Skarga w postępowaniu przed naczelnym sądem administracyjnym

1. Powstanie Naczelnego Sądu Administracyjnego.

W 1980r. w trakcie nowelizacji Kodeksu postępowania administracyjnego (k.p.a.) i wprowadzenia do systemu polityczno-prawnego Naczelnego Sądu Administracyjnego dokonano także stosownego zapisu w art. 16 § 2 k.p.a., wprowadzając wśród zasad ogólnych k.p.a. zasadę ogólną sądowej kontroli rozstrzygnięć administracyjnych. Przepis głosił, że decyzje mogą być zaskarżane do sądu administracyjnego z powodu ich niezgodności z prawem - na zasadach i w trybie określonym w Kodeksie. Chodziło oczywiście o dział VI, k.p.a. poświęcony zaskarżaniu decyzji do sądu administracyjnego.

Podstawą prawną organizacji i funkcjonowania Naczelnego Sądu Administracyjnego była wówczas ustawa z 31.01.1980 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz o zmianie ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego, a szczególnie dział VI k.p.a. .

Obecnie podstawą prawną organizacji i funkcjonowania tego sądu jest ustawa z 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, zwaną dalej ustawą

o NSA. Uchylając przepisem art. 61 ustawy o NSA, dział VI k.p.a., ustawodawca nie zatroszczył się jednak o dokonanie stosownej zmiany także w zapisie art. 16 § 2 k.p.a. Bowiem od chwili wejścia w życie ustawy o NSA z 1995 r., już nie na zasadach i w trybie określonym w Kodeksie, ale na zasadach i w trybie określonym w ustawie o NSA, można zaskarżyć decyzje do sądu administracyjnego z powodu ich niezgodności z prawem. Dlatego też konieczne było kolejne nowelizowanie ustawy k.p.a. Obecnie art. 16 § 2 brzmi cytuję „ Decyzje mogą być zaskarżane do sądu administracyjnego z powodu ich niezgodności z prawem, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych ustawach ( Dz. U. z 2000 r. Nr 98 , poz. 1071 ).

2. Struktura i zakres działania NSA .

Naczelny Sąd Administracyjny jest sądem wyodrębnionym z sądownictwa powszechnego. Jest jedynym sądem administracyjnym. Sądownictwo administracyjne jest więc u nas jednoinstancyjne.

Siedzibą NSA jest Warszawa. Poza Warszawą NSA działa w ośrodkach

zamiejscowych, których siedziby i właściwość określa w drodze rozporządzenia

Prezydenta RP, po zasięgnięciu opinii Ministra Sprawiedliwości.

Obecnie funkcjonuje 10 ośrodków zamiejscowych: w Gdańsku, Łodzi, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Lublinie, Rzeszowie, Szczecinie, Katowicach, oraz Białymstoku.

Na czele NSA stoi Prezes, który kieruje pracami Sądu i reprezentuje go na zewnątrz. Zastępcami Prezesa są wiceprezesi. Prezesa i wiceprezesów Sądu

powołuje i odwołuje Prezydent RP spośród sędziów tego sądu, za zgodą Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu.

NSA dzieli się na izby. Prezesów izb i prezesów ośrodków zamiejscowych powołuje i odwołuje Prezes Sadu za zgodą Kolegium Sądu, które jest organem opiniodawczym i doradczym Prezesa Sądu.

Sędziów NSA powołuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.

O działalności Sądu i sprawach wynikających z tej działalności Prezes

NSA informuje Prezydenta RP i Krajową Radę Sądownictwa.

O problemach związanych z funkcjonowaniem organów administracji państwowej, a wiadomych Sądowi z rozpatrywanych spraw, Prezes NSA informuje Prezesa Rady Ministrów.

Zakres działania (kognicji) Naczelnego Sądu Administracyjnego obecnie

został wydatnie rozszerzony w porównaniu do jego pierwotnych kompetencji,

ustalonych w ustawie z 31.01.1980 r. o NSA oraz o zmianie ustawy - k.p.a.

Obecnie, na podstawie aktualnej ustawy o NSA, Naczelny Sąd Administracyjny orzeka w sprawach skarg na:

- decyzje administracyjne, wydane przez organy administracji państwowej,

czyli w rozumieniu tej ustawy - naczelne i centralne organy administracji państwowej, terenowe organy administracji rządowej, organy samorządu terytorialnego oraz inne organy w zakresie, w jakim zostały powołane z mocy prawa

do załatwiania spraw z zakresu administracji państwowej,

- postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym przez organy,

o których wyżej mowa, a na które służy zażalenie albo kończące postępowanie,

a także rozstrzygające sprawę co do istoty,

- postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym,

na które służy zażalenie,

- inne akty lub czynności z zakresu administracji państwowej dotyczące przyznania, stwierdzenia lub uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa,

- uchwały organów gmin i związków,

- akty (przepisy) prawa miejscowego, czyli powszechnie obowiązujące akty normatywne stanowione przez terenowe organy administracji rządowej,

- akty nadzoru nad działalnością organów samorządu terytorialnego.

Sąd rozpatruje skargi na bezczynność organów we wszystkich tych sprawach indywidualnych, w których prawne formy działania administracji podlegają kontroli sądowej.

Sąd rozstrzyga spory o właściwościach między organami samorządu terytorialnego a terenowymi organami administracji rządowej.

Sąd udziela odpowiedzi na pytania prawne przedstawione do rozstrzygnięcia przez samorządowe kolegia odwoławcze.

NSA sprawuje w zakresie swej właściwości kontrolę pod względem zgodności z prawem, czyli legalności, nie zaś pod względem celowości.

3. Wszczęcie postępowania.

W postępowaniu przed NSA, tak jak w każdym innym procesie sądowym,

są dwie strony procesowe:

- skarżący (odpowiednik powoda i pozostałych podmiotów uprawnionych do wytoczenia powództwa w postępowaniu cywilnym) - podmiot, który wniósł skargę na działanie lub bezczynność organu administracji państwowej,

- organ administracji państwowej, którego działanie lub bezczynność jest przed- miotem skargi (odpowiednik pozwanego w postępowaniu cywilnym) - strona przeciwna w stosunku do skarżącego,

Wszczęcie postępowania przed NSA może nastąpić tylko wskutek wniesienia skargi, nie może nastąpić z urzędu.

Uprawnionym do wniesienia skargi jest:

- każdy, kto ma w tym interes prawny,

- organizacja społeczna(w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach do-

tyczących interesów prawnych innych osób),

- prokurator,

- Rzecznik Praw Obywatelskich,

Prawo wniesienia skargi przysługuje wyżej wymienionym podmiotom bez względu na to, czy brały udział w postępowaniu administracyjnym.

Termin do wniesienia skargi jest zróżnicowany w zależności od pod- miotu, który ją składa i wnosi:

* dla osoby mającej w tym interes prawny (np. strony postępowania administracyjnego ) i organizacji społecznej w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób:

-30 dni ( od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie indywidualnej, a w innych wypadkach - od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o podjęciu aktu lub innej czynności),

* dla prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich:

• 6 miesięcy (od dnia doręczenia stronie rozstrzygnięcia w sprawie indywidualnej, a w innych przypadkach - od dnia wejścia w życie aktu podjęcia innej

czynności).

Skargę wnosi się bezpośrednio do Sądu.

* Przesłanką pozytywną dopuszczalności wniesienia skargi jest wyczerpanie środków odwoławczych, jeżeli służyły one skarżącemu w postępowaniu przed organem właściwym w sprawie.

Warunek wyczerpania środków odwoławczych nie obowiązuje w przypadku, gdy skargę wnosi prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich. W przeciwieństwie do innych podmiotów uprawnionych do wniesienia skargi do NSA - prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich mogą zaskarżyć dany akt do Sądu, pomimo nie korzystania wcześniej ( przez jakikolwiek uprawniony podmiot) z przysługującego od tego aktu środka prawnego, a nie że mogą zaskarżyć do Sądu dany akt jeszcze przed upłynięciem terminu do złożenia zwykłego środka prawnego, służącego do danego aktu.

Warunkiem dopuszczalności wniesienia skargi do NSA ( nawet przez prokuratora lub Rzecznika Praw Obywatelskich) jest więc „uostatecznienie się''

danego aktu lub czynności.

* Przesłanką negatywną dopuszczalności wniesienia skargi jest toczenie się

postępowania w celu zmiany, uchylenia lub stwierdzenia nieważności aktu albo

innej czynności.

Skargę do NSA można wnieść zatem dopiero po wydaniu nowego aktu lub podjęciu nowej czynności w wyniku takiego postępowania i wyczerpaniu środków odwoławczych, jeżeli ustawa przewiduje takie od nowego aktu lub czynności.

* Skarga do NSA, w przeciwieństwie do odwołania czy zażalenia w postępowaniu administracyjnym, jest środkiem prawnym sformalizowanym tak co do formy, jak i co do treści.

* Skargę wnosi się na piśmie i powinna ona zawierać:

-oznaczenie skarżącego, jego miejsce zamieszkania lub siedziby,

-wskazanie zaskarżonej decyzji, postanowienia, innego aktu lub czynności,

-oznaczenie organu, którego działania lub bezczynności skarga dotyczy.

-określenie naruszenia prawa lub interesu prawnego

-podpis osoby wnoszącej skargę, a w przypadku wniesienia jej przez pełnomocnika - jego podpis z załączeniem do skargi pełnomocnictwa.

* Skarga do NSA jest środkiem niesuspensywnym, tzn. jej wniesienie nie

wstrzymuje wykonania aktu ani nie powoduje zawieszenia czynności.

Sąd może jednak na wniosek strony lub z urzędu wstrzymać wykonanie aktu lub zawiesić czynność, zwłaszcza jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo wyrządzenia skarżącemu znacznej szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków.

Wykonanie zaskarżonego aktu lub czynności ulega wstrzymaniu z mocy

prawa, jeżeli organ administracji nie przedstawi Sądowi odpowiedzi na skargę

wraz z aktami sprawy w terminie 30 dni od dnia doręczenia mu odpisu skargi.

4. Przebieg postępowania.

Po otrzymaniu przez Sąd skargi przewodniczący wydziału NSA (ewentualnie prezes ośrodka zamiejscowego) bada, czy skarga nie zawiera braków i wzywa skarżącego do uiszczenia wpisu ( czyli opłaty od skargi ), chyba, że strona uiściła już wpis bez wezwania albo zgłosiła wniosek o zwolnienie jej od kosztów sądowych lub nie ma obowiązku uiszczenia wpisu.

Jeżeli skarga wymaga poprawienia lub uzupełnienia, wezwanie do uiszczenia wpisu łączy się z wezwaniem do usunięcia braków skargi.

Jeżeli skarżący nie uiści w wyznaczonym terminie wpisu albo nie uzupełni takich braków skargi, które uniemożliwiają nadanie jej dalszego biegu,

wówczas Sąd odrzuci skargę na posiedzeniu niejawnym ( w drodze postanowienia).

Ponadto Sąd odrzuci skargę, jeżeli jest ona niedopuszczalna, tzn. (zwłaszcza), gdy:

- wniesiono ją po upływie terminu do jej wniesienia, a termin ten nie został

przywrócony,

- zachodzi brak drogi sądowej(właściwości NSA), tzn. zaskarżony akt dotyczy

jednej ze spraw w art. 19 ustawy o NSA albo na mocy przepisów szczególnych

podlega kontroli innego Sądu,

- wnosi ją osoba nieuprawniona,

- nie wyczerpano środków odwoławczych w postępowaniu administracyjnym

(chyba, że skargę wnosi prokurator albo Rzecznik Praw Obywatelskich).

- właściwy organ administracji państwowej wszczął postępowanie w celu zmiany, uchylenia lub stwierdzenia nieważności aktu albo innej czynności

(przeszkoda czasowa),

- zachodzi zawiłość sporu lub powaga rzeczy osądzonej.

Gdy nie zachodzą okoliczności uzasadniające odrzucenie skargi, przewodniczący wydziału NSA ( lub prezes ośrodka zamiejscowego) zarządza doręczenie odpisu skargi stronie przeciwnej (organowi administracji publicznej)i zobowiązuje go do przedstawienia odpowiedzi na skargę ( wraz z aktami sprawy) w terminie nie przekraczającym 30 dni.

Jeżeli w tym terminie organ nie prześle Sądowi odpowiedzi na skargę

i akt sprawy, Sąd może orzec w sprawie jedynie na podstawie stanu faktycznego

i prawnego przedstawionego w skardze, jeżeli nie budzi ona wątpliwości.

Od wydanego w ten sposób orzeczenia organ może wnieść do Sądu sprzeciw w terminie 14dni od dnia doręczenia mu orzeczenia, jeżeli jednocześnie doręczy odpowiedzi na skargę wraz z aktami sprawy.

Wniesienie sprzeciwu w terminie powoduje ponowne rozpatrzenie sprawy.

W orzeczeniu wydanym po rozpoznaniu sprzeciwu Sąd może:

-utrzymać w mocy wyrok wydany na podstawie samej skargi,

-uchylić wyrok i rozstrzygnąć sprawę co do istoty,

-odrzucić sprzeciw i umorzyć postępowanie.

Organ, którego działanie lub bezczynność zaskarżono, może uwzględnić

skargę w całości do dnia wyznaczenia przez Sąd terminu rozprawy, dokonując oceny zaskarżonego działania lub bezczynności jedynie w oparciu o to samo kryterium co Sąd, tj. kryterium zgodności z prawem.

W razie uwzględnienia przez organ skargi w całości, postępowanie przed NSA umarza się.

Akt wydany (lub czynność podjęta) przez organ w toku postępowania sądowo-administracyjnego, w trybie samokontroli, można zaskarżyć bezpośrednio do NSA.

Zasadniczo Sąd rozpoznaje sprawę co do jej istoty na rozprawie. Wyjątkowo przewodniczący wydziału ( ewentualnie prezes ośrodka zamiejscowego) może skierować sprawę na posiedzenie niejawne.

Chodzi tu mianowicie o przypadki, gdy decyzja:

• wydana została przez niewłaściwy organ,

• wydana została w sprawie rozstrzygniętej już inną decyzją ostateczną,

• skierowana została do osoby nie będącej stroną.

Każdy uczestnik postępowania (tj. skarżący, organ administracji państwowej, którego decyzja była przedmiotem skargi, a także każda osoba, której interesu prawnego dotyczy wynik postępowania i która z tego względu bierze w nim udział na prawach strony) może zgłosić sprzeciw od wyroku wydanego na posiedzeniu niejawnym w terminie 14 dni od daty doręczenia mu go.

Wniesienie sprzeciwu w tym terminie powoduje rozpoznanie sprawy na rozprawie.

W orzeczeniu wydanym po rozpoznaniu sprzeciwu sąd może:

• utrzymać w mocy wyrok wydany na posiedzeniu niejawnym,

• uchylić wyrok i rozstrzygnąć sprawę co do istoty,

• odrzucić sprzeciw i umorzyć postępowanie.

Skarżący może cofnąć skargę aż do momentu wydania przez Sąd orzeczenia kończącego postępowanie.

Cofnięcie skargi nie wiąże Sądu, chyba że rozpatrzenie sprawy stało się bezprzedmiotowe lub wydanie orzeczenia stało się z innych przyczyn zbędne.

Uwzględnienie przez Sąd cofnięcia skargi skutkuje umorzenie postępowania.

W razie cofnięcia skargi przed rozprawą, skarżącemu zwraca się cały wpis; w razie cofnięcia skargi na rozprawie - połowę wpisu.

5. Orzeczenie

1. Uwagi ogólne

Sąd wydaje orzeczenie po niejawnej naradzie sędziów, z reguły bezpośrednio po zamknięciu rozprawy lub zakończeniu posiedzenia. Ogłoszenie orzeczenia kończącego postępowanie Sąd może odroczyć do 2 tygodni, podając uczestnikom postępowania termin i miejsce ogłoszenia.

(Jeżeli wyniki narady to uzasadniają, Sąd może otworzyć rozprawę na nowo, wyznaczając termin rozprawy.)

W terminie 30 dni do dnia ogłoszenia sentencji orzeczenia kończące go postępowanie Sąd obowiązany jest sporządzić z urzędu jego uzasadnienie. Orzeczenie wraz z uzasadnieniem doręcza się uczestnikom postępowania. Orzeczenie NSA dzielą się na wyroki i postanowienia.

B. Wyrok

Wyrokiem Sąd rozstrzyga sprawę co do stwierdzenia naruszenia prawa i skutków prawnych tego naruszenia - uwzględnia skargę lub ją oddala.

Chodzi tu oczywiście o istotę sprawy sądowoadministracyjnej, której nie należy mylić z istotą sprawy administracyjnej!

Istotą (meritum) sprawy sądowoadministracyjnej jest naruszenie lub nienaruszenie prawa przy wydaniu zaskarżonego aktu (czynności) lub też przy zaniechaniu jego wydania. Każdy wyrok Sądu jest orzeczeniem co do istoty sprawy sądowoadministracyjnej.

Istotą sprawy administracyjnej jest istnienie lub nieistnienie uprawnienia lub obowiązku, którego dotyczy zaskarżony akt lub co do którego organ „milczy”. Sąd może (od 1995 r.) w wyroku sam orzec co do istoty sprawy administracyjnej jedynie w pewnych wyraźnie określonych przypadkach.

Sąd nie jest związany granicami skargi, tzn. bierze pod rozwagę z urzędu także naruszenie prawa materialnego i procesowego nie podniesienie przez oskarżonego.

Jest jednak związany zakazem reformationis in peius, tzn. nie może wydać orzeczenia na niekorzyść skarżącego, chyba że stwierdzi naruszenie prawa skutkującego stwierdzenie nieważności zaskarżonego aktu.

Podstawę faktyczną wyroku NSA stanowi stan faktyczny wynikający z akt sprawy, tzn. ustalony w postępowaniu administracyjnym (chyba że Sąd orzeka

Tylko na podstawie skargi - art. 39 ust. 1 ustawy o NSA).

Sąd może jednak przeprowadzić dowody uzupełniające z dokumentów, jeżeli jest to potrzebne, a nie spowoduje nadmiernego przedłużania postępowania. W przeciwnym razie uchyli zaskarżony akt lub czynność i zwróci akta organowi administracji państwowej, wskazując mu zakres postępowania dowodowego, które ma uzupełnić.

Podstawę prawną wyroku NSA stanowią przepisy prawa powszechnie obowiązującego, wraz z przyjętą przez ten sąd wykładnią oraz wykładnią Sądu Najwyższego.

NSA dokonuje oceny zgodności zaskarżonego aktu lub czynności z prawem na podstawie stanu prawnego i faktycznego istniejącego w dniu wydania aktu lub podjęcia czynności.

W razie uwzględnienia skargi Sąd wydaje rozmaite rozstrzygnięcia, w zależności od tego, jakiego działania (lub może bezczynności) dotyczy skarga.

W razie uwzględnienia przez Sąd skargi na decyzję lub postanowienie istnieją trzy możliwości rozstrzygnięć .

Decyzja lub postanowienie podlega uchyleniu w całości lub w części, jeżeli Sąd stwierdzi:

a) naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy;

Może ono polegać na:

• błędnej wykładni tego prawa,

• jego niewłaściwym zastosowaniu,

• przekroczeniu granic uznania administracyjnego,

• błędnej ocenie pojęcia nieokreślonego („nieostrego”) na tle danego stanu faktycznego.

Jeżeli naruszenie prawa materialnego ma charakter rażący, wówczas Sąd stwierdzi nieważność decyzji lub postanowienia na podstawie art. 22 § 3 ustawy o NSA w związku z art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a.

2. naruszenie przepisów postępowania administracyjnego (prawa procesowego) dającego podstawę do wznowienia postępowania (tj. określone w art. 145 § 1 k.p.a.);

3. inne naruszenie przepisów prawa administracyjnego, ( prawa procesowego), jeżeli mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Może ono polegać na:

• naruszeniu różnych zasad ogólnych postępowania administracyjnego, zwłaszcza zasad dochodzenia prawdy obiektywnej,

• naruszeniu obowiązków sporządzenia protokołu,

• niewyjaśnieni wszystkich okoliczności faktycznych, istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy,

• przyjęciu za podstawę decyzji lub postanowienie stanu faktycznego sprzecznego z zebranym materiałem dowodowym,

• braku uzasadnienia faktycznego (oczywiście z wyjątkiem przypadków, gdy zgodnie z przepisami k.p.a. lub przepisami szczególnymi można uzasadnienia zaniechać lub je ograniczyć),

• uzasadnieniu ogólnikowym, niezrozumiałym, wewnętrznie sprzecznym, nie powiązanym logicznie z ustalonym stanem faktycznym.

Sąd stwierdza nieważność decyzji lub postanowienia w przypadku określonym w art. 156 § k.p.a., chyba że zachodzą przewidziane w art. 156 § 2 k.p.a. okoliczności uniemożliwiające stwierdzenie nieważności.

Sąd stwierdza niezgodność decyzji lub postanowienia z prawem, jeżeli:

1. mimo istnienia wad postanowienia dających podstawę do wznowienia (określonych w art. 145 § 1 k.p.a.) nie można uchylić decyzji lub postanowienia wskutek upłynięcia okresów przedawnienia oznaczonych w art. 146 § 1 k.p.a., a także wskutek braku związku przyczynowego między wadą postępowania a treścią decyzji lub postanowienia;

2. mimo istnienia wad decyzji lub postanowienia określonych w art. 156 § 1 k.p.a. nie można stwierdzić nieważność decyzji lub postanowienia w skutek upłynięcia okresów przedawnienia oznaczonych w art. 156 § 2 k.p.a., a także w skutek nieodwracalności skutków prawnych wywołanych przez decyzję lub postanowienie.

C. Postanowienia

Sąd orzeka w formie postanowienia, gdy chodzi o rozstrzygnięcie kwestii procesowych związanych ze sprawa.

Postanowienia nie rozstrzygają zatem o istocie sprawy sądowoadministracyjnej (tj. o zgodności zaskarżonego działania lub bezczynności organu z prawem), lecz dotyczy poszczególnych kwestii wynikłych w toku postępowania (np. wyłączenie sędziego - art. 52 k.p.c., wstrzymanie wykonania aktu - art. 40 ustawy o NSA, przywrócenie terminu do wzniesienia skargi - art. 58 k.p.a.).

Niektóre postanowienia kończą postępowanie przed NSA z przyczyn formalnych, mianowicie:

1. postanowienie o odrzuceniu skargi

2. postanowienie o umorzeniu postępowania.

Postępowanie umarza się, gdy wydanie wyroku stało się zbędne lub niedopuszczalne (art. 355 § 1 k.p.c.), zwłaszcza gdy :

• skarżący cofnął skargę (art. 46 ustawy o NSA),

• organ pozwany (którego działanie lub bezczynność zaskarżono) uwzględnił skargę w całości do dnia wyznaczenia przez Sąd terminu rozprawy (art. 38 ust. 2 ustawy o NSA),

• Sąd odrzuca sprzeciw wzniesiony od wyroku wydanego w trybie art. 39 lub 47 ustawy o NSA.

D. Sankcje za niewykonywanie orzeczeń sądowych

W sytuacji gdy organ administracyjny uchyla się od zastosowania się do orzeczeń sądowych, sąd na wniosek uczestnika postępowania może podąć pewne władze działania - sankcje na podstawie i w trybie ustawy z 11.5.1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym.

Należy podkreślić, że niektóre spośród tych sankcji podejmowane są z urzędu (z własnej inicjatywy sądu ) jak np. wystąpienia, inne - na wniosek uczestnika postępowania, jak np. wymierzenie grzywny organowi administracyjnemu.

6. Bibliografia

1. Ustawa z 11.05.1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym

2. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071)

3. M. Szubiakowski, M. Wierzbowski, A. Wiktorowska, „Postępowanie administracyjne” - W-wa 1998 r.

4. Z.R. Kmiecik, „Postępowanie administracyjne i postępowanie sądowo administracyjne” - Kraków 1997 r.

5. E. Ura, E.Ura, „Prawo administracyjne” - W-wa 2001 r.

---