Dlaczego "Początek" Andrzeja Szczypiorskiego mógł stać się światowym bestsellerem?

Jest to niewątpliwie powieść o oryginalnej, atrakcyjnej kompozycji. Szczypiorski tak konstruuje układ wydarzeń i charakteryzuje postacie, że mimo nowatorstwa utworu, czytelnik cały czas pozostaje zainteresowany i aktywny. Oryginalność tej prozy polega na specyficznym ukształtowaniu następujących elementów powieściowych.

1. Czas akcji. Wydaje się, że czas, w którym rozgrywa się akcja to rok 1942. To prawda, lecz konstrukcja czasu jest tu bardziej skomplikowana. Zasięg wydarzeń obejmuje niemal osiemdziesiąt lat, jeśli weźmiemy pod uwagę wspomnienia Mullera i Filipka z roku 1905 i relację z wydarzeń roku 1968, a nawet z lat stanu wojennego. Wiemy np. wcześniej, że Henryczek Fichtelbaum zginie, a Paweł Kryński przeżyje. Informacje tego typu są świadectwem wszechwiedzy narratora, lecz owe inwersje czasu dają jeszcze inny efekt. Oto losy ludzi, o których mowa stają się materiałem, na który patrzymy perspektywicznie, znamy całość i powinna ona być doświadczeniem życiowym, dawać do myślenia, budzić wątpliwości i refleksje. Poza tym autor operuje czasem tak, że fabuła nie traci ani napięcia, ani charakteru sensacji. Wiemy bowiem np, że coś się zdarzy, lecz pragniemy wiedzieć jak i poszukujemy tego w dalszych częściach utworu.

2. Narrator. Wspomnieliśmy, że autor występuje jako narrator wszechwiedzący. Nie jest jednak typowym, obiektywnym i przezroczystym, zdystansowanym przekaźnikiem. Włącza swoje refleksje, oceny, emocje, a nawet ironizuje. Oprócz prezentacji fabuły dużą część między wydarzeniami wypełniają fragmenty, które można by nazwać publicystyką, rozważaniem filozoficznym lub nawet prozą poetycką.

3. Postacie. Ilość ich jest dość liczna, a w sumie główne i epizodyczne dają przekrój całości społeczeństwa warszawskiego w latach okupacji. Są wśród nich żydzi i Polacy, dzieci, ludzie sędziwi i młodzi, reprezentanci inteligencji i proletariusze, postawy pozytywne i negatywne, nawet środowisko marginesu społecznego. Stawiani w sytuacjach wyboru okazują różne postawy etyczne ludzi wojny, cały łańcuch związków i zależności.

4. Przestrzeń. Miejscem akcji jest właściwie okupowana Warszawa. Jest to miejsce podzielone murem getta, przestrzeń różna w oczach różnych osób. Dla ukrywającego się Henryka ulica jest miejscem zagrożenia, a mieszkania więzieniami. Dla konfidentów pokroju Blutmanna lub Lola miejscem łupów. Widzimy także bohaterów porozrzucanych po całym świecie (Francja, Niemcy, Izrael).

Ogólnie mówiąc o konstrukcji powieści warto dodać że 21 rozdziałów stanowi jakby ogniwa łańcucha. Każdy rozdział ogarnia wydarzenia związane z danym bohaterem. Można tę technikę przyrównać z filmem; narrator wybiera z całości daną postać, po czym dokonuje zbliżenia. Łańcuch rozdziałów zawiera akcję pełną napięcia, wojenne losy osób, których życie i śmierć wiąże niejednokrotnie. Odgórne spojrzenie na bohaterów i ich życiorysy, możliwe dzięki wszechwiedzy i synchronicznemu ułożeniu czasu wzbogaca powieść, pozwala jej stać się złożonym zbiorem informacji o ludziach.

---