Postawa ciała
Postawa ciała jest to taki układ poszczególnych odcinków ciała, jaki człowiek przyjmuje w swobodnej niewymuszonej pozycji pionowej.
Na postawę ciała wpływa: wiek, płeć, typ budowy ciała, stań ożywienia organizmy i stopień zmineralizowania szkieletu, obciążenia fizyczne, stres.
Postawa prawidłowa jest to taki rodzaj normalnego trzymania się, który pozostaje w zgodności z dynamiką rozwojową człowieka w danym okresie ontogenezy. Prawidłowa postawa ciała zapewnia optymalne zrównoważenie i stabilność ciała, wymaga minimalnego wysiłku mięśni, stwarza warunki właściwego ułożenia i funkcjonowania narządów wewnętrznych.
Cechy prawidłowej postawy ciała:
płaszczyzna czołowa: symetria między wybranymi parami punktów
płaszczyzna strzałkowa:
głowa ustawiona nad klatką piersiową i stopami,
klatka piersiowa dobrze wysklepiona,
brzuch płaski
łagodny przebieg krzywizn funkcjonalnych kręgosłupa
łopatki przylegające do pleców
ponadto: kończyny dolne proste, stopy prawidłowo wysklepione
L.T. Brown wyróżnił cztery zasadnicze typy postawy ciała określone dużymi literami alfabetu:
typ A - bardzo dobra - głowa ustawiona prosto znajduje się w linii klatki piersiowej i stóp. Klatka piersiowa jest wypukła i wzniesiona ku górze. Brzuch jest płaski, lordoza lędźwiowa jest lekko zaznaczona;
typ B - dobra - większe wychylenie głowy ku przodowi, mniej wzniesiona klatka piersiowa, brzuch płaski, plecy zaokrąglone, lordoza lędźwiowa jest wyraźna;
typ C - wadliwa - głowa wysunięta ku przodowi, wystająca przed klatkę piersiową. Klatka piersiowa jest płaska. Brzuch wysunięty ku przodowi, wypukły. Plecy są zaokrąglone bądź lekko zgarbione. Lordoza lędźwiowa silnie zaznaczona;
typ D - bardzo zła - głowa nadmiernie wysunięta ku przodowi, klatka piersiowa jest płaska, często zapadnięta. Brzuch jest wypukły, opuszczony ku dołowi. Plecy mocno zgarbione. Lordoza lędźwiowa jest wyraźna.
Napoleon Wolański wyróżnił trzy typy postawy występujące w dziewięciu wariantach.
typy kifotyczne K I, K II, K III w których kifoza piersiowa jest większa od lordozy lędźwiowej;
typy równoważne R I, R II, R III posiadające kifozę piersiową równą w przybliżeniu lordozie lędźwiowej;
typy lordotyczne L I, L II, L III cechujące się przewagą lordozy lędźwiowej nad kifozą piersiową.
Konstytucja - [biotyp człowieka] są to genetyczne uwarunkowania właściwości biologicznych i psychicznych osobnika; modyfikowanych w rozwoju osobniczym przez czynniki konkretnego środowiska zewnętrznego.
Somatotyp - [typ budowy ciała] zespół cech morfologicznych.
Typologia - [system typologiczny] metoda oceny typu budowy ciała
Typologia Williama Sheldona (1940 r.)
Skrajny typ endomorficzny charakteryzuje się okrągłą dużą głową, twarzą o miękkich rysach, krótką, cylindryczną szyją. W obrębie tułowia zaznacza się przewaga wymiarów przednio-tylnych nad poprzecznymi. Barki są kwadratowe, klatka piersiowa jest krótka i głęboka, plecy mają kształt trapezu, biodra szerokie, brzuch duży, pośladki okrągłe, otłuszczone. Kończyny górne i dolne są masywne, krótkie o dużych obwodach i drobnych kościach, okolice stawów otłuszczone, stopy i ręce krótkie. Osobnika endomorficznego cechuje wiscerotonia, przez co odznacza się skłonnością do wygody, zaspokajania potrzeb cielesnych, ponad to jest towarzyski i wesoły.
Skrajny typ mezomorficzny charakteryzuje się atletyczną budowa ciała, z którą wiąże się silny rozwój szkieletu, umięśnienia i tkanki łącznej. Osobnik tego typu budowy posiada małą głowę, kwadratową twarz o ostro zarysowanej żuchwie. Szyja jest silnie umięśniona o kształcie trapezoidalnym. Plecy i klatka piersiowa są szerokie, natomiast biodra wąskie a brzuch płaski i dobrze umięśniony, pośladki muskularne, wklęsłe z boków. W obrębie tułowia dominują wymiary poprzeczne nad przednio-tylnymi. Kończyny są masywne i muskularne, o wyraźnych, ciężkich stawach, stopy i ręce są szerokie. Osobnika mezomorficznego znamionuje somatotonia, dla której typowe są aktywność w działaniu, odwaga, władczość, niewrażliwość.
Skrajny typ ektomorficzny to osobnik o krańcowo silnym stopniu rozwoju smukłości budowy. Charakteryzuje go słabe umięśnienie, delikatność szkieletu oraz minimalne otłuszczenie ciała. Mała głowa, wąska, o łagodnych rysach twarz jest osadzona na smukłej szyi. Barki są wąskie, kościste, klatka piersiowa jest płaska i wąska. Plecy również charakteryzują się niewielką szerokością. Biodra są wąskie, brzuch mały, często wklęsły, pośladki słabo umięśnione. Kończyny górne i dolne są smukłe, stawy wyraźne. Typ ektomorficzny wykazuje cechy cerebrotonii, jest wrażliwy, powściągliwy, uważny, mający trudności w kontaktach z otoczeniem.
Typologia Adama Wankego (1954 r.)
Typ A
wąskie barki, głęboka klatka piersiowa, długi tułów, szerokie biodra u kobiet, średnio-szerokie u mężczyzn, stosunek masy do wysokości u kobiet duży, u mężczyzn średni;
Typ V
szerokie barki, płaska klatka piersiowa, krótki tułów, wąskie biodra u kobiet i u mężczyzn, stosunek masy do wysokości u kobiet mały, u mężczyzn duży;
Typ I
wąskie barki, płaska klatka piersiowa, długi tułów, wąskie biodra u kobiet, średnio-szerokie u mężczyzn, stosunek masy do wysokości mały u kobiet i u mężczyzn;
Typ H
szerokie barki, głęboka klatka piersiowa, krótki tułów, szerokie biodra u kobiet i u mężczyzn, stosunek masy do wysokości u kobiet duży, u mężczyzn średni.
Wskaźniki: barkowo-tułowiowy, głębokości klatki piersiowej, długości tułowia, biodrowo-barkowy, Rohrera [wagowo-wzrostowy].
- 5 wskaźników użytych w metodzie A. Wankego
- przebieg metody punktów odniesienia [z zeszytu ćwiczeń]
Dymorfizm płciowy
Determinacja płci
Komórka somatyczna zawiera 23 paru chromosomów (liczba diploidalna 2n). Wśród tych chromosomów wyróżnia się 22 pary autosomów i 1 parę heterochromosomów (chromosomy płci). Komórki rozrodcze zawierają haploidalną (zredukowaną do połowy) liczbę chromosomów:
Komórki płciowe męskie:
22 autosomy + X,
22 autosomy + Y.
Komórki żeńskie:
22 autosomy + X.
Zapłodnienie:
(22 autosomy + X) + (22 autosomy + X) = 44 autosomy + XX,
(22 autosomy + X) + (22 autosomy + Y) = 44 autosomy + XY.
Różnice płciowe w budowie somatycznej
Wyróżnia się dwa skrajne typy budowy: typ skrajnie męski i skrajnie żeński.
Typ skrajnie męski cechuje silny rozwój górnej części ciała w porównaniu z dolną. Głowa jest większa, twarz w zarysie kwadratowa lub prostokątna. Rysy twarzy są wyraziste. Silny mocny kark. Barki są szerokie, klatka piersiowa szeroka dobrze wysklepiona, biodra są wąskie. Brzuch jest płaski. Kończyny są długie dobrze umięśnione. Udo ma kształt cylindryczny, podudzie charakteryzuje silnie rozwinięty mięsień brzuchaty łydki. Kończyny są dłuższe w proporcji do wysokości ciała, natomiast tułów jest relatywnie krótszy.
Umięśnienie i aparat więzadłowy są silnie rozwinięte co wpływa na ograniczenie biernej ruchomości w stawach oraz szpotawość stawów kolanowych i łokciowych. Cechą męską są silnie rozwinięte mięśnie obręczy barkowej (naramienny i piersiowy większy). Silnie umięśnione pośladki są z boku wklęsłe.
Otłuszczenie jest około 1,75 raza mniejsze niż u kobiet, w wyniku wspomnianej wcześniej różnicy w przemianie materii (wyższa synteza białka). Tkanka tłuszczowa jest rozłożona prawie równomiernie na tułowiu i kończynach. W obrębie tułowia fałdy na górnej jego części są nieco większe niż na dolnej.
Skóra jest gruba, silnie owłosiona. Gruczoły skóry (potowe i łojowe) nie różnią się budową. Różny jest zapach wydzielanych substancji.
Owłosienie łonowe sięga linii pępka i zachodzi częściowo na uda. Włosy w otworach uszu i nosa pojawiają się około 40 roku życia. Na karku włosy kończą się linią o przebiegu horyzontalnym. W okolicy skroniowej istnieje tendencja do łysienia i tworzenia kątów.
Typ skrajnie żeński charakteryzuje silny rozwój dolnej części ciała i drobna górna część tułowia. Głowa jest mała, twarz w zarysie owalna. szyja jest cienka. Barki są wąskie, klatka piersiowa głęboka. Talia wąska wyraźnie zaznaczona. Biodra są szerokie. Kończyny są krótsze w odniesieniu do wysokości ciała niż u mężczyzn. Tułów jest natomiast dłuższy.
Umięśnienie jest słabo rozwinięte. Tkanka tłuszczowa podskórna powoduje zaokrąglenie kształtów ciała, zwłaszcza w okolicy bioder i ud. Uda mają kształt stożkowaty. W obrębie podudzia jest silnie uwypuklona krawędź boczna. Stawy skokowy i kolanowy są koślawe. Występuje również tendencja do płaskostopia.
Silniej niż u płci męskiej rozwinięta tkanka tłuszczowa, co wynika z genetycznie uwarunkowanej zdolności tkanki tłuszczowej kobiecej do gromadzenia lipidów oraz odmiennej przemiany materii. Głównym miejscem odkładania się tkanki tłuszczowej są dolne części ciała. Rozkład tkanki tłuszczowej matek i córek wykazuje znaczące podobieństwo. Ponadto u kobiet istnieją miejsca nietypowego otłuszczenia: boczna powierzchnia ramienia, stawy skokowy i kolanowy, tylna powierzchnia kości krzyżowej.
Skóra jest cieńsza, listewki skórne są węższe i bardziej wypukłe. Owłosienie skóry jest słabe. Linia włosów na czole jest lekko wklęsła ku dołowi, natomiast na karku schodzi w dół charakterystycznymi trzema pasmami, które rozdzielają dwa nieowłosione łuki.
Dymorfizm płciowy w budowie szkieletu
Szkielet męski jest większy i cięższy, kości są grubsze o wyraźniejszej rzeźbie mięśni. Czaszka męska jest duża, o większej pojemności puszki mózgowej. Twarz jest długa i szersza niż u kobiet. Żuchwa jest masywna o wysokim trzonie i kątach wywiniętych na zewnątrz. Łuki brwiowe są silnie zaznaczone. Oczodoły są niskie, a odległość międzyoczodołowa jest mała. Guzy czołowe i ciemieniowe są słabo zaznaczone. Wyrostek sutkowaty jest masywny. Guzowatość potyliczna i kresy karkowe są wyraźne. Zęby są większe niż u kobiet, kły są dłuższe i bardziej szpiczaste, Dolny M1 jest często 5-guzkowy.
Kręgosłup męski jest mniej esowato wygięty. Kręgi są masywne, a wyrostki kolczyste grubsze i bardziej wystające. kość krzyżowa jest długa i wygięta ku przodowi. Powierzchnie uchowate kości krzyżowej są wydłużone i dochodzą do trzeciego kręgu.
Obojczyk męski jest dłuższy, cięższy i grubszy oraz mniej esowato wygięty. Obojczyki kobiet są krótsze, cieńsze i bardziej esowato wygięte.
Mostek męski jest dłuższy, szerszy. Silnie rozwinięty wyrostek mieczykowaty jest cechą męską.
Klatka piersiowa męska jest spłaszczona i rozwinięta wszerz. U mężczyzn zaznacza się skrócenie dwóch pierwszych żeber. U kobiet dwa pierwsze żebra są wydłużone, co przyczynia się do lepszego wysklepienia klatki piersiowej.
Miednica męska jest wąska, wysoka i silniej urzeźbiona. Talerze biodrowe są ustawione bardziej pionowo. Gałęzie dolne kości łonowych tworzą kąt podłonowy (70-75o). Grzebień biodrowy jest mniej wygięty. Grzebień łonowy jest wąski i dłuższy niż u kobiet. Otwór zasłoniony jest owalny podstawą zwrócony ku górze. Panewka stawu biodrowego jest większa (średnio 52 mm). Kształt wchodu do miednicy małej jest podłużnie owalny, lekko sercowaty. Miednica mała jest stożkowata (zwężająca się ku dołowi).
Miednica żeńska jest szeroka i niska. Talerze biodrowe są ustawione bardziej poziomo. Dolne gałęzie kości łonowych tworzą łuk podłonowy (90-100o). Grzebień łonowy jest krótszy i szerszy. Otwór zasłoniony jest trójkątny, wierzchołkiem skierowany ku przodowi. Panewka stawu biodrowego ma średnicę około 46 mm. Kształt wchodu do miednicy małej jest zaokrąglony, poprzecznie owalny. Miednica mała jest walcowata. Grzebień biodrowy jest wygięty w kształcie litery S.
Kości kończyn u mężczyzn są dłuższe i posiadają większą średnicę. W obrębie kości ramiennej u kobiet często występuje perforacja nasady dalszej. W obrębie kości udowej z kolei u mężczyzn większy jest kąt szyjkowo-trzonowy (około135°, u kobiet około115°). Przekrój poprzeczny kości piszczelowej u mężczyzn jest bardziej trójkątny u kobiet natomiast jest zbliżony do owalu.