Pochodzenie języka polskiego i jego miejsce wśród języków europejskich
Ewolucja podsystemów językowych zmienia stosunek jęz. do siebie. Im bardziej cofamy się w czasie, tym więcej znajdujemy form podobnych i tożsamych, aż do dojścia do wspólnego języka prasłowiańskiego. Jest on tylko naukową hipotezą, bowiem nie został potwierdzony tekstami pisanymi (w odróżnieniu od np. łaciny - przodka języków romańskich). Jednak nie ulega wątpliwości, że istniał rzeczywiście i że żył mówiący nim zespół etniczny prasłowian (VI w. p.n.e. - ok. VI w. n.e.). językoznawcy, stosując metody: filologiczną (dla okresów historycznych), rekonstrukcji wewnętrznej, historyczno-porównawczą mogli określić stanowisko języka polskiego wśród innych języków słowiańskich, stanowiących jedną z 12 rodzin jęz. praindoeuropejskich (ludy dolnej Wołgi i Morza Kaspijskiego), która rozpadała się po przełomie 2 i 3 tys. p.n.e.
Współcześnie wyróżniamy dwanaście rodzin języków indoeuropejskich:
a) rodzina irańska: perski, staroperski, kurdyjski, afgański
b) rodzina słowiańska
-grupa jęz. zachodniosł. (pomorskie: kaszubski, polski; połabski, czeski, słowacki; dolno- i górnołużycki)
-gr. Wschodniosł. (rosyjski, białoruski, ukraiński)
-gr. Południowosł. (bułgarski, chorwacki, serbski, słoweński, macedoński)
c) rodzina bałtycka - spokrewniona ze słowiańską (litewski, łotewski, staropruski (wymarły w XVII w.), jaćwieski)
d) r. tocharska (Turkiestan, do 800 r. n.e.)
e) r. ormiańska (M. Czarne, ormiański, teksty frygijskie - Azja Mniejsza, teksty trackie - Bałkany)
f) r. celtycka (irlandzki, walijski, szkocki, bretoński)
g) r. luwihetycka (Azja Mniejsza, do 1200 r. p.n.e.)
h) r. grecka (nowogrecki - od czasu upadku kultury minojskiej ok. 1500 r. p.n.e., starogr. - jęz. Homera ok. 800 r.p.n.e.)
i) r. germańska (niemiecki, angielski, holenderski, flamandzki, fryzyjski, duński, norweski, szwedzki, islandzki, gocki)
j) r. indyjska (jęz. wedyjski - sanskryt, awestyjski, scytyjski (-> osetyński), starohinduski, liczne dialekty na terenie Indii, cygański)
k) r. iliryjska (lub: iliryjsko-wenecka; albański)
l) r. romańska - z ludowej łaciny i dialektu Latynów (franc., hiszp., wł., portugal., prowansalski, sardyński, retroromański - część Szwajcarii, rumunski)
w wyników wędrówek (przebiegały w 3 etapach) części tych grup dawna wspólnota praindoeuropejska podzieliła się na zespoły peryferyczne (d i późniejsza gruoa hetycka; przodkowie l i f; h oraz i) i centralnej, które dłużej pozostawały w jej obrębie, stanowiąc swoiste centrum ludów indoeuropejskich. Czwarty etap migracji doprowadził do jego rozbicia na zespół indoirański, tracko-ormiański, albański i bałto-słowiański. Języki tych grup to języki centralne (satemowe) w przeciwieństwie do języków grup, które wyemigrowały wcześniej - języków peryferycznych (kentumowe). W językach satemowych zaszły zmiany, do których nie doszło w jęz. peryferycznych: dalszą palatalizację pie. Spółgłosek k', g' oraz zmianę s -> x (jęz. słow.) / š (bałtyckie, indyjskie, irańskie) w niektórych pozycjach.
Rozpad wspólnoty pie. Wyłonił wspólnotę prasłow., która istniała do przełomu III i IV w. n.e. (okres I palatalizacji). Po roku 500 n.e. (por. wyniki II palatalizacji spółgł. Tylnojęz.) zaczął się proces rozpadu wspólnoty prasłow.
Najpierw nastąpił podział na 2 grupy etniczne i jęz.: zachodnią i wschodnią (dzisiejsze ludy wschodnio- i południowosł.). Było to efektem wędrówki prasłowian w kierunku równoleżnikowym. Dokumentować to mogą wyniki rozwoju grup *kvě2 *gvě2 (pol. Kwiat, gwiazda, ros. Cv'et, zvezda) oraz *tl, dl (pol. Plotła, mydło, ros. Pl'etła, myło).
W wyniku najazdu ludów turkotatarskich (IV-VI w.) nastąpił podział na północ (dzisiejsze języki zachodniosł.) i południe (pd i wsch). Ten podział pokazują rezultaty połączeń *tj, dj (pol. Świeca, miedza, ros. Sv'eča, m'eža) oraz II palatalizacja *x (pol. MSC. musze ros. mus'e).
Najistotniejsze jednak są dowody wyodrębnienia się w VII w.n.e. obecnych 3 grup jęz. sł., które różni wiele cech, m.in. rozwój grup TorT TolT TelT TerT:
Zachodniosłowiańskie TroT, TreT, TloT, TleT (metateza)
Południowosł. TraT, TlaT, TrěT, TlěT (metateza + wzdłużenie)
Wschodniosł. ToroT, ToloT, TereT, ToloT (pełnogłos)
Ostateczny zasięg tych grup ukształtował się w IX w. po migracji Madziarów na teren dzisiejszych Węgier w wyniku osadnictwa niemieckiego wzdłuż Dunaju. Dziś istnieje 13 literackich jęz. słow., wymarły 2 (s.c.s i połabski).
Po wydzieleniu się grup zachodniosł. Na jej północno-zachodnim krańcu wyodrębniła się grupa jęz. lechickich: polski, połabski i pomorski. Wyróżniały się one następującymi cechami fonetycznymi: zachowanie samogłosek nosowych, wokalizacja psł. Sonantów r l, przegłosy lechickie, rozwój grup TorT, TolT, TelT, TerT w TroT, TloT, TleT, TreT.
W językowym zespole zachodniosłowiańskim wyodrębniły się wyraźnie trzy grupy dialektyczne: czesko-słowacka, łużycka i lechicka.
Sztucznym terminem „lechicki" oznacza się językową wspólnotę plemion, która w średniowieczu zajmowała obszar ograniczony na zachodzie średnią Łabą, na północy Bałtykiem, na wschodzie Bugiem, na południu Karpatami i Sudetami.
Zarówno w systemie gramatycznym, jak w zasobie leksykalnym grupy lechickiej można przypuszczać istnienie terytorialnych różnic dialektycznych, ale ustępowały one przewadze cech wspólnych, nie naruszały jedności, a wiele z nich pojawiło się dopiero w późniejszym, już historycznym i samodzielnym rozwoju.
Plemiona z obszaru Polski i Pomorza (Polanie, Wiślanie, Ślężanie, Mazowszanie i Kaszubi) stanowiły wschodni odłam lechitów, z którego z czasem wydzielił się zespół dialektalno-językowy polski, z którego z czasem (VI-VII w.) powstał język narodowy polski (odmiana literacka). (chociaż do dziś zespół ten wykazuje stary podział na obszar pd-zach (Wielkopolska, Małopolska, Śląsk) i pnwsch (Mazowsze, Pomorze))