakupu gruntu, budowy budynku mieszkalnego, systematycznego gromadzenia oszczędności w kasie mieszkaniowej, remonty i modernizacja. Od 2002 zniesiono te ulgi wprowadzając nową polegającą na odliczaniu odsetek od kredytów od podstawy opodatkowania.

Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą mogą korzystać ze zryczałtowanych form opodatkowania, takich głównie jak: karta podatkowa, ryczałt od przychodów ewidencjonowanych.

Karta podatkowa - uproszczona forma dla os. fiz. prowadzących małe przedsiębiorstwa, głównie w charakterze usługowym i wytwórczo-usługowym. Osoby opodatkowane w tej formie nie muszą dokumentować faktycznych przychodów i kosztów, są też zwolnione z obowiązku prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych i deklaracji o wysokości uzyskanego dochodu oraz wpłacenia zaliczek na podatek dochodowy. Stawki karty podatkowej uzależnione są od miejsca wykonywania działalności i jej rodzaju oraz liczby zatrudnionych pracowników. Są ustalane kwotowo na z góry określony czas w indywidualnej decyzji wydanej przez Urząd Skarbowy.

Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych - może być stosowany, gdy przychody podatników uzyskane z danej działalności nie przekraczają danej kwoty. Stawki określane są procentowo. Ryczałt obliczany jest od przychodów ewidencjonowanych bez pomniejszania ich o koszty uzyskania (stosuje się jedynie ewidencją przychodów)

Od 01.03.2002. wprowadzono podatek od przychodu z tytułu oszczędzania (20% dochodu). Dotyczy:

- odsetek i dyskonto od wkładów oszczędnościowych i środków na rachunkach bankowych

- odsetki i dyskonto od pap. wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa oraz JST

- przychody z tytułu udziałów w funduszach powierniczych i inwestycyjnych

PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB PRAWNYCH

Podmiotami podatku są osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej (nie dotyczy np. Skarbu Państwa, NBP, jednostki budżetowe, fundusze celowe, ARR, ZUS oraz fundusze inwestycyjne i emerytalne)

Przedmiotem opodatkowania jest dochód bez względu na rodzaj źródeł przychodów.

Do przychodów nie zalicza się m.in.: pobranych wpłat lub zarachowanych należności na poczet dostaw towarów i usług, naliczonych lecz nie otrzymanych odsetek od należności, zwróconych udziałów lub wkładów w spółdzielni

Kosztami uzyskania przychodów są nakłady poniesione w celu uzyskania przychodów (z wyjątkami wymienionymi w ustawie). Typowymi kosztami są wydatki poniesione na: zakup surowców, materiałów, energii, amortyzacja, koszty płac pracowników, czynsze i opłaty.

Stawki procentowe: 2002 - 28%, 2003 - 27%. Sukcesywnie zmniejsza się stawki, aby zwiększyć konkurencyjność polskiej gospodarki. Wiązało się to z likwidacją ulg inwestycyjnych

Udział pod. dochodowego od os. prawnych we wpływach budżetowych ulega ciągłemu obniżeniu na rzecz przeniesienia ciężaru na osoby fizyczne.

PODATEK ROLNY:

Podmiotami opodatkowania są właściciele i samoistni posiadacze gospodarstw rolnych. Podatek obciążą osoby fizyczne, prawne i jedn. organiz. nie posiadające osobowości prawnej

Przedmiotem opodatkowania są określone w ustawie grunty gospodarstw rolnych o łącznej powierzchni przekraczającej 1 hektar lub o powierzchni użytków rolnych przekraczających 1 hektar przeliczeniowy.

Podstawą opodatkowania jest liczba hektarów przeliczeniowych (to hektar fizyczny po przeliczeniu przez odpowiednie współczynniki zależne od jakości gruntu, poziomu rozwoju gminy). W Polsce są IV okręgi podatkowe, w których stosuje się różne współczynniki.

Podatek rolny jest podatkiem kwotowym.

Stawka podatku wyrażona jest w równowartości urzędowej ceny 2,5 kwintala żyta obliczonego według średniej ceny skupu żyta za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy (ha ha).

W podatku stosuje się zwolnienia, np. dla użytków rolnych klasy V, VI, VII, gruntów położonych w pasie drogi granicznej, gruntów objętych melioracją,

Ulgi: Położenie na terenach górskich i podgórskich, klęski żywiołowe, dokonania inwestycji w sferze ochrony środowiska.

PODATEK LEŚNY:

Podmiotem opodatkowania są os. fizyczne i prawne oraz jedn. organiz. nie posiadające osobowości prawnej, będące w dniu 1 stycznia roku podatkowego właścicielami lasów, a w przypadku lasów stanowiących własność Skarbu Państwa lud gminy - posiadaczami lasów.

Przedmiotem opodatkowania są wszystkie lasy z wyjątkiem: nie związanych z gospodarką leśną, zajętych na ośrodki wypoczynkowe, działki budowlane i rekreacyjne oraz wyłączone decyzjami administracyjnymi z gospodarki na cele inne niż leśne

Podstawę opodatkowania stanowi liczba hektarów przeliczeniowych lasu, ustalona na podstawie powierzchni głównych gatunków drzew w drzewostanie i jakości drzewostanu.

Stawka podatku od jednego hektara przeliczeniowego wynosi, za każde półrocze roku podatkowego, równowartość pieniężną 0,200m³.

PODATEK OD NIERUCHOMOŚCI

Podmiotami tego podatku są właściciele, samoistni posiadacze, użytkownicy wieczystości nieruchomości i ich posiadacze bez tytułu prawnego

Przedmiotem podatku są: budynki i ich części, budowle związane z prowadzeniem działalności gospodarczej inne niż rolnicza lub leśna, grunty nie podlegające opodatkowaniu podatkiem rolnym, grunty objęte podatkiem rolnym, ale związane z prowadzeniem działalności gospodarczej inna niż rolnicza lub leśna

Podstawą opodatkowania są: dla budynków lub ich części - powierzchnia użytkowa(w m²), dla budowli: ich wartość początkowa (amortyzacja), dla gruntów: ich powierzchnia (w m²)

Stawki podatku są kwotowe, ich wysokość określa rada gminy z uwzględnieniem pułapu maksymalnego ustalonego przez Ministra Finansów.

Ustawowe zwolnienia np. nieruchomości zajęte na potrzeby samorządu terytorialnego, będące własnością państw obcych, drogi publiczne, budowle i grunty wykorzystywane przez PKP, lotniska, porty morskie i rzeczne

PODATEK OD POSIADANIA PSÓW

Podmiot opodatkowania - osoby fizyczne posiadające psy

Podatek wyrażony jest kwotowo w odniesieniu do jednego psa w skali rocznej (max. w 2002-37,17zł). Rada gminy ustala stawki, zasady poboru i terminy płatności

Zwolnienia m.in. - osoby kalekie, niepełnosprawne korzystające z pomocy psów, osoby powyżej 70 roku życia prowadzące samodzielne gospodarstwo domowe (od jednego psa), posiadacze gospodarstw rolnych - od 2 psów służących do pilnowania gospodarstwa, wszystkie do pilnowania stad na pastwiskach.

PODATEK OD GIER

Podmiotem opodatkowania są osoby fizyczne i prawne urządzające gry i prowadzące działalność w zakresie gier losowych i zakładów wzajemnych

Podstawa opodatk. - głównie suma wpływów z wpłaconych stawek, sprzedaży losów itp.

Stawki podatkowe są procentowe i zależą od rodzaju gry(liczbowa, loteria pieniężna itp.)

PODATEK OD SPADKÓW I DAROWIZN

Podmiotem opodatkowania są wyłącznie osoby fizyczne

Przedmiotem opodatkowania jest nabycie przez te osoby własności rzeczy znajdujących się w kraju i praw wykonywanych w kraju w drodze spadku, darowizny lub zasiedzenia.

Podstawą opodatkowania jest wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych, po potrąceniu długów, ustalana według cen nabycia i cen rynkowych z dnia złożenia zeznania podatkowego Urzędowi Skarbowemu lub pobrania podatku od płatnika.

Specyficzną cechą konstrukcji podatku jest uzależnienie wysokości podatku od osobistego stosunku nabywcy do osoby, od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe: Wyróżniamy trzy grupy podatkowe:

I grupa - zalicza się: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i zięcia - 3-7% nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną

II grupa - zalicza się: zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków (a to dobre jest), małżonków innych zstępnych (a to jeszcze lepsze) - 7-12% nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną

III grupa - inni nabywcy - 12-20% nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną przy czy łączne obciążenie nie może przekraczać 40% podstawy opodatkowania.

W podatku tym stosuje się dość liczne zwolnienia o charakterze przedmiotowym (łącznie 14 grup) np. nabycie własności bądź wieczystego użytk. gospodarstwa rolnego, nabycie w drodze spadku praw autorskich, nabycie w drodze darowizny z zagranicy maszyn, narzędzi i urządzeń do prowadzonej dział. gosp. pod warunkiem ich zainstalowania i niesprzedania przez min. 3 lata.

PODATEK OD ŚRODKÓW TRANSPORTOWYCH

Podmiotem opodatkowania są os. fizyczne i prawne oraz jednostki nie posiadające osobowości prawnej będące właścicielami środków transportowych

Przedmiotem opodatkowania są samochody ciężarowe, ciągniki, przyczepy i autobusy

Stawka podatku jest uzależniona od rodzaju środka transportu. Rada gminy ma możliwość ustalenia zwolnień oraz stosowania niższych stawek podatkowych)

5. Źródła i rodzaje inflacji oraz jej konsekwencje dla funkcjonowania gospodarki

Przez inflację należy rozumieć proces wzrostu ogólnego poziomu cen. Z definicji należy podkreślić, że inflacja:

• jest procesem - czyli ma względnie trwały charakter (skokowy wzrost cen pod wpływem działania jednorazowego wstrząsu, np. podniesienie stawek VAT, zniesienie dotacji, nie traktuje się jako inflacji)

• oznacza wzrost ogólnego (tj. średniego) poziomu cen - nie każdy wzrost cen jest inflacją, gdy np. wzrostowi cen niektórych towarów towarzyszą odpowiednio wysokie obniżki innych (wtedy ogólny poziom cen nie musi wzrosnąć). Aby można było mówić o inflacji, musi nastąpić wzrost ogólnego poziomu cen. w praktyce ma to miejsce wówczas, gdy rosną ceny większości towarów lub też gdy podwyżki cen niektórych towarów są silniejsze od obniżek cen innych towarów.

W Polsce obliczaniem inflacji zajmuje się GUS, oblicza on wskaźnik cen na podstawie stałego koszyka dóbr, w którym każde dobro ma określoną wagę. Można analizować inflację z punktu widzenia konsumenta, producenta, sprzedawcy czy całej gospodarki. W związku z powyższym w praktyce oblicza się różne wskaźniki cen, a w szczególności wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych, wskaźniki cen hurtowych i detalicznych oraz wskaźniki cen wszystkich produktów i usług wchodzących w skład PKB (tzw. delator PKB).

RODZAJE INFLACJI:

Z punktu widzenia przyczyn inflacji wyróżniamy:

1. inflację popytową - gdy wzrost ogólnego poziomu cen wywołany jest gwałtownym wzrostem popytu gospodarstw domowych na towary konsumpcyjne (C), firm na dobra inwestycyjne (I), państwa na dobra i usługi (G), zagranicy na dobra eksportowe (X_N) lub nadmierną podażą pieniądza (wielkość wydatków wzrasta szybciej niż całkowita wielkość produkcji). Powstaje tutaj popyt na poziomie przewyższającym możliwości jego zaspokojenia. Działa tu typowy mechanizm rynkowy występujący w przypadku nadwyżki popytu i nieelastycznej podaży. Teoretycznym rozwinięciem tego twierdzenia jest koncepcja luki inflacyjnej wysunięta przez J.M. Keynesa - przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych w sytuacji równowagi wytwarza się określony dochód narodowy w celu zaspokojenia zagregowanego popytu. Wzrost popytu w takiej sytuacji nie można zrównoważyć wzrostem dochodu narodowego i powstaje luka inflacyjna. Rozmiar luki inflacyjnej wyznaczony jest przez różnice między wielkością łącznego popytu na towary a wielkością dochodu narodowego odpowiadającego pełnemu wykorzystaniu zdolności wytwórczych.

Walka: skoro przyczyną inflacji jest wzrost popytu, to program działań antyinflacyjny należy opierać na ograniczeniu wzrostu zagregowanego popytu, czyli np. ograniczenie wydatków budżetowych, podniesienie podatków, zmniejszenie podaży pieniądza przez sprzedaż państwowych papierów wartościowych, podniesienie stóp redyskontowych i rezerw obowiązkowych (te wszystkie czynniki to twarda polityka monetarna). Należy pamiętać, że polityka taka nie jest obojętna dla kształtowania się bezrobocia (ograniczenie popytu globalnego doprowadza do zmniejszenia produkcji i zatrudnienia), stąd też jej stosowanie musi uwzględniać sytuację na rynku pracy.

2. inflacja kosztowa(podażowa) - wzrost ogólnego poziomu cen spowodowany wzrostem kosztów produkcji. Gdy rosną koszt produkcji, przedsiębiorstwa przerzucają ten wzrost na ceny wyrobów gotowych, obciążając w ten sposób nabywców. Wyróżniamy różne typy inflacji kosztowej:

- inf. płacową - gdy następuje wzrost płac niezależnie od popytu na pracę

- inf. wywołaną przez zyski - gdy przedsiębiorstwa wykorzystują swoja pozycję monopolistyczną, aby podnieść ceny niezależnie od popytu na ich wyroby

- inf. wywołaną przez ceny dóbr importowanych - gdy ceny te rosną niezależnie od zagregowanego popytu

- inf. wywołaną przez podatki - gdy wzrost podatków przerzucany jest na ceny

Dwie pierwsze przyczyny inf. kosztowej podkreśla teoria amerykańskiego ekonomisty J.K. Galbraitha. Podkreśla on, że w gospodarce są 2 wielkie ugrupowania monopolistyczne: pracodawcy i związki zawodowe. Mogą one kontrolować „swoje” ceny - pracodawcy - wyrobów gotowych a związki - ceny siły roboczej, ale nie kontrolują cen swoich partnerów. To nakręca spirale inflacyjną, ponieważ gdy rosną ceny i koszt utrzymania związki zawodowe wysuwają postulaty płacowe. W obawie o strajk, pracodawcy godzą się na nie, przekonani, że każdą podwyżkę będą w stanie „przerzucić” na ceny. Podobnie postępują związki nie protestując gdy podnoszone są ceny, ponieważ są przekonani, że będą w stanie zrekompensować je wywalczeniem podwyżek płac.

Walka: zmniejszanie tempa wzrostu kosztów, poprzez osłabienie pozycji monopolistów i związków zawodowych, szukanie nowych technologii lub stymulowanie wydajności pracy obniżającej jednostkowe koszty produkcji.

3. inflacja strukturalna (odmiana kosztowej) - pojawia się wówczas, gdy producenci za wszelką cenę chcą wytworzyć „koszyk” dóbr spożywany w danym modelu konsumpcji w sytuacji, gdy gałęzie czy branże wytwarzające te produkty są w stanie recesji. Ta dodatkowa, ponad możliwości, produkcja powoduje wzrost kosztów, co w konsekwencji prowadzi do wzrostu cen

Walka: spowodowanie rozwoju tej gałęzi (ulgi, inwestycje rządowe), otwarcie granic

4. inflacja instytucjonalna - jest wynikiem błędów popełnionych w polityce makroekonomicznej państwa

Z punktu widzenia tempa wzrostu cen wyróżniamy inflację:

1. pełzająca - do 5 % rocznie

2. umiarkowana - 5 - 10% rocznie

3. galopująca - 10 - 150% rocznie

4. hiperinflację - powyżej 150% rocznie

Źródła inflacji są takie same jak jej rodzaje, czyli wynikają ze wstrząsów cenowych ciągnionych przez popyt (gdy zbyt wysokie wydatki zderzają się ze zbyt małą ilością dóbr, w związku z czyn rosną ceny i płace) lub wstrząsów „pchanych przez koszty”(wzrost kosztów produkcji, chociaż nie występuje nadwyżkowy popyt na dobra i usługi np. wzrost cen ropy, nieurodzaj, wojna itd.)

KONSEKWENCJE SPOŁECZNO-EKONOMICZNE INFLACJI:

W literaturze spotyka się z wyszczególnieniem skutków pozytywnych i negatywnych.

W gronie pozytywów podkreśla się, że powolne procesy inflacyjne (inf. pełzająca) wywierają korzystny wpływ na przebieg procesów gospodarczych, ponieważ:

1. wpływają korzystnie na dynamikę wzrostu gospodarczego - przy założeniu iluzji pieniądza (utożsamianie zmian wielkości nominalnych i realnych przez podmioty gospodarcze, co wiąże się z niepełna i opóźnioną percepcją inflacji) powolne procesy inflacyjne pozwalają na obniżkę realnych stóp procentowych i stawek płac realnych, co wywołuje optymistyczne nastroje wśród przedsiębiorców z powodu poprawy rentowności produkcji. Wzmaga to działalność inwestycyjną przyczyniając się do wzrostu gospodarczego

2. ułatwiają pożądane zmiany relacji cenowych w warunkach istnienia sztywności cen z dołu - racjonalizuje to decyzje gospodarcze i umożliwia prawidłową alokację zasobów

Wśród najważniejszych negatywnych skutków inflacji wymienia się:

1. zniekształcenie informacyjnej funkcji cen - zawarte w cenach informacje o kosztach produkcji oraz o względnej rzadkości poszczególnych dóbr są dla podmiotów gospodarczych ważnymi sygnałami kształtującymi ich decyzje gospodarcze. Gdy ceny rosną szybko podmioty gosp. tracą orientację rynkową - nie są w stanie ocenić czy jest to rezultat inflacji czy wynika ze zmiany relacji cen. W tej sytuacji rynek często przekazuje błędne informacje, w rezultacie czego następuje wypaczenie struktury produkcji i konsumpcji.

2. wysoka inflacja powoduje „ucieczkę od pieniądza” - gwałtowny spadek popytu na pieniądz w ujęciu realnym w celu minimalizacji ponoszonych strat. Korzystniej jest trzymać wówczas aktywa w formie np. lokat bankowych i często odwiedzać bank w celu podejmowania niewielkich kwot pieniężnych. Pojawiają się tutaj dodatkowe nakłady jakie trzeba ponieść w celu zawierania transakcji w sytuacji „ucieczki od pieniądza”. W skali makro powoduje to osłabienie dynamiki gospodarczej, gdyż dodatkowe nakłady uszczuplają zasoby, które można wykorzystać w procesach produkcji.

3. Inflacja powoduje redystrybucje dochodów, a więc ponowny podział dochodów między podmioty gospodarcze - inflacja narusza ukształtowany podział dochodu, realne dochody niektórych podmiotów wzrastają a niektórych spadają, np. w przypadku progresywnego opodatkowania i stałych dochodowych przedziałów podatkowych, inflacja powoduje przesunięcie dochodów od podatników w kierunku budżetu (bo podatnicy otrzymują wyższe dochody nominalne w wpadają w przedziały podatkowe o wyższym opodatkowaniu)

4. Inflacja powoduje wzrost niepewności i osłabienie aktywności gospodarczej - przeprowadzając rachunek ekonomiczny poprzedzający decyzje gospodarcze, podmioty nie wiedzą, jakie ceny przyjąć w tym rachunku. W rezultacie rachunek ekonomiczny wykazuje obniżoną efektywność, co osłabia aktywność gospodarczą a głównie działalność inwestycyjną

5. inflacja powoduje niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym - dobra eksportowane stają się mniej konkurencyjne na rynkach światowych, z kolei dobra importowane są tańsze w stosunku do dóbr krajowych. Prowadzi to do spadku eksportu i wzrostu importu

6. inflacja powoduje wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej - np. koszt ponoszone przez restauracje w przypadku częstego zmiany cen w menu, koszty związane ze zmianą wywieszek z cenami w sklepach, liczników parkingowych itd.

7. na wysokiej inflacji cierpią najbardziej ludzie o stałych dochodach (emeryci, renciści, pracownicy administracji państwowej), wierzyciele, podatnicy, gdy przedziały stawek podatku nie są indeksowane.

Dla chętnych:

Brytyjski ekonomista E. Philips zaobserwował istnienie odwrotnej zależności między stopą wzrostu płac nominalnych (czyli przełoży się to na wzrost inflacji) a stopą bezrobocia. Według niego wyższym poziomom stopy bezrobocia odpowiada niższe tempo płac nominalnych, gdy zaś koniunktura się poprawia i bezrobocie spada, tempo wzrostu płac minimalnych wzrasta. Wynika to z tego, że gdy stan rynku pracy się poprawia i bezrobocie spada, rośnie siła przetargowa związków zawodowych w negocjacjach płacowych i w rezultacie tempo wzrostu płac nominalnych podnosi się, gdy zaś bezrobocie wzrasta, pracodawcy zajmują sztywniejsze stanowisko w tych negocjacjach i tempo wzrostu płac nominalnych jest niższe (tzw. krzywa Philipsa). Koncepcja ta znalazła potwierdzenie w wielu krajach w latach 60 i 70-tych, do czasu gdy pojawiła się stagflacja. Stagflacja to zjawisko występowania wysokiej inflacji i wysokiego bezrobocia. Wysnuto więc nową teorię naturalnej stopy bezrobocia wysuniętej przez Friedmana i Phelpsa. Według nich w gospodarce istnieje pewien poziom bezrobocia, odpowiadający stanowi równowagi. Jest to bezrobocie wynikające z niedoskonałości funkcjonowania rynków, niepełnej informacji o rynku pracy oraz niedopasowań strukturalnych popytu i podaży pracy. Bezrobocie to, określane mianem bezrobocia naturalnego, nie może być na trwałe obniżone za pomocą ekspansywnej polityki makroekonomicznej (np. wzrost podaży pieniądza). Polityka taka może przynieść jedynie efekty krótkotrwałe, podnosząc jednakże na trwałe poziom inflacji. Długookresowa krzywa Philipsa ma więc według nich kształt pionowej linii pionowej prostej. Dowodzi to tego, że wykorzystanie ekspansywnej polityki makroekonomicznej do ograniczania bezrobocia jest niewskazane, ponieważ pozytywne skutki przejściowego zmniejszenia bezrobocia są niewspółmiernie małe w porównaniu ze skutkami negatywnymi w postaci zwiększenia inflacji. Z koncepcji płynie jednakże wniosek, że restrykcyjna polityka pieniężna może być wykorzystywana do redukcji inflacji. Zmniejszenie podaży pieniądza spowoduje, co prawda, przejściowy wzrost poziomu bezrobocia powyżej poziomu naturalnego, ale po pewnym czasie gospodarka wróci do stanu bezrobocia naturalnego, przy niższym jednak poziomie inflacji.

---