UKŁAD POKARMOWY CZ. 1

FUNKCJE UKŁADU POKARMOWEGO

• Przyjmowanie pokarmu

• Przeprowadzanie pokarmu przez przewód pokarmowy

• Trawienie, w wyniku którego pokarm zostaje rozłożony za pomocą enzymów na związki proste. Skrobia rozkłada się na cukry proste przez amylazę. Pepsyna i trypsyna rozkładają białka na dwupeptydy i aminokwasy. Lipazy rozkładają tłuszcze na monoglicerydy i kw. tłuszczowe.

• Wchłanianie, które polega na transporcie substancji odżywczych, wody i elektrolitów elektrolitów przewodu pokarmowego (jelita cienkiego) do krwi i chłonki.

• Defekacja

SKŁAD UKŁADU POKARMOWEGO:

*Przewód pokarmowy rozpoczyna się szparą ust, a kończy się odbytem i składa się z:

- jamy ustnej (Cavitas oris)

- gardła (Pharynx)

- przełyku (Esophagus)

- żołądka (Gaster)

- jelita cienkiego

- jelita grubego

* Do gruczołów należą:

- gruczoły ślinowe

- wątroba

- trzustka

- gruczoły w ścianie jelita i żołądka

JAMA USTNA (CAVITAS ORIS)

• Rozpoczyna się szparą ust ograniczoną przez wargę dolną i górna, a kończy się cieśnią gardzieli przechodząc w gardło.

• W jamie ustnej wyróżniamy:

- przedsionek jamy ustnej

- jamę ustną właściwą

• Przedsionek jamy ustnej jest oddzielony od j. u. właściwej przez dziąsła i zęby szczęki i żuchwy.

• Przedsionek jamy ustnej jest ograniczony przez:

- wargi od przodu

- policzki z boku

- zęby od tyłu

• Do przedsionka jamy ustnej uchodzi przewód ślinianki przyusznej

1. Wargi- zbudowane z 3 warstw: skóry, czerwieni wargowej i błony śluzowej. Podłoże stanowi mięsień okrężny ust.

2. Policzki- od kąta ust do małżowiny usznej i od łuku jarzmowego do brzegu żuchwy. Zbudowane z 3 warstw:

• Warstwa zewnętrzna- skóra i ciało tłuszczowe policzka

• Warstwa środkowa- mięsień policzkowy

• Warstwa wewnętrzna- błona śluzowa i gruczoły policzkowe

3. Dziąsła- stanowią część błony śluzowej jamy ustnej, ściśle pokrywają wyrostki zębodołowe szczęki i żuchwy; obejmują szyjki zębów.

4. Podniebienie twarde- stanowi przegrodę między j. ustną, a jamą nosową. Utworzone przez wyrostki podniebienne szczęk i blaszki poziome kości podniebiennych pokryte z obu stron błoną śluzową.

5. Podniebienie miękkie- przyczepia się do tylnego brzegu podniebienia twardego. Zbudowane z mięśni pokrytych błoną śluzową. Stanowi niekompletną przegrodę między jamą ustną, a gardłem. Bocznie od niego biegną po 2 łuki podniebienno- gardłowy i podniebienno- językowy, a po środku podniebienia znajduje się języczek.

JAMA USTNA WŁAŚCIWA

• Ograniczona jest:
  - od góry przez podniebienie, którego część przednią tworzy podniebienie twarde, a tylną podniebienie miękkie.
  - od przodu i boków przez dziąsła oraz zęby górne i dolne
  - od dołu przez dno jamy ustnej utworzone przez mięśnie nadgnykowe pokryte błoną śluzową wytwarzającą fałd podjęzykowy w którym znajduje się ujście ślinianki podjęzykowej i podżuchwowej.

• Do narządów jamy ustnej należą:

- zęby

- język

- ślinianki

ZĘBY (DENTES):

• Składają się z:
  - korony zęba- część wystająca ponad dziąsło, pokryta szkliwem. Wewnątrz znajduje się jama zęba wypełniona miazgą zęba.
  - szyjki zęba- część objęta przez
  - korzeń zęba- część zęba pokryta szkliwem i leżąca w zębodole, wewnątrz jest kanał korzenia zęba zakończony otworem.
  - kształt dla zęba nadaje zębina
  - ząb osadzony jest w zębodole i połączony z nim więzozrostem zwanym wklinowaniem

• Wyróżniamy:
  - zęby mleczne- występują w liczbie 20(zaczynają wyrastać ok. 6 mc życia, a wypadają ok. 6 roku życia)
  * w jednej połowie szczęki i żuchwy (2.1.0.2.)

• 2 siekacze

• 1 kieł

• 2 żeby trzonowe

- zęby stałe- występują w liczbie 32

* w jednej połowie szczęki i żuchwy: (2.1.2.3.)

• 2 siekacze (2x4= 8)

• 1 kieł (4)

• 2 zęby przedtrzonowe(8)

• 3 zęby trzonowe (12)

JĘZYK (LINGUA):

• jest mięśniowym narządem układu trawiennego

• wyróżnia się w nim:

- nasadę

- trzon

- koniec

• między trzonem, a nasadą języka znajduje się bruzda graniczna

• wyróżniamy powierzchnię górną, czyli grzbiet, który na powierzchni dolnej łączy się z błoną śluzową dna jamy ustnej- wędzidełkiem języka.

• Na nasadzie języka są skupiska tkanki limfatycznej tworzące migdałki.

• Na trzonie języka zawierają się liczne brodawki języka- wyróżniamy:

- brodawki nitkowate

- brodawki grzybowate

- brodawki okolne

- brodawki liściaste

• Brodawki okolne, liściaste i grzybowate zawierają receptory smaku- kubki smakowe

• Wrażenia smakowe z brodawek okolnych i liściastych odprowadza nerw IX, a z brodawek grzybowatych nerw VII

• mięśnie języka tworzą 2 grupy mięśni:

- mięśnie zewnętrzne- łączą język z otoczeniem i powodują zmiany położenia całego narządu (wysuwanie, cofanie etc.)

- mięśnie wewnętrzne- są to własne mięśnie języka, zmieniają jego kształt

• gruczoły jamy ustnej

* w błonie śluzowej jamy ustnej znajdują się liczne, drobne gruczoły ślinowe oraz mają ujścia przewody wyprowadzające 3 dużych gruczołów ślinowych

- ślinianka podżuchwowa- położona jest poniżej trzonu żuchwy pod dnem j. ustnej, jej przewód wchodzi do j. ustnej właściwej na fałdzie podjęzykowym (mięsku podjęzykowym)

- ślinianka podjęzykowa- leży pod błoną śluzową okolicy podjęzykowej, a jej przewód uchodzi do mięska podjęzykowego.

* Obie unerwione przez nerw VII

- Ślinianka przyuszna (Gladula parotidea)- jest położona po stronie bocznej twarzy, do przodu od małżowiny usznej i mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego; leży w dole żuchwowym; otoczona torebką łącznotkankową
* Przewód ślinianki przyusznej przebiega na mięśniu żwaczu, przebija m. policzkowy i uchodzi do przedsionka jamy ustnej do brodawki przyuszniczej. Wydzielina ma charakter surowiczy
* przywspółczulnie unerwiona przez nerw IX

CZYNNOŚĆ ŚLINIANEK:

• Wytwarzają ślinę (nawilżanie pokarmu, samooczyszczanie jamy ustnej, do zwilżania czerwieni wargowej)

• Człowiek dziennie wytwarza 1,5 l śliny; jest płynem przejrzystym, bezbarwnym, lekko opalizującym

• Oprócz wody zawiera 0,5 % zw. Nieorganicznych i organicznych(gł. Białka: albumina, mucyna- ułatwia połykanie i formowanie kęsa; amylaza- rozkłada skrobię na węglowodany proste)

• Poza tym znajduje się w niej tzw. Ciałko ślinowe

GARDŁO (PHARYNX):

• Wspólny narząd układu oddechowego i pokarmowego, krzyżują się w nim 2 drogi- pokarmowa i oddechowa

• Rozpoczyna się od podstawy czaszki, a kończy na wysokości C6

• Dzieli się na części:

- nosową

- ustną

- krtaniową

BUDOWA GARDŁA:

• Granicę części nosowej i ustnej gardła stanowi podniebienie miękkie, które napinając się całkowicie oddziela od siebie obie części chroniąc górne drogi oddechowe przed dostaniem się do nich pokarmu.

• Cz. Nosowa gardła łączy się z jamą nosową ku przodowi poprzez nozdrza tylne. W ścianie bocznej znajduje się ujście trąbki słuchowej, a w pobliżu znajduje się skupisko tkanki limfatycznej tworzące migdałek trąbkowy. W przejściu sklepienia gardła w ścianę tylną leży migdałek gardłowy.

• Cz. Ustna gardła ku przodowi łączy się z j. ustną poprzez cieśń gardzieli

• Cz. Krtaniowa ku przodowi łączy się z krtanią poprzez wejście do krtani i przechodzi w przełyk

• Zachyłek gruszkowaty znajduje się po bokach od wejścia do krtani - zatrzymują się tam ciała obce

• Mięśnie gardła- wyróżniamy 2 grupy:

- m. zwieracze- dzielą się na m. zwieracz gardła: górny, środkowy i dolny o przebiegu włókien poprzecznym, kurcząc się zwężają gardło

- m. dźwigacze- o przebiegu wyłącznie podłużnym kurcząc się skracają gardło

LIMFATYCZNY PIERŚCIEŃ GARDŁOWY:

• Tworzą go migdałki- skupiska grudek chłonnych mających zdolność wytwarzania limfocytów. Funkcja obronna przed zakażeniem przez j. ustną i nos.

• Występują na pograniczu jamy nosowej, ustnej i gardła

• W skład wchodzą:
  - migdałek językowy- nieparzysty, leży w jamie ustnej właściwej na nasadzie języka
  - migdałek gardłowy- nieparzysty, leży w części nosowej gardła na przejściu sklepienia gardła w ścianę tylną
  - migdałek podniebienny (Tonsilla palatyna)- parzysty, leży cieśni gardzieli pomiędzy łukiem podniebienno- językowym, a podniebienno- gardłowym
  - migdałek trąbkowy- parzysty, leży w części nosowej w pobliżu ujścia gardłowego trąbki słuchowej

PRZEŁYK (ESOPHAGUS)

• To cewka mięśniowa łącząca gardło z żołądkiem, długości ok.23-25 cm

• Rozpoczyna się na wysokości C_6, przez otwór górny klatki piersiowej dostaje się do śródpiersia tylnego, następnie przez rozwór przełykowy przepony do jamy brzusznej, gdzie łączy się z żołądkiem na wysokości Th₁₁

• Wyróżniamy 3 części:

- szyjna

- piersiowa

- brzuszna

• Posiada 3 przewężenia:

- górne- w przejściu gardła w przełyk

- środkowe- na wysokości rozdwojenia tchawicy

- dolne- przy przejściu przez przeponę

* zwężenia górne i dolne to zwężenia czynnościowe

• W przełyku następuje przejście mięśni poprzecznie- prążkowanych w mięśnie gładkie

ŻOŁĄDEK (GASTER)

• Leży w okolicy nadpępcza i podżebrowej lewej, wewnątrzotrzewnowo

• W rzucie na kręgosłup:

- wpust znajduje się na lewo od kręgosłupa na wysokości X kręgu piersiowego

- odźwiernik po stronie prawej na wysokości I kręgu lędźwiowego

- dno leży pod lewą kopułą przepony, sięga ku górze do poziomu V przestrzeni międzyżebrowej nieco poniżej koniuszka serca

• W żołądku wyróżniamy:

- wpust (Cardia)- otwór, przez który żołądek łączy się z przełykiem

- część wpustowa- część żołądka przylegająca do wpustu

- dno (Fundus)- najwyżej leżąca część żołądka

- trzon (Corpus)

- część odźwiernikowa- część żołądka przylegająca do odźwiernika

- odźwiernik (Pylorus)- otwór zaopatrzony w zastawkę odźwiernika (Valvula pylori) i mięsień zwieracz odźwiernika, dzięki któremu zasadowa treść dwunastnicy nie miesza się z kwaśną treścią żołądka

BUDOWA ŚCIAN ŻOŁĄDKA

• Wyróżniamy 2 ściany:

- przednią

- tylną

• Połączone za pomocą 2 krzywizn:

- mniejszej

- większej

• Ściana żołądka zbudowana jest z 3 warstw:

- błona surowiczo- otrzewna

- błona mięśniowa

- błona śluzowa, która wytwarza fałdy żołądkowe, pólka żołądkowe a w ich obrębie dołeczki żołądkowe na dnie których leżą ujścia gruczołów żołądkowych

GRUCZOŁY ŻOŁĄDKA

• Gruczoły wpustowe- wydzielają śluz

• Gruczoły dna i trzonu- 3 rodzaje komórek:

- komórki główne- wydzielają pepsynogen

- komórki okładzinowe- wydzielają kwas solny

- komórki śluzowe- wydzielają śluz

• Gruczoły odźwiernikowe- wydzielają śluz i gastrynę

• poza tym gruczoły żołądka produkują również lipazę rozkładającą tłuszcze

CZYNNOŚĆ ŻOŁĄDKA

• wydzielanie soku żołądkowego- bezbarwny, lekko opalizujący, wodnisty płyn o silnie kwaśnym odczynie wywoływanym przez kwas solny wydzielany przez komórki okładzinowe gruczołów dna żołądka. Komórki główne dna żołądka wydzielają pepsynogen, który przechodzi w pepsynę- enzym trawiący białka. Gruczoły wpustowe i odźwiernikowe wytwarzają śluz, który chroni błonę śluzową przed samostrwieniem.

• Odkażanie pokarmu pod wpływem HCl

• Gromadzenie i przechowywanie spożytych pokarmów oraz ich trawienie

• Wydzielanie soku żołądkowego na drodze:

- nerwowej- pobudzenie przez nerw X i hamowane przez nerwy wspólczulne

- humoralnej- przez hormon gastrynę

---