Metody uczenia

Metodologia uczenia

Agenda

• Pojęcie metody uczenia

• Historia metod uczenia

• Klasyfikacje metod uczenia

• Metody podające vs problemowe

• Kształcenie wielostronne

• Charakterystyka współczesnych metod słownych

Pojęcie metody uczenia

Cele i treści uczenia otwierają możliwość realizacji programu - stanowią warunek wstępny

Cele + treści + metody uczenia = program zrealizowany

Pojęcie metody uczenia

Metoda...

• sposób postępowania stosowany świadomie dla osiągnięcia wyznaczonego celu

Metody tak rozumiane są przedmiotem zainteresowania prakseologii - nauki o sprawnym działaniu

W znaczeniu węższym metoda...

• to zespół reguł stosowanych w badaniu rzeczywistości

Metody badawcze są przedmiotem zainteresowania metodologii nauk

Pojęcie metody uczenia

Pojęcie metody uczenia jest pokrewne rozumieniu prakseologicznemu:

• Metoda uczenia: systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom osiąganie celów kształcenia (znaczenie węższe)

• wypróbowany, systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowany świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów (znaczenie szersze)

Historia metod uczenia

Najstarszą historycznie grupą metod są:

• metody oparte na naśladownictwie; dominowały w nauczaniu okazjonalnym mistrz wykonywał czynność - uczeń obserwował i powtarzał

• tak uczono wojowników, rzemiosła, niektórych sztuk (rzeźbiarstwa, malarstwa)

• metody te nie miały podbudowy teoretycznej (nie istniała jeszcze refleksja nad dydaktyką), nie było odrębnego zawodu nauczyciela - nauczycielami byli praktykujący wykonawcy różnych zawodów (czasy przedpiśmienne i wczesny antyk)

Historia metod uczenia

Metody słowne (oparte na słowie, werbalne)

• dominowały w szkole późnego antyku i średniowiecznej, istota: przekazywanie przez nauczyciela gotowych wiadomości za pomocą słowa mówionego lub pisanego;

• Dzielą się na

(a) erotematyczne

(b) akroamatyczne

• Obecne są do dziś w praktyce nauczania, także w edukacji uniwersyteckiej
  

Historia metod uczenia

Metody erotematyczne (pytające) obejmują:

• metodę katechetyczną - stawianie pytań w oczekiwaniu na gotową, wyuczoną odpowiedź;

• metodę heurystyczną - stawianie pytań prowokujących do samodzielnego poszukiwania odpowiedzi

Historia metod uczenia

• Metody akroamatyczne: podające, przekaz wiedzy w postaci słowa mówionego, wygłaszanego przez nauczyciela wobec pojedynczych uczniów lub audytorium

(opis, opowiadanie, wykład, pogadanka, praca z tekstem )

• Metody erotematyczne i akroamatyczne stanowiły podstawę edukacji rzymskiej i średniowiecznej

Historia metod uczenia

Rzymskie wychowanie - cechy

• Nauka czytania i pisania była obowiązkiem dla wszystkich, którzy chcieli brać udział w życiu państwa rzymskiego

• Po opanowaniu umiejętności pisania i czytania wychowanek przechodził pod opiekę gramatyka; gramatyk uczył go wypowiadać się pięknie w słowie i piśmie

Historia metod uczenia

Rzymskie wychowanie - cechy:

• Gramatyk strzegł czystości języka i przestrzegał wychowanków przed zmianami językowymi;

• Wyjaśniał uczniom dzieła autorów antycznych, terminy prawnicze, historyczne, naukowe zawarte w omawianym tekście wykształcenie ogólne

Historia metod uczenia

Rzymskie wychowanie ...

Efekty kształcenia gramatycznego:

• znajomość zasad akcentowania i wymowy,

• umiejętność przekształcenia utworu poetyckiego na prozę,

• umiejętność rozwijania sentencji moralnych

Historia metod uczenia

Rzymskie wychowanie ...

• Uczeń mógł zakończyć edukację u gramatyka - jeśli chciał kontynuować, przechodził pod opiekę retora

• Początkowo nauka u retora dotyczyła tych samych kwestii, co u gramatyka (ćwiczenie wymowy)

Historia metod uczenia

Rzymskie wychowanie ...

• Nauka u retora dostarczała stopniowo innych umiejętności: „wymyślania tematów”, budowania wypowiedzi od wstępu do zakończenia, wyrażania wypowiedzi w słowach i gestach, ozdabiania wypowiedzi, umiejętności dialektyki - czyli dyskusji

• Retoryka zapewniała „potęgę, zaszczyty, przyjaciół, sławę w życiu obecnym i przyszłym”

Historia metod uczenia

Nauczanie w średniowiecznej Europie...

• Przejęło wiele z tradycji Rzymu

• Rozwijało się w instytucjach kościelnych

• Klasztory były w istocie szkołami

• Opaci troszczyli się o wychowanie młodych mnichów

• Wychowanie to obejmowało wykształcenie elementarne (pisanie-czytanie), studiowanie tekstów biblijnych, sztukę przepisywania manuskryptów

Historia metod uczenia

Nauczanie w średniowiecznej Europie...

• Miarą umiejętności czytania była znajomość psałterza;

• Nauczyciel polecał przepisywać wersety psalmów na tabliczkach i uczyć się ich na pamięć

• Psałterz zastąpił sentencje moralne znane z rzymskiej gramatyki i retoryki;

• Łacina pozostawała językiem nauczanym (glosaria-słowniki, prozodia - ćwiczenia w recytacji)

Historia metod uczenia

Nauczanie w średniowiecznej Europie...

• Zalecano naukę wspólną: mnisi w dziesięcioosobowych grupach czytali na głos, recytowali partie tekstu,

• Służyło to ćwiczeniu pamięci

• Efektem wychowania miało być umocnienie wiary, przygotowanie do życia w świętości i głoszenia prawd wiary świeckim

Historia metod uczenia

Nauczanie w średniowiecznej Europie...

• Świeckich nauczano początkowo głównie poprzez kazania

• Grzegorz Wielki do biskupów: „Przez Wasze kazania niepiśmienni poznają to, co zaleca Bóg”

• Język kazań: w 814 roku na synodzie w Tours domagano się od księży, by komentowali fragment Ewangelii w języku lokalnym, nie w łacinie

Historia metod uczenia

Nauczanie w średniowiecznej Europie...

• W celu wzbudzenia większego zainteresowania słuchaczy, kaznodzieja sięgał często do exempla, przykładów z życia świętych - czerpano stąd wskazówki dotyczące moralności

• Nauczano także poprzez obrazy, śpiew, taniec- znaczenie tych „środków” nauczania wynikało głównie z nieznajomości łaciny wśród ludu

Historia metod uczenia

Efekty tego kształcenia ...

• Przygotowanie wiernych do życia zgodnego z przykazaniami, uczestnictwa w nabożeństwach i wspólnocie

Klasyfikacje metod uczenia

Wiele kryteriów ...

• Wg kryterium zaangażowania receptorów:

• (a) metody słowne (akroamatyczne)

• (b) metody oglądowe (obserwacja)

• © metody praktyczne (uczenie się poprzez

działanie)

Klasyfikacje metod uczenia

Kryteria ...

Ze względu na charakter relacji między nauczycielem i uczniami:

• Monologowe - wykład, opis, opowiadanie

• Dialogowe - dyskusja, debata

Klasyfikacje metod uczenia

Kryterium sposobu „dochodzenia” do wiedzy:

(a) metody podające

(b) metody problemowe

Klasyfikacja przyjmowana przez wielu pedagogów

Klasyfikacje metod uczenia

Metody podające (wykład, lektura):

• Nauczyciel koncentruje się na programie, nie na słuchaczach

• Tempo przekazu dostosowane do najzdolniejszych uczniów; najlepsze efekty w przypadku tych uczniów

• Nieuchronne luki w koncentracji prowadzą do luk wiedzy

• Trudności w praktycznym zastosowaniu wiedzy

Klasyfikacje metod uczenia

• Metody problemowe (projektowanie i prowadzenie eksperymentów, własnych badań)

• Treści nauczania przekazywane w „niegotowej” postaci, odkrywane przez uczniów/studentów

• Wymagają aktywności i samodzielności

• Uczniowie pracują w zespołach - dostosowują tempo pracy do możliwości grupy

• Aktywność zwiększa motywację uczenia się

• Efekty nauczania trwalsze

• Nabyta wiedza łatwiej daje się wykorzystać w praktyce

Kształcenie wielostronne

• Jak skorzystać z pluralizmu metod?

Historia edukacji poucza, że:

• stopniowo odkrywano coraz to nowe możliwości nowych i ograniczenia starych metod dydaktycznych

• nowe odkrycia nie uchylały ważności starszych metod uczenia

• pożądane jest posługiwanie się równocześnie wieloma metodami uczenia

Kształcenie wielostronne

Jak skorzystać z pluralizmu metod?

• Kształcenie wielostronne uznaje, że ....

• proces uczenia angażuje wiele dyspozycji i cech osobowości ucznia, a nie tylko pojedyncze, izolowane właściwości

• zupełnie naturalne jest wykorzystanie w procesie dydaktycznym wielu metod, odpowiadających różnym dyspozycjom uczących się

Kształcenie wielostronne

Model uczenia przyjmowany w koncepcji kształcenia wielostronnego akcentuje cztery aspekty:

• podawanie: przyswajanie „gotowej”wiedzy

• badanie: odkrywanie rzeczywistości i praw nią rządzących, formułowanie pytań

• przeżywanie: tworzenie sytuacji angażujących emocjonalność ucznia; uczenie wartości kulturowych,

• działanie: wykorzystywanie wiedzy wiedzy teoretycznej w rozwiązywaniu problemów praktycznych

Kształcenie wielostronne

Zalecane metody uczenia:

• Metody asymilacji wiedzy ( przyswajanie - reprodukcja wiedzy)

• Metody samokształcenia (uczenie się przez odkrywanie, formułowanie i rozwiązywanie problemów)

• Metody waloryzacyjne (uczenie się przez przeżywanie - uczenie się wartości, odbioru dzieła sztuki - dzieła literackiego)

• Metody praktyczne (realizacja zadań wytwórczych)

Współczesne metody słowne

Metody wykorzystujące słowo...

• Pozostają w repertuarze dydaktyki...

• Doświadczyły ewolucji - zyskały nowe teoretyczne podbudowy

• Nie da się ich zastąpić przez inne sposoby uczenia

Współczesne metody słowne

Opierają się na koncepcji funkcji języka, sformułowanej przez R. Jacobsona:

• funkcja odniesienia (przedstawieniowa): za pomocą słowa nauczyciel przekazuje/przedstawia treści dydaktyczne

• emotywna (emocjonalno-oceniająca) : konieczność odwoływania się do wartościowania, do ocen, do ekspresji

• funkcja apelu: komunikacja między uczestnikami procesu kształcenia ma być celowa, zamierzona, zorientowana na osiąganie planowanych efektów

Współczesne metody słowne

Funkcje języka wg Jacobsona...

• funkcja fatyczna: podtrzymywanie (lub przerywanie) łączności między uczestnikami procesu kształcenia, dostosowanie treści przekazu, formy przekazu do odbiorcy

• funkcja poetycka (estetyczna) : apeluje o poprawność języka, wyrażanie myśli w pięknej, poprawnej polszczyźnie

• funkcja metajęzykowa: konieczność posługiwania się językiem zrozumiałym, definiowania pojęć, dbałość o sposób mówienia, dykcję
  
  

Współczesne metody słowne

Przykłady metod słownych:

• opis

• opowiadanie

• wykład

• dyskusja

Współczesne metody słowne

Opis:

• dotyczy na ogół charakterystyki cech, budowy, struktury określonych rzeczy, czyli tego, co jest względnie stałe

• ujmuje cechy przedmiotu

• podkreśla niezmienność

• wykorzystuje przymiotniki

• „aktywizuje” przestrzeń (wykorzystuje przyimki, przysłówki)

Współczesne metody słowne

Opowiadanie:

słowne odtworzenie przez uczącego pewnej akcji, przedstawienie za pomocą słów przebiegu zdarzeń; relacja o tym, co się dzieje w czasie, co ma akcję;

• przedstawia zespół powiązań przyczynowo- skutkowych

• ukazuje obraz dynamiczny (czasowniki dynamizują, gdyż ich funkcje jest wyrażenie ruchu, stawania się lub „dziania się” )

• wykorzystuje głównie czasowniki czynne oraz wyrazy oznaczające następstwo czasowe

• aktywizuje czas
  
  

Współczesne metody słowne

Wykład:

ustny przekaz wiedzy, kierowany do określonego audytorium

• aktywizuje myślenie hipotetyczno-dedukcyjne (nie konkretno-obrazowe!)

• treść systematyczna, podporządkowana rygorom logiki

• przedmiot: złożone aspekty rzeczywistości i relacje między nimi

• adresowany do osób myślących abstrakcyjnie

Współczesne metody słowne

Odmiany wykładu:

• konwencjonalny: wykładowca przekazuje wiedzę z określonej dziedziny; „monolog”, zalecany w przypadku przedmiotów propedeutycznych, wprowadzających (I rok studiów) uwaga: nie znaczy to, że pytania są niedozwolone!

• problemowy: jest ilustracją wybranego problemu, zagadnienia; wykładowca zadaje pytania słuchaczom (dalsze lata studiów)

• konwersatoryjny: przewiduje wypowiedzi wykładowcy i wypowiedzi słuchaczy (dalsze lata studiów)

• monograficzny: pogłębiona prezentacja wybranej dziedziny wiedzy; wymaga od słuchaczy dużego zasobu wiedzy, nie praktykowany na I roku studiów

Współczesne metody słowne

Dyskusja:

Wymiana danych i informacji związanych z wcześniej zdefiniowanym problemem/pytaniem

Wymaga...

• bardzo dobrego przygotowanie-sporych zasobów wiedzy,

• umiejętności operowania argumentami, kontrargumentami,

• umiejętności kulturalnego zabierania głosu i logicznego formułowania własnych myśli

Niewiele jest gorszych doświadczeń w edukacji, niż dyskusja z udziałem ignorantów!

Współczesne metody słowne

Odmiany dyskusji...

Wielokrotna: przebiega w trzech fazach:

• formułowania problemów

• pracy w grupach nad rozwiązaniem problemów

• przedstawienia rozwiązań (wymiania opinii i podsumowanie)

Współczesne metody słowne

Odmiany dyskusji...

• Panelowa: dyskutuje kilka osób (zwykle ekspertów w danej dziedzinie) - audytorium przysłuchuje się

• uczestnicy własne propozycje rozwiązania problemu

• uczestnicy panelu nie znają treści swoich wystąpień

• czasem po dyskusji panelowej można zadawać pytania ekspertom

Współczesne metody słowne

• Dyskusja „okrągłego stołu”: swobodna wymiana zdań na określony wcześniej temat

• nie akcentuje się tytułów naukowych, różnic statusu dyskutantów

• mniejsze grono uczestników

• przydatna w ustalaniu hierarchii/priorytetów działania

• zadanie moderatora: troska o dobrą atmosferę interpersonalną

7