Francja w okresie monarchii stanowej

1302 - 1484r.

• 1302r. - przyjęta data powstania monarchii stanowej we Francji (I zwołanie Stanów Generalnych,

jako uroczysty zjazd „kurii królewskiej”)

• 1328r. - śmierć Karola IV Pięknego kończy główną linię Kapetyngów

- tron otrzymał Filip VI z bocznej linii Walezjuszy (dynastia do XVI w. we Francji),

mimo pretensji do tronu angielskiego króla Edwarda III

- odrzucenie pretensji ang. dało początek tzw. wojnie stuletniej (1337 - 1453),

w której Francja, mimo wygranej, poniosła ogromne straty materialne

• 1461-83r - panowanie Ludwika IX daje początek monarchii absolutnej we Francji

Król, sprawował 3 główne funkcje:

1. Najwyższy zwierzchnik lenny w królestwie (kontrola wszystkich stosunków lennych)

2. Źródło wszelkiej sprawiedliwości (zwierzchnik nad wszystkimi sądami, także nad sądami

seniorów w ich władztwach)

3. Cesarz w swoim królestwie - od XIII w. we Francji (król nie podlega zwierzchnictwu

uniwersalnego cesarstwa, ale podobnie jak cesarz ma władzę suwerenną, od nikogo niezależną

i przysługuje mu władza absolutna:

- prawo nakładania podatków

- władza ustawodawcza

- uprawnienia szczególne np. „regalia”)

Następstwo tronu

• teoria statusowa

• postawiona przez legistów, dla uzasadnienia praw do tronu Francji Karola VII (syna Karola VI),

tym samym unieważniała traktat z 1420r., w którym Karol VI zapewnił następstwo tronu królowi

angielskiemu, Henrykowi V, mężowi córki Karola VI

• królowie nie mają prawa dysponować koroną jak majątkiem prywatnym, lecz jak zwykłym spadkiem,

na podstawie „statusu królestwa”, którego nie można zmieniać, stąd koronę obejmuje najstarszy syn

• wykluczenie prawa kobiet

• XIII w. królestwo przechodzi niepodzielnie na najstarszego syna (zasada primogenitury)

• brak uzasadnienia wykluczenia kobiet od dziedziczności tronu

• powołanie się na prawo salickie (system agnatyczny, stosowany przez monarchie europejskie przewiduje

następstwo tronu z wyłączeniem kobiet), system kognatyczny Anglia, Holandia, Luksemburg

• regencje - rządy opiekuńcze

• zwykle przyjmowała królowa matka

• granica pełnoletniości sprawującego rządy wynosiła 14 lat

• małoletni, tzw. „delfin”

• apanaże - zasada niepodzielności domeny

(określona część domeny wyznaczana młodszym synom, członkom dynastii)

Legiści

• fachowo wykształceni urzędnicy pochodzenia drobnoszlacheckiego lub mieszczańskiego

• dzięki nim ustalono:

1. Zasady określające stanowisko króla w monarchii (3 podstawowe funkcje)

2. Zasady określające prawo następstwa tronu

3. Zasadę niepodzielności domeny królewskiej

Wojsko

• najemne (oddziały składały się z żołnierzy zawodowych pobierających żołd)

• utrzymuje się z:

• podatków (np. „aide royale”, „faille”, gabelle” - od soli)

• dochodów z dóbr ziemskich, ceł

Społeczeństwo stanowe

• 3 stany : szlachta, duchowieństwo, stan trzeci (mieszczaństwo i wolni chłopi), ukształtowały się w okresie

rozbicia dzielnicowego

• zostały uznane przez prawo jako grupy społeczne

• zaczęły uczestniczyć w zarządzie państwa (obok króla i aparatu państwowego)

• niejednolita siła społeczna (nie przeciwstawiają się wspólnie przeciw królowi) - antagonizmy:

1. Wielcy feudałowie władza królewska

2. Mieszczaństwo szlachta

Organy centralne, funkcjonowały przy królu

1. Stany Generalne

zgromadzenie reprezentujące wszystkie stany

zwoływane przez króla

przyczyny zwołania (przez Filipa IV Pięknego) ze względów politycznych:

1. Chęć zaczerpnięcia rady w sporze z papieżem Bonifacym VIII (1302r.)

2. Szukanie poparcia w związku z kasatą zakonu templariuszy (1308r.)

• kolejne zwołania, ze względów finansowych: w celu przyznania nowych

podatków dla stanów - uprzywilejowanych z poprzedniego okresu

• uprawnienia Stanów Generalnych:

1. Uchwalenie podatków

2. Prawo przedstawiania zażaleń i postulatów dotyczących naprawy urządzeń państwowych

3. Prawo wyrażania zgody na alienację domeny i wyboru króla w wypadku wygaśnięcia dynastii

• składały się z 3 kurii/kolegiów, każda obradowała osobno i liczyła po 300 posłów

• stany: duchowieństwa, szlachecki i mieszczański, reprezentowały interesy stanu, do którego należały

• głosy liczono stanami (każdy miał 1 głos), jednomyślności potrzeba było dla uchwały podatkowej

• (1439r.)uchwalenie stałego (nie jednorazowego) podatku króla, tzw. „aide royale”, który potem został

zamieniony na „faille royale”, z przeznaczeniem na potrzeby wojska, doprowadziło do tego,

iż król zaprzestał zwoływania stanów, gdyż posiadał pieniądze

• formalnie nigdy nie zostały zlikwidowane

2. Rada królewska

• złożona była z dygnitarzy korony i bezpośrednich wasali króla

• ewolucja składu doradców królewskich: fachowi radcowie, urzędnicy, ministrowie

(wyspecjalizowana sekcja w określonych materiałach)

• podział rady na:

1. Radę Stanu (najważniejsza, składająca się z ministrów, przewodniczył jej król, który posiadał

decydujący głos, dyskutowano tu nad istotnymi sprawami wew. i zewn.)

2. Radę Stron Procesowych (stanowiła sąd, który mógł kasować wyroki zapadłe z naruszeniem prawa,

przewodniczył jej kanclerz)

3. Radę Depesz (przewodniczył jej król, kierowała działalność terytorialną sekretariatów stanu -

na podstawie depesz urzędników terytorialnych)

4. Radę Finansów (zajmowała się sprawami skarbowymi) - generalny inspektor finansów

3. Parlament Paryski

• sąd najwyższej instancji dla spraw cywilnych, karnych, administracyjnych

• nie było apelacji od wyroku P.P

• zaczęło się od powstania Rady Królewskiej „w parlamencie” - grupy legistów sądzących w imieniu

i pod nieobecność króla (nie możliwe sądzenie wszystkich spraw przez radę nadworną z udziałem króla)

• Parlament Paryski przeciążony, dlatego powstają inne sądy najwyższe w innych miastach

(o równorzędnym stanowisku z P.P)

• uprawnienia P.P:

• Sprawowanie sądownictwa

• Prawo rejestrowania ustaw królewskich (wpływ na ustawodawstwo królewskie)

1. Izba Obrachunkowa

• powstała w XIV w.

• centralny organ skarbowy, aparatu państwowego

• funkcje:

1. Zajmowała się kontrolą niższych organów skarbowych

2. Sprawowała sądownictwo w sprawach skarbowych

2. 4 skarbnicy Francji

• centralny organ skarbowy, aparatu państwowego

• skarbnicy powoływani przez króla

• sprawowali kontrolę nad lokalnymi organami skarbowymi

4. 4 generałowie finansowi

• centralny organ skarbowy, aparatu stanowego (podatki uchwalone przez Stany Generalne)

Organa lokalne

1. Stany Prowincjonalne

• organ stanowy, rozwinął się na prowincjach, które nie były jeszcze zjednoczoną domeną

• posiadały ten sam charakter, kompetencje, tylko mniejszy zasięg terytorialny (w ramach określonych

prowincji): uchwalaniem, a także rozdziałem i ściąganiem podatków (przez powołane przez siebie

organy administracji skarbowej)

• w XIV w. były częściej zwoływane niż Stany Generalne, gdyż łatwiej uginały się przed wolą króla,

w celu uzyskania podatków

3. 3 elektorzy

• lokalny organ skarbowy, aparatu stanowego

• elektorzy wybierani byli z 3 stanów, przez Stany Generalne

• zarządzali okręgami skarbowymi, elekcjami (każdy okręg zajmował 1 diecezję kościelną)

• zarządzali podatkami nadzwyczajnymi (uchwalanymi przez Stany Generalne)

1. Poborcy

• lokalny organ, aparatu państwowego (królewskiego)

• zarządzali dochodami królewskimi, w baliwatach (tworzących domenę królewską)

• podporządkowani 4 skarbnikom Francji





3

---