Wolny handel a protekcjonizm
ewolucja argumentów
krytyka
strategie i polityki gospodarcze
Argumenty na rzecz wolnego handlu
Wolny handel sprzyja większej wydajności gdyż cło powoduje w gospodarce stratę netto
Strata ta powstaje na skutek zniekształcenia bodźców ekonomicznych dla producentów i konsumentów
Przejście do wolnego handlu eliminuje te deformacje i powiększa dobrobyt w kraju
Skala produkcji w ramach firmy działającej w warunkach rynku chronionego staje się niewydajna (nie występują korzyści ze skali produkcji)
Skłaniając przedsiębiorców do szukania nowych dróg dla eksportu lub konkurencji z importem znacznie poszerza się możliwości pomnażania wiedzy i innowacji
Handel bez barier osłabia pozycję krajowych monopolistów
Koszty protekcji (jako % PKB)
Koszty protekcji - przykłady
Koszty protekcji w USA w 2000 r. wyniosły ponad 50 mld. USD
W Japonii w 1990 r. ok. 115 mld USD
Koszty protekcji w UE w 2000 r. wyniosły ok. 40 mld. Euro
Eliminacja protekcji w (starej) UE dałaby wzrost GDP o 6-7% rocznie
Straty konsumentów amerykańskich na skutek protekcji
150 tys. USD rocznie na zachowanie jednego miejsca pracy w sektorze tekstylno-odzieżowym
ponad 525 tys. $ w sektorze półprzewodników
ponad 835 tys. $ w przemyśle stalowym na skutek stosowania ceł antydumpingowych
Każde zachowane miejsce pracy w przemyśle stalowym USA niszczy 40 miejsc pracy w sektorach stosujących stal w USA i 8 miejsc pracy w krajach eksportujących stal
Tradycyjne argumenty na rzecz protekcjonizmu
(1.)
Argumenty niesłuszne
Protekcjonizm sprzyja zwiększeniu zatrudnienia i produkcji w wyniku efektu mnożnikowego spowodowanego zmniejszeniem importu i przesunięciem części popytu na dobra krajowe.
To z kolei ma doprowadzić do zwiększenia krajowej produkcji danego dobra,
A w rezultacie do mnożnikowego zwiększenia całkowitej produkcji i zatrudnienia.
Krytyka argumentu dot. zwiększenia zatrudnienia i produkcji
Wprowadzenie ceł i spowodowany tym wzrost cen danego dobra tylko w niewielkim stopniu prowadzi do wzrostu jego produkcji
Argument nie uwzględnia ujemnych skutków polityki protekcjonistycznej dla partnerów zagranicznych
Partnerzy zagraniczni mogą wprowadzić cła odwetowe, które zmniejszą konkurencyjność eksportu kraju wprowadzającego cło.
Trudności w dostępie do danego rynku, i związany z tym spadek wywozu mogą zmniejszyć poziom ich aktywności gospodarczej.
W obu przypadkach będzie to jednoznaczne ze zmniejszeniem popytu na import, w tym także z kraju wprowadzającego posunięcia protekcjonistyczne.
Tradycyjne argumenty na rzecz protekcjonizmu
(2)
Protekcjonizm pozwala chronić krajowy rynek pracy przed tanią pracą zagraniczną. Argument używany zwłaszcza w krajach najwyżej rozwiniętych, o najwyższym poziomie płac, w których niektóre pracochłonne gałęzie przemysłu nie wytrzymują konkurencji z tańszymi producentami z krajów rozwijających się.
Krytyka:
Nawet przy użyciu dużo droższej siły roboczej można produkować towary konkurencyjne cenowo, jeżeli praca będzie odpowiednio wydajna.
Praca nie jest jedynym czynnikiem produkcji i nawet wysokie koszty siły roboczej mogą być rekompensowane relatywnie niższymi kosztami ziemi lub kapitału oraz know how.
Tradycyjne argumenty na rzecz protekcjonizmu
(3)
Konieczność poprawy bilansu handlowego: wprowadzenie ograniczeń handlowych powinno ograniczyć wielkość importu, co przy nie zmienionej wielkości eksportu powinno pozwolić na poprawę bilansu handlowego.
Krytyka:
Nawrót do idei merkantylizmu
Ignorowanie faktu, że wielkość importu zależna jest przede wszystkim od wielkości popytu, na który oddziałuje się za pomocą narzędzi polityki makroekonomicznej.
Ograniczanie importu może doprowadzić do pogorszenia koniunktury w innych krajach i zmniejszenia ich importu.
Redukcja ta dotknie także import z kraju wprowadzającego środki protekcjonistyczne, prowadząc do pogorszenia jego bilansu handlowego.
Argumenty na rzecz protekcjonizmu słuszne w pewnych warunkach (1.)
Możliwość uzyskania poprawy relacji wymiennych danego kraju
Krytyka:
Uzyskanie poprawy jest możliwe, gdy cło wprowadza kraj duży, mający duży udział w globalnym popycie na dane dobro.
Korzyści są uzyskiwane kosztem partnerów zagranicznych. Poprawie terms oj trade kraju wprowadzającego cła towarzyszy jego pogorszenie w innych grupach krajów.
Duży kraj dotknięty wprowadzeniem cła optymalnego może podjąć środki odwetowe.
Posunięcie takie zakłóca wolny handel, hamuje specjalizację międzynarodową i zmniejsza dobrobyt całego świata.
Argumenty na rzecz protekcjonizmu słuszne w pewnych warunkach (2.)
Dążenie do (okresowej) ochrony przemysłu raczkującego (infant industry) czyli sektorów które dopiero się rozwijają i nie mogą sprostać konkurencji zagranicznej.
Krytyka:
Trudno ocenić, które sektory mają szanse rozwoju
Sztuczna ochrona działa antymotywacyjnie i nie sprzyja doskonaleniu metod produkcji
Nie ma pewności że przemysł otoczony przez jakiś czas ochroną przed producentami zagranicznymi zwiększy w tym okresie swoją zdolność konkurencyjną
Prowadzenie polityki ochrony przed konkurencją zagraniczną może prowadzić do zacofania technologicznego danej gałęzi
Argumenty na rzecz protekcjonizmu słuszne w pewnych warunkach (3)
Rzeczywiste rynki nie są doskonale konkurencyjne, a formą korekty ich ułomności jest ochrona wybranych sektorów gospodarki.
W warunkach doskonałej konkurencji zakłada się np. pełną mobilność siły roboczej. W wielu krajach mobilność ta jest dość ograniczona. Tego rodzaju sytuacja może być argumentem za prowadzeniem polityki protekcjonistycznej wobec wybranych gałęzi wytwarzania.
Wprowadzenie środków protekcjonistycznych tłumaczy się także koniecznością podjęcia kroków odwetowych lub wyrównujących warunki konkurencji.
Argumenty na rzecz protekcjonizmu słuszne w pewnych warunkach (4)
Względy społeczne: prowadzenie polityki ochrony określonej gałęzi czy branży przed konkurencją zagraniczną bez względu na racjonalność ekonomiczną
Argumenty kulturowe: j.w.
Bezpieczeństwo kraju: należy wyeliminować lub ograniczyć konkurencję zagraniczną w tych wszystkich dziedzinach produkcji i usług, gdzie zbyt wielki lub wyłączny udział podaży zagranicznej w zaspokajaniu potrzeb krajowych stwarza niebezpieczeństwo nagłego odcięcia dostaw w przypadku wojny lub napięć międzynarodowych (przemysł zbrojeniowy, energetyka, produkcja żywności).
Współczesne argumenty na rzecz protekcjonizmu
Koncepcje leżące u podstaw tych argumentów powstały w wyniku postępującej internacjonalizacji gospodarowania, globalizacji produkcji i związanego z nimi wzrostu współzależności międzynarodowej
Zakłada się w nich istnienie niedoskonałej konkurencji
Strategiczna politykę handlową
Polityka przemysłową
Strategiczna polityka handlowa
Strategiczna polityka handlowa jest koncepcją wyjaśniającą, w jakich warunkach dany kraj może, kosztem partnera, uzyskać korzyści przez wprowadzenie subsydiów.
Strategiczna polityka handlowa zakłada dążenie przedsiębiorstw działających na rynku międzynarodowym do uzyskania zysków monopolowych.
Cechą strategicznej polityki handlowej jest uwzględnienie możliwości uzyskania przez przedsiębiorstwa działające zarówno w kraju, jak i za granicą wsparcia ze strony państwa.
Strategiczna polityka handlowa przypisuje zasadniczą rolę korzyściom ze skali produkcji, zarówno wewnętrznym, jak i zewnętrznym oraz zakłada występowanie międzynarodowej współzależności ekonomiczne.
Polityka przemysłowa
Polityka przemysłowa jest polityką państwa zmierzającą do rozwoju gałęzi i branż przemysłu uznawanych za nowoczesne.
Środki polityki przemysłowej: subsydia, ulgi podatkowe, subsydiowanie prac badawczych i rozwojowych, tanie kredyty, gwarancje kredytowe, odstępstwa od stosowania niektórych przepisów antymonopolowych.
U podstaw prowadzenia polityki przemysłowej leżą dwie koncepcje teoretyczne:
strategiczna polityka handlowa, wyjaśniająca zasadność stosowania w niektórych sytuacjach subsydiów
koncepcja dynamicznych przewag komparatywnych, dająca teoretyczne podstawy ingerencji państwa w kształtowanie struktury produkcji.
Japonia - przykład protekcjonizmu i polityki przemysłowej
Protekcjonizm jest dominującą cechą zagranicznej polityki ekonomicznej Japonii. Począwszy od zakończenia II wojny światowej Japonia prowadziła z jednej strony politykę proeksportową, z drugiej zaś - antyimportową.
Wynikało to ze zróżnicowanego podejścia do roli eksportu i importu w gospodarce. Eksport był bowiem traktowany jako podstawowy czynnik rozwoju gospodarczego i wzrostu dochodu narodowego. Import natomiast pełnił typowe funkcje pasywne, zaopatrując sektor proeksportowy w niezbędne surowce i technologie.
Rynek wewnętrzny pozostawał poza zasięgiem importu.
Zagraniczna polityka zagraniczna Japonii
Zagraniczną politykę ekonomiczną Japonii w najogólniejszym zarysie można podzielić na trzy etapy:
etap radykalnego protekcjonizmu (lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte),
etap stopniowego łagodzenia protekcjonizmu (lata siedemdziesiąte i pierwsza połowa lat osiemdziesiątych) oraz
etap liberalizacji zagranicznej polityki ekonomicznej (druga połowa lat osiemdziesiątych i lata dziewięćdziesiąte).
Kraje nowo uprzemysłowione
Są one klasyfikowane w kilku generacjach.
Do pierwszej należą: Korea Południowa, Tajwan, Hongkong, Singapur, Brazylia i Meksyk.
Do drugiej: Tajlandia, Indonezja, Malezja, Filipiny, Cypr i Jordania.
Do trzeciej: Indie, Egipt, Argentyna i Chile.
Pierwsza generacja krajów przyspieszyła tempo rozwoju i rozpoczęła proces restrukturyzacji gospodarki jeszcze w połowie lat sześćdziesiątych,
druga generacja - na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych,
a trzecia - w drugiej połowie lat osiemdziesiątych.
Strategia rozwoju otwartego
Cechą wspólną wszystkich tych trzech generacji krajów jest zastosowanie strategii rozwoju "otwartego", składającej się z trzech podstawowych faz.
Pierwszą fazę stanowi określenie możliwości specjalizacji eksportowej pod kątem potrzeb i wymagań rynków zagranicznych.
Fazę drugą stanowi ukształtowanie struktury produkcji według kryterium specjalizacji międzynarodowej.
Fazą trzecią jest prowadzenie polityki ekspansji eksportowej.
Zasada przewagi komparatywnej
Pierwsza generacja tych krajów skoncentrowała się na rozwoju przemysłu przetwórczego, w tym głównie maszynowego i artykułów konsumpcyjnych, natomiast generacja trzecia zasadniczą uwagę kieruje na rozwój tych dziedzin przemysłu przetwórczego, które decydują o postępie technicznym (przemysł komputerowy, automatyka przemysłowa, elektronika).
W każdym jednak przypadku u podstaw przemian znajduje się dynamicznie rozumiana zasada przewagi komparatywnej; skróceniu ulega jedynie czas dzielący moment rozpoczęcia produkcji od momentu osiągnięcia pełnych zdolności konkurencyjnych.
Koncepcja dynamicznych przewag komparatywnych
Założenie:
Państwo nie musi akceptować w swej polityce ekonomicznej kierunków specjalizacji wynikających z istniejących relacji kosztów produkcji. Ich akceptacja byłaby traktowaniem teorii kosztów produkcji komparatywnych w sposób bierny.
Państwo powinno natomiast traktować teorię kosztów komparatywnych w sposób aktywny i dynamiczny, tj. traktować ją jako coś, co może być wynikiem prowadzenia określonej polityki.
Sankcje ekonomiczne
Sankcje ekonomiczne to wprowadzane przez rząd ograniczenia w normalnych stosunkach handlowych z określonym krajem lub ich grupą podejmowane z zamiarem osiągnięcia określonego celu ekonomicznego lub politycznego.
U podstaw stosowania sankcji leży przekonanie, że w wyniku ich zastosowania, kraj, przeciwko któremu są one skierowane, poniesie straty ekonomiczne, które w konsekwencji skłonią go do postępowania zgodnego z intencjami kraju lub grupy krajów wprowadzających sankcje.
Sankcje ekonomiczne - rodzaje
Sankcje handlowe - zakaz eksportu do kraju obłożonego sankcjami lub/i importu z tego kraju.
Sankcje finansowe - formy:
wstrzymanie pomocy zagranicznej,
odcięcie od korzystnych kredytów,
zamrożenie wkładów finansowych danego kraju za granicą
przerwanie negocjacji na temat restrukturyzacji zadłużenia.
Ograniczenia handlowe a polityka ochrony środowiska
Argumentem przeciw pełnej liberalizacji handlu międzynarodowego jest konieczność coraz szerszego uwzględniania w procesie gospodarowania uwarunkowań ekologicznych.
Jednym z podstawowych narzędzi polityki ekologicznej państwa są różnego rodzaju zakazy lub nakazy (np. dotyczące dopuszczalnych norm emisji zanieczyszczeń, obowiązku stosowania określonych technologii itp.).
Zakazy te mogą dotyczyć zarówno sfery produkcji, jak i konsumpcji. W każdym przypadku siła ich oddziaływania na wielkość, kierunki i dynamikę handlu międzynarodowego jest inna.
5