Procesy emocjonalne i ich charakterystyka

EMOCJE:
Psychologia miała i wciąż ma kłopoty ze zdefiniowaniem terminu emocja. Na podstawie pracy holenderskiego badacza autorytetu w dziedzinie emocji N. Frijdy (1986) przedstawić można trzy takie właśnie robocze definicje:

1. Emocja - jest zwykle wynikiem świadomej lub nieświadomej oceny zdarzenia jako istotnie wpływającego na cele lub interesy przedmiotu. Emocja jest odczuwana jako pozytywna jeśli zdarzenie jest zgodne ze wspomnianymi celami i interesami, a negatywna - jeśli jest z nim niezgodna.

2. Istotą emocji jest uruchomienie gotowości do realizacji programu działania. Emocja uruchamia priorytet dla określonego działania lub kilku działań, któremu nadaje status pilnego. Tym samym program taki może przeszkadzać w realizacji innych aktualnie przez przedmiot realizowanych programów o charakterze poznawczym lub behawioralnym. Poszczególne emocje uaktywniają odmienne programy działań.

3. Emocja jest zwykle doświadczana jako szczególny rodzaj stanu psychicznego. Często towarzyszą jej lub następują po niej zmiany somatyczne, ekspresyjne, mimiczne i pantonomiczne oraz reakcje o charakterze behawioralnym.

Emocja - jest subiektywnym stanem psychicznym, uruchamiającym autorytet dla związanego z nią programu działania. Jej odczuwaniu towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresyjne, mimiczne i pantonomiczne oraz zachowania.

„W jaki sposób powstają emocje?”
Charakterystyczne jest to, że rzadko pojawiają się w sposób zupełnie niezrozumiały, niewytłumaczalny i nagły. Zwykle są powodowane, potem przebiegają, a następnie powodują różnego rodzaju konsekwencje.

Emocje, silne wzruszenie, podniecenie, przeżycie - związane z tym, że człowiek jest systemem reagującym na siebie i na swoje stosunki z otoczeniem. Mają swój znak (+) - rozkosz, przyjemność, zadowolenie lub (-) - cierpienie, przykrość, niezadowolenie.

Emocje wywoływane są przez różne czynniki, a reakcje emocjonalne są różnorodne: jedne wywołują tendencje do reagowania w określonym kierunku (np.: ciekawość i podejmowanie czynności badawczych; strach - ucieczka lub znieruchomienie; gniew - atak), inne emocje wyrażają się reakcjami ekspresyjnymi, takimi jak radość, żal, przykrość.

Emocje są wywoływane przez:

1. Bodźce pierwotne tj. te, które pochodzą od narządów zmysłowych lub wewnętrznych i związane są z zaspakajaniem potrzeb i z procesami patologicznymi - mogą one wywoływać niespecyficzny stan ogólny przyjemny lub przykry.

2. Bodźce wtórne tj. te, które są przez doświadczenie, a związane są z bodźcami pierwotnymi ( bezwarunkowymi).

3. Bodźce kinestatyczne tj. te, które związane są z własnymi czynnościami (np.: nadmierna aktywność, długotrwała bezczynność).
Siła emocji jest tym większa, im większe przeszkody wewnętrzne muszą być pokonane (np.: zasady, normy, kary) aby powstrzymać od wystąpienia reakcji emocjonalnych.

Emocje to smutek, gniew, złość, nienawiść - pochodna stosunku informacji wywołanych z zewnątrz. Zaspokojenie potrzeb lub nie zaspokojenie potrzeb wywołuje pojawienie się emocji. Emocje i uczucia to przeżywanie stosunku do otoczenia i samego siebie. To zabarwienie emocjonalne wszelkich innych reakcji.

Emocje ujawniają się w konkretnych sytuacjach:

1.sutuacje ograniczenia (gniew),

2.sytuacje zagrożenia (strach),

3.sytuacje pozbawienia (smutek, żal),

4.sytuacje zaspokajania (radość).

Emocje są wprost proporcjonalne do oceny sytuacji. Każda emocja i uczucia są bezpośrednie, natomiast od momentu rozumienia mowy, to są one pośrednie. Uczucia mają charakter ponadczasowy, natomiast pierwotne trwają tak długo jak będzie działać bodziec.

Cechy emocji:

- intensywność, czyli biegun (+ radość, - zniechęcenie),

- treść, czyli umiejętność różnicowania emocji.

Każdy człowiek ma swoją krzywą emocji, temperament. Intensywność emocji zależy od siły pobudzania układu nerwowego.

Objawy emocji: zmiany funkcjonowania narządów wewnętrznych:

1.zmiany w układzie krążenia (ciśnienie, naczynia krwionośne, serce),

2.zmiany w układzie oddechowym (spowalnianie, przyspieszanie),

3.zmiany w układzie mięśniowym (przypływ, bądź odpływ energii),

4.zmiany w układzie pokarmowym (blokada trawienia),

5.zmiana w czynnościach wydalniczych (pot, łzy),

6.zmiany w prądach czynnościowych (inny wykres prądów, skaczące prądy czynnościowe),

7.zmiany a mimice, pantomimice,

8.zmiany w głosie (zmiana tonacji głosu),

9.zmiany w wypowiedziach słownych.

Rodzaj emocji z punktu widzenia fizjologicznego: pierwotne i wtórne. Gatunkowe: reakcje związane z zaspokojeniem niższego rzędu, powstają poprzez bodźce bezpośrednie, wiążą się z zaspokajaniem potrzeb biologicznych, trwają tak długo jak długo działa bodziec, który je wywołał. Zaspokajanie potrzeb wywołuje powstanie bieguna dodatniego, aktywizowane są przez środki podkorowe. Kora mózgowa: emocje wyższe, uczucia, pełni rolę magazynu wyuczonych reakcji, które mogą się aktualizować, precyzję i dobrą aktywizacje, jest źródłem tylko dla ludzi.

Uczucia - schemat działania:

1.ocena bodźca,

2.pobudzenie ośrodków podkorowych,

3.uruchomienie narządów wykonawczych.

Podział emocji ze względu na aktywność, post emocjonalność:

- propulsywne: takie, które wywołują chęć zbliżenia się do źródła, które czujemy się dobrze, które wywołało tą aktywność, pozytywne, nagroda.

- repulsyjne: uciekamy od źródła, które wywołało negatywne przeżycie, kara.

Te dwie emocje, to emocje związane z wychowaniem. Nagrody i kary mają dużą wartość. Emocja jest głównym czynnikiem powstawania motywów.

MOTYWACJE:
Psychologia motywacji próbuje wyjaśnić co skłania istoty żywe do ruchu i utrzymania wybranego kierunku, przynajmniej przez jakiś czas. Pojęcie motywacji nie zawsze jest używane w takim samym znaczeniu. Psychologowie motywacji są zgodni co do tego, że zachowanie motywowane jest na konkretny cel, i że zawsze idzie w parze z uaktywnieniem się organizmu. Termin motywacja stosowany jest w psychologii do opisu wszelkich mechanizmów odpowiedzialnych za uruchomienie, podtrzymanie i zakończenie zachowania. Dotyczy on zarówno mechanizmów, zachowań prostych jak i zachowań złożonych, zarówno mechanizmów wewnętrznych jak i zewnętrznych, afektywnych i poznawczych. Podejście ewolucyjne do motywacji zawiera dwa bliskie choć akcentujące własną odrębność nurty, nurt etologiczny (wcześniejszy) i nurt socjobiologiczny. Oba wywodzą się od Darwina.

Motywacje w etologii pojmuje się jako gotowość do wykonania pewnego utrwalonego wzorca zachowania ( fixed action patten). Podstawowe pojęcia teorii to INSTYNKT (lub popęd). Utrwalony wzorzec zachowania oraz wrodzony mechanizm wyzwalający zachowanie.
Instynkt to biologicznie ukształtowany stereotypowy wzorzec zachowania mechanizmu.
Wrodzony mechanizm wyzwalający - nie wymagający uczenia się bodziec lub zespół bodźców stanowiący konieczny i wystarczający warunek wystąpienia zachowania instynktowego.

Wśród wielu możliwych sposobów klasyfikowania funkcji umysłowych człowieka jeden z najpowszechniejszych przyjmowanych opisuje trzy oddzielne obszary: poznanie (myślenie), emocje (odczuwanie) i motywację (wolę). Emocje to najważniejsza i najdokładniej badana forma odczuwania, motywacja zaś to po prostu inna nazwa woli.

Co wspólnego mają ze sobą emocje i motywacje? Odwołując się do interpretacji dychotomii wiedza - pragnienie, według Duffy'ego, obie są bardziej przepełnione intensywnością i energią niż kierunkiem i informacją. Intuicyjnie wydaje się, że obie w jakimś stopniu nas przenoszą jak wynika z łacińskiego rdzenia wyrazów (movere- przenosić poruszać.).

Emocje i motywacje zależą od związku między organizmem a jego środowiskiem. W przypadku emocji istnieje nacisk na wartościujący aspekt tego związku, czyli na to, jak dana sytuacja sprawia, że człowiek coś odczuwa. W przypadku motywacji zwraca się uwagę na to, jak człowiek zachowuje się wobec sytuacji, która budzi jego zainteresowanie. Istnieją wyraźne związki pomiędzy emocjami a motywacją, ponieważ ocena sytuacji decyduje o wyborze działania: sympatia zakłada przyciąganie, natomiast niechęć odpychanie. Innymi słowy emocje często poprzedzają zjawisko motywacji, sygnalizują nasze skłonności do działania w szczególny sposób wobec konkretnych części środowiska i odpowiednio, jeślinasze wysiłki prowadzą do osiągnięcia zamierzonego celu, to zwykliśmy oceniać wynik pozytywnie, jeśli zaś nasze działania są daremne, to emocje będą raczej negatywne. Emocje mogą więc działać jako nagroda i kara dla umotywowanego zachowania. Wieloma ludzkimi zachowaniami prawdopodobnie rzeczywiście kierują afektywno-regululacyjne cele związane z jedną lub drugą formą. Często wykonujemy jakieś czynności, ponieważ przewidujemy, że dzięki temu poczujemy się lepiej. Co więcej, po wykonaniu czynności, która prowadzi do przyjemnych, afektywnych skutków, jesteśmy skłonni zachować się podobnie w przyszłości, zgodnie z prostymi zasadami wzmocnienia. Ale hedonizm tego rodzaju nie może wyjaśnić wszystkich przypadków zmienności zjawisk motywacyjnych, wiadomo przecież, że usiłujemy również osiągnąć bardziej abstrakcyjne cele, jak władza czy wiedza. Choć niektórzy teoretycy wierzą, że zasada przyjemności pośrednio działa nawet w tych przypadkach, czasami zadowolenie bywa odwlekane niemal bez końca.

Motywacja obejmuje wiele połączonych ze sobą procesów, wśród których znajdziemy biologiczne zdefiniowane popędy i pragnienia, nabyte sympatie i awersje oraz spełnienie świadomych intencji. Kompletne wyjaśnienie jakiegokolwiek zjawiska dotyczącego motywacji zawsze wymaga odwołania się do interakcji między czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi, zarówno do instynktu, jak i do uczenia, choć oczywiście w pewnych przypadkach niektóre czynniki mogą być ważniejsze.

Emocje są wyrażone jako zespół mniej lub bardziej zintegrowanych elementów, zwykle zawierający następujące cztery czynniki: ocena poznawcza, reakcja ciała, skłonność do działania i ruchy ekspresyjne. Składnik najbliższy rdzeniowi emocji to ocena poznawcza, czyli proces za pomocą którego interpretuje się i ocenia osobiste znaczenie bieżącego spotkania ze środowiskiem. Ocena w dużym stopniu decyduje o jakości i intensywności doznawanych emocji i bezpośrednio prowadzi do motywacji. Na przykład, jeśli oceniamy, że w danej sytuacji pojawiło się coś niepomyślnego z powodu działań lub lekceważenia ze strony innej osoby, jeśli skutki tego mają dla nas duże znaczenie, to natychmiastową reakcją będzie prawdopodobnie gniew. Odczuwanie gniewu zwykle prowadzi do chęci uderzenia sprawcy, dosłownie lub w przenośni, co może być wyrażone za pomocą odsłonięcia zębów i przyjęcia postawy nachylonej do przodu. Zatem ocena sytuacji osobistej nieubłagania prowadzi do pewnych skłonności motywacyjnych.
W granicach, w jakich ocena ta jest procesem poznawczym, oferowane wyjaśnienie sugeruje, że emocje są blisko związane z poznaniem.

Związek pomiędzy głodem i jedzeniem jest szczególnym przykładem ogólnego związku pomiędzy afektem a zachowaniem. Głód dostarcza sygnałów, które informują o konieczności jedzenia podobnie jak stany emocjonalne informują o potrzebie odpowiedniego działania. Intensywność tych sygnałów zależy nie tylko od bezpośredniej rejestracji potrzeby jedzenia, ale również od przyjętych zwyczajów kulturowych dotyczących częstości i pór spożywania posiłków oraz bodźców zewnętrznych, które stymulują odpowiednie wrażenia. Oczywiście na jedzenie mogą wpływać poza głodem inne czynniki. Na przykład wielu ludzi twierdzi, że jedzenie pełni funkcję pocieszenia, pomaga złagodzić nieprzyjemne emocje. W innych sytuacjach jedzenie lub powstrzymywanie się od niego może być motywowane przez inne czynniki, jak w przypadku obżarstwa na konkursach lub postów religijnych. Oczywiście motywacja kryjąca się nawet za prostymi zachowaniami biologicznymi jak jedzenie nie zależy tylko od samoregulujących się, automatycznych procesów.

Badania wykazują, że kiedy inni ludzie przyglądają się uważnie czyjejś pracy, jej wykonanie będzie lepsze w przypadku zadań łatwych i gorsze w przypadku zadań trudnych. Na ogół sama obecność ludzi przyczynia się do zwiększenia możliwych emocjonalnych kosztów porażki i do podkreślenia emocjonalnych korzyści płynących z sukcesu. W sytuacjach międzyludzkich jesteśmy obiektami nagród i kar zależnych bezpośrednio od wyników działania. Musimy zatem być przygotowani, aby przyjąć konsekwencje reakcji obserwatorów na nasz sukces lub porażkę. I podobnie, jeśli inni wykonują to samo zadanie, to mogą zrobić to lepiej lub gorzej od nas, powodując, że nasze wykonanie wyda się przez porównanie lepsze lub gorsze. A zatem rzeczywiste jak i przewidywane emocje mogą odgrywać rolę w ujawnieniu motywacyjnej dramaturgii społecznej.

Podobnie jak w przypadku jedzenia, na apetyt seksualny wpływają poza podstawowymi procesami fizjologicznymi również czynniki społeczne i emocjonalne. Na przykład możemy podjąć aktywność seksualną, aby zmniejszyć lęk, potwierdzić własną męskość lub kobiecość, po prostu robimy to w zamian za pieniądze, dla fizycznej przyjemności lub też dlatego, że jesteśmy biologicznie zaprogramowani do rozmnażania się. Zgodnie z tym doznania seksualne mają oczywiste podłoże neurochemiczne, ale w dużym stopniu zależą również od indywidualnej interpretacji poznawczej i kulturowej wiedzy na temat akceptowanych sposobów kontaktu. Ludzie dorośli często ograniczają kontakty seksualne do mniej lub bardziej stałych związków, a reguły zobowiązań są otwarcie lub domyślnie uzgodnione przez partnerów, z uwzględnieniem konwencji społecznych.

Emocje łączą się z aktem seksualnym na wiele sposobów. Uprawianie seksu może być sposobem wyrażenia uczuć wobec partnera, jak również źródłem zadowolenia emocjonalnego. Panuje ogólne przekonanie, że niektóre stany emocjonalne zmniejszają popęd seksualny, podczas gdy inne afekty, jak rozbawienie, mogą ułatwiać reakcję seksualną.

Stres jest kolejnym zjawiskiem psychobiologicznym, w którym uznanie, że wymagania sytuacyjne są większe niż dostępne rezerwy. Uważa się, że nieprzyjemne psychologiczne sytuacje pobudzają układy biologiczne przeznaczone do tego, aby stawić opór nagłym fizycznym zagrożeniom. Rodzaj stresora może decydować o stopniu i jakości jego wpływu. Dlatego różne stresory mogą wywoływać różne typy reakcji. Na przykład uważa się, że procesy radzenia sobie zmieniają się zależnie od tego, czy daną sytuację ocenia się jako możliwą lub niemożliwą do opanowania. Kiedy potrafimy ją opanować bardziej właściwe jest bezpośrednie działanie, które ma na celu naprawienie stresowych aspektów sytuacji. Natomiast gdy nie potrafimy opanować sytuacji, ludzie mogą jedynie zmienić własne reakcje afektywne wobec tego co się wydarzyło i próbować poczuć się lepiej.

EMOCJE- powstają w wyniku doświadczeń ważnych dla naszego życia albo dobrego samopoczucia. Zwykle definiuje się je w psychologii jako złożone zmiany zachodzące w fizjologii naszego organizmu oraz w procesach poznawczych i w obserwowalnym zachowaniu, w wyniku doświadczeń, które spostrzegane są przez nas jako ważne.

Każda emocja posiada swój znak, natężenie oraz określoną treść.

Ze względu na znak, wyróżniamy emocje pozytywne (znak dodatni, np. radość, zachwyt) oraz negatywne (o znaku ujemnym, np. strach, rozpacz, itd.).

Emocje o tym samym znaku różnią się od siebie swoją intensywnością czyli natężeniem. Przykładowo lubienie kogoś jest emocją o mniejszym natężeniu niż np. uczucie miłości. Emocje o niskim natężeniu nazywane są nestracjami, zwykle mają charakter przejściowy, szybko ulegają zmianom. Z kolei emocje intensywne są bardziej trwałe.

By móc budować udane relacje z innymi ludźmi, musieliśmy nauczyć się komunikować innym nasze odczucia i rozszyfrowywać emocje innych. Ekspresja emocji oznacza sygnalizowanie innym naszych stanów emocjonalnych, proces ten może przybierać różne formy:

- językową (słowa opisujące emocje, metafory, przysłowia, analogie funkcjonujące w danym języku, emocjonalne wykrzykniki, itp.).

- niewerbalną, która obejmuje:

• mimikę (wyrazy twarzy)

• pantomimikę (postura)

• gestykulację

• proksemikę (operowanie przestrzenią)

• prozodię głosu (intonacja, tempo mówienia).

W poszczególnych kulturach zwykle spotkamy się z odmiennymi sposobami wyrażania emocji, szczególnie w zakresie kodu niewerbalnego. Przykładowo kraje śródziemnomorskie uważane są za kultury otwarte, bardziej impulsywne w wyrażaniu swoich emocji w porównaniu do innych krajów, w większym stopniu wykorzystują bowiem gestykulację, operują mniejszymi dystansami w kontaktach z innymi ludźmi.

Poza tym poszczególne kultury ustalają pewne niepisane normy określające w jakich sytuacjach społecznych okazywanie jakich emocji jest najbardziej stosowne.

Niektórzy badacze, spośród których najbardziej znany jest Paul Ekman, uważają jednak, że istnieje grupa uniwersalnych emocji, które wszyscy ludzie na Ziemi stosują i rozumieją tak samo. Te emocje podstawowe są wyrażane przez ludzi z całego świata w podobny sposób i są przez nich rozpoznawane na podstawie wyrazu twarzy.

W mówieniu o ludzkich stanach emocjonalnych często używamy zamiennie takich terminów, jak emocja, uczucie, nastrój. Tymczasem według specjalistów wszystkie te pojęcia różnią się od siebie znaczeniem. Przykładowo uczucie definiowane jest jako rodzaj emocji, która ma bardziej trwały charakter i nie ulega częstym zmianom, to np. przyjaźń. Natomiast nastrój to również stan emocjonalny, który utrzymuje się przez dłuższy okres czasu i który charakteryzuje się słabym natężeniem, np. nastrój melancholiczny.

MOTYWACJA - oznacza wszelkie procesy biorące udział w uruchamianiu, kierowaniu, podtrzymywaniu i kończeniu zachowania. Procesy motywacyjne obejmują również preferencję jednej aktywności nad inną, a także energię wkładaną w daną aktywność i jej trwałość.

Siła motywacji jest określana na podstawie pewnych wskaźników, takich jak:

- poziom aktywności,

- tempo i szybkość uczenia się,

- odporność danej reakcji na wygaszanie,

- preferencje jednej aktywności nad inną.

Motywacja może posiadać znak dodatni (wtedy dążymy do jakiegoś upragnionego stanu rzeczy) lub ujemny (unikamy podjęcia jakiejś aktywności).

Wielkość motywacji określana jest poprzez ilość energii, jaką wkładamy w wykonywanie różnych czynności.

W psychologii stworzono wiele teorii opisujących procesy motywacyjne, jednak żadna z nich nie wyjaśnia tych mechanizmów w sposób wyczerpujący. Przykładowo teoria instynktu zakłada, że ludzkim postępowaniem kierują instynkty czyli pewne wrodzone skłonności organizmu. Zgodnie z tym podejściem człowiek nie może do końca kierować swoimi zachowaniami, które mają charakter reakcji odruchowych. Podobny pogląd reprezentował S. Freud, który uważał, że instynkty kierujące ludzkim zachowaniem nie mają określonego celu, ani kierunku. Poza tym często pozostają nieuświadamiane, mimo to wpływają na naszą aktywność oraz na nasze świadome myśli.

Inna koncepcja- teoria "pobudzenia" mówi, że u źródeł procesów motywacyjnych leżą zmiany poziomu pobudzenia. Na podstawie licznych badań ustalono, że osiągnięcie wysokiego poziomu wykonania danego zadania możliwe jest jedynie wtedy, gdy towarzyszy mu optymalny poziom pobudzenia, tzn. nie za niski ani nie za wysoki. Tę zależność ilustrują prawa Yerkesa- Dodsona:

I prawo- poziom wykonania zadania zmienia się wraz poziomem pobudzenia. Wyższy poziom pobudzenia zwiększa poziom wykonania, ale tylko do pewnego stopnia. Po przekroczeniu tego momentu poziom wykonania spada wraz ze wzrostem motywacji. Najlepszy jest więc optymalny poziom pobudzenia.

II Prawo- poziom wykonania zadania trudnego spada, a poziom wykonania zadania łatwego wzrasta, w sytuacji gdy wzrasta pobudzenie. Obrazuje to funkcja o kształcie odwróconego "U".

Emocje ich istota, źródła, cechy i rodzaje?

---