Fenomenologia. (gr. “nauka o zjawiskach”). Studium nad fenomenami, czyli zjawiskami, w przeciwieństwie do noumena (gr. “rzeczy pojęte umysłem”), czyli do rzeczy takich, jakie są same w sobie, a nie takich, jakie nam się jawią. Po Immanuelu Kancie (1724-1804), który wprowadził ostre rozróżnienie między światem pojęciowym a zjawiskowym, Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831) w swojej Fenomenologii ducha (1807) utrzymywał, że wyśledził różne fazy, przez które rozum przechodzi od naiwnej świadomości, zmysłowej pewności o zjawiskach aż do absolutnej wiedzy ducha. Fenomenologia Edmunda Husserla (1859-1938), zajmująca się naukowym badaniem tego, co się zawiera w ludzkiej świadomości, dążyła do opisania sposobu, w jaki rzeczy takie, jakie w rzeczywistości istnieją, ukazują same siebie. Praca Maxa Schellera (1874-1928) o uczuciach i wartościach ustawiła fenomenologię w ramach myśli augustiańskiej podobnie postąpiła asystentka Husserla, św. Edyta Stein (1891-1942). Fenomenologia może być także egzystencjalna, jak u Maurice'a Marleau-Ponty'ego (1908-1961), który chciał raczej opisywać “mój” świat niż świat taki, jaki jest sam w sobie. Martin Heidegger (1889-1976) doprowadził do tego, że fenomenologia stała się filozofią egzystencji, opartą na historyczności i czasie. Zob. egzystencjalizm, filozofia, przeżycie religijne.
FENOMENOLOGIA [gr.], filoz.:
1) U I. Kanta — nauka o zjawiskach jako dostępnych poznaniu aspektach rzeczywistości (fenomenalizm).
2) U G.W.F. Hegla — nauka o fazach rozwoju świadomości (ducha) od poznania subiektywnego z bezpośrednich danych przez świadomość ponadindywidualną (ducha obiektywnego) do wiedzy absolutnej (Fenomenologia ducha 1807, wyd. pol. 1963).
3) Kierunek filoz. zainicjowany przez E. Husserla, rozwijający się w pocz. XX w. (ośr. w Getyndze i Monachium); wywierał silny wpływ zwł. w latach 30., gł. we Francji, oraz po II wojnie świat.; fenomenologia postulowała metodę filozofowania polegającą na zaniechaniu czysto pojęciowych spekulacji przez „powrót do rzeczy”, tj. do uzyskania bezpośredniego doświadczenia tego, co dane, a w czym przejawiają się przedmioty; danymi tymi, wg fenomenologii są m.in.: wartości, wytwory kultury, a także (w tzw. nastawieniu ejdetycznym) istota rzeczy i idee, umożliwiające poznanie; fenomenologia głosi postulat metodol., tzw. redukcji fenomenologicznej, tj. „zawieszenia” naturalnego przekonania o istnieniu świata realnego, w celu poznawczego dotarcia do tzw. czystej świadomości oraz eidos, czyli istoty rzeczy; gł. zadaniem filozofii ma być, wg fenomenologii, analiza i opis przeżyć („aktów intencjonalnych”) czystej świadomości; przedstawicielami fenomenologii byli (poza Husserlem) m.in.: N. Hartmann, M. Scheler, E. Stein, w Polsce — R. Ingarden; fenomenologia stanowiła inspirację dla ukształtowania się egzystencjalizmu (zwł. M. Heideggera), wywarła wpływ na wszystkie ważniejsze kierunki filoz. XX w. oraz na sposoby badania zjawisk kulturowych (m.in. sztuki, religii).