MSG a procesy globalizacji
podstawowe kwestie
wyzwania dla MSG
Consens Waszyngtoński
Globalizacja: wymiar ekonomiczny
Proces globalizacji wiąże się z postępującym wzrostem wzajemnej zależności wszystkich kategorii podmiotów międzynarodowych stosunków gospodarczych - państw i ich ugrupowań, wielkich korporacji i małych przedsiębiorstw, instytucji finansowych i zwykłych ludzi - i ich coraz szerszą i ściślejszą współpracą.
Z ekonomicznego punktu widzenia globalizacja przejawia się w swobodnym przepływie towarów, usług, kapitałów, idei i ludzi poprzez granice, prowadzącym do tego że świat staje się jednym wielkim rynkiem.
Globalizacja: pytania
Czy i na ile globalizacja jest trwałą tendencją?
Czy globalizująca się gospodarka światowa jest systemem stabilnym?
W jakim stopniu globalizacja prowadzi do wykształcenia się jednolitej, zunifikowanej gospodarki światowej?
Czy globalizacja ma… globalny zasięg?
Kto jest głównym promotorem procesu globalizacji - państwa, ich bloki, korporacje ponadnarodowe, organizacje międzynarodowe?
Kto jest głównym beneficjentem tego procesu?
Pytania c.d.
Czy kraje rozwijające się są ofiarami globalizacji?
Czy dobrobyt w krajach rozwiniętych został osiągnięty kosztem krajów rozwijających się?
Jaka jest rola zagranicznego kapitału w rozwoju?
Czy inwestowanie przez kraje rozwinięte w krajach rozwijających się jest korzystne, czy niekorzystne dla krajów biednych?
Jakie powinny być zasady współpracy międzynarodowej?
Czy wszyscy uczestnicy procesu globalizacji stosują się do deklarowanych zasad czyli reguł gry ?
Spory ekonomistów
Jagdish Bhagwati (skądinąd autor koncepcji zubożającego rozwoju) z Universytetu Columbia w Nowym Jorku broni żarliwie globalizacji, gdyż uważa, że dobrze służy ona krajom najbiedniejszym. „Handel sprzyja wzrostowi, a... wzrost redukuje nędzę”.
Globalizację, w jego opinii, niesłusznie obarcza się winą za wszelkie zło, od dewastacji środowiska naturalnego po eksploatację kobiet i dzieci.
W większości przypadków wina leży po stronie skorumpowanych lub niekompetentnych rządów narodowych.
Krytyka…
Zdaniem J. Stiglitza (Nobel 2001), problem tkwi nie w globalizacji, która już przyniosła ogromne korzyści i może ich przynieść więcej, ale w tym, jak się ją stosuje, jakich reguł przestrzega;
na arenie międzynarodowej słychać jedynie głos finansistów
MFW popełnił błędy na wszystkich polach, na których działał:
na polu stymulowania rozwoju,
na polu zarządzania kryzysami oraz
w krajach dokonujących transformacji systemowej.
- czyli - „IMF musi odejść”?
… i obrona IMF
Rudiger Dornbush, nieżyjący już profesor MIT, w odpowiedzi na ataki Stiglitza na IMF: „Kiedy kraje trafiają do MFW na noszach, nie jest to właściwy czas na eleganckie idee. Aby uniknąć krwotoku, upadku waluty i rozkładu, którego nie da się naprawić, potrzebna jest drastyczna polityka. Stabilizacja to ani konkurs popularności, ani seminarium naukowe. Dzisiaj żaden minister finansów nie opowie się za Kliniką Alternatywnej Medycyny Stiglitza, potrzebują karetki, która zawiezie ich do MFW”.
Czy są reguły tej gry
Stiglitz ripostuje; „Kiedy płonie las, nie pora na dyskusje, jak ten pożar gasić. Ale ważne jest, aby taka debata odbyła się, zanim wybuchnie pożar, a pożary będą wybuchać”.
Stiglitz powiada, że badania nad asymetrią informacji utwierdziły go w przekonaniu, iż niewidzialną rękę rynku tak trudno dostrzec, ponieważ jej nie ma. A skoro jej nie ma, to rząd ma do odegrania sporą rolę. „Każda gra - powiada - wymaga reguł i arbitrów, aby uniknąć chaosu i dotyczy to również gry rynkowej”.
Podstawowy dylemat
Główny dylemat w gospodarce światowej wydaje się sprowadzać do tego, że podczas gdy rynki się globalizują, instytucje niezbędne dla efektywnego funkcjonowania gospodarki - prawne, polityczne czy społeczne - pozostają w większości lokalne i często niesprawne by sprostać wyzwaniom jakie niesie globalizacja.
Czy istnieje jednolita recepta na gospodarczy sukces czyli przepis na reformy, które doprowadzą do poprawy funkcjonowania gospodarek?
Czym jest Konsens Waszyngtoński
Pojęcie Washington Consensus zostało po raz pierwszy użyte przez amerykańskiego ekonomistę Johna Williamsona w 1989 r. na określenie zasad polityki makroekonomicznej państwa w warunkach globalizującej się gospodarki (na podstawie doświadczeń państw latynoskich z l. 80-tych)
Określenie to odnosiło się do zasad uzgodnionych przez „polityczny” Waszyngton czyli Kongres i administrację USA oraz „technokratyczny”, składający się z Banku Światowego, IMF oraz waszyngtońskich think tanków.
Okoliczności
Pojawienie się Konsensu Waszyngtońskiego zbiegło się upadkiem komunizmu oraz z historyczną kompromitacją związanych z nim ideologii i koncepcji ekonomicznych
Doprowadziło to do powstania vacuum ideowego i koncepcyjnego
To z kolei wywołało pilną i powszechną potrzebę wypracowania nowych idei i praktycznych zaleceń co od reformowania gospodarki i sfery polityki
Atrakcyjność zasad Konsensu Waszyngtońskiego
Zasady konsensu odwoływały się do zasad podobnych do tych, które stały u źródeł gospodarek odnoszących w l. 80-tych sukces - zwłaszcza amerykańskiej i brytyjskiej
Stał za nimi autorytet instytucji - władz USA oraz międzynarodowych instytucji finansowych
Zasady Konsensu Waszyngtońskiego czyniły wrażenie gotowego algorytmu działania dla polityków
Konsensus nie miał realnej nośnej alternatywy
Stosowanie zasad konsensu stanowiło warunek uzyskania dostępu do źródeł finansowania i wsparcia reform (conditionalities)
Washington Consensus jako ideologia?
Zdaniem krytyków (np. J. Stiglitza), Konsens Waszyngtoński pełnił funkcję ideologiczną, uzasadniającą podejście do reformowania i przechodzenia do gospodarki rynkowej oraz do prowadzenia polityki gospodarczej
Funkcja substytutu ideologii była wzmacniana przez fakt że:
był to consensus (samo określenie zakładało zgodę co do zasad),
że miał on charakter recepty (mówił co należy robić) oraz
wyraźnie wskazywał do czego mają zmierzać reformy (gospodarka rynkowa wg zasad liberalnych)
Przesłanki Washington Consensus w gospodarce światowej
Załamanie się systemu walutowego z Bretton Woods i systemu stałych kursów walutowych
Powstanie systemu płynnych kursów walutowych
Wprowadzenie płynnych kursów walutowych oznaczało ograniczenie interwencjonizmu państwowego na rzecz gry sił rynkowych, co doprowadziło do deregulacji
To uruchomiło proces liberalizacji obrotów kapitałowych
Przyśpieszyło to procesy globalizacji rynków finansowych
Przesłanki Washington Consensus w ekonomii jako dyscyplinie naukowej
Pojawienie się w l. 70-tych stagflacji (inflacji połączonej z ekonomiczną stagnacją) doprowadziło do zakwestionowania polityki ekonomicznej prowadzonej wg zasad ekonomii keynsowskiej czyli ekonomii popytowej
Jej miejsce zajęła ekonomia strony podażowej, uznająca zrównoważony budżet (polityka fiskalna) oraz niezależność banku centralnego (polityka monetarna) za podstawowe zasady nowej polityki gospodarczej
Neoliberalizm wg Friedricka Hayeka
Państwo nie może być racjonalne w odniesieniu do gospodarki ponieważ dysponuje niekompletną informacją i nieudolnie ją przetwarza co jest źródłem wadliwych decyzji
Jedynym wyjściem jest poleganie na racjonalności wynikającej z indywidualnych działań jednostek w warunkach politycznej i ekonomicznej wolności, które są ze sobą ściśle powiązane
Państwo powinno tworzyć warunki dla efektywnego działania rynku
Rola państwa wg neoliberalizmu
Określanie i zapewnienie stosowania reguł działania jednostek
Zapewnienie działania instytucji chroniących prawa własności i nieskrępowany obieg informacji
Ograniczanie ryzyka i źródeł niepewności
Upowszechnianie zasad neoliberalizmu
W l. 80-tych ekonomia neoliberalna stała się podstawą polityki gospodarczej USA (reagonomika) i Wielkiej Brytanii (thatcheryzm)
Następnie poglądy te zostały przyswojone przez międzynarodowe instytucje finansowe, IMF i Bank Światowy, w których Stany Zjednoczone miały decydujący wpływ
Instytucje te zaczęły stosować zasady w rekomendacjach wobec najpierw państw rozwijających się, potem w stosunku do państw postkomunistycznych
Konsens Waszyngtoński
Zalecenia obejmowały:
Zaprowadzenie dyscypliny fiskalnej, zrównoważony budżet.
Redukcję dotacji budżetowych, nadanie priorytetów w wydatkach państwa opiece zdrowotnej, edukacji infrastrukturze.
Gruntowną reformę podatkową.
Finansową liberalizację, wprowadzenie swobodnego kształtowania się stopy procentowej za pośrednictwem rynku.
Ujednolicenie i pozostawienie rynkowi wyznaczania kursów walut.
Konsens Waszyngtoński c.d.
Liberalizację obrotów towarowych z zagranicą (na ogół bez konieczności liberalizacji obrotów kapitałowych).
Zniesienie ograniczeń dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych.
Prywatyzację sektora państwowego.
Deregulację działalności gospodarczej (poza np. względami ochrony środowiska)
Zapewnienie ochrony praw własności.
Kontrowersje wokół zasad Konsensu Waszyngtońskiego
Zasady Konsensu Waszyngtońskiego wywarły (i nadal wywierają) znaczny wpływ na reformy gospodarcze krajach rozwijających się i krajach transformacji
Służy temu przede wszystkim system warunkowości (conditionalities) czyli przyznawania kredytów i innych form pomocy od spełnienia określonych warunków w polityce makroekonomicznej zgodnie z zasadami Washington Consensus
Warunki te, m.in. ze względu na zbyt dużą ilość, ulegały swego rodzaju deprecjacji
Ocena Washington Consensus
Ocena jest skrajnie zróżnicowana - od bezwarunkowej akceptacji po totalną krytykę
Podstawowy zarzut dotyczy tego iż jest to neoliberalny program narzucany przez międzynarodowe instytucje finansowe bez uwzględniania specyfiki poszczególnych krajów
Że jest to przede wszystkim w interesie międzynarodowej finansjery
Ze jest to prywatyzacja i liberalizacja traktowane jako cel sam w sobie a nie środek na rzecz zrównoważonego i demokratycznego rozwoju
Że doprowadziło to do wzrostu i utrwalenia nierówności
Korekty Washington Consensus
Uwzględnienie znaczenia instytucji (jako uzupełnienie mechanizmu rynkowego)
Nie tylko wzrost gospodarczy ale także redystrybucja dochodów, ochrona środowiska, rozwój demokracji
Nowa polityka rozwojowa powinna obejmować regulację finansów, politykę konkurencji, liberalizację dostępu dla krajów rozwijających się do rynków krajów rozwiniętych, politykę transferu technologii, zwiększenia przejrzystości
Wpływ i znacznie Washington Consensus
Zmiana polityki ekonomicznej wielu państw - odejście od protekcjonizmu na rzecz strategii rozwoju otwartego i liberalizacji
Wprowadzenie rozwiązań instytucjonalnych niezbędnych dla funkcjonowania gospodarki rynkowej
Lansowanie - obok reform prorynkowych - zmian strukturalnych i społecznych
Przyśpieszenie, upowszechnienie i rozwój procesów globalizacji we wszystkich dziedzinach międzynarodowej współpracy gospodarczej
6