W gospodarce rynkowej (tzn. takiej, w której o cenach decyduje rynek, a nie państwo) działa wiele podmiotów, które samodzielnie podejmują decyzje o swojej aktywności, kierując się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem. Są to:

• Przedsiębiorstwa - podmioty prowadzące na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści;

• Gospodarstwa domowe - osoby, które razem mieszkają (najczęściej rodziny) i wspólnie podejmują decyzje dotyczące sposobu zarobkowania i wydawania zarobionych pieniędzy (głównie na konsumpcję dóbr i usług) oraz decyzje dotyczące oszczędzania;

• Gospodarstwa rolne - osoby (często rodziny), które razem mieszkają i wspólnie prowadzą działalność rolniczą, wspólnie podejmują decyzje o wyborze rodzaju produkcji rolnej i podziale pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży płodów rolnych; posiadają cechy gospodarstwa domowego (konsumują wyniki swojej pracy) i przedsiębiorstwa (sprzedają towary na rynku w celu osiągnięcia zysku);

• Banki i instytucje finansowe - zajmują się przepływem pieniądza w gospodarce;

• Państwo - rząd i jego wyspecjalizowane agendy (ministerstwa, urzędy, wojsko, administracja i samorządy lokalne).

Przedsiębiorstwo - jako podmiot rynkowy - jest organizacją sformalizowaną przez normy prawne. Podobnie jak gospodarstwa domowe bywa jednoosobowe, choć większość stanowią zespoły ludzi, współdziałających w osiągnięciu określonego celu - przedsięwzięcia, dla którego zostały powołane. Głównym celem przedsiębiorstwa jest osiąganie zysku, czyli nadwyżki przychodów nad kosztami. Jest to warunek rozwoju działalności gospodarczej.

W ramach swej działalności przedsiębiorstwo podejmuje samodzielnie i na własne ryzyko decyzje o sposobie użycia czynników wytwórczych do produkcji nowych dóbr, które potem będą przedmiotem sprzedaży. Często mówimy wtedy, że to pomysł na biznes.

Prawo gospodarcze przewiduje wiele form organizacyjnych przedsiębiorstw.

Nie każdą formę funkcjonowania biznesu można zastosować do każdego przedsięwzięcia. Na przykład duża międzynarodowa firma nie może funkcjonować jako przedsiębiorstwo indywidualne lub spółka cywilna, a jedynie jako spółka kapitałowa. Wymaga tego skala jej działalności, rodzaje zawieranych kontraktów oraz wynikająca z nich odpowiedzialność. Dla małej, rodzinnej formy o niewielkim kapitale i ograniczonej skali działania, najodpowiedniejszą będzie forma przedsiębiorstwa indywidualnego lub spółki cywilnej. Dobór konkretnej formy prawno-organizacyjnej wynika z wielu czynników, z których najważniejszymi są:

• Przyjęta strategia działania firmy, czyli skala i zakres działania oraz specyfika branży,

• Osobiste preferencje i możliwości właściciela (posiadane zasoby kapitałowe, poziom akceptowanego ryzyka działania, zakres uprawnień właścicielskich),

• Obowiązujące na terytorium danego kraju wymagania prawne, dotyczące przepisów podatkowych, procedury zakładania i likwidowania działalności przedsiębiorstw w zależności od wielkości ich obrotów handlowych oraz rodzaju prowadzonej działalności.

Właścicielem przedsiębiorstwa może być:

- konkretna osoba lub osoby - przedsiębiorstwo prywatne,

- skarb państwa - przedsiębiorstwo państwowe,

- społeczność lokalna miasta lub gminy - przedsiębiorstwo komunalne,

- członkowie spółdzielni - spółdzielnia.

W każdym wypadku właściciel decyduje o strukturze i sposobie prowadzenia działalności oraz podziale zysków i sposobie pokrycia powstałych strat.

Możemy wyróżnić następujące formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstw:

• Przedsiębiorstwa indywidualne, tzw. przedsiębiorstwa jednoosobowego właściciela,

• Spółki,

• Spółdzielnie,

• Przedsiębiorstwa państwowe.

Część z nich posiada osobowość prawną, a część nie.

Te które posiadają osobowość prawną, mogą samodzielnie wchodzić w porozumienie z innymi przedsiębiorstwami i organizacjami, zawierać z nimi umowy oraz zaciągać kredyty. Za zobowiązania właściciele (udziałowcy) odpowiadają jedynie do wysokości swych udziałów.

Osobowość prawną posiadają spółki kapitałowe oraz spółdzielnie i przedsiębiorstwa państwowe.

Spółki osobowe i przedsiębiorstwa indywidualne nie posiadają osobowości prawnej. Oznacza to, że nie mogą samodzielnie wchodzić w porozumienia z innymi przedsiębiorstwami i organizacjami, zawierać z nimi umów oraz zaciągać kredytów. Czynią to jedynie ich właściciele w swoim własnym imieniu, jako osoby fizyczne. Właściciele odpowiadają własnym majątkiem za zobowiązania przedsiębiorstw nieposiadających osobowości prawnej.

Przedsiębiorstwo indywidualne, inaczej nazywane przedsiębiorstwo jednoosobowego właściciela, powołuje się do działalności gospodarczej na podstawie ustawy o działalności gospodarczej oraz odpowiednich przepisów kodeksu cywilnego. Firmą (tj.oznaczeniem pod którym prowadzi ona swoją działalność) osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko, co nie wyklucza włączenia do firmy określeń wskazujących na przedmiot działalności, miejsca jej prowadzenia oraz innych dowolnie dobranych określeń. Majątek firmy stanowi majątek właściciela.

Zaletą tej formy przedsiębiorstwa jest łatwa procedura jego założenia - każdy może się stać indywidualnym przedsiębiorcą.

Wadą zaś - niemożność rozdzielenia majątku osobistego od majątku przedsiębiorstwa oraz trudności w szybkim pozyskaniu kapitału inwestycyjnego.

Spółki to umowne związki, co najmniej dwóch osób, działających dla osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego, dzięki wniesionemu do spółki kapitałowi w formie pieniężnej lub rzeczowej.

Spółka cywilna działa na podstawie Kodeksu Cywilnego. Prawnie jest bardzo zbliżona do firmy osoby fizycznej. Stanowi ją kilka lub więcej osób fizycznych, które zwą się wspólnikami i są sygnatariuszami umowy spółki. W umowie ujęty jest pewien wyodrębniony majątek, który stanowi własność łączną, niepodlegającą podziałowi przez cały okres istnienia spółki. W umowie spółki oznaczone są udziały wspólników i jeśli umowa nie precyzuje tego inaczej, wspólnicy uczestniczą w zyskach spółki w takim samym stopniu, w jakim posiadają udziały w spółce. Zgodnie z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej rejestracji podlega nie spółka cywilna (nie jest przedsiębiorcą), tylko wspólnicy. Natomiast oznaczenie w systemie REGON posiada już spółka cywilna, podobnie jak i swój odrębny od wspólników numer NIP w systemie identyfikacji podatników. Uruchomić i zlikwidować działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej jest równie łatwo jak przedsiębiorstwo osoby fizycznej. Zalety- kilku wspólnikom łatwiej znaleźć niezbędny kapitał na prowadzenie działalności.

Wady - podejmowanie decyzje muszą być zawsze uzgadniane ze wszystkimi wspólnikami. Jednoczenie wspólnicy muszą darzyć się pełnym zaufaniem, ponieważ odpowiadają oni całym swoim majątkiem solidarnie za zobowiązania podatkowe spółki.

W Polsce spółki prawa handlowego działają na podstawie kodeksu spółek handlowych, obowiązującego od 2000 roku. Dzielą się one na spółki osobowe (jawne, partnerski, komandytowe oraz komandytowo-akcyjne) i spółki kapitałowe (z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjne).

Spółka jawna (sp.j.) jest precyzyjnie zdefiniowana w kodeksie spółek handlowych. Podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego. Należy do co najmniej dwóch osób i nie posiada osobowości prawnej. W nazwie musi mieć nazwisko przynajmniej jednego wspólnika oraz dopisek, że jest to firma. Spółka jawna ma prawo nabywać prawa. Pojazdy nabywane przez ten podmiot są rejestrowane na spółkę jawną. Zgodnie z ustawą o rachunkowości może ona prowadzić uproszczoną księgowość, tak jak i spółka cywilna. Dopiero po przekroczeniu obrotów 800.000 euro w roku podatkowym zobowiązana jest prowadzić księgi rachunkowe. Wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki całym swym majątkiem. Zyski są dzielone proporcjonalnie do wkładu pracy i kapitału.

Spółka partnerska (sp.p.) jest spółką osobową, utworzoną przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu pod własną firmą. Partnerami mogą być: adwokaci, aptekarze, architekci, księgowi, biegli rewidenci, brokerzy ubezpieczeniowi, notariusze, położne, radcy prawni, rzecznicy patentowi, rzeczoznawcy majątkowi, tłumacze przysięgli, doradcy podatkowi, lekarze, stomatolodzy i weterynarze, pielęgniarki. Za pracę pobierają honoraria indywidualne, z których część przekazują na utrzymanie spółki. Spółka partnerska jest wyspecjalizowanym podtypem spółki jawnej. Umowa sp.p. jest zawierana w formie aktu notarialnego. Spółka może być reprezentowana i prowadzona przez wyłoniony zarząd. Nie posiada osobowości prawnej.

Spółka komandytowa (sp.k.) jest spółką osobową, w której za zobowiązania spółki odpowiada co najmniej jeden wspólnik (komplementariusz) w sposób nieograniczony i jeden wspólnik (komandytariusz) w sposób ograniczony, do wysokości sumy komandytowej (która może być wyższa od ich wkładu).Wpływ na bieżące funkcjonowanie firmy oraz prawo do jej reprezentowania ma jedynie komplementariusz. Spółka jest powoływana na podstawie umowy i wpisywana do Krajowego Rejestru Sądowego.

Spółka komandytowo-akcyjna różni się od spółki komandytowej tym, że jeden ze wspólników jest akcjonariuszem spółki (posiada jej akcje, ale nie udziały).

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp.zo.o.) jest obecnie dominującym typem spółek handlowych. Należy do spółek kapitałowych i posiada osobowość prawną. Za zobowiązania właściciele spółki odpowiadają jedynie do wysokości wniesionych wkładów (pieniężnych lub rzeczowych). Udziałowcy spółki mogą także nią zarządzać. Jest to forma bezpieczniejsza niż spółka jawna. Sp.zo.o. musi być wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego. Umowa spółki jest zawierana w formie aktu notarialnego. Organami władz spółki są: zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie wspólników. Wspólnicy wnoszą udziały w wysokości 100% wartości spółki w momencie podpisania umowy. Spółka zo.o. może mieć szeroki zakres działalności gospodarczej.

Spółka akcyjna (SA) należy do spółek kapitałowych i posiada osobowość prawną. Akcjonariusze, wnosząc kapitał, otrzymują akcje (które mogą być notowane na giełdzie). W chwili zawarcia umowy spółki wystarczy wpłacić 25% jej wartości, a resztę dopłacić w ciągu 1roku. Posiadacze akcji mają prawo do udziału w zyskach (dywidendy) i decydowania o losach spółki na walnym zgromadzeniu. Za bieżącą działalność spółki odpowiada jej zarząd, natomiast decyzje strategiczne podejmuje rada nadzorcza oraz walne zgromadzenie. Spółka akcyjna jest powoływana w formie aktu notarialnego. Podobnie jak w zp.zo.o., organami SA są: zarząd, rada nadzorcza i walne zgromadzenie akcjonariuszy. Spółka akcyjna jako jedyna jest zobowiązana do publicznego udostępniania informacji na temat wyników swej działalności. Ta forma spółki jest zwykle zarezerwowana dla dużych firm, często międzynarodowych - wymaga dużego kapitału.

Przedsiębiorstwo państwowe posiada osobowość prawną. Musi być wpisane do Krajowego Rejestru Sądowego. Może być utworzone jako:

- przedsiębiorstwo działające na zasadach ogólnych, którego celem jest osiąganie zysku,

- przedsiębiorstwo użyteczności publicznej (np. przedsiębiorstwa komunikacyjne, wodociągowe itp.).

Organami przedsiębiorstwa państwowego są: ogólne zebranie pracowników, rada pracownicza oraz dyrektor. Szczególną formą przedsiębiorstw państwowych są przedsiębiorstwa komunalne, które powstały z wyodrębnienia majątku ogólnonarodowego. Ich organem założycielskim jest samorząd terytorialny.

Spółdzielnia zrzesza osoby prawne lub osoby fizyczne i posiada osobowość prawną. Jej członkowie nie odpowiadają majątkiem osobistym za zobowiązania spółdzielni. Organami spółdzielni są: walne zgromadzenie, rada nadzorcza oraz zarząd. Najczęściej w spółdzielnie łączą się drobni rzemieślnicy, kupcy, rolnicy oraz mieszkańcy (tworząc np.spółdzielnie mieszkaniowe) lub chcąc realizować cele społeczne. Spółdzielnie charakteryzują się dużą liczbą członków o słabej indywidualnej sile ekonomicznej.

PRZEDSIĘBIORSTWO

Przedsiębiorstwo Spółka Spółka Przedsiębiorstwo

indywidualne prawa prawa Spółdzielnia państwowe

cywilnego handlowego

Spółka osobowa Spółka kapitałowa

- jawna - akcyjna

- partnerska - z ograniczoną

- komandytowa odpowiedzialnością

- komandytowo-akcyjna

---