FIZJOLOGIA UKŁADU TRAWIENNEGO
Układ trawienny:
przewód pokarmowy:
jama ustna
przełyk
żołądek
jelito cienkie i grube
gruczoły trawienne
ślinianki
trzustka
wątroba
Podstawową funkcją układu trawiennego jest zaopatrywanie organizmu w:
środki odżywcze
witaminy
sole mineralne
wodę
W skład pokarmu wchodzą związki wielkocząsteczkowe:
białka
tłuszcze
węglowodany
Związki wielkocząsteczkowe ulegają wchłonięciu z przewodu pokarmowego do krwi i chłonki, dopiero po przejściu przez kolejne jego odcinki i rozpadzie pod wpływem enzymów trawiennych do prostszych składników, takich jak:
aminokwasy
cukry proste
kwasy tłuszczowe.
Dzięki aktywacji autonomicznego układu nerwowego i uwalnianiu do krwi hormonów żołądkowo -jelitowych:
do światła przewodu pokarmowego wydzielają się soki trawienne,
kurczy się błona mięśniowa ściany przewodu pokarmowego i dróg żółciowych,
umożliwia to przesuwanie miazgi pokarmowej w kierunku odbytnicy, mieszanie jej z sokami trawiennymi oraz procesy trawienia i wchłaniania.
Podstawowe funkcje czynnościowe układu trawiennego to:
motoryka
wydzielanie
trawienie
wchłanianie
wydalanie.
Regulacja czynności motorycznych układu trawiennego:
Przyjmowanie pokarmów i zasoby energetyczne organizmu pozostają pod stałą kontrolą autonomicznego układu nerwowego, szczególnie dwóch antagonistycznych ośrodków podwzgórza:
ośrodka sytości
ośrodka głodu
W kontroli czynności ośrodków głodu i sytości istotną rolę odgrywają czynniki neurohormonalne, związane z sygnałami...
Drażnienie ośrodka głodu wyzwala poszukiwanie pokarmu i zwiększenie masy ciała, a jego trwałe uszkodzenie prowadzi do jadłowstrętu (anorexia) i wychudzenia.
Przeciwnie drażnienie ośrodka sytości prowadzi do utraty łaknienia i unikania pokarmów, a jego uszkodzenie do wzmożonego przyjmowania pokarmu i otyłości.
Wszystkie odcinki przewodu pokarmowego, z wyjątkiem gardła i górnej trzeciej części przełyku oraz zwieracza zewnętrznego odbytu, zbudowanych z mięśni poprzecznie - prążkowanych, zawierają trzy warstwy mięśni gładkich.
Warstwy mięśniowe przewodu pokarmowego wykazują ustawiczne skurcze i zmiany napięcia podlegające kontroli przez czynniki miogenne, neurogenne (sploty nerwowe autonomiczne), hormonalne i humoralne.
Żucie jest procesem polegającym na mechanicznym rozdrabnianiu pokarmu w jamie ustnej, mieszaniu go ze śliną i formowaniu „kęsa” pokarmowego, który następnie zostaje połknięty.
Żucie jest wynikiem skurczów mięśni szkieletowych, powodujących naprzemienne otwieranie i zamykanie szczęk połączone z niewielkimi ruchami kolejno ku przodowi, do tyłu i na boki. Siła docisku szczęk między zębami trzonowymi zazwyczaj wynosi od 50-80 kg, a między siekaczami od 15-40 kg.
Podczas żucia składniki chemiczne pokarmu drażnią receptory smakowe jamy ustnej prowadząc do powstawania wrażeń smakowych.
Żucie ma duże znaczenie dla procesów trawienia, gdyż rozdrobnienie pokarmu w jamie ustnej ułatwia jego rozpad enzymatyczny w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego. Żucie zapewnia mieszanie kęsa pokarmowego ze śliną i częściowe trawienie węglowodanów przez zawartą w ślinie amylazę ślinową.
Połykanie to proces motoryczny, w którym bierze udział...
Faza gardłowa na charakter odruchowy...
Motoryka żołądka - żołądek jest narządem ruchomym, zmieniającym kształt, wielkość i położenie w zależności od swego wypełnienia i postawy ciała.
Żołądek unerwiony jest przez włókna przywspółczulne pochodzące z nerwu błędnego i współczulne z piersiowych nerwów rdzeniowych. Każdy skurcz perystaltyczny przesuwa miazgę pokarmową w kierunku...
Pokarm wielokrotnie przesuwany tam (propulsja) i z powrotem (retropulsja) ulega dokładnemu rozdrobnieniu i wymieszaniu z sokiem żołądkowym.
W miarę trawienia żołądkowego wzmaga się siła skurczów i pogłębiają się fale skurczowe.
Uczucie głogu wiąże się ze zwiększoną motoryką żołądka w wyniku pobudzenia nerwów błędnych i podwzgórzowego ośrodka głodu - obserwuje się wówczas tak zwane skurcze głodowe żołądka.
Motoryka jelita cienkiego
Do głównych funkcji jelita cienkiego należy trawienie i wchłanianie produktów pokarmowych, w tym substancji odżywczych witamin, elektrolitów i płynów.
Procesy trawienia i wchłaniania zachodzą niemal w całości w dwunastnicy i górnym odcinku jelita cienkiego.
Czynności motoryczne jelita ułatwiają te procesy przez stałe mieszanie składników pokarmowych z enzymami trawiennymi raz przesuwanie niestrawionych pokarmów do jelita grubego.
Jelito cienkie stanowi najdłuższy odcinek przewodu pokarmowego o długości 3-4 m.
Błona śluzowa jelita cienkiego wykazuje dwa rodzaje skurczów:
odcinkowe - zwane także segmentowymi lub niepropulsywnymi,
perystaltyczne - zwane także robaczkowymi lub propulsywnymi.
Ruchy perystaltyczne przesuwają się naprzód w postaci okrężnego skurczu z prędkością 2 cm/sek wyzwalając fale perystaltyczną.
Motoryka jelita grubego
Jelito grube ciągnie się od zwieracza krętniczo - kątniczego do odbytu. Długość jelita grubego wynosi około 1,5 m. Jelito grube wykazuje różne rodzaje aktywności skurczowej, najważniejsze z nich to:
skurcze odcinkowe
skurcze propulsywne
skurcze perystaltyczne
skurcze masowe
Najbardziej typowym rodzajem motoryki okrężnicy są skurcze masowe, występujące zazwyczaj kilka razy dziennie. Ruchy masowe nasilają się po spożyciu pokarmu, zwłaszcza w godzinach rannych na skutek odruchów żołądkowo - okrężniczych.
Badania radiologiczne wykazały, że pokarm mieszany z kontrastem pojawia się w okrężnicy po 6 godzinach, po 9-12 wypełnia okrężnicę, po 13-17 godzinach dociera do okrężnicy esowatej, a odbytnica wypełnia się kontrastem po 24 godzinach od spożycia pokarmu.
Wydzielanie śliny
Dobowa objętość wydzielanej śliny wynosi przeciętnie 1-2 l. Ślina jest wydzieliną trawienną, wytwarzaną przez trzy pary gruczołów ślinowych i liczne mniejsze gruczoły rozsiane w błonie śluzowej jamy ustnej. Ślina spełnia dwie zasadnicze funkcje:
ochronną
trawienną.
Działanie ochronne śliny to:
rozpuszczanie i wypłukiwanie pozostałych w jamie ustnej resztek pokarmowych
buforowanie drażniących substancji pokarmowych
właściwości bakteriobójcze
nawilgacanie jamy ustnej i całego narządu żucia i mowy
protekcja i regeneracja błony śluzowej
Wydzielanie śliny:
Funkcja trawienna śliny polega na:
zlepianiu cząstek pokarmowych w możliwy do połknięcia kęs,
wypłukiwaniu cząstek pokarmowych z powierzchni języka,
ułatwia to kontakt spożywanych porcji pokarmów z receptorami smakowymi i powstanie wrażeń smakowych
trawienie skrobi pod wpływem enzymu zwanego ptialiną.
Wydzielanie żołądkowe:
Sok żołądkowy jest mieszaniną trzech wydzielin, wytwarzanych oddzielnie przez różne komórki gruczołowe błony śluzowej:
komórki okładzinowe - wydzielają kwas solny, wodę i czynnik wewnętrzny wiążący witaminę B12
komórki główne wydzielające pepsynogen
komórki śluzowe wytwarzające śluz o strukturze żelu
pH soku żołądkowego może spadać do ok. 10. Niewiele form życia może istnieć w tak kwaśnym środowisku - jedynie bakteria HELICOBACTER PYLORI odpowiedzialna za uszkodzenia zapalne błony śluzowej (nadżerki, wrzody, nowotwory).
Zahamowanie wydzielania jonów H+ można osiągnąć środkami blokującymi receptory H2 (cymetydyna, ranitydyna) muskarynowe (atropina) lub pompę protonową (omeprazol).
Gastryna??
Wydzielanie trzustkowe:
Sok trzustkowy jest wydzieliną zewnętrzną trzustki, która za pośrednictwem przewodu trzustkowego dostaje się do dwunastnicy. W ciągu doby wydziela się około 2 l soku trzustkowego o odczynie zasadowym (pH 7,1 - 8,4).
Ponieważ sok trzustkowy jest szczególnie bogaty w węglowodany, pod jego wpływem kwaśna treść żołądka dostająca się do dwunastnicy zostaje szybko zobojętniona.
Sok trzustkowy jest wodnym roztworem elektrolitów o dużym stężeniu jonów HCO3-. Zawiera enzymy trawiące podstawowe składniki pokarmowe (białka, tłuszcze i węglowodany).
Głównymi enzymami proteolitycznymi są:
trypsyna,
chymotrypsyna
elastaza
karboksypeptydaza.
Enzymy lipolityczne to:
lipaza trzustkowa
fosfolipaza
esterazy.
Enzymem glikolitycznym jest: alfa - amylaza.
Wydzielanie jelitowe:
Jelito cienkie wyścielone jest błoną śluzową o nabłonku złożonym i kilku....
...
Komórki pokrywające kosmki jelitowe są przystosowane do wchłaniania...
Trawienie i wchłanianie
Do głównych czynności jelita cienkiego należą:
kontynuacja trawienia rozpoczętego w jamie ustnej i żołądku,
wchłanianie końcowych produktów trawienia, witamin, wody i elektrolitów
procesy te mogą zachodzić na całej długości jelita, zwykle ograniczają się...
trawienie odbywa się zarówno w świetle jelita, jak i na powierzchni błony śluzowej, gdzie łączy się z jednoczesnym wchłanianiem końcowych produktów trawienia.
W jelicie grubym dochodzi do uformowania stolca. W skład kału wchodzi:
75% wody (ok. 200 ml na dzień) i 25% składników stałych, w których bakterie stanowią 30% masy. Reszta składników stałych to substancje nieorganiczne - wapń i fosforany (15%), ciała tłuszczowe (5%), niestrawione części pokarmów, zwłaszcza celuloza (40%) oraz trudniej strawne białko roślinne (10%).
Odczyn stolca dzięki wodorowęglanom zawartym w śluzie jest od zewnątrz alkaliczny, na skutek fermentacji bakteryjnej - od wewnątrz kwaśny.