Monarchia stanowa swój początek bierze w późnym średniowieczu, kiedy to w społeczeństwach zarysowały się trwałe podziały na grupy społeczne- zwane stanami. Monarchia stanowa to forma ustroju wewnątrzpaństwowego, w której monarcha oddaje część swojej władzy przedstawicielom poszczególnych stanów. Zatem władza monarchy staje się ograniczona. W Polsce okres monarchii przypada za panowania Kazimierza Wielkiego (1333-1370). Mniej więcej w tym okresie wyodrębniły się cztery grupy społeczne: Duchowieństwo, rycerstwo-szalachta, mieszczaństwo oraz chłopstwo. Największe przywileje uzyskały duchowieństwo i szlachta, natomiast swobody i prawa mieszczaństwa i chłopów zawarto w nadawanych im aktach lokalnych. Cechami charakterystycznymi dla monarchii stanowej był stopniowo zwiększający się współudział w sprawowaniu władzy, a także wzrost znaczenia reprezentacji stanowej. Kolejna cecha był pewien dualizm władzy, wyrażający się w równoległym funkcjonowaniu organów państwa i stanów. Król nadal miał szeroki zakres władz. Król posiadał zwierzchnictwo nad administracji. W tym zakresie istniały jednak pewne ograniczenia, na przykład w nominacji urzędników (dotyczyło to zwłaszcza urzędów ziemskich). Władzę króla ograniczało tu także wprowadzenie zasady dożywotności urzędów. Władca był najwyższym sędzią w państwie, ale jego kompetencje zostały ograniczone przez wzrost znaczenia sejmów ziemskich. Monarcha stanowił także najwyższą władzę ustawodawczą - wydawał statuty, uniwersały i edykty. Większość tych aktów (z wyjątkiem spraw dotyczących miast oraz Żydów) wydawana była jednak przy czynnym współudziale rady królewskiej oraz przedstawicieli stanów. W monarchii stanowej zwierzchnikiem wymiaru sprawiedliwości był król. To właśnie jemu podlegały najważniejsze sprawy. Powstał także skarb państwowy, który nie był już tożsamy z prywatnymi wydatkami monarchy i jego dworu. Jeszcze w okresie monarchii patrymonialnej coraz większą rolę zaczęła odgrywać rada królewska (książęca). Początkowo był ona organem jedynie o charakterze doradczym. Członkowie rady królewskiej pochodzili z nominacji monarszej. Począwszy od XIV wieku w skład rady wchodzili najwyżsi dostojnicy państwowi (kanclerz, podkanclerzy, marszałek dworu, podskarbi), dygnitarze ziemscy (wojewodowie i kasztelanowie) oraz dostojnicy kościelni (arcybiskupi i biskupi katoliccy). Choć formalnie król nie był związany zdaniem rady, to miała ona wpływ na podejmowanie decyzji w najważniejszych sprawach państwa (głównie w zakresie spraw zagranicznych). Monarchia stanowa była systemem sprawowania władzy przystosowanym do realiów pełnego średniowiecza. Ustrojem przystosowanym do większych państw, rządzenie, którymi było łatwiejsze niż zarządzanie małymi monarchiami wczesnofeudalnymi.