Wykład II 14.10.2010
Psychologia osobowości
Koncepcja osobowości Melanie Klain (?)-uczennica Freuda
Dla rozwoju osobowości najważniejsze jest pierwsze 6 miesięcy życia.
Wskazywała na znaczenie popędów życia i śmierci- są one źródłem lęku (przede wszystkim destrudo), a także są źródłem fantazji dziecięcych.
U podłożu radzenia sobie lub nie od urodzenia prymitywne ego dziecka jest obciążone lękiem (źródło w libido i destrudo). Najważniejszą siłą napędową jest popęd śmierci, zagrażający potencjalną destruktywnością.
Ego i id istnieją od urodzenia, od początku. Id dominuje i jego przytłaczająca energia jest podstawą lęku i fantazji. Przy czym fantazje umożliwiają posługiwanie się mechanizmami obronnymi, które prowadzą do obniżenia lęku i są dostępne już w pierwszych 6 miesiącach życia.
4 podstawowe mechanizmy obronne:
Mechanizm rozszczepienia- jest oddzielenie od siebie części obiektu lub też obiektu i podzielenie ich na „dobre” i „złe”. Bardzo ważny mechanizm- doświadczanie tych części jako dobrych lub złych redukuje lęk, co pozwala na zróżnicowanie elementów danej całości.
Projekcji- wyparcie impulsu lub zagrażającej fantazji przez przypisanie jej innemu obiektowi. Może to jednak zwrotnie prowadzić do doświadczenia tego obiektu jako czegoś/kogoś zagrażającego.
Introjekcji- uwewnętrznienie właściwości innej osoby. Najczęściej występuje introjekcja dobrych stron obiektu, ponieważ to uwalnia od lęku. Natomiast introjekcja złych stron może mieć miejsce w sytuacjach chęci przejęcia kontroli nad nimi, choć to może zagrażać ego i być źródłem przezywanych lęków. Jeśli taka możliwość kontroli nie następuje zbyt szybko, często to nie zagraża niczym, ale jeśli jest często grozi patologią.
Identyfikacji projekcyjnej- wyodrębnienie dobrej lub złej części „mnie” .przypisywany jest obiektowi zewnętrznemu, a potem uwewnętrzniane jest z powrotem w zniekształconej postaci.
Stosowanie tych mechanizmów radzenia sobie z lękiem stanowi podstawę do wyodrębnienia tzw. pozycji lub konstelacji czyli określonego typu relacji z obiektem, lęków i obaw.
Najwcześniejszą rozwojowo (3 miesiące życia dziecka) jest pozycja paranoidalno-schizoidalna, którą tworzy stosowany- zabezpieczający przed lękiem mechanizm rozszczepienia. Ta pozycja charakteryzuje się:
Rozbiciem obiektu na części dobre i złe, gdzie dobre części obiektu (np. matka- karmicielka, której symbolem jest pierś jako źródło życia). Natomiast złe części (zagrażające) są traktowane jako coś sobie przeciwstawnego (stąd nazwa tej pozycji) z drugiej strony oddzielenie dobrych obiektów od złych czy części obiektów wyzwala pozycję podejrzliwości (to, co doświadcza dziecko jest związane z ogromnym niepokojem, który przyjmuje charakter doświadczeń paranoidalnych). W tym okresie dziecko nie umie powiązać w jedną całość sprzecznych odczuć i doświadczeń.
Proces prowadzący do odejścia od tej dezintegracji jest możliwy dzięki stosowaniu mechanizmów: introjekcji, identyfikacji i projekcji.
Przy introjekcji dochodzi do tego, że te dobre aspekty obiektu i projekcja złych części obiektu pomagają w redukcji lęku i prowadzą do uaktywnienia procesu integracji, co doprowadza do (między 3, a 6 m.ż.) powstania pozycji depresyjnej, której efektem jest zdolność do doświadczenia obiektu jako pewnej całości, a nie zbioru elementów. Pozwala wiązać ze sobą w jedną całość dominujące ambiwalencje. Dziecko w tej fazie doświadcza lęku, który przyczynia się do uczucia winy i osamotnienia, czy zależności (dziecko zaczyna zdawać sobie sprawę, że matka może je zostawić/zaniedbać itp.). pojawia się lęk przed opuszczeniem, który prowadzi do : introjekcji matki jako całej osoby (która jest jednocześnie doświadczana jako źródło radości i frustracji). Ego dziecka jest wystawione na uczucia miłości oraz nienawiści i dlatego musi sobie poradzić z doświadczaną ambiwalencją. Jeżeli nie ma możliwości rozwiązania tych sprzeczności to mogą doprowadzić w przyszłości do depresji, albo paranoi.
W pozycji paranoidalno-schizoidalnej pojawia się: relacja z obiektem idealnym. Jest ona projektowana na zewnątrz. Aby uniknąć związanego z nią lęku to libido również projektowane jest na zewnątrz, po to aby stworzyć obiekt który zaspokoi intensywne dążenie ego do przetrwania. Natomiast jeżeli destrudo będzie eksportowane na zewnątrz wówczas występuje agresja skierowana na prześladowcę. Podstawowy lęk jakiego doświadcza dziecko ma charakter paranoidalny, zaś ego i jego obiekty znajdują się w stanie schizoidalnego rozszczepienia. Następnie zostają uruchomione mechanizmy obronne. W tej fazie dziecko doświadcza zawiści. Wczesna zawiść jest doświadcza już od urodzenia i ma decydujący wpływ na doświadczenia dziecka. W psychoanalitycznych teoriach jest uważana za jedno z najważniejszych uczuć. Melanie Klein dokonała rozróżnienia między uczuciami zawiści i zazdrości. Zawiść jest wcześniejsza niż zazdrość, wskazuje na to, że jest ona najbardziej pierwotną podstawową emocją i należy ją odróżnić od zazdrości i zachłanności. Zawiść powstaje w pierwotnych uczuć takich jak miłość i podziw, ma jednak słabszy komponent libidinalny (dominuje komponent popędu śmierci). Ta zawiść atakuje źródło życia i jest uznawana za najwcześniejsze bezpośrednie uzewnętrznienie popędu śmierci. Powstaje wtedy, kiedy dziecko uzmysławia sobie, że pierś jest źródłem życia i dobrych doświadczeń. To rzeczywiste zaspokojenie, które wiąże się z doświadczaniem piersi wzmocnione przed idealizację sprawia, że dziecko odczuwa pierś jako źródło wszelkiego komfortu umysłowego, fizycznego, jako rezerwuar pokarmu, miłości, ciepła, zrozumienia i mądrości. Istniej tutaj zagrożenie, ze dziecko postrzegając w ten sposób pierś, może chcieć stać się takim ideałem. Kiedy doświadcza, że nie może tego osiągnąć odczuwa zawiść i dąży do zniszczenia obiektu, który jest taki idealny. Zawiść jest to relacja dwustronna, w której podmiot podchodzi z zawiścią do pewnych atrybutów lub własności obiektu i nie wymaga ona żadnego innego ożywionego obiektu.
Zazdrość oparta jest na uczuciu miłości a jej celem jest zdobycie kochanego obiektu oraz usunięcie rywala. Odnosi się ona do relacji trójkątnej, czyli do okresu życia, w którym obiekty są od siebie ostre odgraniczone i rozróżnione. Zazdrość jest z konieczności relacją całych obiektów. Natomiast w zawiści, mamy do czynienia z obiektami dobrymi i złymi, lub obiektem rozfragmentowanym na elementy dobre i złe.
Zachłanność- dążenie do tego, żeby posiąść wszelkie dobra, które mogą być wydobyte z obiektu bez liczenia się konsekwencjami. Może to prowadzić do zniszczenia obiektu i zmarnowania związanych z nim wartości. To zniszczenie jest produktem ubocznym bezwzględnego dążenia do posiadania. Zachłanność jest bardziej przepojona popędem libido (zasada przyjemności).
Pozycja depresyjna:
Obrony maniakalne - są również mechanizmy obronnymi dziecka. Ego dziecka używa wszelkich obron jakie posiada, aby nie dopuścić do przeżycia przykrych doświadczeń związanych z poczuciem, że zrujnowało się swoją matkę i jej pierś. Objawia się to w nawracającej depresji. Oprócz obron maniakalnych (które nie są patologiczne- np. w momencie kiedy organizm doświadcza bólu bardzo często stosuje obrony maniakalne aby ustrzec ego przed ostateczną rozpaczą i kiedy ból stopniowo ustępują Oborny te zostają zastąpione reparacją) niemowlę używa również reparacji. Do patologii dochodzi w przypadku wystąpienia błędnego koła (kiedy obrony są zbyt silne)- tworzą się tzw. punkty utrwalenia. Na tworzenie się obron maniakalnych składają się mechanizmy z fazy wcześniejszej. Dziecko odkrywa swoją zależność od matki wartość, jaką ma ona dla niego. Odkrywa wówczas swoją ambiwalencję i doświadcza silną poczucie lęku przed utratą, żałoby i poczucia winy w relacji z obiektem zewnętrznym i wewnętrznym. Pozycja depresyjna wiąże się z doświadczeniem zależności od obiektu a obrony maniakalne będą kierowane przeciwko jakiemukolwiek poczuciu zależności przez jego odejście, zaprzeczenie lub odwrócenie. Obrony maniakalne mają znaczenie niszczące ponieważ są skierowane przeciwko doświadczeniu rzeczywistości psychicznej. Tą maniakalną relację z obiektem cechuje triada uczuć: kontrola, triumf i pogarda. Uczucia te bezpośrednio się odnoszą i są jednocześnie obroną przed depresyjnym uczuciem uznawania wartości obiektu w zależności od niego lęku przed utratą i poczuciem winy.
Kontrola jest sposobem zaprzeczania zależności nieuznawania jej z jednoczesnym niszczeniem obiektu (najgorsza opcja). Najczęściej dochodzi do zmuszania obiektu do zaspokajania potrzeby zależności, ponieważ dziecko może zależeć jedynie od obiektu w pełni kontrolowanego.
Triumf to zaprzeczenie depresyjności lub też zaprzeczenie depresyjnemu poczuciu wartości obiektu, troski o niego jest związany z omnipotencją (poczucie mocy) i ma dwa ważne aspekty: jest związany jest z pierwotnym atakiem na obiekt w pozycji depresyjnej i z uczuciem triumfu z pokonania tego obiektu (szczególnie mocno odczuwane, gdy atak był uwarunkowany zawiścią). Aspekt drugi wiąże się z tym, ze uczucie triumfu narasta wtórnie jako część obron maniakalnych ponieważ trzyma pod kontrolą uczucia depresyjne, które w innych wypadkach mogłoby powstać tak jak uczucie żałoby i tęsknoty za nieobecnym obiektem.
Pogarda wobec obiektu, jest bezpośrednim zaprzeczeniem jego wartości, której uznawanie jest tak ważne w pozycji depresyjnej. Pogarda również działa jako obrona przeciwko doświadczaniu utraty i poczuciu winy. Pogardzany obiekt nie jest obiektem z powodu którego trzeba czuć się winnym, a pogardliwe uczucie wobec niego usprawiedliwia dalsze ataki.
Reparacja- gdy dziecko wchodzi w pozycję depresyjną musi skonfrontować z poczuciem, że zniszczyło matkę. poczucie winy i rozpacz budzą w nim pragnienie odtworzenia matki by ją odzyskać w świecie zewnętrznym i wewnętrznym. Dążenia reparacyjne stanowią istotny krok w kierunku integracji. Miłość wchodzi w ostry konflikt z nienawiścią i czynnie dąży do kontrolowania sił niszczycielskich i naprawiania wyrządzonych szkód. Właśnie to dążenie i zdolność od odtwarzania dobrego obiektu wewnętrznego i zewnętrznego stanowią podstawę utrzymania miłości i relacji w obliczu konfliktu i trudności (podwaliny do aktywności twórczej). Fantazje i działania reparacyjne usuwają lęk w pozycji depresyjnej. Łagodzą powtarzające się doświadczenia utraty i odzyskiwania obiektu. Ponowne pojawienie się matki po jej nieobecności które dziecko odbierało jako śmierć matki oraz ciągła miłość i troska jakie dziecko otrzymuje od otoczenia uświadamiają mu odporność zewnętrznych obiektów i zmniejszają lęk przed omnipotentnymi skutkami dokonywanych fantazji ataków. Te doświadczenia i rozwój dziecka które odtwarza prowadzą do wzrostu wiary we własne siły, miłość i zdolność do odtwarzania i zachowania dobrego wewnętrznego obiektu, nawet w obliczu wewnętrznej deprywacji. To z kolei zwiększa zdolność dziecka do znoszenia tej deprywacji nie ulegając jednocześnie niszczącej nienawiści. Właśnie dlatego nienawiść staje się mniej przerażająca w miarę jak wzrasta siła i wiara, ze miłość może odbudować to, co nienawiść zniszczyła. Dzięki tym doświadczeniom ego stopniowo lepiej asymiluje dobre obiekty. W ten sposób procesy żałoby wzbogaca ego. Ważnym elementem reparacji jest nauka rezygnacji z omnipotentnej kontroli nad obiektem i akceptowania jego takim, jakim w rzeczywistości jest. Główną cechą maniakalnej reparacji jest to, że musi być ona dokonana bez przyznania się do winy, a więc w specjalnych okolicznościach: maniakalna reparacja nigdy nie jest dokonywana w stosunku od obiektów pierwotnych ani wewnętrznych, ale zawsze w stosunku do obiektów bardziej odległych. Po drugie obiekt wobec którego dokonywana jest reparacja nigdy nie może być postrzegany jako ten, który się osobiście zniszczyło. Po trzecie obiekt ten musi być postrzegany jako gorszy, zależny i na głębokim poziomie godzien pogardy.