Joanna Haczykowska Świnoujście 10.05.2003
wychowawca internatu
http://www.sosw.uznam.net.pl/dokumenty/referaty/taniec.pdf
Terapia ruchem - Taniec
„Ruch jest nieodzownym składnikiem ludzkiego życia, tak potrzebnym i naturalnym, że często zapominamy o jego walorach”(M. Trybuś 1999).
Uznałam, że dobrym pomysłem będzie prowadzenie zajęć z aerobiku. Dalszą konsekwencją tego myślenia było powołanie do życia zespołu tanecznego dla dziewcząt starszych. Koło Taneczne liczy sobie 6 osób. Dziewczęta (w wieku od 15 do 18 roku życia) burzliwie przechodzą przez okres dojrzewania i osiągania pełnoletności. Czas ten powoduje u nich zachwianie systemu wartości, zaburzone relacje z dorosłymi i dużą podatność na wpływy środowiska rówieśniczego. Pochodzą z rodzin patologicznych, funkcjonowanie w tych rodzinach pozostawiło na dziewczętach pewne wpływy demoralizacji. Koło tańca, do którego chętnie należą ma wskazać im alternatywę, inny, lepszy sposób spędzania czasu wolnego, radzenia sobie ze stresem dnia codziennego. Czas jaki spędzają w kole tańca ma także na celu przynajmniej częściową naprawę zachwianego systemu wartości, lepszego poznania siebie, swoich słabości, ale również swoich możliwości.
Prowadzenie zajęć ruchowych pod kątem przeobrażania wartości przez stymulowanie rozwoju fizycznego i usprawnienie motorycznego jest tylko częścią założeń pracy rewalidacyjnej z dziećmi i młodzieżą specjalnej troski. Zajęcia te spełniają także szereg innych zadań, których rodzaj i treść wynikają z różnego rodzaju upośledzeń dzieci.
Stymulując rozwój fizyczny i ruchowy, wychowawca, nauczyciel czy terapeuta sprzyja zaspokojeniu dwu, najważniejszych dla prawidłowego przebiegu rozwoju, potrzeb: bezpieczeństwa i samorealizacji. Dziecko zdrowe, sprawne ruchowo, akceptowane jako osoba fizyczna czuje się pewniej wśród innych, lepiej sobie radzi w sytuacjach sobie nieznanych czy wywołujących poczucie zagrożenia, tym samym czuje się bardziej bezpieczne. Ponadto aktywność ruchowa stanowi ten obszar rozwoju, w którym dziecko o obniżonej sprawności umysłowej łatwiej niż w innych dziedzinach może osiągnąć sukces, a tym samym przeżyć radość i odkryć swoje zdolności („mocne strony”). Osiągnięcia te pozwolą kształtować prawidłowy stosunek do własnej osoby, wyrażający się w adekwatnej samoocenie i pozytywnym obrazie samego siebie. Sprawność fizyczna i ruchowa oraz wygląd zewnętrzny (schludność ubioru i czystość) to jedne z ważniejszych czynników wyzwalających akceptację i przychylność otoczenia do dzieci upośledzonych umysłowo ( W. Pilecka 1997).
Rewalidacyjne postępowanie z dziećmi upośledzonymi umysłowo w dziedzinie wychowania fizycznego ma charakter zintegrowanych oddziaływań korekcyjno-wychowawczych obejmujących wychowanie społeczne, rozwój funkcji poznawczych i sprawności psychomotorycznych (T. Maszczak 1998).
Doskonalenie sprawności motorycznej u uczniów szkół specjalnych jest niezwykle ważne, gdyż w przyszłości będą oni pracować przede wszystkim jako pracownicy fizyczni i o efektach ich pracy zadecydują właśnie takie cechy, jak: siła, wytrzymałość mięśni oraz zwinność, precyzja i koordynacja ruchów. Troska o rozwój motoryczny dzieci powinna przejawiać się w organizowaniu zajęć ruchowych poprzez zwracanie większej uwagi na te ćwiczenia i zadania, które doskonaliłyby sprawność fizyczną i cechy motoryczne oraz przyspieszałyby proces lataralizacji (W. Pilecka 1997).
Wychowanie fizyczne u tych dzieci ma głównie za zadanie kształtowanie koordynacji wzrokowo-ruchowej, rozwijanie pamięci ruchowej, wyrabianie poczucia równowagi. Do podstawowych rewalidacyjnych zadań wychowania fizycznego należy również kształtowanie nawyków higieniczno-zdrowotnych. Utrwalenie nawyków czystości, porządku i higieny wdraża dziecko upośledzone umysłowo do wykonywania podstawowych czynności domowych, do współżycia z rówieśnikami, rodziną i społeczeństwem. Nauka poruszania się po terenie, zabawy i gry na powietrzu uodparniają organizm dziecka na zmieniające się warunki środowiskowe, wdrażają do czynnego wypoczynku (T.Maszczak 1998).
Ze względu na duże wartości wychowawcze i kształcące doniosłą rolę w pracy z dziećmi upośledzonymi spełniają także różnorodne zabawy i gry rekreacyjne. Biorąc pod uwagę aspekty fizjologiczne i psychologiczne tych form ruchu, należy dobierać je tak, aby obok kształtowania umiejętności ruchowych wywierały wpływ na poprawę ogólnej sprawności organizmu dziecka, miały charakter ćwiczeń korygujących i odprężających. Zabawy rekreacyjne są okazją do spontanicznej ekspresji ruchowej i emocjonalnej. Formą ruchu spełniającą te warunki jest między innymi taniec.
Terapia ruchem odegrać może ważną rolę w procesie resocjalizacji potencjalnej, czyli profilaktyce. Zagadnienia te omówione zostały w raporcie z badań, w którym skupiono głównie uwagę na ukazaniu różnych form aktywności sportowo rekreacyjnej w procesie powstrzymywania niedostosowania społecznego. Niedostosowanie społeczne u badanych dzieci występuje we wzajemnym związku ze zróżnicowanym rozwojem fizycznym. We wszystkich badanych wskaźnikach morfologicznych uzyskane wyniki są gorsze od grup kontrolnych. Stymulowany na zajęciach kultury fizycznej rozwój sprawności fizycznej i aktywności społecznej ma istotny wpływ na pozytywne zmiany w zakresie postaw przystosowania społecznego. Wczesna i trafna ocena niewłaściwych zachowań oraz stanu rozwoju fizycznego pozwala na trafną prognozę i efektywny, zindywidualizowany wybór oddziaływań profilaktycznych w toku zajęć sportowo-rekreacyjnych.(Tamże).
S. Jedlewski już w 1962 roku zwrócił uwagę na to, że rola wychowania fizycznego w procesie kształtowania osobowości uczniów o symptomach niedostosowania społecznego polega na wzbudzaniu i utrwalaniu takich cech, jak; karność, odpowiedzialność, opanowanie, systematyczność, panowanie nad słabościami, koncentracja uwagi, wzmacnianie woli, wiara we własne siły i możliwości. Terapia ruchem ułatwia jednostce zaburzonej wejście w konstruktywne role społeczne poprzez udział w zespołach sportowych kształtujących takie postawy, jak: poszanowanie możliwości i godności innych, kulturę obcowania z przeciwnikiem, wytrwałość. Problem niedostosowania społecznego coraz częściej dotyczy również Ośrodków Specjalnych zajmujących się wychowaniem i edukacją dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim. Coraz większa liczba dzieci i młodzieży trafiająca do tych placówek nosi miano „trudnej”. Dzieci są agresywne i niedostosowane społecznie. Ich bunt i agresja utrudniają pracę rewalidacyjną, dlatego też pedagodzy poszukują nowych metod, które można by w tej pracy wykorzystać.
J. Dziedzic rysując zakres oddziaływań wychowawczych w toku wychowania fizycznego w placówkach specjalnych, zaleca m.in.: usuwanie kompleksu niższości, wyrobienie poczucia pełnej wartości społecznej i godności osobistej, umożliwiającej łatwiejsze asymilowanie się w społeczeństwie. Odbywa się to na zasadzie wspólnego korzystania z praw i poszanowania obowiązków, poczucia solidarności i udzielania pomocy słabszym.(A. Szecówka 1999)
Wskazując na walory terapeutyczne zajęć sportowych, Czapów uważa, iż rozładowują one napięcia charakterystyczne dla stanów neurotycznych, redukując lęk w sposób społecznie konstruktywny; rozwijają zdolności antycypacji konsekwencji własnych czynów. Sukcesy indywidualne stają się sukcesami zespołu, co przyczynia się do wzrostu poziomu uspołecznienia( Tamże..).
Wychowanie fizyczne doskonale spełnia swoją rolę w działaniach rewalidacyjnych. Działania takie podejmowane są w szkołach specjalnych i ośrodkach dla młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie w stopniu lekkim w ramach lekcji wychowania fizycznego. Zajęcia pozalekcyjne w ramach zajęć programowych lub rekreacyjnych w internatach powinny odbiegać formą od typowej lekcji wychowania fizycznego, powinny być połączone z zabawą, powinny być akceptowane przez dzieci, a nawet w części przez nie tworzone. Terapia tańcem na tym właśnie polega. Układy taneczne układane są do muzyki współczesnej, czyli akceptowanej i lubianej przez młodzież. Dziewczęta aktywnie włączają się w proces ich tworzenia, wiele figur tanecznych jest ich pomysłami. Takie działanie rozbudza wyobraźnię i doskonali myślenie abstrakcyjne. Rolą nauczyciela - wychowawcy jest tak pokierować twórczością dzieci, aby ich inspiracja poszła w kierunku zgodnym z tym, który założył nauczyciel.
Weronika Sherborne - autorka metody ruchu rozwijającego przedstawia obraz idealnego nauczyciela pracującego z dziećmi z problemami psychologicznymi. (W. Sherborne, 1999, str.119-120) Według niej powinien on charakteryzować się takimi cechami:
1) Stabilność emocjonalna - osoba dojrzała emocjonalnie wie, jakie zachowania może akceptować i jak dawać sobie radę z zachowaniami, których nie akceptuje.
2) Zdolność nawiązania kontaktu z dzieckiem z zaburzeniami - dorosły musi znaleźć w każdym dziecku jego mocne strony, punkty, na których będzie mógł się oprzeć. Może to zrobić albo dzięki wnikliwej obserwacji, albo też na podstawie podjętej intuicyjnie, choć opartej na doświadczeniu decyzji. Dorosły musi dostrzec zalety dziecka, docenić je i szanować oraz rozwijać to co ma ono do zaoferowania. Ważną częścią stosowanej terapii jest dodawanie dziecku otuchy, docenianie go, niezmienność ograniczeń i umożliwienie mu stałego dostępu do siebie.
3) Poczucie humoru i zdolność do zabawy - gdy ćwiczenia mają formę zabawy dziecko uzna je za mniej zagrażające jego poczuciu bezpieczeństwa. Niektórym dzieciom z zaburzeniami zabawa przychodzi z wielką trudnością, ale jednocześnie ćwiczenia związane z zabawą pociągają je i jeśli uznają, że mogą zaufać dorosłemu, postęp może zostać osiągnięty.
4) Bezpośredniość i uczciwość - wiele dzieci doskonale wyczuwa najmniejszy fałsz i prędko zauważy oznaki udawania ze strony dorosłych. Ponieważ dzieci nie udają, mogą wówczas odrzucić kontakt z nimi.
5) Energia, zdolności regeneracyjne i siły życiowe - praca z dziećmi z zaburzeniami jest wyczerpująca, zarówno pod względem emocjonalnym, jak i fizycznym. Nauczyciele muszą sobie wypracować własne sposoby „ładowania akumulatorów”, żeby nie wyczerpali się do reszty. Bardzo pomocna jest praca w zespole, w którym wszyscy wyznają te same wartości i idee.
Albert Schweitzer powiedział: „Jeżeli otrzymałeś czegoś więcej niż inni w postaci dobrego zdrowia, uzdolnień, energii, sukcesów, radosnego dzieciństwa, harmonijnej atmosfery domowej, nie traktuj tego jako oczywiste. Należysz do ludzi szczęśliwych, a zatem powołany jesteś, aby wiele ofiarować innym....(w J. Sowa, 1997,str.11).
Żaden człowiek nie jest idealny. W naszej pracy sprawą najbardziej istotną jest sama chęć niesienia pomocy tym, którzy tego potrzebują. Praca nad sobą, swoim warsztatem, samo dążenie do doskonałości sprawia, że jesteśmy lepszymi pedagogami niż nam samym się wydaje.
Muzyka towarzyszy człowiekowi od tysięcy lat i zawsze zajmowała w jego życiu miejsce szczególne. Muzyka ma wyjątkową zdolność wzbudzania emocji, zaspokaja potrzebę ekspresji emocji i zabawy, pobudza potrzeby estetyczne i poznawcze. Dociera do głębi naszej duszy, do podświadomości, działa na procesy fizjologiczne - na funkcje wegetatywne i motoryczne. Od dawna doceniano właściwości terapeutyczne muzyki. Już pitagorejczycy twierdzili, że muzyka leczy duszę i namiętności, prowadzi do przybrania wobec życia postawy pełnej umiaru i harmonii. Muzyka w sposób dynamiczny zmienia słuchacza, przekazuje napięcia, pobudza do działania, do skupienia uwagi, skłania do wzruszeń. Muzyka - w odróżnieniu od innych rodzajów sztuki - trafia do człowieka bez konieczności przeprowadzania analizy intelektualnej jej treści. (G.Rączka 1999).
G.Rączka pisze: „śmiem twierdzić, że żadne z zajęć nie wpływają na nasze dzieci tak aktywizująco jak zajęcia z wykorzystaniem muzyki i rytmu”... W czasie prowadzenia zajęć z wykorzystaniem muzyki i ruchu możemy zaobserwować u dzieci duże zaangażowanie i radość. Dzieci, które zazwyczaj są bierne, na zajęciach rytmiczno-muzycznych w bardzo widoczny sposób uaktywniają się. Wyraża to ich mimika, pobudzenie ruchowe, wzmożone napięcie mięśniowe... Zajęcia muzyczno-rytmiczne wywierają pozytywny wpływ także na dzieci nadmiernie pobudliwe, często zmieniające formy aktywności, bardzo ruchliwe, a czasem agresywne (Tamże).
Potrzeba ruchu u dzieci jest zaspokajana przede wszystkim przez zabawę. Różnorodność form ruchu, tj. bieg, chód, skok itp., które dziecko angażuje w zabawie, wpływa korzystnie nie tylko na jego rozwój psychomotoryczny. Aktywność ruchowa doskonali wszystkie cechy motoryki (siłę, zręczność, wytrzymałość), niezbędne w codziennym życiu dziecka (R.Trześniowski 1987). Zabawy ruchowe wpływają korzystnie nie tylko na sprawność fizyczną, ale także rozwój umysłowy, kształtowanie się woli i charakteru. Swoboda i różnorodność form ruchowych przejawiających się podczas zabawy daje dziecku okazję do rozwijania inicjatywy, indywidualności i samodzielności. Dostarczają one dzieciom wielu nowych wrażeń i wiadomości o otoczeniu. Zabawy ruchowe mają duży wpływ na kształtowanie się niektórych cech osobowości, takich jak: samodzielność, śmiałość, zdyscyplinowanie oraz rozwój społeczny dziecka. Wdrażają dzieci do działania w zespole, do podporządkowania się regułom, do tolerancji (W.Gniewkowski 1991).
Rozpoczynając prowadzenie zajęć dla dzieci upośledzonych umysłowo chodzi o to by:
• zwiększyć świadomość przestrzeni u osób upośledzonych,
• pomóc im lepiej kontrolować własne ruchy,
• zwiększyć ich zdolność koncentracji,
• rozwinąć ich możliwości twórcze i aktorskie,
• pracować nad jakością ruchu jak z każdą inną grupą,
• uświadomić sobie, że nastolatek niepełnosprawny intelektualnie, niezależnie od poziomu inteligencji, chce jak inni młodzi ludzie tańczyć disco i inne modne tańce.(MEN 1990).
Autorka metody ruchu rozwijającego Weronika Sherborne tak wypowiada się o potrzebie wyzwalania ruchu u dzieci: „U dzieci trzeba budować poczucie całości ciała, a nie koncentrować się na ruchu pojedynczych jego części. Ruch całego ciała związany ze swobodnym przepływem jego ciężaru, wywołuje u wszystkich dzieci poczucie harmonii... Kiedy to tylko możliwe, należy rozwijać umiejętności poruszania się na różne sposoby. Dzieci powinny nauczyć się stać, biegać, skakać a także czynnie
uczestniczyć w rozmaitych sportach, tańcach i zajęciach na powietrzu. Jeśli dolna połowa ciała jest dobrze wykształcona, górna „zajmie się sama sobą”, a zatem należy przede wszystkim dobrze rozwijać „strukturę podstawową”.(W. Sherborne, 1999, str.53-54).
„Sytuacje społeczne, w jakie dziecko wchodzi w trakcie zajęć, mogą stanowić walor psychoterapeutyczny uzupełniający i wspomagający oddziaływanie muzyki, ruchu i mowy”.(J. Stadnicka 1998, s.6)
Taniec doskonale sprawdza się jako forma terapii, którą można zastosować u dzieci z lekkim stopniem upośledzenia umysłowego, sprawnych ruchowo.
Wpływa ona nie tylko na rozwój społeczny i emocjonalny dziecka, ale także poprawia kondycję fizyczną i psychiczną oraz usprawnia koordynację wzrokowo-ruchowo-słuchową.
Dzięki warsztatom tanecznym można osiągnąć wspaniałe efekty terapeutyczne pod warunkiem stosowania pewnych zasad:
1. Systematyka odbywania się zajęć - są one związane z wysiłkiem fizycznym, dłuższe przerwy między zajęciami spowodują powtarzające się, nieprzyjemne bóle mięśniowe, które mogą zniechęcić dzieci do dalszego uczestnictwa w zajęciach,
2. Nie ponaglać dziecka w czasie zajęć - każdy ma własne tempo dochodzenia do doskonałości. Jeśli fakt, iż dziecko nie nadąża za grupą, będzie przez nie odbierany jako coś co grupie przeszkadza i co go z grupy w sposób rażący wyróżnia na pewno nie wpłynie na dziecko mobilizująco.
3. Terapeuta powinien czynnie uczestniczyć w zajęciach - osoba terapeuty będzie dziecku bliższa i bardziej godna zaufania, jeśli własnym przykładem zaprezentuje on dzieciom, że wysiłek, którego od nich wymaga jest możliwy również dla niego.
4. Zestaw ćwiczeń musi być dobrany do możliwości wszystkich dzieci w grupie - jeśli wszyscy będą wykonywać te same ćwiczenia, będą czuć się grupą, nikt nie będzie odczuwał swojej inności na tle grupy.
5. Linia muzyczna powinna być muzyką dyskotekową, chętnie słuchaną przez dzieci na co dzień - bardzo ważne jest, aby była to muzyka rytmiczna, lubiana przez
dzieci. Dzieci chętniej ćwiczą przy takiej muzyce, jaką akceptują. (J.Haczykowska 2001)
Terapia ruchem w formie warsztatów tanecznych przyczynia się do osiągania w znacznym stopniu korzystnych zmian w całokształcie zachowań poszczególnych wychowanków grupy oraz grupy jako całości. Pozwala to na uzyskanie wyższego stopnia uspołecznienia dziewcząt i zmianę układu stosunków interpersonalnych w zespole. Struktura wewnętrzna grupy i jej spoistość powoli ulegają pozytywnym zmianom spowodowanym większą identyfikację poszczególnych jej członków, odnalezieniem właściwego miejsca dla realizacji swoich zainteresowań, a także ogólnym wzrostem prestiżu i znaczenia grupy w internacie.(Tamże)
Systematycznie prowadzone zajęcia powodują, że stopniowo początkowe stosunki i tendencje wychowanek oddziaływujących destrukcyjnie na życie grupy zastąpione zostają stosunkami pozytywnymi, opartymi na koleżeństwie i zaufaniu.
Finalnym efektem tak rozumianej działalności sportowo-rekreacyjnej powinno być wytworzenie u dziewcząt afirmatywnej postawy wobec własnego zdrowia i własnej sprawności fizycznej oraz kształtowanie umiejętności przekazywania tych wartości innym. Efekty te osiągnąć można między innymi poprzez lansowanie takich form aktywności sportowej, które mogą być uprawiane przez osoby niepełnosprawne w ciągu całego życia („sporty permanentne”). Ich głównym celem powinno być wychowanie do kultury czasu wolnego. Tak rozumiana kultura fizyczna powinna stać się trwałym elementem w procesie edukacji osób niepełnosprawnych (T.Maszczak 1998).
Taniec z pewnością jest tą aktywną formą ruchu, która pozwala łagodzić objawy stresu, redukuje napięcia emocjonalne, umożliwia relaks. Jest bardzo dobrym sposobem na aktywne spędzanie wolnego czasu w duchu zdrowego stylu życia.
PODSUMOWANIE
Mam nadzieję, że referat ten dowodzi, iż przez kulturę fizyczną w różnym stopniu niwelujemy lub zmniejszamy wadę jakiegoś narządu lub jego funkcji i przez to przyczyniamy się do formułowania pełniejszej koncepcji samego siebie. Potwierdza to pogląd Wiktora Degi, który mówił, iż ruch jako lek nie ma substancji ani opakowania. Substancją tego leku jest pomysł zrodzony z nauki i doświadczenia. Jego podanie wymaga prawdziwego mistrzostwa. Przekazanie go osobom niepełnosprawnym, wraz z osobowością i sercem, czyni ten lek niezastąpionym. (w: T.Maszczak 1998).
Na co dzień staram się tak pracować z młodzieżą tak, aby jak najlepiej przygotować ich do życia w społeczeństwie, w którym będą mogli czuć się pełnoprawnymi obywatelami, znającymi swoją wartość i posiadającymi godność osobistą.
Wybrana przeze mnie forma pracy z młodzieżą według mnie przynosi oczekiwane rezultaty, pomaga dzieciakom odnaleźć się w trudnym świecie. Jeśli jesteście Państwo tego samego zdania, pozostaje mi wierzyć, że to co robię ma sens.
Literatura:
1. W. i J. Pieleccy (red.), Stymulacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności umysłowej, Wydawnictwo Naukowe WSP Kraków, Kraków 1997.
2. Maszczak T., Kultura fizyczna w edukacji osób niepełnosprawnych, [w:] M. Chodakowska (red.), Wobec potrzeb teraźniejszości i wyzwań przyszłości; Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej; Lublin 1998.
3. Szecówka A., Rola wf w diagnozowaniu i terapii zachowań dewiacyjnych dzieci i młodzieży, Wychowanie fizyczne i zdrowotne 1999, nr 5.
4. Sherborne W., Ruch rozwijający dla dzieci, PWN, Warszawa 1999.
5. Sowa J., Pedagogika specjalna w zarysie, Wydawnictwo Oświatowe FOSZA, Rzeszów 1997.
6. Trześniowski R., Gry i zabawy ruchowe, WSiP, Warszawa 1987.
7. Rączka G., Zajęcia muzyczno-rytmiczne, [w:] J. Kielin (red.), Rozwój daje radość. Terapia dzieci upośledzonych w stopniu głębokim, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999.
8. Gniewkowski W., Proces wychowania fizycznego w klasach początkowych, WSiP, Warszawa 1991.
9. Warsztaty twórczego ruchu, zeszyt problemowy nr 10, MEN, Warszawa 1990.
10. Stadnicka J., Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową, WSiP, Warszawa 1998.
11. Kuźmińska O., Aerobic - taniec i gimnastyka, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1985.
12. Haczykowska J., Praca dyplomowa: „Terapia ruchem, jako forma usprawniania dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim.”