Ochrona danych osobowych

Ochrona danych osobowych polega na zobowiązaniu podmiotów nimi dysponujących do określonych zachowań, przyznaniu szeregu uprawnień osobom, których dane dotyczą, oraz wyposażeniu w określone kompetencje władcze powołanego przez ustawę organu do spraw ochrony danych osobowych. Organem takim jest Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na czteroletnią kadencję.

Do zadań GIODO należy:

- kontrolowanie zgodności z przepisami przetwarzania danych osobowych

- wydawanie decyzji administracyjnych i rozpatrywanie skarg w sprawach wykonania przepisów o ochronie danych osobowych

- prowadzenie rejestru zbiorów danych oraz udzielanie informacji o zarejestrowanych zbiorach.

Zadania te GIODO wykonuje za pomocą Biura.

Podstawowym aktem prawnym regulującym ochronę danych osobowych jest ustawa
o ochronie danych osobowych z dn. 29.08.1997r.

Zakres podmiotowy stosowania ustawy:

• organy państwowe, samorządu terytorialnego, państwowe i komunalne jednostki organizacyjne oraz podmioty niepaństwowe, jeśli realizują zadania publiczne

• osoby prawne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, osoby fizyczne (o ile wykonują operacje na danych osobowych w celach innych niż osobiste i domowe)

Zakres przedmiotowy zastosowania ustawy:

• za dane osobowe uważa się każdą informację dotyczącą osoby fizycznej, pozwalającą na określenie jej tożsamości

• informacje ujęte są w zbiory ewidencyjne zwane zbiorami danych; są to posiadające strukturę zestawy danych dostępnych danych według określonych kryteriów

• ustawowej reglamentacji podlegają operacje wykonywane na danych osobowych zwłaszcza zbieranie, utrwalanie, przechowywanie, opracowywanie, zmienianie, udostępnianie, usuwanie, zwane łącznie przetwarzaniem danych

• ustawa zabrania przetwarzania danych osobowych ujawniających pochodzenie rasowe lub etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne, przynależność wyznaniową, partyjną itp.

Dopuszczalność przetwarzania danych osobowych:

• jeśli osoba, której te dane dotyczą wyrazi na to zgodę (złoży stosowne oświadczenie woli)

• w celu wywiązania się z umowy lub podjęcia niezbędnych działań przed jej zawarciem na życzenie strony będącej osobą, której dane dotyczą

• do wykonania określonych prawem zadań realizowanych dla dobra publicznego

Administrator powinien poinformować osobę, której dane dotyczą, o:

• nazwie i adresie swej siedziby, a gdy administratorem danych jest osoba fizyczna -
  o imieniu i nazwisku oraz miejscu zamieszkania

• celu zbierania danych oraz ich odbiorcach lub kategoriach odbiorców

• prawie wglądu do swoich danych oraz ich poprawiania

Zabezpieczenie zbiorów danych osobowych:

Zabezpieczenie obejmuje ich ochronę administracyjną, techniczną i fizyczną, a ma na celu niedopuszczenie do modyfikacji, zniszczenia, dostępu ze strony osób nieuprawnionych, ujawnienia, pozyskania lub utraty danych osobowych.

Udostępnianie danych osobowych:

Dane można udostępnić na pisemny umotywowany wniosek.

Klasyfikacja kontroli:

1. Podstawowy podział:

1. kontrola publiczna - w jej skład wchodzi kontrola państwowa oraz samorządowa; wyróżniamy tu kontrolę w znaczeniu funkcjonalnym oraz
   w znaczeniu instytucjonalnym.

Znaczenie funkcjonalne oznacza, iż każdy organ państwowy dokonuje na bieżąco czynności kontrolnych, podejmując stosowne do tego decyzje, np. kierownik urzędu na co dzień kontroluje praktyczne wykonanie zadań, nie odwołując się do ustaleń jakiegoś wyspecjalizowanego organu kontroli

Znaczenie instytucjonalne oznacza, że czynności kontrolne przeprowadza odpowiedni wyspecjalizowany organ kontroli. Kontrola instytucjonalna pojawia się wyjątkowo.

2. kontrola społeczne - podstawą tej kontroli jest aktywność każdego obywatela załatwiającego swe bieżące sprawy, czyniącego zakupy itp. Rezultatem tej kontroli jest kształtowanie się tzw. opinii publicznej, posiadającej decydujący wpływ na wyniki wyborcze.

Do kontroli społecznej należy zaliczyć również działalność licznych organizacji społecznych zajmujących się prowadzeniem szeroko pojętej kontroli. Są to m.in. związki zawodowe, partie polityczne, stowarzyszenia czy zrzeszenia.

2. Inny podział:

1. kontrola zewnętrzna - gdy przeprowadzona jest przez organ organizacyjnie usytuowany poza podmiotem kontrolowanym. Przykładem może być kontrola NIK względem jakiegoś ministerstwa czy samorządu terytorialnego.

2. kontrola wewnętrzna - opiera się na działalności ustawionego wewnątrz struktur organizacyjnych konkretnego organu lub instytucji pionu wyspecjalizowanych instancji kontrolujących. Przykładem może być działalność głównego księgowego w każdej jednostce prowadzącego bieżącą kontrolę finansową.

3. Kolejna klasyfikacja:

1. kontrola wstępna - polega na zbadaniu sprawy przed podjęciem czynności praktycznych, np. może to być kontrola całości dokumentacji zamierzonej inwestycji przed jej wykonaniem

2. kontrola faktyczna - następuje w toku wykonywania określonych czynności np. organ kontroli bada w ciągu roku budżetowego sposób wydatkowania środków finansowych

3. kontrola następcza - ma miejsce już po zakończeniu określonej działalności, np. wybudowano most i w jakiś czas po tym podejmuje się kontrolę prawidłowości podjętych czynności.

4. Kolejny podział:

1. kontrola całkowita - obejmuje całość problematyki będącej przedmiotem kontroli, np. budżet państwa, gdzie NIK kontroluje wykonanie każdej pozycji budżetowej

2. kontrola wycinkowa - oznacza badanie jakiegoś wybranego fragmentu większej całości, przy czym nie musi to być jeden, lecz może być kilka fragmentów

5. Inna klasyfikacja;

1. kontrola ciągła - polega na prowadzeniu systematycznej działalności kontrolnej w jakiejś dziedzinie, np. jest taką kontrola wykonania budżetu państwa sprawowana przez NIK

2. kontrola doraźna - zostaje podjęta natychmiast w rezultacie poważnych wydarzeń i nie została wcześniej zaplanowana, np. będzie to kontrola sposobu usuwania skutków powodzi.

Państwo prawa a kontrola.

Zjawisko kontroli występuje w każdym rozsądnie zorganizowanym działaniu zarówno jednostki ludzkiej jaki i większych zbiorowości, do których w szczególności należy społeczeństwo i państwo.

W demokratycznym państwie prawnym kontrola stanowić powinna podstawową aktywność tak państwa, jak i społeczeństwa, wywierając znaczący wpływ na podejmowane decyzje.

W nowoczesnym państwie ustanawia się wyspecjalizowane organy kontroli zajmujące się np. wykonaniem budżetu państwowego czy samorządowego, sprawami drogowymi, budowlanymi czy podatkowymi. Całość organów kontroli funkcjonujących w każdym państwie składa się na pojęcie systemów organów kontroli państwowej działających cele urzeczywistnienia odstawowego zadania jakim jest dokonanie ustaleń i ocen w zakresie realizacji zadań w konkretnych dziedzinach.

Państwo, spełniając funkcję kontroli, ustanawia w tym celu wyspecjalizowane organy np. NIK, RIO czy UKS. Instytucje te działają w określonym trybie, będąc wyposażone
w odpowiednie uprawnienia, posiadając stosowne pełnomocnictwa wynikające z ich usytuowania w strukturze aparatu państwowego.

Ustrój organów kontroli publicznej a system organów.

Przez system organów kontroli publicznej rozumie się organizację, kompetencje i tryb funkcjonowania wszystkich organów zajmujących się kontrolą w państwie. U podstaw tak pomyślanego systemu organów kontroli leży pojęcie ustroju organów kontroli oznaczające zespół zasad określających funkcjonowanie tego systemu.

System organów kontroli publicznej - należą do niego:

• Najwyższa Izba Kontroli

• Regionalne Izby Obrachunkowe

• Urzędy Kontroli Skarbowej

Wszystkie te organy reprezentują kontrolę publiczną, z tym, że NIK i UKS należą do kontroli państwowej a RIO do kontroli samorządowej.

Założeniem podstawowym jest pojmowanie wszystkich organów kontroli publicznej, jako instytucjonalnych gwarancji praworządności. Obywatel powinien być na bieżąco informowany o rezultatach kontroli, tak w zakresie wykonania finansów rządowych jak
i samorządowych.

Podział władz a kontrola (Arystoteles, Locke, Monteskiusz)

Teoria podziału władz wg Arystotelesa (384-322 p.n.e.)

Arystoteles w swoim dziele „Polityka” w częściach składowych każdego ustroju wyróżnił czynnik obradujący, rządzący i sądzący.

Jedną z idei ustroju ateńskiego była wszechstronna kontrola Zgromadzenia Ludowego nad działalnością urzędników. Zgromadzenie co miesiąc głosowało w kwestii zaufania do urzędników, a przy negatywnych rezultatach zawieszano w czynnościach funkcjonariusza lub całe kolegium, przekazując sprawę sądowi, Radzie Pięciuset lub Zgromadzeniu Ludowemu. Arystoteles dostrzega odrębność funkcji kontrolującej, jednoznacznie sytuując ją przy Zgromadzeniu Ludowym, z powierzeniem orzekania w sprawach budzących wątpliwości sądom.

Teoria podziału władz wg Locke'a (1632-1704)

Locke wyróżnił władzę ustawodawczą, wykonawczą czyli egzekutywę oraz władzę federacyjną. Ten podział jednak nie oznaczał równorzędności tych władz, ponieważ najwyższą władzą była władza ustawodawcza.

Egzekutywa spełnia najszerzej pomyślane „służebne” zadania względem legislatywy, będąc przez nią powoływaną i kontrolowaną, aczkolwiek Locke nie wyszczególnia osobnej funkcji kontrolującej, chociaż staje się ona niezbędnym czynnikiem organizacji i funkcjonowania państwa.

Władza federacyjna państwa obejmuje wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju oraz ogólniejsze działania mające na celu podpisywanie przymierzy.

Locke nie wyodrębnia władzy sądowniczej, ponieważ stanowi ona o wykonywaniu ustaw, pozostając zasadniczo w ramach egzekutywy.

W filozofii politycznej Locke'a wyróżnić można dwie grupy organów państwowych: legislatywę i egzekutywę oraz trzy funkcje państwa związane z wydzieleniem władzy federalnej, przy generalnej zwierzchności legislatywy.

Teoria podziału władz wg Monteskiusza (1689-1755)

Monteskiusz wyeksponował klarowny podział na legislatywę, egzekutywę i władzę sądzenia. W odróżnieniu do Locke'a Monteskiusz uznawał równorzędność wszystkich władz oraz ich równoważeniu się jak również wzajemnej kontroli będącej podstawą hamowania się władz.

Funkcje kontroli

1. funkcja informacji - polega na gromadzeniu i uogólnianiu rezultatów kontroli służących nie tylko samej kontroli, lecz przede wszystkim pozostałym organom państwowym i samorządowym oraz różnym instancjom politycznym i społecznym. Funkcja informacji służyć powinna nie tylko nakreślaniu pożądanych wzorców, lecz również ustalaniu przez kontrolę prawidłowości kształtujących się w sferze naruszeń prawa oraz zasad gospodarności.

2. funkcja korekty podejmowanych decyzji - sprowadza się do ustalenia stanu faktycznego jednostki kontrolowanej i uchwycenia nieprawidłowości. Organ kontroli gromadzi materiały służące wypracowaniu uwag pokontrolnych, zaleceń czy wskazań.

3. funkcja utrwalania wzorców poprawnego postępowania - opinie formułowane przez organy kontroli powinny mieć na uwadze także sprawną organizację jednostki kontrolowanej. W ramach tej funkcji kontrola badać powinna zarówno właściwą organizację jednostki kontrolowanej, jak i podejmowane przez nią proceduralne formy działania.

4. funkcja pogłębiania gwarancji praworządności - kryterium legalności jest podstawową płaszczyzną dokonywanych przez kontrolę ocen. Odpowiedzialność kontroli opiera się opiera się na bezkompromisowości w dążeniu do zagwarantowania poszanowania prawa.

5. funkcja podnoszenia kultury pracy - wpływanie przez kontrolę na organizację pracy, sprawność i rzetelność działalności podmiotów kontrolowanych powinno prowadzić do pogłębiania kultury pracy.

Zasady kontroli europejskiej:

• zasada kontradyktoryjności - podmiot kontrolowany ma prawo polemiki
  i obrony względem kontrolującego; w Polsce sytuacja opiera się na założeniu tymczasowym, iż organ kontrolowany ma prawo odwołać się do wyższej instancji kontroli w stosunku do organu kontrolującego

• zasada jawności - jawność w stosunku do stron i jawność w stosunku do społeczeństwa; jawność w stosunku do społeczeństwa wymagana przez UE oznacza obowiązek informowania przez NIK i inne instytucje kontroli
  o rezultatach kontroli. Informacje te skierowane są do prasy, radia.

Informacja, ochrona prywatności

Art. 51. Konstytucji

1. Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby.

2. Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji
o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.

3. Każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Ograniczenie tego prawa może określić ustawa.

4. Każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą.

5. Zasady i tryb gromadzenia oraz udostępniania informacji określa ustawa.

Dostęp do informacji publicznej

UE postawiła wymóg uchwalenia ustawy gwarantującej każdemu obywatelowi dostęp do tzw. informacji publicznej. W realizacji tego porozumienia Polska doprowadziła do uchwalenia specjalnej ustawy z 6 września 2001r. o dostępie do informacji publicznej.

• każdemu przysługuje prawo do dostępu do informacji publicznej

• od osoby wykonującej prawo do informacji publicznej nie wolno żądać wykazania interesu prawnego lub faktycznego

• prawo do informacji publicznej obejmuje uprawnienia do:

- uzyskania informacji publicznej

- wglądu do dokumentów urzędowych

- dostępu do posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących
z powszechnych wyborów

• obowiązane do udostępniania informacji publicznej są władze publiczne oraz inne podmioty wykonujące zadania publiczne, w szczególności:

- organy władzy publicznej

- organy samorządów gospodarczych i zawodowych

- podmioty reprezentujące zgodnie z odrębnymi przepisami Skarb Państwa

- podmioty reprezentujące państwowe osoby prawne albo osoby prawne samorządu terytorialnego oraz podmioty reprezentujące inne państwowe jednostki organizacyjne albo jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego

- podmioty reprezentujące inne osoby lub jednostki organizacyjne, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym, oraz osoby prawne,
w których Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub samorządu gospodarczego albo zawodowego mają pozycję dominującą w rozumieniu przepisów
o ochronie konkurencji i konsumentów

• Prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu w zakresie i na zasadach określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych oraz o ochronie innych tajemnic ustawowo chronionych

• Prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu ze względu na prywatność osoby fizycznej lub tajemnicę przedsiębiorcy. Ograniczenie to nie dotyczy informacji o osobach pełniących funkcje publiczne, mających związek z pełnieniem tych funkcji, w tym o warunkach powierzenia i wykonywania funkcji, oraz przypadku, gdy osoba fizyczna lub przedsiębiorca rezygnują z przysługującego im prawa

• Informacja publiczna, która nie została udostępniona w Biuletynie Informacji Publicznej, jest udostępniana na wniosek

• Informacja publiczna, która może być niezwłocznie udostępniona, jest udostępniana
  w formie ustnej lub pisemnej bez pisemnego wniosku

• Informacja publiczna może być udostępniana: w drodze wyłożenia lub wywieszenia
  w miejscach ogólnie dostępnych oraz przez zainstalowane w miejscach urządzenia umożliwiające zapoznanie się z tą informacją

---