Rozdział 9 Pervin
Biologiczne podstawy osobowości Ćw. 5

Temperament: Problem psychofizyczny od czasów dawnych do współczesnych

Pojęcie temperamentu odnosi się do różnic indywidualnych w jakości emocji, które pojawiają się wcześnie, pozostają względnie stałe, są dziedziczone i oparte na procesach biologicznych.

Cechy konstytucjonalne i temperament : wczesne poglądy

1. Hipokrates i Galen twierdzili że 4 żywioły są reprezentowane w ludzkim ciele przez 4 płyny(krew, czarną żółć, i flegmę), odpowiadając kolejno temperamentowi: sangwinicznemu, melancholicznemu, cholerycznemu i flegmatycznemu; różnicom indywidualnym odpowiada dominacja u ludzi tego bądź innego spośród 4 płynów.

2. Gall założyciel frenologii, będąca próbą zlokalizowania obszarów mózgu odpowiedzialnych za różnorodne aspekty funkcjonowania emocjonalnego i zachowaniowego.

3. Kretschmer wyróżnił 3 podstawowe typy budowy ciała:

• Pyknik(otyły, okrągłej budowy- podatny na psychozę maniakalno-depresyjną, wiązany z ekstrawersją),

• Atletyk(dobrze umięśniony, silnej budowy),

• Astenik(wątły, szczupłej budowy- podatny na schizofrenię, wiązany z introwersją)

• Badania obarczone błędami metodologicznymi

4. Sheldon zajmował się psych. konstytucjonalną; twierdził że każda osoba ma wrodzoną pewna podstawową strukturę biologiczną(budowę ciała), determinująca jej temperament, 3 somatotypy:

• Typ endomorficzny(grubasek)-preferencja fizycznej wygody, preferencja jedzenia, przyjacielskość- (wiscerotonia), zadowolenie z siebie, w wypadku kłopotów potrzeba towarzystwa innych ludzi,

• Typ mezomorficzny(mięśniak): asertywność, preferencja fizycznych przygód(somatotonia), energiczność, upodobanie do dominowania, pragnienie władzy, preferencja ryzyka i szansy, współzawodnictwo

• Typ ektomorficzny(szczupły) związany z wymiarem temperamentu cerebrotonią(powściągliwość, lękliwość, introwersja), oprócz tego „typ ten wrażliwy na ból chroniczne zmęczenie

• Sheldon odkrył rzeczywiście korelacje pomiędzy budowa ciała i temperamentem; ale nie można wyeliminować że korelacje te były oparte bardziej na doświadczeniu niż na biologii(ludzie o różnych typach budowy ciała są nagradzani za różne zachowania

Cechy konstytucjonalne i temperament: Badania podłużne

1. Badania Thomasa i Chess

• Śledzili losy 100 dzieci od urodzenia do adolescencji

• Określili 3 typy temperamentu dziecka: grzeczne dzieci które chętnie się bawiły i łatwo przystosowywały, trudne dzieci, które były negatywnie nastawione i przystosowywały się z trudem i wolno rozgrzewające się dzieci, które miały niska reaktywność i umiarkowane reakcje

• Istnieje pewien wskaźnik dopasowania pomiędzy temperamentem dziecka a środowiskiem tworzonym przez rodziców

Buss i Plomin określili 4 typy wymiarów temperamentu:

• Emocjonalność- latwość pobudzenia w sytuacjach niepokojących, ogólna nerwowość

• Aktywność- tempo i energiczność zachowań motorycznych bycie cały czas w ruchu, niecierpliwość

• Towarzyskość- orientacja na inne osoby, łatwość zaprzyjaźniania się przeciwstawiona nieśmiałości

• Impulsywność- niezdolność do hamowania lub kontroli zachowania, popędliwość, łatwość nudzenia się- ten wymiar został odrzucony

• Temperament wykazuje empirycznie stwierdzona ciągłość w czasie i jest w znacznej mierze dziedziczony

• Badania te nie mają waloru rozstrzygającego- oszacowanie przez rodziców

Cechy konstytucjonalne i temperament : badania Kagana nad dziećmi zahamowanymi i niezahamowanymi.

1.Kagan wyróżnił 2 profile zachowania w zakresie temperamentu:

• Zahamowane reaguje na nieznane osoby i zdarzenia powściągliwe, lękiem i unika ich

• Niezahamowane wydaje się zadowolone z tych sytuacji, które były stresujące dla zahamowanego dziecka, często wtedy się uśmiecha

• Dzieci dziedziczą różnice w biologicznym funkcjonowaniu, które prowadza do mniejszej lub większej reaktywności na nowe bodźce, i że te wrodzone różnice są stałe, wysoka reaktywność=> dzieci zahamowane-około 20%, 40% dzieci nisko reaktywnych, 40%mieszane

• Nagrywał on zachowania dzieci na wideo, oprócz obserwacji zachowania uzyskano pomiar również zmiennych fizjologicznych takich jak puls ciśnienie krwi w odpowiedzi na nieznajome sytuacje

• On również potwierdził stałość temperamentu(nie jest to wyrok dużo zależy od środowiska), podstawa tych różnic jest biologia

Cechy konstytucjonalne i temperament

1. Jedną z niezwykłych właściwości temperamentu jest wpisana weń plastyczność, która pozwala nam na przystosowanie się do życiowych przeszkód i wyzwań.

Teoria ewolucji i osobowość : współczesna synteza, część I

1. Biologowie i psychologowie wyróżniają dwa rodzaje wyjaśnień:

• Przyczynowo ostateczne wskazują wyjaśnienia związane z ewolucją, to znaczy informujące, dlaczego dane zachowanie wyewoluowało i jakiej funkcji adaptacyjnej służyło

• Przyczynowo bliższe odwołują się do procesów biologicznych działających w organizmie w czasie gdy obserwowano zachowanie

Podstawowe składowe natury człowieka można zatem ująć w kategoriach mechanizmów psychicznych wykształconych w toku ewolucji, które maja wartość przystosowawczą, zakładając przetrwanie i sukces reprodukcyjny

• Ważny jest sukces reprodukcyjny czyli przekazywanie genów

• Mechanizmy psychiczne wykształcone w toku ewolucji maja wartość przystosowawczą raczej dla sposobu życia przed wiekami(preferencje smakowe dla cukru i tłuszczu)

• Mechanizmy psychiczne powstałe w toku ewolucji maja wartość przystosowawczą w odniesieniu do konkretnych zadań lub problemów, w określonym kontekście(nie odczuwamy ciągle zazdrości, lecz czujemy ja w szczególnych okolicznościach)

Różnice miedzy kobietami a mężczyznami w kryteriach doboru partnera

1. Teoria inwestycji rodzicielskich- kobiety inwestują w potomstwo więcej niż mężczyźni, ponieważ przekazują swoje geny mniejszej liczbie potomstwa, maja większe „ koszty wymiany”=> kobiety są bardziej wybredne w doborze partnera niż mężczyźni.

2. Kobiety i mężczyźni kierują się różnymi kryteriami w doborze partnera; mężczyźni koncentrują się bardziej na potencjale reprodukcyjnym partnerek(tj. młodość), a kobiety na potencjale partnera do dostarczenia zasobów i opieki.

3. Mężczyźni w większym stopniu zwracają uwagę na rwali seksualnych(bo nie są do końca pewni czy to ich potomstwo) i większa wagę przywiązują do dziewictwa partnerki.

4. Kobiety będą się bardziej przejmować niż mężczyźni emocjonalnymi związkami i zagrożeniem utraty zasobów.

Teoria ewolucji i pięcioczynnikowy model osobowości

1. Współcześnie wielu teoretyków cechowych ujmuje model pięcioczynnikowy, i ogólnie cechy, z perspektywy ewolucyjnej.

2. Hipoteza leksykalna Goldberga- nazwy cech pojawiły się po to aby pomóc kategoryzować ludziom zachowania mające podstawowe znaczenie dla ludzkiej kondycji.

• Ludzie zadają pięć podstawowych pytań, gdy wchodzą w interakcje z inną osobą, pytania te odpowiadają cecha modelu pięcioczynnikowego

3. Ważne różnice indywidualne, zgodnie z teoria ewolucji, istnieją dlatego, że odgrywały jakąś role w procesie ewolucji droga doboru naturalnego.

4. 98% naszych genów jest wspólnych z małpami człekokształtnymi

Geny i osobowość współczesna synteza, część II

1.Geny zawierają informację która ukierunkowuje biologiczny rozwój organizmu.

Genetyka zachowania

1. Wpływem genów na zachowanie zajmują się genetycy zachowania, genetycy zachowania stosują trzy podstawowe metody dla ustalenia związków geny-zachowanie :

Metoda selektywnej hodowli

1. Prowadzone sa na zwierzętach, wybiera się zwierzęta posiadające wymagającą cechę i następnie ją rozmnaża.

2. Daje możliwość poddanie różnych ras zwierząt odmiennym doświadczeniom rozwojowym, oddzielenie wpływu różnic genetycznych oraz środowiskowych na zaobserwowane później zachowanie

Metoda bliźniąt

1.Bliźnięta identyczne rozwijają się z tej samej zygoty i są identyczne genetycznie, bliźnięta rzekome rozwijają się z 2 oddzielnych zygot i ich podobieństwo genetyczne odpowiada podobieństwu dowolnej pary rodzeństwa, które przeciętnie mają 50 procent genów wspólnych

• Różnice między bliźniętami identycznymi są wynikiem oddziaływania środowiska, a różnice między bliźniętami dwujajowymi są określone prze geny.

• W rzeczywistości nawet bliźnięta identyczne mogą mieć różne doświadczenia związane z odmiennymi warunkami życia płodowego, w rezultacie w momencie urodzenia mogą mieć różne charakterystyki, i przecież bliźnięta rzekome mogą nie doświadczać tego samego środowiska

• Metoda bliźniąt została rozszerzona o rozważania podobieństw i różnic pomiędzy bliźniętami monozygotycznymi wychowanymi razem i wychowanymi w różnych środowiskach

Metoda adopcyjna

1. Zakres podobieństwa dzieci do ich biologicznych rodziców wskazuje na czynniki genetyczne, podczas gdy zakres podobieństwa do ich przybranych rodziców jest wskaźnikiem czynników środowiskowych.

Współczynnik odziedziczalności

1.Współczynnik odziedziczalności h2- jest oszacowaniem proporcji zmienności danej charakterystyki, mierzonym w szczególny sposób, na konkretnej populacji, która można przypisać zmienności genetycznej.

• Zmienność nie wyjaśniona przez czynniki genetyczne jest wyjaśniana zmiennością środowiskową.

• Współczynnik odziedziczalności odnosi się do konkretnej badanej populacji, czyli nie jest ustaleniem tego w jakiej części charakterystyka jest dziedziczna

Odziedziczalność osobowości ustalenia

1. Trudno jest znaleźć cechy psychologiczne których badania z duża rzetelnością wykazywałyby brak wpływów genetycznych.

2. Najnowsze oszacowania ogólnej odziedziczalności osobowości wynoszą w przybliżeniu około 40 % ale to nie znaczy że 40% jakiegoś aspektu czyjeś osobowości jest dziedziczone

3. Krytyka kierowana pod adresem badań z zakresu badań genetyki zachowania dotyczy tego, że większość z nich jest oparta na metodach kwestionariuszowych w formie samopisów (jednak potwierdzono trafność tych badań)

Niektóre istotne zastrzeżenia

1. Współczynnik osobowości jest statystyką odnosząca się do populacji, która podlega zmianom w zależności od tego, jaka charakterystykę mierzymy, jak ją mierzymy itp.

2. Jeśli nawet coś jest całkowicie zdeterminowane przez dziedziczność , to nie oznacza to wcale że nie może ulec zmianie pod wpływem środowiska

3. Badania Coopera i Zubecka, pokazują interakcje geny- środowisko, dzięki metodzie selektywnej hodowli(szczury tępe, i bystre i wpływ środowiska ubogiego lub bogatego w stymulacje)

Środowisko wspólne i specyficzne

1. Środowiska wspólne to takie, które mam np. rodzeństwo, ponieważ dorasta w tej samej rodzinie

2. Środowisko specyficzne to są takie środowiska, które są odrębne dla rodzeństwa dorastającego w tej samej rodzinie

• Rodzeństwo może być traktowane inaczej ze względu na rożną płeć,

• Różnice w kolejności urodzin,

• Zdarzeń specyficznych dla danego dziecka

• Dorastania w innej grupie rówieśniczej

3.Jeśli środowisko wspólne jest ważne to rodzeństwo biologiczne wychowywane razem powinno być podobne do siebie i do swoich rodziców powyżej poziomu, który może być przypisywany wspólnym genom, jeśli ważne jest środowisko specyficzne to powyższy związek nie będzie miał miejsca.

4.Wspólne wpływy środowiska, doświadczenia wspólne dla członków tej samej rodziny nie zbliżają się nawet do znaczenia, jakie maja wpływy środowiska specyficznego,

• wpływ środowiska specyficznego to około 35%, natomiast 5% wpływów przypisuje się środowisku wspólnemu,40% geny, a reszta to błąd pomiaru

5. Plomin, dokonując analizy danych pochodzącej z samooceny i oszacowania przez rówieśników bliźniąt MZ i DZ, policzył procent wariancji wyjaśnianej przez czynniki genetyczne, środowisko wspólne i specyficzne(patrz tabelka str.343)

Rozumienie wpływów środowiska specyficznego

1. Badania potwierdziły istotne różnice w sposobach traktowania rodzeństwa przez rodziców.

• Różnice w traktowaniu wydają się być spowodowane różnymi zachowaniami, wywołanymi u rodzica przez to dziecko(czyli znowu genetyczne charakterystyki danego dziecka)

Trzy rodzaje interakcji natura-wychowanie

1. Te same doświadczenia mogą mieć różny wpływ na ludzi, którzy mają różna konstytucję genetyczną.

• Np. to samo zachowanie ze strony zaniepokojonego rodzica może mieć inny skutek u łatwo ulegającego irytacji niewrażliwego dziecka, a inny u dziecka spokojnego i wrażliwego.

Ludzie o różnych konstytucjach genetycznych mogą wywoływać odmienne reakcje środowiska

• Dziecko łatwo ulegające irytacji i dziecko wycofujące się może np. wywołać inną reakcje u rodzica niż dziecko spokojne i wrażliwe.

3. Ludzie o różnych konstytucjach wybierają i tworzą różne środowiska.

• Od pewnego momentu trudno jest stwierdzić w jakim zakresie człowiek jest odbiorcą wpływów środowiskowych, a w jakim ich twórcą

Czy przestępcy rodzą się takimi czy się nimi stają?

1. 40% różnic indywidualnych w zakresie cechy agresywności można przypisać dziedziczności, ale zachowanie rodziców i warunki społeczne również wpływają na prawdopodobieństwo powstania takich zachowań.

Lokalizowanie funkcji mózgu: Ciało migdałowate

1. Układ limbiczny, a zwłaszcza ciało migdałowate, odgrywa ważną role w procesach motywacyjnych i emocjonalnych.

• Istotne w przetwarzaniu wszystkich bodźców emocjonalnych, jednak szczególnie ważne w przypadku bodźców negatywnych

• Odgrywa ważną role w warunkowaniu reakcji lękowej i w nieświadomych wspomnieniach emocjonalnych

• Dziecko zahamowane ma niski próg pobudzenia ciała migdałowatego(czyli zbyt szybko ulega pobudzeniu)

Dominacja półkulowa, półkuli lewej i prawej

1. Przedni rejon prawej i lewej półkuli mózgowej wydaje się mieć podstawowe znaczenie dla emocji i motywacji.

• Dominacja aktywacji w przedniej części lewej półkuli jest związana z pobudzeniem emocji związanych ze zbliżaniem(najczęściej pozytywnych)

• A tej części prawej półkuli z pobudzaniem emocji związanych z unikaniem(najczęściej negatywnych)

• Wg. Davidsona różnice indywidualne w lateralizacji są związane z różnicami w ogólnym nastroju i tendencjami do reagowania na bodźce emocją pozytywna bądź negatywną.

• Osoby będące aktualnie w depresji i takie, które miały za sobą epizod depresyjny, maja w porównaniu z osobami zdrowymi- obniżoną aktywność korową w części przedniej lewej półkuli.

• Kagan stwierdził, że dzieci zahamowane maja większa aktywność w prawej półkuli, a u dzieci niezahamowanych dominuje aktywność w lewej półkuli.

Funkcjonowanie neurotransmiterów: dopamina i serotonina

1. Nadmiar dopaminy związany jest ze schizofrenią, podczas gdy niedobór dopaminy wiąże się z choroba Parkinsona.

2. Dopamine łączy się z przyjemnością, neurotransmiter który pozwala czuć się dobrze.

• Dopamina wydaje się mieć podstawowe znaczenie dla funkcjonowania systemu nagród, kokaina „podszywa się” za dopaminę.

3.Serotonina jest również zaangażowana w regulację nastroju

• Współczesne leki, jak SSRI- selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, łagodzą depresję poprzez przedłużanie działania serotoniny na synapsy neuronów

4. Hormon kortyzon jest związany z reakcja na stres

Trzy główne wymiary temperamentu

1. Wg. Clark i Watsona, różnice indywidualne w zakresie temperamentu mogą być zebrane razem i ujęte w kategoriach trzech obszernych czynników nadrzędnych:

1.NE (negatywna emocjonalność)

• Osoby o wysokim poziomie NE doświadczają podwyższonego działania negatywnych emocji i spostrzegają świat jako zagrażający, budzący wątpliwości i stresujący

• PE(pozytywna emocjonalność)

• Osoby o wysokim poziomie PE (podobni do ekstrawertyków) cieszą się towarzystwem innych i podchodzą do życia aktywnie, osoby o niskim poziomie PE podobni do introwertyków

=> NE I PE są od siebie niezależne ( osoba może mieć wysoki wynik w jednym wymiarze i niski w drugim), ponieważ są one pod kontrola różnych wewnętrznych systemów biologicznych

2. DvC (impulsywność-zahamowanie)

• Osoby o wysokim poziomie DvC są impulsywne, lekkomyślne i ukierunkowane na odczucia i wrażenia chwili, a o niskich wynikach są uważne i unikają ryzyka oraz niebezpieczeństwa a ich zachowanie podlega kontroli ze względu na długotrwałe konsekwencje

Korelaty emocjonalne i korelaty stylu życia wymiarów PE, NE, DvC

1. Ludzie o wysokim poziomie NE doświadczają często takich uczuć jak: strach, smutek, gniew, poczucie winy, pogarda i obrzydzenie, a osoby o wysokich wskaźnikach PE doświadczają radości, zainteresowania, uważności, podniecenia i dumy.

• Ponieważ te czynniki są niezależne od siebie niektórzy doświadczają zarówno intensywnych emocji pozytywnych jak i negatywnych

• Wysoki wynik w zakresie DvC koreluje z niskimi ocenami w szkole, gorszymi ocenami pracowniczymi(brakuje im dyscypliny)

• Poza tym os. o wys. wskaźniku DvC częściej piją, palą marihuanę i są bardziej aktywne seksualnie niż osoby z niskimi wynikami.

• Osoby o niskich wynikach DvC są raczej rannymi ptaszkami, a te o wysokich raczej nocnymi sowami

Korelaty biologiczne

1. PE jest związane z działaniem dopaminy; osoby o wysokim wyniku PE maja często dominująca lewą pókulę

2. Podstawę biologiczną DvC stanowi serotonina, ludzie o niskim poziomie serotoniny, wykazują tendencje do zachowań agresywnych oraz zwiększonego spożycia środków aktywujących dopaminę np. alkoholu

• Alkoholizm jest również związany z obniżonym poziomem serotoniny

• Hamer i Copeland łączą niski poziom serotoniny z mroczna wizja świata, analogiczna do temperamentu melancholicznego

3. Nadmierna wrażliwość ciała migdałowatego wiąże się z wysokim poziomem lęku i stresu

Niektóre ograniczenia

1. Związki w.w. najlepiej potraktować jako hipotezy

2. Jakikolwiek gen związany z cecha osobowości- już odkryty lub który zostanie dopiero odkryty- wyjaśnia jedynie niewielką proporcję wariancji w ekspresji tej cechy

3. Cechy osobowości stanowią ekspresje wielu genów.

4. Cechy osobowości zawsze odzwierciedlają interakcje genów ze środowiskiem.

5. Relacje pomiędzy cechami osobowości a procesami biologicznym są bardzo złożone i jeszcze wiele pozostaje do odkrycia

6. Istnieje relacja zwrotna pomiędzy procesami biologicznymi a doświadczeniem.

Plastyczność: Procesy biologiczne jako zarówno przyczyna jaki i skutek


1.Relacja pomiędzy testosteronem a agresją lub współzawodnictwem jest zwrotna- wysoki poziom testosteronu ułatwia większą agresywność i współzawodnictwo, ale również współzawodnictwo i agresywność prowadzą do wyższego poziomu testosteronu.

6

---