MOBBING- ekstremalny stresor społeczny
Mobbing (bullying) to celowe, systematycznie powtarzające się zachowanie naruszające godność osobistą pracownika skierowane przeciw osobie lub grupie pogarszają atmosferę w pracy . Sprawcą mobbingu bywa zazwyczaj przełożony bądź inny pracownik To znaczy że mobbing to wszelkiego rodzaju nękanie, znęcanie się, prześladowanie, szykanowanie, które zawsze ma na celu utrudnienie życia pracownikowi często prowadzi do zaburzeń w jego prawidłowym funkcjonowaniu. Zawsze wpływa źle na osoby prześladowane (ofiary). Ofiarą mobbingu może stać się każdy, gdyż wszystko zależy od charakteru prześladowcy Najczęściej sprawcą mobbingu jest przełożony. Zazwyczaj jest to osoba o wygórowanych ambicjach i wymaganiach wobec swoich podwładnych, ma zbyt wysokie mniemanie o sobie, zawyżoną samoocenę, wygórowane zdanie na temat posiadanych umiejętności i kwalifikacji. Ponad to posiada szeroki zakres uprawnień i przywilejów, które chętnie wykorzystuje nękając ludzi mu podlegających.
W niektórych przypadkach mobbing jest inicjowany przez przełożonych. Czasami jest wpisany na stałe w politykę firmy, to znaczy tworzenie sytuacji konfliktowych miedzy pracownikami oraz uciszanie osób które maja własne zdanie. Szczególnie wtedy gdy w firmie maja się pojawić restrykcje i zwolnienie, niektóre przedsiębiorstwa tolerują mobbing miedzy pracownikami a nawet go wspierają gdyż wpływa na lepsze wyniki.
Wyróżniamy trzy podstawowe taktyki mobbingu:
- taktyka zastraszenia
- taktyka pomniejszenia kompetencji
- taktyka izolacji
Pierwsza z nich ma zawsze na celu upokorzenie, ośmieszenie bądź poniżenie szykanowanej osoby w oczach innych pracowników. Taktyka zastraszenia jak sama jej nazwa wskazuje opiera się na strategii zastraszenia, czyli wymusza pewne pożądane przez sprawcę mobbingu zachowania, używając w tym celu szantażu czy gróźb (Np. utrata pracy). Podobnie jest w taktyce pomniejszenia konsekwencji. Tu nad szykanowanym wisi widmo utraty części obowiązków i zadań, jakie do tej pory wykonywał w miejscu pracy, a co za tym idzie być może utrata posady. Ostatnia z taktyk mobbingu ma na celu odizolowanie pracownika od reszty członków załogi. Wyeliminowanie go z zespołu, ze społeczności firmy.
Fazy mobbingu
1 Powstanie konfliktu
2 Działania Mobbingowe
3 Działanie przeciw nękanemu i ich nasilenie
W naszym kraju w zasadzie o mobbingu mówi się od niedawna, ale wcale nie oznacza to, że ten problem nie istnieje. 1 stycznia 2004 roku pojęcie mobbingu zostało wprowadzone do Kodeksu Pracy. Art. 943 dokładnie wskazuje prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika:
§ 1. Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi.
§ 2. Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.
§ 3. Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
§ 4. Pracownik, który wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów.
§ 5. Oświadczenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę powinno nastąpić na piśmie z podaniem przyczyny, o której mowa w § 2, uzasadniającej rozwiązanie umowy.
Przede wszystkim to właśnie pracodawca jest odpowiedzialny za to, że w prowadzonym przez niego zakładzie (firmie, przedsiębiorstwie), na jego pracowniku dopuszczono się właśnie tej formy przemocy, która doprowadziła bezpośrednio do pogorszenia się zdrowia (psychicznego bądź fizycznego) tegoż zatrudnionego. Jeżeli jednak pracodawca będzie w stanie wykazać się działaniami są bezpośrednio skierowane na zapobieganie temu zjawisku bądź natychmiastową reakcją na zaistniały już problem, można mówić o mniejszej a nawet o braku odpowiedzialności.
Pracownik, który ucierpiał wskutek mobbingu może rozwiązać umowę o pracę w trybie natychmiastowym bez wypowiedzenia oraz zażądać od pracodawcy odszkodowania, którego górna wysokość nie jest ograniczona.
Przyczyn działań mobbingowych jest bardzo wiele. Najczęściej kształtują się one ze względu na kształt i typ społeczeństwa. Wysokie bezrobocie i groźba utraty pracy sprawiają, że pracownicy są skłonni wykonywać każde polecenie przełożonego. Większość z nich w trosce o swą pracę boi się walczyć z takimi działaniami. Często osoby które sprzeciwiają się takim działaniom są bezzasadnie zwalniane. Przykładem tego typu mobbingu może być rozgłaszane przez media w ostatnim czasie, fałszowanie rzeczywistych godzin pracy. Pracownicy pracowali nawet więcej niż 12 godzin, natomiast w ewidencji wpisywano standardowe 8 godzin. Większość z nich nie sprzeciwiała się takim działaniom, a nawet świadomie podpisywała sfałszowane dokumenty, gdyż zastraszani byli przez swych przełożonych. Mobbing odnosi się nie tylko wobec wszystkich pracowników, jak w powyższym przykładzie, ale również wobec jednostki. Najczęściej jest to narzucanie zbyt dużej ilości obowiązków, częsta krytyka i oskarżenia, czy przywłaszczanie sobie efektów cudzej pracy. Tego typu zachowania spotykane są nie tylko na linii pracodawca-pracownik, ale również pomiędzy pracownikami. Nadmiar pracy, najczęściej nasuwany jest młodym pracownikom. Ci będący dłużej stażem w danej firmie i instytucji szykanują takie osoby i grożą donoszeniem do pracodawcy o niedostatecznych kwalifikacjach, czy potencjale nowo zatrudnionego.
Kolejnymi przyczynami działań mobbingowych mogą być różnice ze względu na kolor skóry, pochodzenie, wyznawaną religię, poglądy polityczne czy orientację seksualną. Osoba „inna” wyróżniająca się od pozostałych jest nie akceptowana przez innych pracowników. Najczęściej nie liczą się oni z jej zdaniem, często taką osobę krytykują. Również osoby wyżej postawione są narażone na działania mobbingu. Stanowisko takiej osoby jest często podważane. Dotyczy to zwłaszcza obcokrajowców. Podwładni nie są skłonni słuchać poleceń takiej osoby, a nawet prowadzą do złego wizerunku swego przełożonego u pracodawcy, domagając się usunięcia ze stanowiska lub zwolnienia. Również wzorowa praca mogą stać się powodem mobbingu. Inni pracownicy, a szczególnie przełożeni czują zagrożenie swej kariery wobec takich osób. Zazwyczaj prowadzą one do działań mających na celu ośmieszenie lub ograniczanie rozwoju pracy takiej osoby.
Innymi przyczynami mobbingu może być nastawienie pracodawcy. Nie liczy się dla niego zdanie oraz poglądy pracowników. Sprzeciwienie się jego decyzjom, czy przedstawienie odmiennego zdania powoduje spłynięcie większych obowiązków na taką osobę. Taki pracodawca nie zważa na prawa pracowników, nakładając na nich większe wymagania i poświęcenie. Często jedna osoba wypełnia obowiązki kilku, mające na celu obniżenie wydatków, a co za tym idzie większe dochody firmy i pracodawcy. W celu podwyższenia wydajności pracodawcy ustalają nagrody dla najlepszych pracowników, mające na celu zwiększyć konkurencyjność wewnątrz firmy i pracowanie ponad wymiarowymi godzinami. Do tych działań możemy zaliczyć mobbing na tle seksualnym. Pracodawcy zmuszają swe podwładne usług seksualnych, grożąc, i stosując przemoc fizyczną.
Osoby najczęściej narażone na takie działania to osoby młode (młode wilki). Ich wzorowa praca, wysokie wykształcenie i duże możliwości powodują zazdrość i poczucie zagrożenia wśród współpracowników, którzy starają się oderwać od grupy taką osobę, często utrudniając pracę, przez zmuszanie do wykonywania dodatkowych zadań, często przewyższających ich kwalifikacje. Takim osobom nie dana jest możliwość wypowiadania się, a każdy pomysł jest krytykowany i wyśmiewany. Wśród starszych pracowników również można spotkać Mobbing - tym razem ze strony przełożonego. Zwolnienie takiej osoby przed wiekiem emerytalnym wiąże się z wypłacaniem wysokich odpraw. Aby uniknąć takich wydatków, pracodawcy narzucają nadmiar pracy takim osobom, krytykują wyniki tych prac, dając odczuć nieprzydatność w miejscu pracy. Kobiety pracujące w typowo męskim zawodzie, czy mężczyźni w sfeminizowanym również padają ofiarami takich ataków. W tym przypadku wiąże się to przede wszystkim z wyśmiewaniem takich osób. Ostatnia grupa wysokiego ryzyka SA osoby nie zaradne które są upośledzone społecznie. Działania Mobbingowe wpływaja na to ze zamykają się w sobie co uskrzydla ich prześladowcę.
Nieliczne dostępne dane na temat występowania zjawiska mobbingu na terenie RP pochodzą z badań Zakładu Psychologii Pracy Instytutu Medycyny Pracy z lat 2002 i 2004, Pomorskiego Instytutu Demokratycznego z 2002 roku i z badań zleconych przez Demokratyczną Unię Kobiet we Wrocławiu i Dolnośląskie Forum Stowarzyszeń i Środowisk Kobiecych z 2003 roku. badania Instytutu Medycyny Pracy prowadzone były z udziałem dwóch grup zawodowych, wybranych ze względu na szczególne ryzyko narażenia ich przedstawicieli na przemoc w miejscu pracy
- pierwszymi badaniami z 2002 roku objęto reprezentatywną grupę 1163 pielęgniarek z województwa mazowieckiego, drugimi (rok 2004) grupę 391 pracowników sektora usług (pracowników Poczty Polskiej i pracowników transportu publicznego; sposób doboru do próby - celowy). mobbing definiowany był w tych badaniach jako „przemoc psychiczna w postaci dręczenia, zastraszania, pogróżek, obrażania słownego, prezentowanych wobec pracownika przez jego przełożonych, kolegów i/lub podwładnych, w ciągu ostatniego roku pracy, pojawiających się w tym okresie co najmniej trzy razy w miesiącu”.
W badaniach analizowano również związek pomiędzy doświadczaniem mobbingu w miejscu pracy a występowaniem u ofiar objawów wypalenia zawodowego, obniżonego poziomu satysfakcji zawodowej, zaburzeń w sferze zdrowia psychicznego i w sferze zdrowia fizycznego.
Wyniki badań zbliżone są do danych prezentowanych w publikacjach światowych.
Według nich ogółem 5,6% pracowników służby zdrowia (personelu pielęgniarskiego)
doświadczyło w ciągu ostatniego roku pracy dręczenia psychicznego ze strony osób, z którymi współpracuje. Mobbing ze strony przełożonych dotknął 4,1% badanych, ze strony kolegów - 1,1%, ze strony podwładnych - 1,6% (procenty te nie sumują się w podany powyżej ogólny wynik, jako, że ofiara mogła doświadczać mobbingu równocześnie ze strony szefów, kolegów i/lub
podwładnych).
Wyniki kolejnych badań, wykazały, że narażenie pracowników sfery usług na mobbing, osiąga nieco większą skalę - dręczenia doświadczyło ogółem 7,8% badanych. I tu również najczęściej sprawcą mobbingu byli szefowie - doświadczyło takich zachowań 5,1% spośród badanych osób, w dalszej kolejności podwładni - 4,7% i koledzy ofiar - 2,9%. Analiza związków pomiędzy doświadczaniem mobbingu a problemami w funkcjonowaniu ofiar wykazała, że narażenie na ten rodzaj przemocy psychicznej wiąże się w sposób istotny statystycznie z występowaniem u nich mniejszego poziomu zadowolenia z wykonywanej pracy, występowaniem objawów wypalenia zawodowego (w postaci tendencji do depersonalizowania innych osób i zwiększonego poczucia wyczerpania emocjonalnego), występowaniem i intensywnością zaburzeń zdrowia psychicznego (w postaci tendencji problemów psychicznych, występowania objawów niepokoju i bezsenności, objawów depresyjnych i zakłóceń w codziennym funkcjonowaniu) oraz gorszą samooceną stanu zdrowia fizycznego i częstszym korzystaniem ze zwolnień lekarskich z pracy. W tym miejscu warto również przytoczyć wyniki szerszych badań dotyczących narażenia pracowników polskich na przemoc związaną z wykonywaną pracą, realizowanych w Instytucie Medycyny Pracy od 2000 roku.
Badania te dostarczają danych na temat skali owego narażenia w odniesieniu do wymienionych już powyżej grup zawodowych (pracowników służby zdrowia i sektora usług) oraz pracowników socjalnych, inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy i kontrolerów Urzędów Skarbowych. W badaniach analizowano narażenie na przemoc fizyczną ze strony klientów, petentów i pacjentów (sł. zdrowia, usługi, pracownicy socjalni, inspektorzy PIP i kontrolerzy US), przemoc fizyczną ze strony przełożonych, podwładnych i kolegów (sł. zdrowia i usługi) oraz na poszczególne akty przemocy psychicznej ze strony osób z zewnątrz organizacji (sł. zdrowia, usługi, pracownicy socjalni, inspektorzy PIP i kontrolerzy US)
i z wewnątrz organizacji (sł. zdrowia i usługi).
Mobbingu nie da się wyeliminować jest wszech obecny w szkołach, zakładach pracy, w kościele i seminariach duchownych. Przedsiębiorstwa powinny regularnie szkolić swoich pracowników i organizować konferencje na temat patologii w pracy, jednak mało kto dokonuje takich akcji gdyż ciągną za soba koszty. Powinno się tez bardziej przyglądać ludziom podczas rekrutacji oraz dobierać odpowiedni personel kierowniczy.
Bibliografia
Sven Max Litzke, Horst Schuh; „Stres, Mobbing i wypalenie zawodowe”, wyd. gwp
Irena Pospiszyl ; „Patologie społeczne” wyd. PWN
dr Stanisław Kozak ; „Patologie w środowisku pracy Zapobieganie i leczenie” wyd. Difin
1