Od behawioryzmu do psychologii poznawczej
I. Przedmiot psychologii Watson 1913.
1. Nauka powinna zajmowa si tym co praktyczne - co prowadzi do skutecznego dziaania. Uyteczno jest sprawdzianem skutecznoci poznania. Psychologia winna suy kontrolowaniu zachowa ludzi, trafnemu przewidywaniu zachowa i sterowaniu tymi zachowaniami.
2. Praktycznie wane jest to co ludzie robi, a nie to co myl czy czuj.
3. Behawioryzm posugujc si potoczn terminologi psychologiczn inaczej rozumie podstawowe pojcia:
- gdy behawiorysta mówi, e czowiek boi si lub zoci to ma na myli jego reakcje ucieczki lub ataku, a nie wewntrzne przeycia.
- mylenie to zachowanie werbalne (lub skuteczne, inteligentne) - Watson: z punktu widzenia nauki nie ma rónicy midzy myleniem a gr w tenisa. Mylenie to ciche mówienie
- osobowo - suma nawyków wytworzonych u jednostki w cigu dotychczasowego ycia.
- instynkty to acuchy odruchów.
- uczucia - skurcze mini.
4. Rozwój nauki o zachowaniu wymaga badania zalenoci przyczynowych. Przyczyn kadego zachowania jest zdarzenie fizyczne, które dziaajc na organy zmysowe wywouje reakcj organizmu. Kade zachowanie jest zatem reakcj na bodziec Gdybymy znali zwizki zachodzce midzy rónymi zdarzeniami, które mog dziaa na czowieka jako bodziec, a jego zachowaniem, to moglibymy:
- przewidzie jego zachowanie;
- manipulujc bodcami moglibymy kierowa zachowaniem czowieka w dowolny sposób.
5. Zaleno S - R (S - przyczyna, zmienna niezalena; R - skutek zmienna zalena)
6. Behawioryzm nie interesuje si czynnikami wewntrznymi - tym co si dzieje midzy bodcem a reakcj (psychologia naskórka). Wystarczajca dla psychologia jest wiedza o organach zmysowych wraliwych na bodce, o miniach i gruczoach za pomoc których organizmy reaguj, oraz o drogach nerwowych, którymi impulsy nerwowe docieraj od organów zmysowych do organów ruchowych. Model sieci telefonicznej wydawa si zupenie wystarczajcy dla opisu procesów centralnych.
7. Zachowanie czowieka wydaj si by trudno wyjanialne poniewa tworzy skomplikowany mechanizm bodców i reakcji ksztatujcych si w procesie uczenia - jako wynik yciowego dowiadczenia jednostki.
8. Behawioryzm bywa okrelany jako teoria uczenia si.
Uczenie si jest traktowane jako podstawa wszelkich zoonych form zachowania si czowieka i jego rozwoju.
Punktem wyjcia byy badania Pawowa. Behawioryzm przej podstawowe pojcia takie jak odruch bezwarunkowy, odruch warunkowy, wzmacnianie wygaszanie, generalizacja.
9. Czowiek rodzi si z niewielk liczb odruchów bezwarunkowych (wrodzonych). Watson twierdzi, e s to odruchy emocjonalne jakie mona zaobserwowa u niemowlcia:
- reakcja strachu na nagy silny haas lub utrat równowagi;
- reakcja zoci na skrpowanie ruchów;
- reakcja zadowolenia na gaskanie naskórka.
Te nieliczne odruchy wrodzone mog sta si podstaw do wytworzenia ogromnej liczby odruchów nabytych, wyuczonych, które ulegaj generalizacji na bodce podobne (gone szczekanie kudatego psa - strach przed ciotk w futrze - nielubienie ciotki lub brodatego wuja)
9a: warunkowanie klasyczne: uczenie si znacze - bezadna mozaika bodców przeksztaca si w map bodców pozytywnych, obojtnych i negatywnych.
10. Czowieka uczy si nie tylko rónych ruchów ale take uczu (tzn. odpowiednich reakcji wegetatywnych) w miar jak np. coraz to nowe sytuacje wywouj u niego przyspieszenie oddechu, bicie serca, wydzielanie gruczoów.
11. ycie spoeczne sprowadza si do stosunków interpersonalnych z innymi ludmi i do wzajemnej interakcji polegajcej na tym, e kady czowiek jest ródem bodców dla innych ludzi, a oni dla niego. Ludzie s dla siebie nawzajem ródem wzmocnie pozytywnych i negatywnych, kar i nagród.
12. Moralno czowieka sprowadza si do przystosowania jednostki do spoeczestwa, które kontroluje jego zachowanie nagradzajc za jedne jego przejawy, karzc za inne. Jednostka niemoralna to jednostka nieprzystosowana spoecznie, poniewa wytworzyo si w niej wicej nawyków za które spoeczestwo karze, a mniej takich za które spoeczestwo nagradza.
13. Wzajemna stymulacja i kontrola urasta do rangi podstawowej zasady organizacji ycia spoecznego.
14. Podstaw pedagogiki i terapii behawioralnej jest modyfikacja zachowa, zamiana nawyków spoecznie karalnych i indywidualnie szkodliwych na nawyki spoecznie nagradzane i indywidualnie skuteczne.
15. Skinner w swojej koncepcji pooy naciska na reakcje i wzmacnianie.
16. U czowieka wystpuj dwa rodzaje zachowa:
- zachowania reaktywne (respondent)
- zachowania operatywne (operant)
Zachowanie reaktywne jest reakcj na cile okrelony bodziec.
Zachowanie operatywne odpowiada temu, co nazywamy zachowaniem spontanicznym.
jeeli zostanie nagrodzone, to moe si utrwali i w ten sposób staje si zachowaniem celowym - dla uzyskania nagrody.
16a. warunkowanie instrumentalne - uczeni nowych reakcji, które zostan nagrodzone i utrwalaj si.
17. Skuteczne s wzmocnienia pozytywne (nagrody). Kary hamuj funkcjonowanie odruchów ju wytworzonych tak dugo jak dugo trwaj (kary). Mog te hamowa aktywno czowieka w ogóle., a wic proces uczenia si.
18. Wzmocnienia pozytywne to: pokarm, wynagrodzenie, uznanie spoeczne, awans, podziw, mio demonstrowana przez partnera itp.
19. Wzmocnienia negatywne to bodce awersyjne, takie jak zagroenie, przymus, dezaprobata spoeczna, degradacja zawodowa, poraka.
20. Procedury wzmacniania:
(a) procedura staych odstpów czasowych - regularne nagradzanie po upywie pewnego czasu (paca, urlop). Ta procedura ma liczne skutki ujemne. Brak wyraniej zalenoci miedzy zachowaniem a wzmocnieniem powoduje, e ludzie mog pracowa na zwolnionych obrotach, lub te nierytmicznie (bardziej wydajnie przed terminem nagrody. Nierytmiczno pracy jest jedn z gównych plag wspóczesnego przymusu i nauki.
(b) procedura staych proporcji - czowiek otrzymuje bodce materialne po wykonaniu okrelonej pracy. Wzmocnienie nastpuje regularnie po n-tej reakcji. Pracownik, który wykona pewn liczb zada, zaplanowan liczb detali, otrzymuje uznanie i nagrod pienin. Sia wzmocnienia nie zaley od upywu czasu, ile od rzeczywistych osigni czowiek Procedura ta pobudza aktywno i zwiksza tempo dziaania. Jej skuteczno w duym stopniu zaley od tego, czy umiemy prawidowo okreli, po ilu reakcjach czowieka naley poda wzmocnienie. Jest rzecz znamienn, i ludzie nie lubi tej procedury i jeli mog odrzucaj j.
(c) procedura zmiennych odstpów czasowych. W procedurze tej wzmocnienia s nieregularne. Czas jaki upywa midzy reakcj a nagrod, zmienia si losowo. Nie mona przewidzie, kiedy reakcja zostanie nagrodzona. W rodowisku wystpuje wic niepewno. Procedura ta jest do popularna w yciu spoecznym. np. pisarz nie moe przewidzie czasu otrzymania honorarium, awansu na stanowisko kierownicze równie nie mona przewidzie. W takich przypadkach jednoznaczne przewidywanie, kiedy czowiek otrzyma bodce podane, staje si niemoliwe. (kwiatki dla sekretarki). Wbrew potocznym wyobraeniom procedura zmiennych odstpów czasowych jest bardziej skuteczna od procedury regularnego wzmacniania reakcji. Wpywa na wiksze tempo dziaania i bardziej rytmiczn prac. Twierdzenie, w wielu okolicznociach zmienne rozkady wzmocnie s tak efektywne, naley do najwikszych osigni behawiorystów.
(d) procedura zmiennych proporcji. W tym przypadku zmienia si liczba reakcji po której nastpuje wzmocnienie. Tak jak w sprzeday samochodów w systemie argentyskim Mona wygra za pierwszym razem lub po trzech latach. W yciu spoecznym procedura ta jest stosowana w najrozmaitszych wariantach - gra na giedzie, podejmowanie nowatorskich dziaa, praca, która tylko czasami koczy si sukcesem. Jest to najbardziej efektywna procedura. Ludzie pracuj rytmicznie i na wysokich obrotach. yj "nadziej", i wczeniej, czy póniej ich wysiki zostan nagrodzone. Ta "nadzieja" powoduje, e ich reakcje cechuje zdumiewajca trwao.
Umiejtno doboru skutecznych i waciwych procedur manipulowania wzmocnieniami jest jedn z dróg prowadzcych do osigni w dziedzinie ksztacenia, w kierowaniu ludmi. Pamitajmy, e wzmocnienia to nie tylko pienidze. Take aprobata spoeczna, uznanie swojej pracy, symboliczne nagrody.
21.Nawet najbardziej wyrafinowane procedury wzmacniania nie dadz wyników, gdy czowiek nie nauczy si uprzednio okrelonych wzorców zachowa instrumentalnych. Bardzo czsto w repertuarze reakcji nie ma dziaa, które s podane. Jeeli dziecko nie umie czyta skomplikowanych tekstów, jeeli kierownik nie posiada elementarnej wiedzy z zakresu zarzdzania i jeli naukowiec nie opanowa podstawowych umiejtnoci badawczych, to adne wzmocnienia nie spowoduj, e bd oni sprawnie wykonywali swoje czynnoci. Dlatego te w procesie sterowania wan rol odgrywaj metody konstruowania reakcji czowieka.
22. Wród wielu wyrafinowanych metod tego rodzaju szczególne znaczenie ma metoda kolejnych przyblie Najpierw nagradza si proste zachowania, które, co prawda s odlege od podanych, ale zostay opanowane. Stopniowo kryteria staj si coraz bardziej surowe. W kolejnych etapach wzmacniane s coraz bardziej zoone dziaania. Dziki tej metodzie kolejnych przyblie czowiek zdolny jest podejmowa dziaania o najwyszym stopniu komplikacji.
np. na seminarium magisterskim.
- nagradzania systematycznej pracy
- dobrego wykonania kolejnych zada
- syntetycznego opracowania maych zada
- twórczych pomysów
- dobrego opracowania poszczególnych
pomysów
- dobrego opracowania jzykowego i
redakcyjnego caoci
22. Aby skutecznie sterowa zachowaniem instrumentalnym naley sobie odpowiedzie na trzy pytania:
- jakie wzmocnienia pozytywne s odpowiednie?
- jak procedura rozkadu wzmocnie daje najlepsze wyniki?
- jakie metody pozwalaj skonstruowa nowe reakcje
czowieka?
23. Neobehawioryzm: S - O - R.
O = oczekiwania, mapa wewntrzna, struktury zachowa
Rotter: locus of control; oczekiwania kontroli pozytywnych wzmocnie;
trening wewntrzsterownoci
24. Psychologia poznawcza:
Czowiek nie reaguje na wiat taki jakim on jest, ale na wizj wiata. Nasza wiedza o otaczajcym nas wiecie stanowi faktyczny stimulus naszych dziaa
samo speniajca si przepowiednia, opowie o kacyku.
Zatem pojawia si kolejne pytanie:
Jak czowieka przetwarza informacje?
- jak konstruuje swoj wiedz o wiecie?
- jak zorganizowana jest wiedza czowieka?
- jakie czynniki wpywaj na wiedz czowieka o wiecie i
skutecznym na oddziaywaniu?