ŁAD I NIEŁAD PASKÓW
- szyk jest domenom ludzi wolnych i wyrafinowanych
- w średniowiecznej Europie występowało wiele postaci ( rzeczywistych bądź wyimaginowanych) - które społeczeństwo, literatura, ikonografia ubierały w paski
( byli to zawsze ludzie wykluczeni ze społeczeństwa lub przez nie potępiani , od Żyda i heretyka , błazna , kuglarza, trędowaty , kat, prostytutka, wiarołomny rycerz z opowieści okrągłego stołu , szaleniec z księgi psalmów, postać Judasza; uważano ,że takie postaci mają pakt z diabłem)
- w dokumentach z XII- XIII wieku podkreślają degradujący, pejoratywny i diabelski charakter ubioru w paski
- w XIX rozdziale Trzeciej Księgi Mojżeszowskiej jest napisane aby nie ubierać na siebie szaty zrobionej z dwóch rodzajów przędzy ( współcześnie- łączenie dwóch rodzajów przędzy np. wełnianej-zwierzęcej i lnianej - roślinnej; w Średniowieczu interpretowano to jako zakaz noszenia ozdób i kolorów
- człowiek epoki średniowiecza żywił niechęć do wszystkich struktur powierzchni, które zakłócały widzenie , ponieważ nie pozwalały wyraźnie odróżnić figur i tła
- w renesansie i epoce romantyzmu pojawiają się często paski ,,dobre” ( oznaka zabawy, egzotyki lub wolności), choć ,,złe” wcale nie znikają
- współcześnie funkcjonują wszystkie praktyki i kody: paski diaboliczne ( więźniowie obozów śmierci) lub sygnalizujące niebezpieczeństwo ( w znakach drogowych) ; współistnieją z paskami , które z biegiem czasu stały się ,,higieniczne” ( pościel, bielizna)
ludyczne ( świat dzieci), sportowe ( stroje wypoczynkowe, kostiumy zawodników) lub emblematyczne ( mundury, insygnia i flagi)
- średniowieczne paski burzyły ład i były wykroczeniem
-paski współczesne przekształciły się stopniowo w narzędzie porządku
- średniowieczna fortuna ,często nosiła suknię w pasy
- ludzie ubrani w pasy wydaja się być bardziej ruchliwi
DIABEŁ W PASIASTYM STROJU ( XIII-XVIw)
- strój jednobarwny jest słabo udokumentowany ( ponieważ reprezentuje normę)
- paski posiadają bogatą dokumentacje ( ponieważ są przyczyną zamieszania , są odchyleniem od normy)
Skandal z zakonem Karmelitów
-w połowie XIII wieku we Francji wybuchł skandal ( Ludwik Święty powrócił do Paryża po wyprawie krzyżowej z braćmi zakonu Najświętszej Panny z góry Karmel a bracia noszą płaszcze w pasy)
-źródła nie są zgodne co do koloru sukni zakonnej ( brązowa, płowa, szara, czarna) są natomiast zgodne jeśli chodzi o płaszcz ( w pasy czy to biało- brązowe czy też rzadziej biało- czarne)
- bardzo wcześnie pojawiła się legenda a biblijnym i niebiańskim pochodzeniu owego płaszcza w pasy ( jakoby kopia płaszcza proroka Eliasza, mitycznego założyciela zakonu Karmelitów : wzięty do nieba na ognistym wozie, miał rzucić uczniowi Elizeuszowi swój wielki biały płaszcz , na którym pozostały wypalone promieniami słonecznymi ślady w postaci brązowych pasów ; w kulturze średniowiecza każdy płaszcz jest nosicielem znaków, a przekazanie płaszcza wiąże się z rytuałem przejścia w nowy stan)
-niektóre teksty z końca XIII wieku rozwijają interpretację symboliczną- płaszcz karmelitów ma cztery białe pasy, reprezentujące cztery cnoty kardynalne ( siłę , sprawiedliwość, ostrożność i umiarkowanie), rozdzielone trzema pasami brązowymi, oznaczającymi trzy cnoty ewangeliczne ( wiarę, nadzieję i miłość)
- w późniejszych dokumentach ikonograficznych znajdujemy najrozmaitsze przypadki: pasy wąskie i szerokie, pionowe, poziome i ukośne
-płaszcz braci zakonnych z Karmelu za bardzo się wyróżniał , stanowił naruszenie rorm
- karmelici stali się obiektem kpin i obelg( wytykano ich palcami, obrzucano wyzwiskami, wyszydzano z nich
- również w miastach angielskich , włoskich, prowansalskich i langwedockich, w doli9nie Renu i Rodanu nowo przybili karmelici też byli pośmiewiskiem
-oskarżano ich o obłudę , zachłanność i wiarołomstwo, widziano w nich sprzymierzeńców Szatana i Antychrysta
- papież Aleksander IV nakazał karmelitom zamienić płaszcz a pasy na jednobarwny ( spotkało się to z odmową)
- na soborze powszechnych w Lyonie w 1274 roku karmelici omal nie przypłacili istnieniem swojego nieprzejednania w sprawie płaszcza
- 1287 roku bracia postanowili zrezygnować z ,,pręgowanego” płaszcza na rzecz białej peleryny
Tkaniny pasiaste , czyli złe
- niektórzy XIX sto wieczni erudyci sądzili iż płaszcz zakonu karmelitów został odrzucony dlatego ,że wydawał się orientalną , muzułmańską szatą, odmianą pasiastej dżelady ( a więc ich płaszcz przypominał płaszcz niewiernych)
-od XVIII wieku sami karmelici tłumaczyli się niekiedy ,że ,,hańbiący płaszcz „ został im narzucony w Syrii przez władze muzułmańskie
- pasy czy to w stroju zakonnym czy w stroju kuglarza, czy na pludrach księcia , czy na rękawach kurtyzany czy na murach kościoła a nawet sierści zwierzęcia zawsze odbiegały od normy i wywoływały skandal
-od końca epoki karolińskiej historycy rozporządzają wieloma świadectwami dyskryminacyjnego charakteru pasków
- dekrety synodów diecezjalnych , zgromadzeń prowincjonalnych i soborów powszechnych zabraniały duchownym noszenia ubrań dwukolorowych , czy to zszytych z dwóch części czy pasiastych czy też w szachownicę
- mimo surowych kar zakazy te nie były zawsze respektowane
- Colin d'Aurrichier , szewc ,,o którym mówiono ,że jest duchownym” został skazany na śmierć za to ,że był żonaty i za to ,że ,, pojmano go w pasiastym ubraniu”
- kościół wydał wojne paskom , zwłaszcza w żywych kolorach
- pasiasty lub dwukolorowy strój był zalecany niektórym kategoriom ludzi potępionych czy odrzucanych przez ogół
- zwyczajowe prawo niemieckie z wczesnego średniowiecza zastrzegało noszenia takiego stroju dla bękartów , niewolników i skazańców
- w wielu miastach Europy południowej nakazywało się prostytutkom, kuglarzom, błaznom , katom , aby nosili pasiasty strój lub ( częściej) jakiś jego element : szal, suknie lub wstążkę
- zawsze chodziło z znak wizualny sygnalizujący wyłom od normy ( aby nie mylic ludzi wykonujących porządne zawody z tymi ,którzy wykonywali zawód niegodny)
- szczególnie w miastach niemieckich podobne nakazy dotyczyły trędowatych, kalek, heretyków i niekiedy Żydów oraz tych wszystkich , którzy nie są chrześcijanami
- każdy miał nosic strój odpowiadający jego płci, stanowi , czy randze społecznej
- we wrażliwości i systemach symbolicznych średniowiecza struktura prawie zawsze ma pierwszeństwo przed formą i barwą
- również w tekstach literackich poprzez paski wyróżniano negatywną postać ( już w łacińskiej literaturze epoki karolińskiej; powszechnie w XII i XIII wiecznych tekstach pisanych w języku potocznym i opowieściach dworskich ( wiarołomni rycerze, seneszalowie - samozwańcy, niewierne żony, nieposłuszni synowie, zdradzieccy bracia, okrutne karły)
- na obrazach ten sam schemat
Pludry świętego Józefa:
- przed rokiem tysięcznym strój w paski symbolizował w ikonografii Zachodu charakter pejoratywny
- pierwsze postacie noszące paski to bohaterowie biblijni ( Kain, Dalila, Saul, Szaweł, Salome i Judasz); pasiasty ubiór , tak samo jak rude włosy, był w Piśmie Świętym tradycyjnym atrybutem zdrajcy
- zdrajca z literatury to np. Galon z Pieśni o Rolandzie
- na obrazie, tak samo jak i na ulicy pasiasty strój wyróżnia ( oszuści, zbrodniarze, fałszerze, zbrodniarze , szaleńcy, niedorozwinięci,; kowale będący czarownikami, krwiożerczy rzeźnicy , chciwi młynarze, którzy głodzą ludność; muzułmanie, Żydzi, heretycy)
- paski nigdy nie występują same, łączą się lub przeciwstawiają z powierzchnią gładką lub wzorzystą
- czasami znaczenie pasków jest bardziej subtelne- wyrażające pewną ambiwalencję, dwuznaczność ( dobry przykład- ikonografia św. Józefa)
- przez długi czas na zachodzie św. Józef był na zachodzie postacią niedocenioną, zredukowaną do roli zwykłego kompana czy wręcz zawalidrogi
- w średniowiecznym teatrze religijnym jest po prostu śmieszny aby rozbawić widza ( przypisuje mu się wady , o których ewangelia nic nie wspomina: płupitę, niedołęstwo, skąpstwo, opilstwo)
-na obrazach , czy rzeźbionych czy rytych aż do konca średniowiecza św. Józefa ukazywano zwykle jako łysego, cherlawego starca , nigdy nie samego , nigdy nie na pierwszym planie
- dopiero w renesansie zaczyna się jego prawdziwa kariera związana częściowo z promocją świętej rodziny ( objawienie św. Józefa w Szulcu obok Kalisza, dlatego w Kaliszu jest sanktuarium św. Józefa i obraz św. Rodziny, dlatego też kaliskie pielgrzymki idą z buta do Częstochowy i wracają z buta do Kalisza- do Józefa; tego oczywiście nie było w tekście ale lokalny patriotyzm się włączył)
- św. Józef jako godny szacunku mężczyzna, jeszcze w pełni sił, przedstawiony w roli ojca
-od czasów kontrreformacji , jezuitom i sztuce barokowej św. Józef definitywnie staje się postacią pozytywną
- w wieku XV i XVI św. Józef nie jest tak bagatelizowany jak we wczesnym średniowieczu , ale nie cieszy się pełnym uznaniem ( przedstawienia św. Józefa w pasiastych pludrach)
-paski w ubierze Józefa wskazywały na jego różność ( mniej św. niż Najświętsza Panna , mniej zwykły niż ogół śmiertelników
Gładkie , pasiaste, we wzorek , plamiste
-każda powierzchnia, czy to naturalna, czy stworzona przez człowieka , zawsze jest nosicielką znaków klasyfikujących
- prawdziwie gładka gładka , jednolita powierzchnia jest rzadkością ( w przypadku wieku materiałów techniki średniowieczne nie pozwalały uzyskać powierzchni doskonale gładkiej, czystej i monochromatycznej
- artyści i rzemieślnicy obawiali się zbyt dużych pustych powierzchni i chetnie wykorzystywali cieniowanie, sztafirowanie i kreskowanie
-na monochromatycznej powierzchni umieszczano w regularnych odstępach małe figury geometryczne; wycięte z repertuaru heraldycznego: kropki, bezany, gwiazdy , pierścienie, krzyżyki, trefle, lilijki ( najczęściej figury są w kolorze jasniejszym niż barwa powierzchni służącej im za tło)
- powierzchnia wzorzysta ma w sobie coś uroczystego, majestatycznego, a nawet świętego
- najdoskonalszym przykładem średniowiecznego wzroku są barwy krolów Francji ( błękit w rozmaitych innych powierzchniach )
-plamy to wzorek nieregularny ( wyrażają one ideę nieładu, zamieszania, transgresji
- powierzchnia we wzorek ( sacrum), powierzchnia w palmy ( królestwo szatana)
-plamy na ciałach ludzi i zwierząt sugerują owłosienie, nieczystość lub chorobę ( krosty, wrzody)
-plamy sygnalizują upadek , wykluczenie ze społeczeństwa , przedsionek śmierci i piekła ( wzięło się np. od trędowatych)
- na obrazach demony i istoty szatańskie mają często ciało upstrzone plamkami ( stworzenia te bywają również w paski)
- paski mają mocniejszy akcent ,są rytmiczną , dynamiczną narracyjną powierzchnią, sugerująca akcję, przejście z jednego stanu w drugi ( na XIII wiecznych miniaturach ciała Lucyfera i zbuntowanych aniołów często pokrywają paski będące oznaką ich upadku, mają też wizualny akcent- przyciągają spojrzenie)
- w XV i XVI wiecznym malarstwie flamandzkim w centralnym lub ogniskowym punkcie obrazu czy malowidła widnieje niekiedy postać ubrana w pasiasty strój , na którą od razu pada wzrok oglądającego ( np. w Golgocie Bruegela wzrok pada na wieśniaka w pasiatym stroju)
- zwierzęta pręgowate budziły strach, były drapieżne , krwiożercze ( tygrys, hiena, lampart a nawet zebra - tylko dlatego ,że była w paski ;D)
- koń niejednolitej barwy przynosił ujmę jeźdźcowi
- zwierzęta o sierści pasiastej, lub łaciatej , trzymają stronę zwierząt rudowłosych
- słynna bestia z Gevaudan była opisywana jako wielki pręgowany wilk
- w średniowieczu często utożsamiano paski i plamami
Figura i tło: heraldyka pasków:
- Herby pojawiły się w XII wieku ( służyły rozpoznawaniu wojowników na polu bitwy lub w turnieju , były oznaką przynależności do wyższych warstw społeczeństwa)
- herby stanowiły znak tożsamości
- herby umieszczano na strojach cywilnych, wojskowych, pomnikach, meblach, tkaninach, ksiązkach , pieczęciach, monetach, wyrobach artystycznych i przedmiotach codziennego użytku
- herbów na których widnieją pasy jest mnóstwo
- w heraldyce ,, pas, pasowi nierówny”
- pasy umieszczane na autentycznych herbach ludzi czy rodzin są neutralne
- pasy na herbach przypisywanych postaciom literackim maja charakter pejoratywny
- w słownictwie heraldycznym nie wystepują słowa: pasy czy pasiasty ( wyróżnia się pasy wynikające z podziału pola i pręgi nakreślone na jednolitym tle
- w heraldyce prawdziwe paski to partitions ( takie, które łączą na jednym planie figurę i tło- wizualnie nie da się stwierdzić , który kolor jest kolorem figury , a który tła, a jednak powierzchnia nie jest jednolita, znika struktura warstwowa- taki efekt wykorzystywano również w malarstwie)
- herby utworzone z pasów poziomych to fasce , z pionowych pale , biegnących skosnie z lewa na prawo bande i z prawa na lewo barre ( 4 struktury powierzchni w heraldyce; czwarta z powodu rzadkości ma negatywną konotację)
- Burele- herb w pasy poziome , parzysta liczna powyżej 10
- Fasce- ploye kiedy linie brzegu są krzywe
- fasce-onde kiedy są faliste
- fasce -crenele kiedy są łamane
- fasce-dentele kiedy są zębate
- fasce-vivere kiedy zęby są wyraźniejsze ( system jest nieskończony , a kod zawsze otwarty)
- w heraldyce posługiwano się pasami i powierzchniami w pasy,żeby obrazowo przedstawić związki pokrewieństwa
- w Andach tkaniny w paski lub w misterne prążki o niejednakowym splocie pozwalają rozróżnić poszczególne plemiona, klany i grupy rodzinne
- w heraldyce struktura zawsze góruje nad formą
OD POZIOMU DO PIONU I Z POWROTEM (XVI_XIXw)
- w czasach nowożytnych paski stopiowo zmieniają charakter ( nie tracą do końca żadnej ze swych dawnych cech , zyskują nową formę i nowe znaczenie)
-paski znajdują zastosowanie w emblematyce w dekoracji wnętrz , meblarstwie, higienie, życiu codziennym i w marynarce
- w epoce romantyzmu pojawiją się ,,dobre” paski
- przestają dominować paski poziome
- paski stają się trójbarwne , czterobarwne a nawet wielobarwne
- paski przestają być diaboliczne
Od pasków diabolicznych do domowych:
- paski stopniowo stają się oznaką służby domowej i symbolem podporządkowana ( pałacowi, kuchenni, stajenni, usługujący di stołu…)
w wieku XII paski przechodzą na ubrania tych wszystkich , którzy pełnia jakieś funkcje na dworze ( podczaszy, pokojowi, łowcy, sokolnicy, heroldzi, błazny ,muzykanci)
-stopniowo powstała równoważność miedzy ubiorem heraldycznym dwuczęściowym - to znaczy podzielonym wzdłuż na dwie połowy w róznym kolorze a ubraniem w paski
- miedzy początkiem XV wieku a połową XVI wiekiem moda na paski domowe osiągnęła apogeum ( mężczyźni i kobiety)
- moda na czarnych służących ( ubiór w paski)
- łaczenie Murzyna z paskami utrwaliło się w malarstwie
- w Anglii ubierano lokajów w żółto- czarne prązki
-przedłużeniem pasków średniowiecznych są mundury