,,Godło herbu Orzeł Biały”

Budowa godła herbu Orzeł Biały:

- orzeł ( przedmiot heraldyczny)

- korona ( przedmiot heraldyczny )

Elementy składające się na obraz godła:

-cyfry ( monogram lub litery królewskie, wprowadzone za czasów Zygmunta I Starego)

-herby rodowe i dynastyczne monarchów polskich ( na piersiach orła)

- insygnia władzy królewskiej ( berło, jabłko i miecz; z reguły wkładane w szpony; od XVII )

-przepaska ( dawnej określana mianem ,,smugi” ; funkcja dekoracyjna)

-pierścień ( na ogonie; funkcja dekoracyjna ; do połowy XV stulecia)

! Przepaska i pierścień nie są elementami składowymi herbu!

STYLIZACJA GOTYCKA

Konwencja plastyczna orła heraldycznego trwale związanego z polem tarczy herbowej

- upowszechniona w XIII wieku ( odciski pieczętne , monety)

- rysunek orła opierał się na geometrycznej kombinacja trójkątów ( spełnienie warunku utylitarnego -konieczność wpisania znaku w trójkąt)

-orzeł w dwóch symetriach (pionowa, pozioma)

- w XIII stuleciu nastepuję doskonalenie sylwetki orła

- głowa orła zwrócona w prawą lub lewą stronę , usytuowana prosto na masywnej krótkiej szyi, wrzecionowaty korpus ptaka

- w drugiej połowie XIII wieku wystepuje podniesienie i rozchylenie dzioba i lekkie odchylenie głowy do tyłu nogi z zarysowanymi skokami ze szponami ,rozpięte ramiona, których wznoszaca się wewnętrzna linia tworzy na ich szczycie masywne nasady, wypełnijace przestrzeń pola tarczy na wysokości głowy ptaka; wprowadzenie do herbu korony ( po raz pierwszy w związku z orłem pojawia się na pieczęci Kazmierza II księcia bytomskiego w 1282, poźniej w drugiej pieczęci pieszej Przemysła II z 1290 roku;

- tarcza ostrołukowa z prostokątną krawędzią głowicy, krawędzie boczne zwężające się ku dołowi

- występuje rząd niewielkich piór ( od 3 do 5 ; w dokładnych egzemplarzach , w innych w formie linii; linia wznosząca wyprowadza pióra długie od nasady skrzydeł przy korpusie ptaka, stopniowo zmniejszając ich wielkość , podążając w kierunku ku krawędzi bocznych tarczy- dominująca forma w XII wieku; druga pieczęć Przemysła II z 1290roku)

- w 1295 roku symboliczne godło książęce stało się symbolem ogólnopaństwowym( ukoronowany trójfleuronową koroną orzeł w polu tarczy ostrołukowej z prostokątna głowicą na rewersie - pieczęć Przemysła II

Opinie na temat ,,smugi poniżej grzbietu skrzydeł orła” (pieczęć Przemysła II)

- F. Piekosiński : orzeł z półksiężycem i korona na głowie

-O. Balzer- dekoracyjna pozostałość po tzw. przepasce śląskiej

- S. Kętrzyński, S. Mikucki : osada skrzydeł, element dekoracyjny )

* Przepaska była znakiem praw sukcesyjnych Przemysła II po Henryku IV

Przepaska;

-znak doby piastowskiej,

- przybiera formę trójkątna ( rząd małych piór uformowanych na skrzydłach orła)

- na pieczęci majestatycznej Kazimierza Wielkiego ,

- na niektórych egzemplarzach groszy krakowskich

- w iluminacji Biblii sandomierskiej

- w formie modelowanego klina ( na plekiecie Szczerbca; roztruchanie królowej Jadwigi, relikwiarz św. Marii Magdaleny , kielichu stopnickim , pieczęci sądu wyższego prawa niemieckiego na zamku Krakowskim, na malowidle ściennym w Lądzie, na niektórych egzemplarzach denarów Władysława Łokietka

- w XV i XVI wikeu wystepuje w formie zakończonej trójliściem , uformowanej na skrzydłach orla ( rzeźba łobzowska, niektóre typy kwartników koronnych bitych w latach 1367-1370 oraz zapona herbowa z daru L. Węgierskiego dla katedry w Akwizgranie)

Stylizacje w wieku XIV:

- prosto usytuowana nieopierzona głowa

-wyrazisty lekko rozchylony dziub

-opierzony korpus

-wznoszaca się linia skrzydel

( pieczęcie: Wacława II, Władysława Łokietka, Kazimierza Wielkiego)

• w niektórych Kazimierzowskich opracowaniach herbu widoczne są dwa symetrycznie rozłożone pióra na szyi ptaka ( za jego czasów nastąpiła stylizacja Orla na swój własny odrębny kształt, odbiegający od przedstawień orła w heraldyce europejskiej; ufundował nagrobek Chrobremu , w jego wyposażeniu znalazła się tarcza z ukoronowanym orłem)

- ogon w formie wachlarzowej i formie klinowatej

Stylizacje lat osiemdziesiątych XIV:

- sylwetka orła wkomponowana w pole klasycznej tarczy gotyckiej z owalna podstawą

- długa wygięta szyja,

-uwydatniony opierzony korpus

- wysoko wzniesione skrzydła ( nasada skrzydeł styka się niemal z krawędzią głowicy tarczy)

( pieczęć majestatyczna Władysława Jagiełły , XV wiek: dekoracja wsporników kościoła w Gosławicach)

Orzeł Jagiellonów:

- lekko odchylona opierzona glowa

-rozwarty dziub , z którego ukazuje się język

- wysoko uniesione skrzydła (linia zbliżona do prostokąta , u nasady najczęściej zakończona rozeta )

-krótki korpus

-długi ogon

-mocno rozłożone krótkie nogi z zaznaczonymi skokami i uzbrojonymi szponami

- odejście od zunifikowane formy graficznej orła piastowskiego

( za Władysława Jagiełły : kilka promieniście rozłożonych piór u nasady skrzydeł ; na monstrancji ufundowanej przez W. J , herb na zworniku koscioła parafialnego w Chodlu Czerwonym )

Herb Korony Królestwa Polskiego:

- sylwetka orła stopniowo przyjmuje obrys zbliżony do kwadratu / drugi wariant: ramiona rozpostartych skrzydeł u nasady skierowane pod kątem ku górze ( pieczęć większa kancelaryjna Władysława Jagiełły)

- pod koniec XIV wieku głowa opierzona ,a z dzioba ukazuje się język ( herb na pucharze królowej Jadwigi; na stopie monstrancji z daru W. Jagiełły dla kościoła Bożego Ciała)

- dwa rzędy piór na szyi ptaka ( rzeźba z nadgrobka W. Jagiełły w katedrze wawelskiej 1420)

- zaokrąglenie linii zewnętrznej skrzydeł

- zwyczaj kładzenia pomiedzy pióra lotne skrzydeł wąskich długich listew

- ogon przybiera rozłożysty i fantazyjny kształt ( dostosowuje się do przestrzeni, na której prezentowany jest herb) , poszczególne pióra nie są wyraźnie rozdzielone ( ornamentalnie kształtowany ogon zdobył popularność w drugiej połowie XV wieku i w XVI wieku; u progu Xv wieku struktura siedmiodzielna dwusterowa z eksponowanymi rozłożonymi piórami srodkowymi , układającymi się w kształt dębowego liścia)

- we wszystkich pieczęciach Warneńczyka : rysunek skrzydeł , wyraźnie podkreślony złotą linią ramion zakończoną trójliściem ( niemal prostokątny)

- plasko rzeźbione herby na bramach Mariackiej i Straganiarskiej w Gdańsku ( koniec XV wieku)

- aplikacje patronowych malowideł w kościele pod wezwaniem św. Michała Archanioła w Dębnie

Pieczęć majestatyczna Kazimierza Jagiellończyka ( 1454r.)

- wyraźnie wygieta szyja

-niewielki sercowaty korpus

- długi wąski trójdzielny ogon

- długie nogi z długimi skokami

- skrzydła wysoko rozwinięte ku górze , silnie wygięte , tworzące niemal kat prosty

( wystepuje również na : plakiecie z krzyża tzw. mniejszego daru F. Jagiellończyka dla katedry gnieźnieńskiej oraz na zworniku w kaplicy Świętokrzyskiej na Wawelu ( 1470)

Orzeł na tzw. Krzyżu Kazimierza Jagiellończyka:

- kilka rzędów małych piór u nasady faliście formowane grzbiety

- wyraźna linia ramion zakończona trójliściem , ozdobiona złotą barwą

( herb unoszony przez anioła- tarczownika na wsporniku arkady południowej Kaplicy Ogrojcowej w kościele Św. Barbary w Krakowie; nagrobek K. Jagiellończyka)

FORMY I STYLIZACJE HERBU W DOBIE RENESANSU:

Przepływ informacji:

- warsztaty złotnicze

- pracownie rękodzieła artystycznego

Cechy:

- skłonność do naturalizacji,

- odwoływanie się do harmonii koła

- płynność sylwetki orła ( wrażenie ożywionej figury)

- trójwymiarowość , ,,przestrzenność” ujęcia (relievo)

- harmonia ( concinnitas) i ład ( ordine)

Rzeźby Franciszka Florentczyka ujmujące orła w okrągłe obramienie:

- asymetryczność budowy ,

- wyciągnięcie długiej szyi

- silnie uwypuklony , lekko zgotowany korpus

- siedmiodzielny, trójwarstwowy ogon

- uzbrojone szpony

- wychylona , niemal pełnoplastyczna głowa

-rozpostarte skrzydła o łagodnie półkolistym obrysie grzbietów ramion zakończonych trójliściem, modelowane dwuwarstwowo, przyjmując linię opadającą

Rzeźby Bartolommeo:

-maksymalne wypełnienie pola tarczy

- korona zamknięta sferą i krzyżem w punkcie kulminacyjnym ( umieszenie zgodnie z regułami ponad głową ptaka)

- krotka opierzona szyja ( nie wyodrebnijaca się od głowy) wygieta w prawą stronę

- sercowaty , silnie uwypuklony korpus

- masywne , szeroko rozstawione nogi ( miejsce na ogon)

-rozłożysty ogon dostosowujący swój kształt do przestrzeni pola semantycznego

-linia skrzydeł wyraźnie wznosząca

- dwa sposoby postrzegania herbu: linearnie zornamentalizowany w rytmicznym układzie długich , upietych skosnie lotek; realistyczny , niemal pełnoplastyczny ( wrazenie ożywionej figury)

( Godła zdobiące jagiellońską nekropolię; owalna tarcza heraldyczna wmontowana w nadłucze przejazdu bramnego sieni rajdowej Zamku Królewskiego na Wawelu

XVI wieczne nurty w stylizacji korony:

- rozbudowane kwiatony,

- szeroko , bogato zdobiona obręcz

- tarcze nakrywa ażurowa korona o motywach roślinnych

Godło na mieczu ceremonialnym Zygmunta I

- przykład ewolucji stylowej,

- dążenie do maksymalnego wypelnienia owalnego pola (zachwialo to proporcje figury)

- rozłożyste , nieco postrzępione , wysoko wzniesione skrzydła ( kształt wyokrąglony)

- mała głowa,

-rozwarty dziub z językiem

- długa wygieta szyja

- silnie wypuklony opierzony korpus

- krótki ogon rozpięty w wachlarz , słabo wyodrębnione pióra

- sylwetkę orła oplata dużych rozmiarów stylizowana litera S ( uformowana z dwóch gałązek połaczonych na środku formą kwiecistego pierścienia)

- duża popularność w pierwszej połowie XVI wieku

( drzeworyt z herbem Orzeł Biały składającym się na wyposażenie graficzne druku Statutów Zygmunta I oraz w iluminacji dokumentu erekcyjnego kaplicy Rorantystów w katedrze krakowskiej )

Przykłady przedstawień orła w XVI

- oprawa heraldyczna modlitewnika Zygmunta I (1524)

- Żywot biskupów gnieźnieńskich Jana Długosza ( 1530-1535)

- tarcza oraz chorągwia w obrazie ukazującym św. Stanisława

- herb Królestwa Polskiego wyobrażony na k. 40 Ewangelistarium Piotra Tomickiego (1533-1534; orzeł umieszczony na czerwonym tle, ukoronowany ze zlota przepaska na ramionach )

- półgrosze koronne Zygmunta I Starego

- pieczęcie Zygmunta Augusta

- półgrosze litewskie Zygmunta Augusta

- drzeworyt heraldyczny Stanisława Hozjusza

- drzeworyt Maraka Szarffenberga ( miał walor oficjalnej kreacji herbu państwa polskiego)

Późnorenesansowe wzorce:

- masywna przysadzista figura wpisująca się w koło o zachwianych proporcjach

- mała głowa

-krótka masywna szyja

-wrzecionowaty korpus

- mocno ubite nogi

- wyraźnie zaznaczone szpony

-rozwiniety kilkustrefowy ogon

- masywne skrzydła , szeroko rozłożone i uniesione ku górze

( herby Polski i Litwy w serii arrasów heraldycznych)

STYLIZACJE BAROKOWE I KLASYCZNE

Barokowa sylwetka orła:

- skrócone proporcje ,

-trzy tendencje graficzne

* nowatorskie wzory właściwe dla ogólnoeuropejskich trendów ( publiczna sfera manifestacji heraldycznej: ikonografii pieczęci, monet, druków oficjalnych

* odwołanie do renesansowych kanonów stylizacji orła

*charakter przedstawień emblematycznych , rezygnacja z konwencji heraldycznej

- podniesienie poziomu artystycznego rysunku ( wystąpiła w epoce stanisławowskiej)

- wysmuklony korpus

-dumnie wyprostowana głowa

- powiększone szpony

- zaostrzone górą skrzydła

( realizacje herbu na pieczęciach krolewskich przez Jana Filipa Holzhaussera oraz ruwniez jego reki stemple monet emitowanych w mennicy warszawskiej od 1792roku)

- nawiązywanie do antyku ( epoka stanisławowska ; orzeł otoczony wieńcem laurowym na fasadzie kościoła św. Anny w Warszawie)

FUNKCJE MONOGRAMU KRÓLEWSKIEGO I HERBÓW RODOWO-DYNASTYCZNYCH W KREACJACH HERBU ORZEŁ BIAŁY

MONOGRAM:

-z koroną funkcjonował jako signum władcy ( w sferze jak i po za nia w czasach K. Wielkiego) i powiązywano go z herbem Orzeł Biały

- wystepował w ikonografii Ludwika Węgierskiego ( monety węgierskie, ruskie oraz koronne w formie nieukoronowanej)

- z cyfra S pod koroną królewską wystepował na piersiach czarnego orła Prus książęcych ( lenno Polski)

- w okresie panowania monarchów elekcyjnych czesciej zastepowany był przez herb rodowy bądź dynastyczny władcy ( obie te formy występują w ikonografii Henryka Walezego; znamie rodowe na piersiach orła)

! Ścisłe powiązanie herbu państwa z osobą władcy nastąpiło w okresie panowania Zygmunta I Starego! ( herb Orzeł Biały i Pogoń Litewska na jednej tarczy trzymane przez dwa Anioły)

• Charakterystyczny jest brak wizerunku orła wposażonego w monogram w ikonografii monet i pieczęci królewskich

• Inny wizerunek herbu: Orzeł Biały opleciony cyfra królewską S ( Statuty Łaskiego; fryz heraldyczny zdobiący górne marginesy dyplomu erekcyjnego Kaplicy Zygmuntowskiej z 1543; z cyframi królewskimi S.A odnosi się do Zygmunta Augusta)

Za Zygmunta Augusta

- wprowadzenie orła z monogramem królewskim do herbu skadrowanego Królestwa Polskiego i Litwy

- kartusz herbowy nakrywa korona zamknieta sfera i krzyżem

- krzyż oplatają medaliony zawierające herby rodowe Jagiellonów ( podwójny krzyż i kolumny oraz godła 20 herbów ziem i lenn Królestwa)

- orzeł osadzony na koronie jako klejnot heraldyczny podtrzymujący tasmę integrującą herby rodowe i terytorialne

-otoczony wieńcem herbów ziemi stanowiących Korpus Regni Poloniae herb króla i państwa jest odzwierciedleniem idei Caput Korpus Regni

- monogram królewski prezentowany był również w ikonografii władcy jako struktura samodzielna ( kompozycja pieczęci wielkiej koronnej)

* korona z krzyżem monogram S. A. flankują usytuowanie we wzajemnym skłonie herb Orzeł Biały i Pogoń Litewska nad którymi unosi się rozłożysta corona Clausa , po bokach dwie dziecięce postacie aniolów dźwigające tarczę ( po prawej z godłem Habsburgów , po lewej zaś Sforzów

Stefan Batory:

- tarcza ze znamieniem rodowym króla prezentowana niezależnie od herbu państwa ( sigillia majestatyczne oraz obie pieczęci wielkie koronne)

- Orzeł Biały z ukoronowanym signum królewskim na piersiach ( ikonografia monet emitowanych na rewesie talarów koronnych medalowych 1580, groszy koronnych bitych w latach 1579-1580, rewers groszy pruskich emitowanych w 1584r

- wzrost prestiżu monarchy ( sukcesy militarne w wojnie z Rosją)

- uzywanie cyfry królewskiej było nawiązaniem do tradycji jagielońskiej ( cudzoziemcy uznali ten znak za godło Sarmacji)

- drukowanie panegiryków ozdabianych królewskim herbem ( oprawa dzieła De rebus gestis Stephani I Regis Poloniale …contra Magnum Moschorum Decum naratio Famina Nobila Rzym 1582 ( dwa aniołki unoszą koronę zasklepioną dwoma kabłąkami ponad ozdobnym kartuszem umieszczonym na rozpostartym lambrekinie (dekoracyjny element wyposażenia wnętrz w postaci wąskiego, długiego, prostokątnego pasa tkaniny wyciętego od dołu w "zęby" oraz ozdobionego.),

w polu pod koroną zamkniętą orzeł z herbem rodowym króla na piersiach)

- w dziele Bartosza Paprockiego herby rycerstwa polskiego występuje wizerunek orła z rodowym signum Batorych na piersiach

- dyplom Stefana Batorego , wydany 10 sierpnia 1583 roku : herb rodowy , czerwone pole otoczone wieńcem ( stanowiącym zakończenie fryzu heraldycznego) godło herbu Orzeł Biały złączone z literą S(tephanus) stanowiąca zarazem cyfrę królewską oraz godło Pogoń Litewska.

Dynastia Wazów:

- podtrzymywanie litery S w okresie panowania Władysława IV i Jana Kazimierza , jednak nie w intytulacji dokumentów

- powiazanie herbu państwa z herbem rodowo- dynastycznym Wazów

- Orzeł Biały za snopkiem na piersiach ( pieczęcie wielkich koronnych szwedzkich dynastów)

- wprowadzenie herbów skadrowanych Królestwa Polskiego i Królestwa Szwecji ( prezentowane zazwyczaj wespół z herbem rodowym Wazów

- Michał Korybut Wiśniowiecki i Jan III Sobieski podtrzymywali tradycje prezentacji herbu rodowego na piersiach orła

- w czasie panowania dynastii Wettinów oraz w czasach stanisławowskich cyfra królewska prezentowana była we wszystkich sferach manifestacji jako struktura samodzielna

INSYGNIA W HERBIE ORZEŁ BIAŁY:

Insygnia- przedmioty, których wręczenie stanowi nieodzowny akt towrzyszacy prawnemu nadaniu jakiejś godności, władzy, urzędu. Mialy one zatem charakter współkonstytuujacych daną godność w odróżnieniu od atrybutów i oznak władzy (wg Witolda Maisela; korona, jabłko, berło oraz miecz)

Insygnia w herbie Orzeł Biały:

- trwały element: korona

- berło , jabłko i mecz w szponach orła ( przedstawienia pochodzące z XVII i XVIII w)

KORONA

Korona:

- symbol władzy; aspiracje zjednoczeniowe

-najwyższe insygnium władzy zwierzchniej ( już w XII wieku)

- praktyka umieszczania koron książęcych na hełmie rycerskim ( tzw. korony hełmowe;

najwcześniej w sfragistyce Kazimierza Konradowica oraz Leszka Czarnego)

- najwcześniej jako przedmiot heraldyczny w linii kujawskiej ( półlew- półorzeł)

- pieczęć piesza Przemysła II

- pieczęć po intronizacji Przemysła II ( trójfleuronowa korona)

- pieczęć majestatyczna Wacława II ( ukoronowany orzeł obok lwa czeskiego)

- ikonografia Władysława Łokietka ( jako pierwszy jeszcze przed koronacją wykorzystał samodzielny motyw korony oraz swoje wyobrażenie w koronie)

- utrwalenie wizerunku godła złożonego , herbu państwa i króla polskiego nastapiło w okresie panowania Kazimierza Wielkiego ( wprowadzenie go an przedmiotach o charakterze oficjalnym np. pieczęcie , chorągwie)

- typ korony otwartej ( K. Wielki)

- umieszczana w polu tarczy

- aż do okresu panowania dynastii saskiej korona w typie contra perta ( otwarta)

- pieczęć wielka koronna Jana Olbrachta z 1492 roku ( herb pięciopolowy , w pierwszym orzeł ukoronowany koroną otwartą , w drugim pogoń litewska , w trzecim lew -herb ziemi ruskiej, w czwartym wielkopolski , w piatym ziemi łęczycko- kujawskiej, kompozycje wieńczy korona ZAMKNIĘTA

- od ostatniej dekady XV wieku korona zamknięta prezentowana była nad herbem państwowym ( na głowie orła w dalszym ciagu typ corona apperta)

- w drugim dziesięcioleciu XVI wielku wizerunki korony zamkniętej pojawiaja się na miniaturach zdobiących rękopiśmienne kodeksy

- złotówki koronne bite w czasach Jana Kazimierza ( 1665; nad głową orła dwie korony: otwarta i zamknięta)

- Statuty Zygmunta I ( 1524; korona zamknieta)

- Karta ewangeliarza Piotra Tomickiego ( czerwone tło, ukoronowany przesklepiona koroną orzeł)

- zamknięta korona za czasów Zygmunta Augusta ( jednak wciąż nie w sferze publicznej ostentacji!)

-pieczęć wielka koronna Augusta II ( zamknieta korona)

- pieczecie wielkie koronne Stanislawa Augusta Poniatowskiego ( korona zamknieta)

JABŁKO, BERŁO, MIECZ

Jabłko, berło, miecz

- kompozycja zdobiąca druk Floriana Unglera 1514 rok Introductorium astronomiae in ephemerides Jana Głogowczyka ( korona, berło i jabłko)

- Pendecta successipnum cum Alberti Costiensis additionibus 1524 ( korona, jabłko, berło)

- dopiero w XVII I XVIII wieku obok korony pojawiaja się: jabłko, berło i miecz

- korona = wierność ( wierne zachowanie praw; wg Stanisława Sarnickiego Statuty i metryki przywilejów koronnych)

-jabłko = jedność pokoj i zgoda ( symbol wyrażający zasadę integralności terytorium; wg….)

- miecz= obrona ( symbol władzy wojskowej oraz wymiaru sprawiedliwości ; wg…)

-berło= sprawiedliwość ( sprawiedliwość jako zacność królewska wg…)

- brak insygniów na pieczeciach królewskich i stemplach menniczych ( cecha charakterystyczna dla polskiej heraldyki)

- dokument M. Korybuta Wisniowieckiego z 1667 ( korona otwarta, berło ,miecz, jabłko ,w prawej szponie miecz, w lewej szponie berło , na piersiach jabłko krolewskie)

- w dokumencie Jana III Sobieskiego wyjątkowo w lewej szponie glowa Turka

-intytulacja dokumentu Augusta III z 1752 roku ( tarcza z herbem Wettynów na piersiach, orzeł zrywający się do lotu , w prawej szponie jabłko, w lewej kartusz w herbem saskim

- Herb Korony Królestwa Polskiego ( w [prawym szponie berło, w lewym jabłko, na piersiach herb rodowy S. A Poniatowskiego )

- u schyłku XVII wieku w drukarniach urzędowych pojawia się w okrągłym wieńcu laurowym pod koroną zamkniętą z berłem i jabłkiem w szponach , niosący na piersi herb Litwy ( karta tytułowa Konstytucji sejmu warszawskiego R.P 1690 dnia 16 stycznia zaczętego)

- nieczeste połączenie orła z Pogonią ( nadrzędność Korony w stosunku do Litwy)

- August II w 1705 roku ustanowił Order Orła Białego

KLEJNOT HERBU ORZEŁ BIAŁY

Klejnot herbu Orzeł Biały;

- po raz pierwszy za panowania Władysława Łokietka ( na pieczęci miasta Sandomierz)

- wykorzystywany przez książąt piastowskich , zwłaszcza zaś śląskich ( klejnot umieszczany na hełmie)

- upowszechnienie XIVwiek ( oznaka identyfikujaca poszczególne linie dzielnicy , a nawet funkcja zamienia osobistego)

-pieczęć Konrada I głogowskiego 1253 ( po raz pierwszy na Śląsku)

- upowszechnienie w Europie zachodniej dzieki turniejom rycerskim

- problem z ustaleniem funkcji klejnotu w ówczesnej dobie

* M. Pastouraeu i D.L Galbreath - funkcja dekoracyjna

- zwyczaj prezentowania herbu przez jego klejnot w Polsce znalazł akceptacje za panowania K. Wielkiego ( klejnot herbu Orzeł Biały na hełmie garnczkowym z labrami orła ukoronowanego zrywającego się do lotu , stanowi heraldyczne znamię odnoszące się do króla, Królestwa i ziemi krakowskiej)

- na zwrotnikach sklepiennych Sali Hetmańskiej w kamienicy przy Rynku Głownym w Krakowie

- na pinaklu wieńczącym prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie

- Herbarz Złotego Runa ( srebrny orzeł ukoronowany z przepaską na skrzydlach ; korona , dziub i przepaska sa złote , klejnot osadzony na hełmie prętowym)

- nagrobek Kazimierza Jagiellończyka na Wawelu

- w drugiej połowie XVI wieku nie zarejestrowano występowania klejnotu herbu Orzeł Biały

TRZYMACZE HERBOWI

Trzymacze herbowi:

-pojawiają się dopiero w połowie XIV wieku ( panowanie Jadwigi oraz Władysława Jagiełły)

- na pieczęciach rycerskich już w XIII wieku

- w XIV wieku najczęściej w formie aniołów ( doktryna o boskim pochodzeniu władzy)

- za czasów Jana Olbrachta anioły zastapiły leopardy, wystepują również lwy trzymacze

- lwy trzymacze ( Aleksander Jagiellończyk)

- na bocznych płytach nagrobka Kazimierza oraz na pomniku W. Jagiełły występują w roli dźwigaczy przedstawiciele róznych stanów i grup społecznych

- płyta zdobiaca budynek krakowskiego Collegium Maius ( lwe trzyma tarczę z herbem Orzeł Biały towarzyszą mu jednorożec Habsburgów i orzeł z herbem Litwy)

- nagrobek Fryderyka Jagiellończyka ( anioły tarczowniki)

- w XVI wieku nowe formy ( putta, geniusze, fantastyczne zwierzęta)

- od Zygmunta III aż do Jana III Sobieskiego aniołowie pojawiają się na tarczach litewskich

- drzeworyt pochodzący z drukarni Mikołaja Szarffenbergera ( para lwów dźwigajaca kartusz i podtrzymująca koronę)

- karta tytułowa Uniwersału poborowego na sejmie walnym elekcyjnym pod Warszawą postanowionym dn. 7 maja 1573 roku ( para gryfów trzymających ukoronowaną tarczę z herbem skadrowanym Korony i Litwy

- fundacje Anny Jagiellonki ( nawiązanie do form antycznych: półnagie postacie kobiet , alegorie Polonii i Bari)

- arrasy herbowe na Wawelu ( herby państwowe i rodowe lokatorów rezydencji; trzymacze: postacie- alegorie Pokoju, Męstwa, Sprawiedliwości a także aniołowie i dziecięce putta)

- ozdobne piece zamkowe ( kafle ozdabiane wyobrażeniami herbów państwowych i rodowych , dźwiganych przez anioły lub postacie młodzieńców)

- Sala Wielka ratusza w Poznaniu ( herby państwowe dynastyczne i miejskie nad głowami rajców; dziecięce putta na sklepieniu Sali unoszą zamnkietą koronę nad owalną tarczą z herbem skadrowanym Królestwa Polskiego i Litwy; inne pary podtrzymują tarcze z herbami Sforzów , Habsburgów i miasta Poznania 1555)

- Herb Gdańska ( unoszony przez lwy )

- herb Litwy ( dwa jednorożce)

- postać rycerza ( najpierw w iluminacji dokumentów królewskich)

- mniejsza pieczęć litewska Jana II Sobieskiego 1674 ( geniusze)

- pieczęć wielka koronna Jana Kazimierza ( postaci Bellona i Pax alegoryczne figury Wojny i Pokoju z mieczem i gałązką palmową; stanowia one nieodłączny element ikonografii pieczęci Michała Korybuta Wisniowieckiego, Jana III Sobieskiego oraz obu monarchów z dynastii wettinów ; występują nawet w pierwszej pieczęci

S.A Poniatowskiego)

- pacta conventa Augusta III król w tarczy sercowej obramowanej łańcuchem Orderu Orła Białego , umieszczoną na płaszczu królewskim podbitym gronostajem, alegorie Sprawiedliwości , Szczodrości oraz Męstwa)

- w rokokowych i klasycznych kreacjach heraldycznych w roli trzymaczy występują przede wszystkim postacie alegoryczne oraz skrzydlate i bezskrzydlate anioły ( wyeliminowały postacie zwierzęcych tarczowników popularne jeszcze w okresie baroku)

---