Rzeczoznawca

Kod klasyfikacji: 341702

Rozdział klasyfikacji: Administracja, zarządzanie, business, praca urzędnicza

Klasa klasyfikacji: Rzeczoznawcy, inspektorzy, urzędnicy udzielający licencji

Zadania i czynności

Podstawowym celem pracy rzeczoznawcy jest wydawanie opinii i sporządzanie ekspertyz w dziedzinie, w której się specjalizuje (np. chemia, fizyka badanie broni, optyka). Każdy rzeczoznawca ma inny zakres obowiązków, zadań i czynności, wykonuje innego rodzaju ekspertyzy, np. rzeczoznawca majątkowy dokonuje wyceny różnego rodzaju nieruchomości (budynków mieszkalnych, produkcyjnych, sklepów itp.), rzeczoznawca ds. kryminalistyki wydaje opinie dotyczące przyczyn wypadków drogowych, zabójstw lub innych przestępstw kryminalnych, rzeczoznawca ds. techniki samochodowej dokonuje oceny i wyceny pojazdów drogowych, ich stanu technicznego itp.

Ponieważ zakres obowiązków i zadań rzeczoznawców jest bardzo szeroki i zróżnicowany, specyfika tego zawodu zostanie omówiona na przykładzie dwóch specjalności: rzeczoznawcy w dziedzinie techniki samochodowej i rzeczoznawcy do spraw ekspertyz kryminalistycznych.

Rzeczoznawca samochodowy jest specjalistą z zakresu techniki samochodowej. Do jego zadań i obowiązków należy:

Wydawanie opinii z zakresu uszkodzeń pojazdów po awariach i wypadkach samochodowych.

W celu dokładnych oględzin uszkodzonego pojazdu rzeczoznawca udaje się na miejsce, gdzie stacjonuje dany pojazd (warsztat samochodowy, parking). Na miejscu dokonuje identyfikacji pojazdu (określa typ pojazdu, numer, pojemność i moc silnika, numery fabryczne poszczególnych części, masę pojazdu, numer rejestracyjny) i sporządza dokumentację fotograficzną uszkodzeń powstałych na skutek wypadku drogowego bądź innej awarii. Po uzyskaniu tych informacji wydaje ekspertyzę powypadkową, która zawiera takie dane, jak: dokładna identyfikacja pojazdu, ustalenie uszkodzeń pojazdu, lista części samochodowych nadających się do naprawy, ilość części koniecznych do wymiany.

Opinia może dodatkowo zawierać kosztorys naprawy, tzn. informacje dotyczące kosztu naprawy lub wymiany uszkodzonych części samochodowych.

Wydawanie opinii o sposobie naprawy uszkodzeń pojazdu.

Jeśli na skutek wypadku drogowego powstało uszkodzenie pojazdu, rzeczoznawca wypowiada się na temat najlepszego sposobu jego usprawnienia. Ekspertyza taka jest wydawana po dokładnych oględzinach danego pojazdu i sporządzeniu odpowiedniej dokumentacji fotograficznej (zdjęcia identyfikujące pojazd).

Wydawanie opinii o stanie technicznym pojazdu

Rzeczoznawca otrzymuje zlecenie dotyczące opinii o stanie technicznym pojazdu. Często jest to związane z pojazdem, który zleceniodawca chce zakupić, sprowadzić z zagranicy bądź ma jakiekolwiek zastrzeżenia co do jego naprawy po awarii. Rzeczoznawca udaje się na miejsce postoju danego pojazdu, dokonuje odpowiednich pomiarów i badań specjalistycznych (np. skuteczności hamulców, amortyzatorów itp.). Na podstawie uzyskanych danych sporządza odpowiednią ekspertyzę.

Wydawanie opinii dotyczących prawdopodobieństw zderzeń

Opinie prawdopodobieństw zderzeń są wykonywane za zlecenie sądów, prokuratury, policji. Ekspertyzy te dotyczą jedynie wypadków drogowych, mają na celu określenie, po czyjej stronie leży wina za spowodowanie wypadku i jakie były przyczyny kolizji. Rzeczoznawca dokonuje dokładnych oględzin miejsca wypadku, analizuje rozmieszczenie uszkodzeń pojazdu i śladów, jakie pojazd pozostawił na jezdni (długość drogi hamowania).

Do obowiązków rzeczoznawcy zaliczamy także wykonywanie badań diagnostycznych, takich jak: badanie układu hamulcowego, badanie eksploatacyjne zużycia paliwa, badanie pokryć lakieru samochodowego i ustawienia świateł samochodowych, sprawdzanie ciśnienia w kołach samochodowych, sprawdzenie poziomu oleju silnikowego, badanie skuteczności amortyzatorów.

Zupełnie inny zakres zadań i obowiązków ma rzeczoznawca ds. kryminalistyki. Charakterystyczne dla tej branży jest kilka podspecjalności. Każda z nich wymaga innego przygotowania do zawodu, innych predyspozycji i umiejętności.

Wyróżniamy następujące podspecjalności:

mechanoskopia

Ekspert w dziedzinie mechanoskopii zajmuje się badaniem wszelkiego rodzaju śladów powstałych od użycia różnych przedmiotów i narzędzi (piłka, łom), a nawet pojazdów drogowych. Do jego zadań zaliczamy wykonywanie:

badań próbnych, które polegają na porównywaniu śladów narzędzia podejrzanego o udział w przestępstwie ze śladem właściwym z miejsca przestępstwa;

badania autentyczności numerów i nadwozi samochodowych (sprawdzanie, czy numery samochodowe nie zastały sfałszowane, i ewentualnie ustalenie prawdziwych);

badanie zamków, kłódek i drzwi (dotyczy to szczególnie włamań, podczas których zastały uszkodzone i identyfikacji narzędzi, jakimi zostały zniszczone);

badania „na całość” (stwierdzenie czy poszczególne elementy przed zniszczeniem stanowiły całość);

atestacja urządzeń mechanicznych (badanie zamków i blokad pod względem trudności otwarcia);

identyfikacja i weryfikacja numerów lub symboli różnego typu urządzeń;

ekspertyzy powłamaniowe (ustalenie i zabezpieczenie śladów na miejscu, które przestępstwa, zidentyfikowanie narzędzi jakie zostały użyte do włamania np. wytrych, łom).

fizykochemia

Rzeczoznawca w dziedzinie fizykochemii zajmuje się takimi badaniami, jak:

badania środków odurzających i narkotyków ze względu na ich rodzaj, jakość oraz ilość;

badania substancji łatwo palnych, łatwo zapalnych i wszelkich materiałów wybuchowych (rodzaj materiału, skład, ilość zużytych składników do produkcji np. bomby);

identyfikacja substancji, cieczy niewiadomego pochodzenia.

Powyższe badania w większości przeprowadzane są w odpowiednio wyposażonych laboratoriach, ale nie zawsze; jeżeli jest taka konieczność (wybuch bomby, pożar), to prowadzi się je także w terenie (pobieranie próbek materiałów do analizy).

daktyloskopia

Ekspert w dziedzinie daktyloskopii zajmuje się badaniem śladów odcisków palców pobranych z miejsca przestępstwa i późniejszą ich identyfikacją. Jest to praca, którą wykonuje się na miejscu przestępstwa (pobieranie śladów) i w laboratoriach (porównywanie śladów odcisków palców z odciskami z tzw. zbiorów daktyloskopijnych w celu identyfikacji).

badanie dokumentów

Badanie dokumentów polega na:

ekspertyzie pisma ręcznego (identyfikacja osoby na podstawie jej pisma, sprawdzanie na podstawie próbki pisma ręcznego, czy dany podpis albo dokument napisany został przez tę lub inną osobę);

ustalaniu autentyczności dokumentów lub banknotów (sprawdzenie, czy dany dokument bądź banknot nie został całkowicie lub częściowo sfałszowany przez naniesienie pewnych znaków, które zmieniły jego wartość);

badaniu pisma drukowanego (sprawdzenie czy dane druki, dokumenty, np. prawo jazdy, dyplom ukończenia szkoły, pochodzą z tej samej serii oraz jaką techniką zostały wykonane);

zabezpieczaniu dokumentów, druków przed fałszerstwem, np. przez umieszczanie hologramu na druku.

fonoskopia

Badania w tej dziedzinie polegają na:

identyfikacji osoby na podstawie analizy mowy;

identyfikacji urządzeń nagrywających (określenie, na jakiego rodzaju sprzęcie zostało zarejestrowane dane nagranie)

odczytywaniu niewyraźnych zapisów zarejestrowanych na taśmie magnetofonowej (elektroniczne czyszczenie dźwięku w celu dokładnego odczytu zarejestrowanego dźwięku);

sprawdzanie autentyczności nagrania (ustalenie, czy dane nagranie zostało zarejestrowane w konkretnym miejscu. W tym celu dokonuje się tzw. nagrania próbnego, które uwzględnia wszystkie warunki występujące w danym miejscu, np. poziom hałasu, i porównuje się z nagraniem właściwym).

badania broni i amunicji

Badania broni mają na celu uzyskanie następujących informacji:

określenie danych technicznych dotyczących broni, jej rodzaju i pochodzenia;

czyją własnością jest dana broń;

czy dana broń jest zarejestrowana;

czy jej pochodzenie jest legalne, czy nie;

czy broń była użyta w przestępstwach;

czy np. broń z czasów wojny nadaje się nadal do użytku, do oddawania strzałów;

odpowiednie zabezpieczenie broni.

badania fotograficzne

Ekspert w dziedzinie badań fotograficznych ma za zadanie ustalenie autentyczności zdjęć i rodzaju aparatu, którym zostały wykonane. Jeżeli obraz zdjęcia poddano fotomontażowi, ekspert określa, które elementy zostały sfałszowane oraz jaką techniką i sprzętem.

badania z zakresu biologii

Badania biologiczne obejmują badania materiałów pobranych z miejsc przestępstw (krew, włosy, ślina ludzka), także pochodzenia zwierzęcego i roślinnego.

Bez względu na rodzaj specjalizacji rzeczoznawcy pracują w pomieszczeniach odpowiednio przystosowanych do wykonywania badań i analiz (laboratoria chemiczne, fotograficzne). Miejsca te są wyposażone w specjalistyczne aparatury, bez których jest niemożliwe przeprowadzenie tych badań.

Rzeczoznawca może także występować w roli biegłego sądowego. Jako autorytet w danej dziedzinie wydaje opinie, ekspertyzy, odpowiada na pytania i wyjaśnia wątpliwości.

Środowisko pracy

Materialne środowisko pracy

Praca rzeczoznawcy odbywa się w miejscach, w których najczęściej pobierane są materiały niezbędne do ekspertyz, a także w biurach miejsca pracy, gdzie przyjmuje on klientów i przygotowuje ekspertyzy. Często wykonuje swoją pracę również na wolnym powietrzu (oględziny miejsca wypadku, pobieranie materiałów do ekspertyz, np. z miejsca przestępstwa). Charakterystycznym miejscem pracy rzeczoznawcy samochodowego są kabiny środków transportu, gdzie najczęściej dokonuje on szczegółowych oględzin pojazdu i określa stopień jego zużycia, usterek i uszkodzeń, np. po wypadku. Związane są z tym pewne uciążliwości, np. przebywanie w oparach benzyny lub kurzu (badanie eksploatacyjne zużycia paliwa) albo też w niewygodnych, wąskich zakamarkach samochodów (badanie skuteczności hamulców).

warunki społeczne

Praca rzeczoznawcy ma charakter indywidualny, stwarza mu dużą samodzielność w stosowaniu metod działania. Każde zlecenie specjalistycznych badań, ekspertyz, wydania opinii lub wyceny wymaga bowiem innej metodyki pracy. Kontakty rzeczoznawcy z ludźmi (klientami, zleceniodawcami) są dosyć częste i zróżnicowane; polegają w szczególności na udzielaniu porad, wskazówek i opinii (dotyczących np. wyceny samochodu, jego stanu technicznego, rozległości uszkodzeń powypadkowych pojazdu), a także na konsultowaniu się z innymi rzeczoznawcami w wypadkach wyjątkowo trudnych ekspertyz. Częstość i charakter tych kontaktów niesie jednak ze sobą zwiększone ryzyko konfliktów, na przykład jeśli opinia rzeczoznawcy rozstrzyga istniejący spór na niekorzyść jednej ze stron konfliktu (wskazanie osoby odpowiedzialnej za spowodowanie wypadku samochodowego).

warunki organizacyjne

Cechą charakterystyczną zawodu rzeczoznawcy jest praca uzależniona od zlecenia, zamówienia na ekspertyzy lub wyceny. najczęstszymi zleceniodawcami są sądy, prokuratura i policja. instytucje te składają swoje zlecenia do stowarzyszeń, ośrodków i firm prywatnych, które zrzeszają rzeczoznawców. taki system pracy umożliwia zatrudnienie rzeczoznawcy w przedsiębiorstwach o innej specjalności niż ta, do której wykonywania ma on uprawnienia. dlatego też rzeczoznawca samodzielnie ustala sobie godziny pracy. w sytuacjach wyjątkowych może się zdarzyć, że ekspert będzie zmuszony do pracy w nocy bądź w dni wolne od pracy (np. w wypadku przestępstwa kryminalnego).

Wymagania psychologiczne

Ogromna różnorodność dziedzin i specjalności, w których wypowiadają się eksperci, sprawia, że trudno jest określić w sposób jednoznaczny, jakie cechy człowieka są szczególnie istotne w tym zawodzie. Wymaganie w zakresie osobowości czy sprawności fizycznej są różne i zależą od branży, w jakiej specjalizuje się dany rzeczoznawca. Są jednak pewne cechy wspólne, które powinien mieć każdy ekspert bez względu na dziedzinę. Do cech takich należą: niezależność swoich sądów i opinii od poglądów innych ludzi (wydawanie opinii eksperckich, które mogą w sposób znaczący wpłynąć np. na wyrok sądowy); wytrwałość, cierpliwość i skrupulatność (zbieranie materiałów, które mogą stanowić tzw. materiał dowodowy i decydować o wyniku pracy, konieczność przestrzegania określonych procedur, kolejności podejmowania działań, np. zabezpieczanie śladów na miejscu przestępstwa); dobra pamięć i spostrzegawczość (umiejętność zapamiętywania obszernego i różnorodnego materiału, np. podczas odtwarzania miejsca przestępstwa lub wypadku samochodowego na podstawie zdjęć, dostrzegania istotnych szczegółów i faktów w trakcie zbierania odpowiednich materiałów dowodowych); umiejętność logicznego myślenia (dostrzeganie związków przyczynowo-skutkowych, wyciąganie odpowiednich wniosków na podstawie zebranego materiału - rzeczoznawca samochodowy, rzeczoznawca ds. kryminalistyki); umiejętność pracy w monotonnych warunkach (porównywanie odcisków palców pobranych z miejsca przestępstwa z odciskami palców osób podejrzanych -daktyloskop, wykonywanie badań fizykochemicznych, biologicznych, szukanie przyczyn awarii pojazdu - rzeczoznawca samochodowy); łatwość wypowiadania się w mowie i w piśmie (sporządzanie ekspertyz specjalistycznych; rzeczoznawca może także występować w roli biegłego sądowego i powinien umieć uzasadnić w sposób jasny i zrozumiały dla wszystkich wydanie określonej opinii); zdolność koncentracji, wnikliwość badań (analizowanie śladów i odcisków palców - rzeczoznawca ds. kryminalistyki, badanie uszkodzonej części samochodowej i określanie przyczyn awarii - rzeczoznawca samochodowy); podzielność uwagi (równoczesne zajmowanie się kilkoma sprawami dochodzeniowymi, orientacja w każdej ze spraw i w dowodach, których przybywa) samodzielność (duża swoboda w wyborze metod i środków usprawniających pracę); ustawiczne poszerzanie wiedzy w dziedzinie, w której się specjalizuje (czytanie publikacji naukowych, poznawanie nowych metod pracy, ciągłe rozwijanie umiejętności zawodowych). Istnieje także inna grupa cech, które są szczególnie ważne w określonej specjalizacji, np.: zręczność rąk i palców, czucie dotykowe (rzeczoznawca samochodowy - sprawdzenie wycieku oleju, odczuwanie drgań i wibracji niektórych części samochodowych); powonienie i czucie smakowe (ekspert w dziedzinie chemii - rozróżnienie różnych substancji, identyfikacja rodzaju narkotyków); dobry słuch (ekspert w dziedzinie fonoskopii - odczytywanie niewyraźnych zapisów zarejestrowanych na taśmie, identyfikacja osoby na podstawie analizy jej mowy); uzdolnienia techniczne (rzeczoznawca samochodowy, ekspert w dziedzinie mechanoskopii - sprawne posługiwanie się narzędziami); odporność emocjonalna (rzeczoznawca ds. kryminalistyki - umiejętność wyeliminowania emocji w sytuacjach trudnych np. oględziny zwłok, miejsca morderstwa); uzdolnienia plastyczne - rysowanie, rzeźbienie (rzeczoznawca ds. kryminalistyki - naszkicowanie portretu pamięciowego poszukiwanego).

Wymagania fizyczne i zdrowotne

Podział na specjalizacje w zawodzie rzeczoznawcy powoduje, że trudno określić w sposób jednoznaczny, które z cech fizycznych są szczególnie istotne. Cecha, która jest niezbędna w jednej dziedzinie, może się okazać nie tak istotna w innej (np. sprawność narządu słuchu w dziedzinie fonoskopii). Warunkiem niezbędnym przy tego typu pracy jest ogólna sprawność fizyczna, sprawność układu mięśniowego i kostno-stawowego (częste przemieszczanie się z miejsca na miejsce, poruszanie się po niebezpiecznym terenie, np. po pogorzelisku). Sprawność narządu wzroku jest cechą bezwzględnie konieczną w dziedzinach daktyloskopii (porównywanie odcisków palców), mechanoskopii (badanie autentyczności numerów samochodowych, identyfikacja numerów różnego typu narzędzi) i badania dokumentów (identyfikacja osoby na podstawie próbki jej pisma, sprawdzanie autentyczności dokumentów, druków). W wykonywaniu badań fizykochemicznych bardzo ważna jest sprawność narządu węchu (np. badanie i identyfikacja środków odurzających).

Warunki podjęcia pracy w zawodzie

Niezbędnym warunkiem podjęcia pracy w zawodzie rzeczoznawcy jest co najmniej wykształcenie średnie (daktyloskopia), choć zdecydowanie preferowane jest wykształcenie wyższe. W wypadku rzeczoznawcy samochodowego wymagane jest ukończenie studiów politechnicznych o kierunku samochodowym, w wypadku zaś rzeczoznawcy ds. kryminalistyki studia wyższe o kierunku zgodnym z wykonywaną specjalizacją, np. w dziedzinie badania dokumentów wykształcenie wyższe o kierunku humanistycznym za względu na metody analizy tekstów. Po ukończeniu studiów konieczne jest uzyskanie licencji rzeczoznawcy w danej specjalizacji (daktyloskopia, mechanoskopia, fizykochemia itd.). Licencję otrzymuje się po ukończeniu kursów dla rzeczoznawców danej specjalności i odbyciu praktyki w charakterze asystenta rzeczoznawcy. Czas trwania praktyki jest zróżnicowany (od kilku miesięcy do pięciu lat) i zależy od wewnętrznych ustaleń jednostki wydającej licencję. Podczas trwania praktyki wymagane jest wykonanie odpowiedniej liczby ekspertyz i opinii oraz uczestniczenia w rozprawach sądowych. Po zdaniu egzaminu wewnętrznego w jednostce, w której odbywa się staż, staje się przed odpowiednio zorganizowaną radą (rzeczoznawca samochodowy zdaje przed Radą Naczelną z udziałem przedstawiciela Ministerstwa Transportu i Gospodarki Miejskiej) i zdaje główny egzamin, który kwalifikuje kandydata do grona rzeczoznawców. Rzeczoznawca samochodowy w trakcie wykonywania praktyki uzyskuje odpowiednią specjalizację typu A i B lub C i D, do wyboru. specjalizacja ogólna techniczna specjalizacja dotycząca opinii sądowych specjalizacja dotycząca kosztorysów specjalizacja dotycząca ogumienia pojazdów. Jeżeli rzeczoznawca chce uzyskać kolejną specjalizację (typu C lub D), obowiązuje go taka sama procedura postępowania jak w wypadku licencji, tzn. zostaje asystentem, odbywa staż, zdaje egzamin i uzyskuje dodatkowe uprawnienia, czyli poszerzenie zakresu działalności. Wymagane jest bezwzględnie posiadanie prawa jazdy. Ponadto kandydat ubiegający się o tytuł rzeczoznawcy musi mieć co najmniej 30 lat i kilkuletni staż pracy w branży, w której chce się specjalizować. Czasami wymagane są także rekomendacje kilku osób (rzeczoznawców danej branży, w szczególności dotyczy to rzeczoznawców samochodowych), którzy opiniują i wprowadzają daną osobę do grona specjalistów. W zawodzie tym takie same szanse zatrudnienia mają kobiety i mężczyźni, obecnie jednak przewagę stanowią mężczyźni.

Możliwości awansu w hierarchii zawodowej

W zawodzie rzeczoznawcy nie ma możliwości awansu w znaczeniu osiągania coraz wyższych stopni w hierarchii organizacyjnej. Zdobycie tytułu rzeczoznawcy oznacza, że jest to osoba, która specjalizuje się w danej dziedzinie, ma wiedzę teoretyczną i praktyczną. Dzięki doświadczeniu zawodowemu jest autorytetem w określonej branży. Nie oznacza to jednak, że nie można podwyższać kwalifikacji zawodowych. Rzeczoznawca samochodowy po zdobyciu specjalizacji typu A ma możliwość poszerzenia swojej wiedzy poprzez uzyskanie specjalizacji typu B (specjalizacja dotycząca opinii sądowych), C (specjalizacja dotycząca kosztorysów) lub D (specjalizacja dotycząca ogumienia pojazdów). Specyfika tego zawodu polega na tym, że istnieje konieczność ciągłego kształcenia się, poznawania nowych metod pracy, pogłębiania wiedzy w dziedzinie, w której się specjalizuje. Awans w tej pracy może polegać jedynie na osiągnięciu stanowiska kierownika zespołu rzeczoznawców. Funkcja ta ma jednak bardziej znaczenie prestiżowe i wiąże się ze zwiększonymi obowiązkami administracyjnymi. Nie wszędzie jednak taka hierarchia organizacyjna istnieje.

Możliwości podjęcia pracy przez dorosłych

Aby uzyskać tytuł i licencję rzeczoznawcy, należy mieć co najmniej 30 lat (rzeczoznawca samochodowy) i kilkuletni staż pracy w danej branży. Wynika to z tego, że każdy ekspert musi mieć odpowiednie przygotowanie praktyczne w swojej specjalizacji. Możliwe jest jednak uzyskanie uprawnień i podjęcie pracy w charakterze rzeczoznawcy w późniejszym wieku, nawet emerytalnym. Należy jednak spełnić takie warunki, jak: odpowiedni zasób wiedzy w danej dziedzinie i staż pracy dający wiedzę praktyczną. Rzeczoznawcy, którzy mieli dłuższą przerwę w pracy zawodowej (powyżej 2 lat), mają bardzo utrudniony lub wręcz niemożliwy powrót do pracy. Zawód ten bowiem wymaga ciągłego kształcenia się i doskonalenia umiejętności zawodowych.

Uprawnienia rzeczoznawcy zdobyć można nawet wtedy, gdy ma się inny zawód i pracuje w innej branży. Podstawowym wymogiem jest ukończenie kursu dla rzeczoznawców określonej specjalności, uzyskanie licencji i odbycie praktyki w charakterze asystenta rzeczoznawcy.

Polecana literatura

Brak

Źródło danych: Przewodnik Po Zawodach, wyd. II, MPiPS

1

---