Psychoonkologia

"Normalne" potrzeby i reakcje emocjonalne

-Potrzeba - stan dyskomfortu wywołany brakiem jakiejś ważnej dla człowieka wartości

-Zrównoważenie stopnia nasilenia podtrzeb i możliwości ich zaspokajania warunkuje dobre funkcjonowanie człowieka

Adaptacja

• Adaptacja - przystosowanie psychiczne do choroby.

• Przywrócenie sobie przez chorego stanu równowagi psychicznej

• zmniejszenie dyskomfortu emocjonalnego

• osiągnięcie dobrego samopoczucia psychicznego

"Zadaniem" adaptacji jest poradzenie sobie z problemem choroby oraz zmianami, które ona wywołuje w życiu.

Strategie adaptacyjne :

• Podświadome :

• zaprzeczanie

• pomniejszanie lub zniekształcanie obrazu choroby

• Świadome

• koncentracja na chorobie

• selektywne wyszukiwanie pomyślnych informacji

• podejmowanie magicznych działań

• przyzwyczajenie

• unikanie

• pozycja rezygnacyjno-stoicka

• wypracowanie systemu wartości ponadosobistych

Rozpoznanie choroby nowotworowej

• Reakcje poznawcze

• Reakcje emocjonalne negatywne

• lęk

• gniew

• przygnębienie

• poczucie winy i upokorzenia

• Reakcje emocjonalne pozytywne

• nadzieje

Reakcje emocjonalne negatywne

• Lęk - to przykry stan pobudzenia emocjonalnego, spowodowany poczuciem zagrożenia utratą wartośc (zdrowia,życia, urody itp.)

• Strach - jest reakcją na oczekiwane, konkretne niebezpieczeństwo (operacja, bolesny zastrzyk itp.)

Przyczyny lęku:

• przewidywanie np. dalszego pogorszenia choroby, cierpienia fizycznego związanego z umieraniem

• lęk przed odrzuceniem

troska o bliskich

• lęk przed śmiercią (lęk egzystencjalny)

• Gniew- to reakcja uczuciowa a przeszkodę w realizacji celów, na pojawienie się nieprawidowości ( dzieje się coś, co nie powinno zaistnieć)

• Przygnębienie- to przykra reakcja uczuciowa, która jest odpowiedzią na pewność utraty jakiejś waznej wartości (przewidywaną lub zaistniałą)

• żal wywołany utratą określonej wartości (np. Sprawności ruchowej )

• przygnębienie właściwe, czyli długotrwały stan smutku, spowodowany przez różnorodne sumujące się ze sobą "utraty"

Formy przygnębienia

• jawne (płacz, skargi, pesymistyczne sądy)

• utajone

• "mowa ciała" - ogólne spowolnienie, zgarbienie, zamknęta postawa, spuszczone oczy, smutny wyraz twarzy

• angedonia

• utrata zainteresowań, trudności z koncentracją, czynnościowe zaburzenia pamięci

• objawy patofizjologiczne - brak apetytu, wczesne budzenie się, płytki przerywany sen, koszmary senne

Reakcje emocjonalne pozytywne

• Nadzieja - stan oczekiwania od przyszłości czegoś dobrego (np. dobrego wyniku leczenia) skojarzony z uczuciem zadowolenia lub radości.

Komunikacja lekarz-pacjent

• W wyniku otrzymania informacji o chorobie u pacjena dochodzi do wytworzenia reakcji emocjonalnej.

• Sposób przekazu musi uwzględnić konieczność zapewnienia choremu w miarę możliwości komfortu emocjonalnego.'

• Udzielanie informacji :

• zrozumiałe

• jednoznaczne

• oparte na dotychczasowych wiadomościach chorego

• podawane stopniowo i po trochu.

Sposoby przekazywania złych informacji

• Rozpoznanie choroby nowotworowej

• Dowiedz się czy pacjent jest świadomy celu dotychczasowego postępowania diagnostycznego

• Czy zna rozpoznanie ?

• Parafrazowaniu pomaga upewnienie się, że przekaz jest prawidłowo rozumiany w obie strony

• Stan terminalny: użyteczne formy

• Rola dotyku

Problemy komunikacji

• Przekazywanie informacji o złym rokowaniu

• prawda jest jak lekarstwo, które trzeba dawkować w zależności od indywidualnych potrzeb i wrażliwości chorego

• przekazywanie złych informacji jest procesem, który powinien przebiegać etapowo i mieć swoją dynamikę rozwojową

Kontakt z pacjentem podczas rozmowy może być :

• bezosobowy, rzeczowy, pozbawiony emocji, sprowadzający się uzyskania informacji

• patriarchalny - lekarz prowadzi "odgórnie" proces leczenia w przekonaniu, że wie lepiej od chorego jakie są jego potrzeby; taki ukłąd jest dobry dla pewnej grupy chorych, zwłaszcza starszych i niewykształconych którzy szukają u lekarza przede wszystkim oparcia i autorytetu

• partnerski, w którym obie strony są równie ważne; komunikacja staje się procesem dwukierunkowym a informacje przekazywane przez chorego często wpływają na postępowanie lekarza

Sposoby przekazywania złych informacji

• Informacja o rozpoznaniu wywołuje intensywną reakcję negatywną (najczęściej zaprzeczenie, niedowierzanie)

• Udzielanie informacji dotyczących rokowania (możliwie ostrożnie, bez statystyk, na wyraźne życzenie pacjena informacja bardzo orientacyjna).

• Plan działania

• Należy rozbudzić realistyczną nadzieję

Patologiczne reakcje psychiczne

Zaburzenia adaptacji (zespół psychoterminalny) - zespół objawów będących reakcją nerwicową na stres sytuacji stanu terminalnego.

• Duże natężenie i częste występowanie negatywnych uczuć

• zaburzenia wegetatywne

• trudności ze skupieniem uwagi

• czynnościowe zaburzenia pamięci

• utrata zainteresowania otoczeniem na rzecz koncentracji na chorobie

• niemożność opanowania emocji (zaburzenia kontroli oraz wyraźna zmiana zachowania)

Zespół psychoterminalny:

• zespół lękowy

• zespół depresyjny

• zespół hipersteniczny

• zespół mieszany

Zespół lękowy :

• Przyczyny:

• Psychospołeczne

• Czynniki biologiczne

• zaburzenia metaboliczne

• zaburzenia endokrynologiczne

• zaburzenia neurologiczne

• zaburzenia polekowe

• odstawienie alkoholu lub benzodiazepin

• Formy kliniczne:

• lęk przewlekły

• ostry zespół lękowy

• koncentracja lękowa

• fobie

Zespół depresyjny cechuje długotrwale obniżony nastrój, zmiany zachowania, anhedonia, zaburzenia snu (wczesne budzenie się, koszmary nocne), trudności ze skupianiem uwagi i czynnościowe zaburzenia pamięci.

Postacie zespołu depresyjnego :

• Hipoaktywna - przygnębienie z objawami spowolnienia psychoruchowego, zmęczenia lub znużenia

• Hiperaktywna - obniżony nastrój skojarzony jest z napięciem, lekiem lub drażliwością

• Nietypowy - charakteryzuje go całkowita bezsenność lub nadmierna senność i zmęczenie

Dezadaptacyjne zaburzenia zachowania

obniżony próg pobudliwości psychicznej (drażliwość, agresywność i zmienność nastroju) lub rzadziej zmysłowej (nadwrażliwość na hałas).

U starszych pacjentów czasem występuje odwrócony rytm snu i czuwania.

Ostre zaburzenia psychiczne

• Zespół majaczeniowy

• Zespół majaczeniowo-zamroczeniowy

• Splątania

Objawy:

• Zaburzenia spostrzegania (omamy wzrokowe)

• Urojenia

• Pobudzenie ruchowe

• Przejściowe zaburzenia świadomości

• Lęk

• Dezorientacja w czasie i otoczeniu, czasem również we własnej osobowości

Objawy nasilają się nocą i towarzyszy im niepamięć

Przyczyny:

• Leki

• Niedotlenienie ośrodkowego układu nerwowego

• Zaburzenia wodno- elektrolitowe i metaboliczne

• Guz mózgu, zespół wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego

Patologiczne reakcje psychiczne

Przewlekłe zaburzenia psychiczne- u części chorych stwierdza się współistnienie choroby nowotworowej i psychicznej (np. schizofrenii, choroby afektywnej), u osób starszych- objawy otępienia lub organiczne zaburzenia zachowania

Reakcje personelu medycznego

Stresowy zawodowe:

• Problemy organizacji pracy, konflikty z przełożonymi, kolegami, administracją;

• Problemy pacjenta i jego rodziny. Konsekwencje obciążenia psychicznego spowodowanego nadmierną identyfikacją opiekuna z chrym i zbyt silnymi związkami emocjonalnymi

Reakcje personelu medycznego

Negatywne mechanizmy obronne:

• Unikanie pacjenta, ograniczanie częstości wizyt, wysyłanie „zastępców” itp.

• Nadmierna rzeczowość w kontakcie z chorym, ucieczka w statystykę, dane liczbowe, teoretyczne wyjaśnienia

• Zaprzeczenie ważności i pożytku wynikającego z dobrej komunikacji z chorym, tłumienie własnych przeżyć, celowa „twardość” w imię zachowania korzystnego dystansu

• Ucieczka w instrumentalność

Zespół wypalenia

• Jest wyrazem zaburzeń przystosowania do pracy, który charakteryzuje się utratą dotychczasowego zapału lub wręcz niechęcią do pracy (w głębszej formie wyraża się wręcz postawą cynizmu i negowanie dotychczasowych wartości).

• Często także jest ogólnie złe samopoczucie, przygnębienie, drażliwość, trudności sprawowania kontroli nad emocjami i związane z tym również poczucie winy i bezradności, a także somatyzowany lęk, utrata poczucia humoru.

• W sferze somatycznej obserwuje się poczucie nieuzasadnionego, ogólnego zmęczenia, zaburzenia snu, bóle głowy, wzmożone napięcie mięśni.

• W sferze zachowania mniejsza efektywność działań, pojawienia się agresji i konfliktów w miejscu pracy i w domu.

Postawa- względnie trwałe nastawienie całej osobowości do jakiegoś zjawiska lub problemu.

Postawy negatywne:

• Postawa niechętna- pacjent postrzegany jako źródło kłopotów

• Postawa obojętna- pacjent traktowany jak przedmiot

• Postawa protekcjonalna- pacjent traktowany jest pobłażliwie, jak małe dziecko, za które należy decydować i z którego zdaniem nie należy się specjalnie liczyć

• Postawa „świętoszka”- wyniszczanie się dla innych i zaniedbywanie potrzeb własnych oraz własnej rodziny z egocentrycznych potrzeb dowartościowania się, po pewnym czasie prowadzi do niezadowolenia, poczucia krzywdy i nieskuteczności podejmowanych działań

Reakcje personelu medycznego

• Osoby przystępujące do pracy z pełnym zaangażowaniem

• Presja czasu

• Zła organizacja pracy przy braku samodzielności

• Brak „sukcesów”

• Predyspozycje osobowości- niska samoocena, bierność, duża zależność od opinii, nieskuteczne działania zaradcze

Polityka i walka z zespołem wypalenia

• Wzmocnienie wewnętrznej odporności przez wzrost kompetencji;

• Wczesne rozpoznawanie objawów stresu

• Indywidualne organizowanie pracy (naprzemiennie praca i relaks)

• Odreagowywanie trudnych sytuacji w zespole

• Posiadanie nawyku analizowania własnych reakcji emocjonalnych, próba ustalenia ich przyczyny i okoliczności powstania

• Zachowanie postawy asertywności

• Zachowanie dystansu wobec własnych problemów

• Rozwijanie i umacnianie poczucia humoru

---