Astma oskrzelowa, dychawica oskrzelowa (łac. Asthma bronchiale) - przewlekła, zapalna choroba dróg oddechowych o podłożu alergicznym, charakteryzująca się skurczem oskrzeli, samoistnie lub farmakologicznie odwracalnym, oraz nadreaktywnością oskrzeli.

Przyczyny

W przypadku astmy atopowej objawy choroby są wynikiem reakcji alergicznej typu natychmiastowego. W procesie tym biorą udział trzy zasadnicze składniki: alergen, swoiste przeciwciała IgE oraz komórki układu odpornościowego. Najczęstszymi alergenami w astmie oskrzelowej są: roztocza kurzu domowego, sierść i naskórek zwierząt, pióra ptaków domowych, pyłki traw, drzew, chwastów, zarodniki grzybów i inne. Jednym z najsilniejszych czynników ryzyka wystąpienia astmy oskrzelowej jest atopia. Komórki układu odpornościowego biorące udział w procesie reakcji alergicznej to mastocyty, bazofile, eozynofile, limfocyty, monocyty, makrofagi pęcherzyków płucnych, komórki nabłonka oskrzeli.

Podział

Obecnie, biorąc pod uwagę nasilenie objawów i przebieg choroby, astmę oskrzelową dzieli się na:

• sporadyczną:

• objawy rzadziej niż 1 raz w tygodniu,

• objawy nocne nie częściej niż 2 razy w miesiącu,

• zaostrzenia są krótkotrwałe;

• przewlekłą lekką:

• objawy częściej niż 1x w tygodniu, ale rzadziej niż 1x dziennie,

• objawy nocne częściej niż 2x w miesiącu,

• zaostrzenia mogą zaburzać sen i utrudniać dzienną aktywność;

• przewlekłą umiarkowaną:

• objawy codziennie,

• objawy nocne częściej niż 1x w tygodniu,

• zaostrzenia mogą zaburzać sen i utrudniać dzienną aktywność;

• przewlekłą ciężką:

• objawy codziennie,

• częste zaostrzenia,

• częste objawy nocne,

• ograniczenie aktywności fizycznej.

Objawy

Typowe objawy to:

• napady duszności spowodowane skurczem oskrzeli,

• świszczący oddech,

• kaszel,

• uczucie ciężaru w klatce piersiowej.

Objawy mogą cofać się częściowo lub całkowicie, spontanicznie lub pod wpływem leków. Występuje nadreaktywność oskrzeli na różnego rodzaju czynniki środowiska zewnętrznego. Napady astmy pojawiają się w wyniku kontaktu z alergenem (kurz, pyłki roślin, sierść zwierząt, pierze, niektóre pokarmy i in.), w trakcie wysiłku fizycznego, podczas oddychania mroźnym powietrzem, w trakcie infekcji (bakteryjnych, wirusowych) układu oddechowego.

Czynniki zaostrzające objawy astmy to:

• kontakt z alergenami,

• nawracające infekcje układu oddechowego,

• palenie papierosów,

• hiperwentylacja wysiłkowa,

• niektóre leki,

• niektóre składniki pokarmowe.

Chorzy na astmę oskrzelową skarżą się często na ucisk w klatce piersiowej, nadmierną produkcję plwociny, zaburzenia snu i częste napady duszności w godzinach nocnych.

Rozpoznanie

Wstępne rozpoznanie można często ustalić na podstawie dolegliwości zgłaszanych przez chorego. Jednak do ustalenia diagnozy niezbędne są badania dodatkowe. Najistotniejsze to: spirometria z próbą rozkurczową, prowokacyjne testy wziewne, testy skórne, poziom swoistych przeciwciał w surowicy krwi.

Leczenie

Leczenie w astmie oskrzelowej jest ściśle uwarunkowane stopniem ciężkości choroby.

Zasadnicze znaczenie w procesie leczenia astmy ma unikanie kontaktu z czynnikami wywołującymi napad astmy u chorego. W niektórych przypadkach możliwe jest leczenie odczulające, jedna z metod immunoterapii.

Z uwagi na utrudnienia w leczeniu przyczynowym, stosuje się zazwyczaj leczenie objawowe. W leczeniu napadów astmy stosuje się leki rozkurczające oskrzela a w długotrwałej, profilaktycznej terapii leki przeciwzapalne.

Obecnie dominującą metodą podawania leków spazmolitycznych (rozkurczowych) jest metoda wziewna - bezpośrednio do układu oddechowego. Ma ona tę istotną zaletę, że minimalizuje negatywne ogólne działania niepożądane. W ciężkich postaciach choroby niezbędne jest także zastosowanie leków o działaniu ogólnoustrojowym, podawanych w postaci tabletek, iniekcji (zastrzyków) lub kroplówek.

Poza tym stosuje się niekiedy metody fizykoterapeutyczne, psychoterapię i gimnastykę oddechową.

W skrajnie zaawansowanych przypadkach napadów astmatycznych zachodzi czasem potrzeba wspomagania oddechu respiratorem.

Specyficzne postaci astmy oskrzelowej

Astma wysiłkowa: napady duszności występują przede wszystkim lub wyłącznie po wysiłku lub po kilku minutach jego trwania i ustępują wkrótce po jego zaprzestaniu. Do dłuższych wysiłków można zaliczyć także zbyt długie przesiadywanie przed komputerem, uprawianie sportu np. biegi długodystansowe.

Astma aspirynowa: postać astmy, w której ciężkie napady duszności rozwijają się po zażyciu kwasu acetylosalicylowego (aspiryna, polopiryna) lub innego niesterydowego leku przeciwzapalnego.

Astma zawodowa: postać astmy ujawniająca się w wyniku zadziałania szkodliwego czynnika zawodowego u pracownika, który do tej pory był zdrowy. U tych chorych objawy choroby mogą ustępować w dni wolne od pracy, w trakcie urlopu. np. Niekiedy osoby pracujące w piekarni nie mogą już "patrzeć" na pieczywo itp. objawy mogą ustąpić po dłuższej nieobecności w pracy.

Gimnastyka

Pomocą dla chorych na astmę bywa gimnastyka oddechowa. Są to spe­cjalne ćwiczenia poprawiające wytrzymałość mięśni oddechowych. Poza tym, pozwalają one dokładnie poznać własne rezerwy oddechowe i zdol­ność do wysiłku fizycznego.

Istnieje kilka specjalnych pozycji dla ułatwienia oddychania i poprawienia wykrztuszenia:
  wdech wykonujemy przez nos, a wydech przez tzw. zasznurowane usta, układając wargi jak do gwizdania i spowalniając w ten sposób wypływ powietrza. O tej technice oddychania należy pamiętać zwłaszcza wtedy, gdy nasila się duszność. W napadzie duszności należy zawsze próbować oddychać bardzo płytko, nabierając za każdym razem jak najmniej powie­trza. W trakcie napadu korzystne jest też przyjęcie tzw. pozycji woźnicy: siedząc na krześle należy szerzej rozstawić nogi, lekko pochylić się do przodu i oprzeć przedramionami na udach. Gdy duszność trwa dłużej należy usiąść za stołem, a oba ramiona oprzeć wysoko, na ułożonych na stole 2-3 poduszkach.

Bardzo ważne w napadzie duszności jest wykrztuszenie wydzieliny. Nie należy jednak kasłać „na siłę". Po przyjęciu leków najlepiej ułożyć się w takiej pozycji, która automatycznie sprzyja usuwaniu wydzieliny z oskrzeli. Zaleca się np. ułożenie w łóżku na jednym boku, z podłożeniem poduszki pod biodro. Podczas spokojnego głębokiego oddychania w tej pozycji wydzielina jest automatycznie przesuwana w kierunku gardła.

Poranne trudności w odkrztuszaniu można przezwyciężyć prosząc kogoś o oklepanie pleców. Do oklepywania należy ułożyć się na brzuchu, podkładając pod brzuch 1-2 poduszki. Ramiona wyciągnąć jak najdalej do przodu. Osoba druga lekko oklepuje całą powierzchnię pleców, powodując uruchomienie śluzu zatykającego drogi oddechowe. Po oklepywaniu łatwiej go wykrztusić.



- "pozycja woźnicy" jest najkorzystniejsza w czasie napadu astmy. Należy usiąść w niewielkim rozkroku, oprzeć przedramiona na udach i lekko pochylić się do przodu.

---