Dziedzictwo epoki starożytnej
Dziedzictwo- prawo do wejścia w posiadanie albo przekazywanie czegoś przez spadek.
Starożytność- w historiografii europejskiej okres dziejów najstarszych cywilizacji Europy i Bliskiego wschodu od ok. 4000 p.n.e.
Osiągnięcia- rzecz zdobyta, uzyskana, otrzymana
Dziedziny osiągnięć:
1) Osiągnięcia astronomiczne i matematyczne:
Kalendarz- w starożytności podstawową jednostką obliczania czasu był system księżycowo-słoneczny np.: babiloński, grecki, chiński
Pierwowzorem kalendarzy słonecznych jest kalendarz egipski (rok zawierał 12 miesięcy po 30 dni i 5 dni dodatkowych na końcu roku). Rok był krótszy od zwrotnikowego o 1/4 dnia, w ten sposób początek roku przesuwał się przez wszystkie pory roku (rok wędrowny). Zmieniała się również data heliakalnego wschodu Syriusza, potrzebnego do obliczania terminu wylewu Nilu. 1461 lat kalendarzowych egipskich równało się 1460 latom Syriusza (okres Sotis, Sot - od egipskiej nazwy Syriusza). Rok egipski dzielił się na 3 pory roku (po 4 miesiące każda: wylew Nilu, siew, żniwa). Doba egipska liczyła 24 godziny. Kalendarz egipski urzędowo obowiązywał do 46 p.n.e., do dziś stosowany jest w Kościele Koptyńskim (w Etiopii), oparty na nim jest kalendarz armeński, stosowany w astronomii do czasów Kopernika (prowadził w nim swój dziennik obserwacji).
Kalendarz rzymski - daty dzienne w kalendarzu rzymskim oznaczano według trzech stałych terminów, w każdym miesiącu: kalendy - przypadały na pierwszy dzień miesiąca, nony - w marcu, maju, lipcu i październiku przypadały na siódmy, a w pozostałych miesiącach na piąty dzień miesiąca, idy - w marcu, maju, lipcu i październiku piętnasty, w pozostałych miesiącach trzynasty dzień miesiąca. Podział miesiąca i rachuba czasu według kalend, non i id stosowane były także w średniowieczu.
Kalendarz babiloński - używany w Babilonii w okresie Hamurabiego (XVIII/XVII w. p.n.e.), przejęli Asyryjczycy ok. XII w. p.n.e. (podział roku na 12 lub 13 miesięcy, podział dnia na godziny i minuty - doba babilońska liczyła 12 godzin nocnych i 12 dziennych).
Kalendarz chiński- (księżycowo-słoneczny) - używany w Chinach w II w. p.n.e., dzielił rok na 12 miesięcy po 29 i 30 dni (co pewien czas - 7 razy w ciągu 19-letniego cyklu - dodawano 13 miesiąc, jest to tzw. cykl Metona z Aten, analogicznie jest w kalendarzu babilońskim, greckim i współczesnym żydowskim). Początek roku przypadał na styczeń lub luty. Miesiące nie miały nazw, jedynie numery, i dzieliły się na dekady. Używano też kalendarza cyklicznego, w którym lata połączono w 60-letnie cykle. Kalendarz chiński ewoluował w kierunku systemu kalendarza słonecznego.
Twierdzenie- zdanie logiczne mające zazwyczaj formę implikacji, zbudowane z założeń i tezy (wyrażenia o postulowanej prawdziwości). Prawdziwości tezy dowodzi się metodami rozumowania dedukcyjnego lub indukcji matematycznej. Twierdzenie pomocnicze w dowodzie twierdzenia głównego nosi miano lematu.
Pitagorasa twierdzenie- twierdzenie dotyczące własności trójkątów prostokątnych: suma pól powierzchni kwadratów o bokach równych długościom przyprostokątnych trójkąta równa jest polu powierzchni kwadratu o boku równym długości przeciwprostokątnej.
Talesa twierdzenie- twierdzenie przypisywane Talesowi z Miletu (być może znane wcześniej). Zgodnie z nim dwie proste równoległe przecinające ramiona kąta odcinają na tych ramionach odcinki proporcjonalne do siebie (prawdziwe jest również twierdzenie odwrotne).
2) Sztuka:
Sztuka- podstawowy składnik kultury. Jeden z zasadniczych sposobów uzewnętrzniania zdolności twórczych człowieka - zespół świadomych działań ludzkich, w wyniku których powstaje przedmiot estetyczny (np. obraz, rzeźba, budowla, film, utwór sceniczny bądź muzyczny), określany mianem dzieła lub dzieła sztuki. Zakres znaczeniowy pojęcia sztuki zmieniał się w ciągu stuleci.
W starożytności był bardzo rozległy. Greckim słowem téchne (wywodzi się od niego współczesny termin "technika") i łacińskim ars (dało początek nazwom sztuki w większości języków europejskich) określano szeroko rozumianą umiejętność wykonywania rzeczy wg pewnych reguł estetycznych, a więc poza malarstwem czy rzeźbą także rzemiosło. Do sztuki zaliczano również aktywność poznawczą człowieka - filozofię, z której wówczas nie wyodrębniły się jeszcze nauki szczegółowe. Zastanawiano się także nad zagadnieniem piękna (np. Platon), nieodłącznie związanym później ze sztuką.
Rzeźba- jedna z głównych dziedzin sztuk plastycznych, której przedmiotem są na ogół nieutylitarne kompozycje trójwymiarowe. Wykonywana od czasu najdawniejszych kultur przy użyciu różnych narzędzi i z wykorzystaniem rozmaitych materiałów (kamień, metal, drewno, kość, wosk, glina).
Fidiasz- (ok. 490 p.n.e. - po 432 p.n.e.), największy rzeźbiarz grecki okresu klasycznego. Syn Charmidesa, obywatela Aten. Uczeń Angeladasa. Działał początkowo w Platejach, Tebach, Delfach, potem pracował w Atenach jako doradca artystyczny Peryklesa. Zajmował niezwykłą dla artysty pozycję przyjaciela ateńskiego stratega.
Myron- (V w. p.n.e.), najwybitniejszy rzeźbiarz grecki stylu surowego. Działał na Sycylii, Eginie, Samos, w Jonii, Beocji i Attyce (ok. 480-445 p.n.e.). Był mistrzem odlewu w brązie.
Malarstwo- podstawowa obok rzeźby, grafiki, rysunku dziedzina sztuk plastycznych, która w dwuwymiarowych dziełach - obrazach posługuje się linią i barwą, określającymi formę, kompozycję, kolor, modelunek, światłocień, fakturę.
Fresk- (w języku włoskim al fresco - na świeżo), technika malarstwa ściennego w której maluje się bezpośrednio na mokrej ścianie z warstwą zaprawy wapiennej. W trakcie wysychania pigmenty rozpuszczone w wodzie wiążą się z zaprawą pełniącą rolę spoiwa. Fresk może być wykonany tylko na świeżym tynku, toteż jego wierzchnią warstwę nakłada się jedynie na taką powierzchnię, która może być namalowana w ciągu 1 dnia. Projekt powstaje w skali 1:1 na kartonie i jest odciskany partiami na ścianie. Fresk charakteryzuje się wielowiekową trwałością, był stosowany w starożytności i średniowieczu a szczególnie popularny w okresie renesansu. Najwybitniejszymi twórcami byli Masaccio, Rafael, Michał Anioł.
3) Architektura:
Architektura- w znaczeniu potocznym umiejętność projektowania i budowania budynków mających poza zaletami użytkowymi i funkcjonalnymi także walory piękna. Obok malarstwa i rzeźby trzecia najważniejsza sztuka plastyczna, której niekiedy przyznawano rolę decydującą. Architektura była ściśle związana z przemianami społeczno-cywilizacyjnymi oraz stylem życia, w ślad za którymi zmieniały się jej funkcje i język formalny, a także zakres, np. w starożytności zaliczano do architektury umiejętność budowy zegarów słonecznych, wodociągów i machin wojennych. Od Platona i Arystotelesa przez Witruwiusza, L.B. Albertiego, G. Vasariego, S. Serlia, A. Palladia, N.F. Blondela, J. Moniera i wielu innych wybitnych teoretyków powstało wiele definicji architektury, będących teoretycznym ujęciem przemian zachodzących w niej samej, a zarazem ją kształtujących.
Kolumna- jedna z podstawowych i najstarszych podpór w architekturze, podtrzymująca ciężar belkowania, stropu itp. Składa się z 3 części: głowicy, trzonu i bazy. Wykonywana z różnych materiałów (najczęściej kamienna), w przekroju kolista. Stosowana w starożytności - Egipt, Persja, Grecja, w której proporcje kolumny ściśle określano modułem w obrębie porządków architektonicznych: np. w doryckim (bez bazy, o przysadzistych proporcjach), jońskim (smukłe, żłobkowane). W Rzymie kolumny tzw. toskańskie i kompozytowe. Kolumny romańskie (płaskorzeźbione o polichromowanych trzonach), kolumny gotyckie (komponowane w wiązki wokół filaru). Kolumny renesansowe, barokowe i klasycystyczne jako punkt odniesienia miały starożytne kolumny greckie.
Kopuła, sklepienie w kształcie czaszy wzniesione na okrągłej podstawie (rzadziej eliptyczne), spoczywające na koronie muru lub na bębnie cylindrycznym przeprutym oknami, często zwieńczona latarnią wprowadzającą światło. Składa się z klińców kamiennych i ceglanych, obecnie stosuje się kopuły o konstrukcji żelbetowej stalowej wznoszone nad pomieszczeniami o planie centralnym (okrągłe, kwadratowe). Główną częścią kopuły jest czasza, jej wewnętrzna powierzchnia jest zwana podniebieniem, które często rozczłonkowane jest żebrami, pasami sklepiennymi i kasetonami, często bogato zdobiona dekoracją rzeźbiarską i malarską.
Kopułę stosowano od starożytności, ze szczególnym upodobaniem w Rzymie (Panteon), w kręgu Bizancjum (Hagia Sophia), w okresie renesansu i baroku (np. kopuła bazyliki Św. Piotra), a także w następnych epokach.
4) Literatura:
Grecji starożytnej literatura-literatura powstała na terenie starożytnej Grecji i basenu Morza Śródziemnego od czasów najdawniejszych (ok. IX w. p.n.e.) do początku VI w. n.e. W jej rozwoju można wyróżnić 4 główne okresy: archaiczny, klasyczny (attycki), hellenistyczny (aleksandryjski) i rzymski.
Odyseja opowiada o przygodach Odyseusza powracającego spod Troi na rodzinną Itakę. Akcja poematu obejmuje ostatni okres (40 dni) jego 10-letniej tułaczki (od lądowania na wyspie Feaków, gdzie Odyseusz opowiada o swoich poprzednich przygodach, do rozprawienia się z zalotnikami Penelopy).
Odyseja jest największym osiągnięciem epiki starożytnej Grecji. Zawiera wiele elementów baśniowych, urzeka niezwykłością przygód bohatera, wspaniałością języka poetyckiego i celnością opisów miejsc, w których przebiega akcja. Do dziś wielu badaczy usiłuje (z dużym powodzeniem) zrekonstruować faktyczną trasę podróży Odyseusza.
Utwór Homera przyczynił się do ukształtowania zarówno pojęć religijnych, jak i społecznych i estetycznych Greków. W starożytnym Rzymie Odyseja osiągnęła popularność porównywalną z Iliadą, a Eneida Wergiliusza, jako epopeja rzymska, miała za zadanie ją przewyższyć.
Biblia- (gr. biblíon `zwój, księga' lm. biblía) religiozn. zbiór świętych ksiąg judaizmu i chrześcijaństwa, uznanych za natchnione przez Boga
Dramat z greckiego dráma - ("działanie, akcja"), jeden z trzech głównych (obok liryki i epiki) rodzajów literackich, traktowany często jako gatunek sztuki syntetycznej, wielotworzywowej - zarówno literackiej, jak i teatralnej.
Wykształcił się ze starogreckich obrzędów ku czci Dionizosa. W dramacie antycznym wykrystalizowały się z czasem dwie ważniejsze odmiany: tragedia i komedia, ale podział ten zatarł się w XIX w. Obecnie termin dramat oznacza utwór literacki bądź sztukę teatralną o treści poważnej (niekoniecznie tragicznej).
Strukturę dramatu charakteryzuje centralne znaczenie akcji, główną formą podawczą jest dialog. Utwór zawiera tekst główny (dialogi, monologi) oraz tekst poboczny (didaskalia, wskazówki inscenizacyjne). Specyfiką dramatu jest akcja ostrokonfliktowa, rozczłonkowana na szereg epizodów (scen, aktów), oraz - przeważnie - brak warstwy narracyjnej.
Tekst dramatu, zorientowany przede wszystkim na osiągnięcie maksymalnej wyrazistości scenicznej, skoordynowany jest z możliwościami techniki teatralnej, m.in. z rozwiązaniem inscenizacyjnym poszczególnych epizodów. Do elementów strukturalnych dramatu należą m.in.: dialog, monolog, ekspozycja, prolog, epilog, intryga, kolizja, kontrakcja, replika, odsłona, węzeł dramatyczny.
Mitologia świata- opowieści wyrażające wierzenia głęboko tkwiące w świadomości społecznej ludów różnych kultur; spełniały funkcję poznawczą i objaśniającą świat; dotyczyły problematyki uniwersalnej i różnych obszarów świadomości. Mity kosmogoniczne wyjaśniały powstanie świata; teogoniczne mówiły o bogach; genealogiczne przedstawiały dzieje bogów, herosów, władców, rodów, ludzi, wyjaśniały ich wzajemne związki i opowiadały historie; antropogeniczne dotyczyły człowieka, systemu wartości, światopoglądu, prezentowały wzorce postaw i mądrości wielu pokoleń. Podobne wątki mityczne występują w różnych mitologiach i wielu religiach niezależnie od siebie w różnych częściach świata (np. motyw bogini - ziemi - matki; herosa - bohatera wyruszającego na wyprawę; świętej wody - rzeki, świętego drzewa; kobiety - kusicielki; bohatera: zbawcy, wojownika, kochanka; macierzyństwa dziewicy; wędrówki do zaświatów).
5)Rozrywka, zabawa:
Olimpijskie igrzyska- najważniejsze igrzyska w systemie helleńskiej agonistyki (współzawodnictwa), odbywające się w 4-letnim cyklu olimpiady, organizowane ku czci Zeusa w Olimpii, od której wzięły swoją nazwę.
Pierwsze zanotowane przez Greków igrzyska odbyły się w 776 p.n.e., ale ich faktyczny początek jest o wiele wcześniejszy. Pierwszym zanotowanym zwycięzcą był Korojbos z Elidy, który zwyciężył w biegu na 1 stadion (192 m). W 394 n.e. edykt cesarza rzymskiego Teodozjusza I Wielkiego położył kres igrzyskom olimpijskim jako pogańskiej manifestacji. Na czas igrzysk olimpijskich obowiązywało w Grecji olimpijskie zawieszenie broni i prawo pokoju bożego (ekechejria).
Program igrzysk olimpijskich składał się m.in. z takich konkurencji, jak: dromos (bieg krótki), diaulos (bieg podwójny), dolichos (bieg długodystansowy), pentathlon (pięciobój), pygme (walka na pięści), pale (zapasy), pankration (skrzyżowanie zapasów z boksem), hoplites (bieg w zbroi), wyścigi rydwanów, wyścigi konne, zawody trębaczy i heroldów. Zwycięzcy otrzymywali wieniec oliwny.
Dziedzictwo cywilizacji starożytnych
Ludzie w dzisiejszych czasach, wiele zawdzięczają starożytnym cywilizacjom takim jak starożytna Grecja, Egipt, Sumerowie czy Fenicja. Dzisiejsze cywilizacje swój rozwój zawdzięczają nowatorskim technologią starożytnej Grecji. Dzięki temu, że Grecy zakładali miasta-państwa u wybrzeży Morza Śródziemnego, dziś możemy odkrywać różne nie zamieszkane obszary ziemi i zakładać tam swoje kolonie. Grecy wymyślili także ustrój polityczny-demokrację, dzięki któremu ludzie mają wolność wypowiedzi oraz wolność przekonań, mogą ustanawiać rządy spośród ludzi różnych warstw społecznych.
Grecy wymyślili również igrzyska olimpijskie, które przetrwały do dziś. W Grecji rozwinęła się kultura, sztuka i nauka. Grecy potrafili wykonywać bardzo piękne rzeźby, które ukazywały piękno ludzkiego ciała. Do dziś wyznaczają one normy piękna w sztuce. Dzięki Grekom zawdzięczamy piękno architektury. Wymyślili oni kolumny i ozdabianie budynków różnymi dekoracjami. Budowali piękne świątynie i budowle. Kultura Grecka była bardzo bogata. Grecy mieli wybitnych pisarzy, którzy pisali piękne poematy. Grecy wymyślili również teatr. Wiele zawdzięczamy rozwojowi nauki. Grecy stworzyli wiele dziedzin nauki takich jak: filozofia, historia, medycyna, matematyka, fizyka, geografia i astronomia. To dzięki nim możemy obliczyć długość południków i obwód ziemi. To najpierw Grecy stworzyli teorie heliocentryczną, wynaleźli czerpadło ślimakowe. W Grecji pojawiły się pierwsze licea i akademie. Wiele zawdzięczamy Grecji w dziedzinie matematyki, oni pierwsi zapoczątkowali wiedze z zakresu matematyki, potrafili obliczyć objętość brył i pól figur. Grekom zawdzięczamy wiele osiągnięć współczesnej nauki i techniki, ponieważ to oni wynaleźli wiele rzeczy, które ułatwiają nam współczesne życie.
Wiele korzystamy także z technologii starożytnego Egiptu. Egipcjanie wynaleźli pierwszy kalendarz czyli podział roku na 365 dni, na 12 miesięcy, z których każdy na 30 dni i doby na 24 godziny. Egipcjanie stosowali system dziesiętny oraz potrafili obliczyć powierzchnie trójkąta, koła, trapezu i walca. Potrafili przewidzieć zaćmienie słońca, znali gwiazdy i planety. Umieli także mumifikować zwłoki przed rozkładem. Znali anatomie człowieka. Wynaleźli także zegar, który składał się z naczynia z wodą z odpowiednią podziałką.
Sumerowie jako pierwsi wynaleźli miasta-państwa, potrafili budować okazałe świątynie tzw. Zikkuratu. Oni wynaleźli koło które umożliwia poruszanie się oraz przemieszczanie wielu ciężkich rzeczy, potrafili wytwarzać cegły z gliny które były podstawowym materiałem budowlanym. Największym ich osiągnięciem jest system nawadniający (sieć irygacyjna), który umożliwia uprawy rolnictwa nawet na dużych obszarach, przy rzece. Wynaleźli pismo klinowe oraz potrafili produkować kolorowe szkło. Wynaleźli również system miar i wag (palec, łokieć, talent).
Największym osiągnięciem Fenicjan było wynalezienie pisma alfabetycznego, który składał się z 22 znaków. W dzisiejszych czasach wiele zawdzięczamy piśmie alfabetycznym ponieważ do dziś większość państw posługuje się tym pismem. Potrafili budować statki z drewna a także potrafili farbować tkaninę na purpurowo. Umieli również rzeźbić w kości słoniowej.
Dzięki starożytnym cywilizacjom wiele zawdzięczamy, to ich odkrycia są kolebką wielkich wynalazków, które umożliwiają nam łatwiejsze życie.
Dziedzictwo starożytnej Grecji
Dziedzictwo Antycznej Grecji i Egiptu.
Zainteresowania spuścizną starożytnych Greków, które zostały rozbudzone we Włoszech szczególnie w okresie renesansu, przyniosły pierwsze opisy ruin, pomników i wielkich rzeźb antycznych. Wzbudzały one wiele entuzjazmu wśród ówczesnych artystów. Także rabunkowe poszukiwania archeologiczne bardzo przyczyniły się do rozwoju wiedzy o starożytnych Grekach. Natomiast szczegółowe badania nad antycznymi zabytkami zainicjowała francuska Academie des Inscriptions et Belles-Lettres.
Po wielu wiekach licznych odkryć okazało się, iż ludzie starożytni bardzo wpłynęli na rozwój kultury europejskiej. Jednym z ciekawych zachowań, zapoczątkowanych przez Greków jest wychowanie. To właśnie oni jako pierwsi odkryli, iż wychowanie jest procesem podobnym do budowania.
Pewien grecki poeta w następujący sposób opisał pełnię męskich dóbr, którą nie łatwo było uzyskać: „Czy idzie o sprawność rąk czy nóg, czy ducha, jak pod węgielnicę nienagannie zbudowany”, Dopiero do tak pojętego wychowania można odnieść termin „kształcenie”, który pierwszy raz pojawia się u Platona jako obrazowe określenie zabiegów wychowawczych. Kształcenie w platońskim rozumieniu jest artystycznym, plastycznym kształtowaniem człowieka według wzorca, ideału człowieka. Wszędzie, gdziekolwiek myśl ta pojawiała się w historii wychowania, jest ona dziedzictwem Greków, a pojawia się ona zawsze tam, gdzie ludzie odwracają się od prostej tresury.
Bardzo istotna i wartościowa dla współczesnych nam ludzi okazała się literatura starożytnej Grecji. W tym okresie powstały dzieła, które do dzisiaj są uważane za jedne z najwspanialszych w historii literatury. To właśnie w starożytnej Grecji po raz pierwszy wyodrębniono wiele nowych gatunków i rodzajów literackich, między innymi eposy bohaterskie, kosmogeniczne, genealogiczne, dydaktyczne, poematy heroikomiczne, elegie wojenne, lirykę refleksyjną oraz wiele innych, z których prawdopodobnie najważniejszymi dla nas stały się liryka oraz epika. W tym czasie Grecy bardzo zainteresowali się sztuką, językiem oraz poezją, dzięki temu bardzo przyczynili się do rozwoju dialektyki, logiki, retoryki i nauki o języku. Dla wielu pisarzy literatura antyczna stała się inspiracją do tworzenia nowych dzieł. Bardzo ważny jest także rozwój filozofii zainicjowany przez uczonych, takich jak Platon, Arystoteles czy Sokrates. W Grecji praca bibliotekarska przyczyniła się do rozwoju filologii i powstania leksykografii, także w dużym stopniu rozwinęła się gramatyka.
Innym bardzo ważnym elementem, który wpłynął na późniejszy rozwój kulturalny Europy jest sztuka starożytnych Greków. Sztuka rozwinęła się w całej Grecji, była ona kontynuacją wcześniejszej sztuki mykeńskiej oraz sztuki geometrycznej. Niektóre elementy tej sztuki zachowały się do dzisiaj, są to na przykład drobne figurki z terakoty, kości słoniowej i brązu oraz malowana ceramika. Bardzo istotna dla późniejszych cywilizacji stała się także architektura Greków, naśladowaną później w epoce odrodzenia. Z budownictwa antycznego zachowało się jeszcze wiele zabytków, domy, małe świątynie. W Grecji pojawiły się pierwsze szkoły rzeźb, co pociągnęło za sobą powstanie nowych stylów architektonicznych: doryckiego i jońskiego. Grecy także jako pierwsi stworzyli nowy typ miast z prostokątną siatką ulic. Bardzo rozwinęło się także malarstwo ścienne i wazowe. Nastąpił rozwój urbanistyki i budownictwa użytkowego (miasta z dzielnicami). Zaczęto wznosić ogromne budowle: biblioteki, teatry, świątynie, ołtarze. Grecy jako pierwsi wymyślili systemy kanalizacyjne, które okazały się jednym z najwspanialszych wynalazków w historii ludzkości. Od czasów renesansu sztuka grecka stała się jedną z głównych podstaw sztuki nowożytnej.
Muzyka starożytnej Grecji znana jest głównie ze źródeł pośrednich: archeologicznych, ikonograficznych, oraz wielu traktatów teoretycznych i dzieł filozoficznych. Są także nieliczne zachowane źródła muzyki, z których najstarsze nie sięgają poza V w. p.n.e. W tym czasie bardzo rozwinęła się poezja śpiewana, gra na lirze, kitarze oraz muzyka chóralna. W tragediach z tego okresu dominują śpiewy chóru. W Grecji muzyka stanowiła bardzo dużą rolę w kulcie bogom. Różnorodność form i treści tekstu przyczyniła się do powstania nowych form wokalnych oraz wokalno - instrumentalnych. Rytm muzyki łączył się ściśle z metrum poezji. W V w. p.n.e. powstał system tonalny oparty na zstępujących tetrachordach. Powstało też wiele nowych terminów muzycznych. Muzyka grecka bardzo wywarła później duży wpływ na muzykę europejską.
Jednak jednym z najważniejszych dziedzictw Antycznej Grecji jest teatr. Powstał on w Grecji z publicznych obrzędów ku czci Dionizosa. W VI w. p.n.e. z chóru teatralnego wyodrębnili się aktorzy, powstała forma dramatyczna i ukształtowała się klasyczna budowla teatru. Widowiska stopniowo traciły swoją wartość kultową, zachowując jednak cechy uroczystości. Aktorzy występowali w perukach, maskach i na podwyższonym obuwiu. Formy i konwencje teatru starożytnej Grecji stały się podstawą europejskiej tradycji teatru i są do dziś źródłem inspiracji twórców teatralnych.
Do dzisiaj z czasów starożytnych zachowało się też wiele świątyń, których geneza sięga zapewne tradycji minoskiej, mykeńskiej i wczesnoarchaicznej. Najstarsze świątynie wznoszono z drewna, suszonej cegły i otoczaków. Najlepiej zachowane świątynie, to dorycki Hefajstejon i jońska świątynia Nike w Atenach. Najsłniejszymi są Partenon, Erechtejon w Atenach, Artemizjon.
Grecki pismo, na którym opiera się dzisiejsze pismo Greków powstało z pisma spółgłoskowego, zapożyczonego od Semitów.
Jednakże chciałbym także dodać, iż z okresu starożytności, dziedzictwa starożytnej Grecji nie są jedynymi. Ważną rolę w rozwoju nowych cywilizacji odegrał też starożytny Egipt.
Jednym z przykładów dziedzictwa Egiptu jest magia. Wywodzi się ona od religijnych działań rytualnych kapłanów w Egipcie. Czynności magiczne mogły pełnić funkcje ochronne i twórcze, między innymi rytuał animacji, puryfikacji, mumifikacji, składania ofiar, magii medycznej oraz magicznego wyposażenia grobowego), lub destrukcyjne. Magia prywatna rozwijała się do końca historii starożytnego Egiptu, oprócz tekstów magicznych stosowano także figurki z wosku, których odpowiednie ułożenie lub uszkodzenie miało wywołać pożądany skutek.
Najwcześniejsze zachowane zabytki piśmiennictwa egipskiego obejmują krótkie informacje służące do identyfikacji osób, miejsc lub ważnych wydarzeń dla potrzeb administracji centralnej. W XXVII w bardzo rozwinęła się literatura tekstowa. Większość ówczesnych utworów jest niestety anonimowa. Dzieła literatury egipskiej uznane za bardzo wartościowe kopiowano i wykorzystywano jako materiały pomocnicze do nauczanie w szkole.
Sztuka rozwijająca się na terenie starożytnego Egiptu od początku Iv tysiąclecia p.n.e. spełniał funkcję propagandy wizualnej w utrwaleniu ustalonego porządku społecznego. Cechą charakterystyczną jest nieprzerwana ciągłość, trwałość i jednolitość artystycznych form. W okresie starożytności powstały także w Egipcie wazy kamienne, ceramika malowana, rysunki naskalne, rzeźby ludzi i zwierząt. W architekturze tego okresu kanon najwyraźniej zarysował się w piramidach. Największą znaną egipską rzeźbą jest Sfinks. Sztuka Egiptu wywarła silny wpływ na sztukę krajów basenu Morza Śródziemnego.
Muzyka w Egipcie należy do najstarszych wielkich kultur muzycznych świata. W IV - III tysiącleciu były znane idiofony i tańce magiczne. Muzyka była uprawiana w świątyniach przy użyciu wielu instrumentów takich jak harfy, kitary, pandory, flety, sistrum, membranofony. Po VII w. n.e. decydująco wpłynęły na muzykę procesy arabizacji i islamizacji oraz rozwój muzyki arabskiej.
Demokracja wywodzi się ze Starożytnej Grecji. Wynika z tego, że tam powinna być najdoskonalsza i najbardziej „czysta”. Jednak już Platon poszukiwał form idealnych. Poszukiwał lepszego ustroju, ustroju idealnego. Platon w swoim dziele pt. „Państwo” opisał koncepcję i organizację nowego ustroju. Po śmierci Sokratesa, Platon w swoich podróżach udał się na Sycylie, gdzie zaprzyjaźniony z władcą próbował wcielić w życie swoją koncepcje. Niestety próba się nieudała, co filozof przepłacił niewolą. Po co to robił? Po co marnował tyle energii, czasu i życia, aby wprowadzić koncepcję, skoro tak popularna była Demokracja??? Może jednak sprawa przedstawiała się zupełnie inaczej niż nam się wydaje…
Założeniem tej „czystej” demokracji była władza obywateli, poprzez obywateli i władzę wykonawczą, czyli wojsko i dowódców wojskowych. Już w czasach greckich wyłaniali się politycy, przy których gromadziła się grupa popierająca. Jak wiadomo nie każdy był „obywatelem”. Nijak ma się to do dzisiejszego republikańskiego tworu, gdzie obywatel (ale o tym w dalszej części) ma prawo jedynie wybierać przedstawiciela, a nie samemu decydować, ani nawet nie mieć możliwości przedstawienia swojego pomysłu i koncepcji na państwo innym.
Demokracja
Na tym etapie historia Demokracji zaczyna się i kończy na długi czas. W późniejszych Monarchiach Federacyjnych i Konstytucyjnych wprowadzano pewne swobody demokratyczne, aż do dnia dzisiejszego gdzie Anglia jest swoistą Republiką Demokratyczną, gdzie dziedziczny Król sprawuje jedynie funkcje reprezentatywne, i mniejsze niż np. Prezydent.
Ale przyjrzyjmy się bliżej antycznej Europie. Po wypędzeniu z Rzymskiego Królestwa ostatniego Króla, a następnie proklamowaniu republiki, Juliusz Cezar, jako władca stanowczy i mający możliwości autorytatywne, doprowadził przyszłe imperium do wzrostu. Imperium rosło póki Cesarz miał przewagę władzy nad Senatem. W momencie, gdy do władzy dochodził skorumpowany Senat, wybierany przez ciemne masy obywateli Imperium, koleje losów zaczynały schodzić na zły tor.
Już od Renesansu, kiedy to myśl polityczna zaczynała odnajdywać spuściznę filozofii antycznej, myśliciele zaczynali szukać odpowiednich koncepcji władzy. Już od czasów Renesansu i rozwoju myśli empirycznej w Brytanii, począwszy od Sir Roberta Filmera, Johna Locke, a także Spinozy (traktat Teologiczno- Polityczne i Polityczny) możemy znaleźć przejawy, że państwo powinno być zorganizowane na sposób autorytatywny ( Filmer'a „Obrona Boskiej Monarchii Absolutnej”), z kolei możemy dostrzec ostrą krytykę demokracji i koncepcje rządów technokratycznych w Platońskim „Państwie”. Kończąc na Niccolo Machiavellim i jego koncepcji władzy autorytatywnej.
Jednak czy politykiem może być każdy? Już w starożytności, w sowim dialogu "polityk", Platon opisuje rozmowę Sokratesa z Teodorem z Cyreny, Uczniem, „Młodszym Sokratesem” i tajemniczym „Gościem z Elei”, który wystąpił także w „Sofiście”. Platon stara się scharakteryzować osobę polityka, a także przypisać mu potrzebne cechy, co możemy znaleźć również w koncepcji Machiavellego. Reasumując ogólną koncepcję przekrojowo, to cechy „zwierzęce” powinien posiadać obywatel, natomiast Polityk i głowa Państwa powinna rozpatrzyć losy Państwa racjonalistycznie, nie empirycznie, a sądy wydawać „a priori”, a nie „a posteriori”.
W dzisiejszych czasach demokracja oznacza nadanie praw obywatelskich każdemu mieszkańcowi kraju, nawet imigrantowi, czy też nieaktywnemu i niezaangażowanemu w losy narodu, krzywdząc tych troszczących się o naród i kraj. Co z tego, że jesteśmy wolni, skoro nie mamy co dać jeść naszym głodnym dzieciom.
Wady demokracji? Do mnie przemawia jedna. W rzeczywistości nad państwem nikt nie sprawuje opieki, nikt nie jest za nie odpowiedzialny, nikt się nim nie troszczy. Nikt nie cieszy się z każdego małego zwycięstwa, nikt nie walczy o jego interesy, nikt nie płacze wtedy, kiedy ono płacze. Pamiętajmy, że to, co robimy za krótkiego żywota, zapisuje się grubymi literami na kartach wieczności. Postarajmy się ułożyć jak najlepszą historię. Niech historię pisze poeta, a nie rozwrzeszczane grono pochlebców.
Dodatkowo fałszywa demokracja objawia się dwoma dosyć ciekawymi efektami. Pierwszym zjawiskiem jest brak alternatyw politycznych. Patrząc na dzisiejsza sytuację parlamentarną, polska prawica nie ma liderujących ugrupowań, a także sensownych programów. Prawica polska kończy się na LPR, która swoją prawicowość objawia w klerykalizmie i ultrakatolicyzmie, co stanowi jedynie jeden ze składników programu skrajnej prawicy, a jako główny punkt zniechęca wyborców. Ale tak naprawdę żadne ugrupowanie nie ma "idei", czy potocznej koncepcji na państwo. Rządy lewicy nie ujawniają dużej praktycznej różnicy niż rządy prawicy.
Druga niejasność dotyczy trójpodziału władzy. Zauważalne dla uważnego odbiorcy jest subtelny i delikatny, ale skuteczny wpływ jednych struktur władzy na drugie. Te delikatne 'wpływy' i sugestie są na porządku dziennym, mimo iż w poprawnej republice być tak nie powinno.
Problem stanowi również wychowywanie młodzieży w duchu tożsamości narodowej i pewnych wartości moralnych i etycznych. Takiego procesu ustrój demokratyczny nie zakłada.
EGIPT
Egipt obejmował obszar ok. 1 mln km2. Granicą na zachodzie były wielkie oazy, na wschodzie - Morze Czerwone, na południu - I katarakta, na północy - rozlewisko Delty Nilu sięgające Morza Śródziemnego. Zaledwie ok. 30 tys. km2 . obszaru zajęte było pod uprawy. Obszar ten znajdował prawie wyłącznie w dolinie Nilu. Nil wyznaczał więc charakter kraju, dzieląc go na Egipt Dolny (Deltę) i Górny (wąską dolinę biegnącą od I katarakty do nasady Delty).
Ślady pobytu człowieka w Egipcie sięgają ok. 3000 r. p.n.e. Już wtedy zarysowały się różnice między Deltą a Doliną Nilu. Miało to znaczenie dla dalszego rozwoju kraju. Mieszkańcy Delty zajmowali się rolnictwem i hodowlą. W III tysiącleciu wytworzyły się zaczątki wspólnot gminnych i wspólnej gospodarki. Na tym obszarze zrodziły się elementy kultury egipskiej, początki kalendarza opartego na obserwacjach przyrody, kult sił natury. Na południu obok rolnictwa rozwinęło się łowiectwo. Świadczy o tym obfitość broni, a także sceny łowieckie przedstawiane na ceramice i plastyce. W tym też okresie prawdopodobnie wytworzyły się większe jednostki terytorialne zwane nomos. Egipt kilkakrotnie ulegał rozbiciu. Przeważała jednakże tendencja do centralizacji, integracji, wywołanej warunkami naturalnymi, przede wszystkim Nilem. Szczególną rolę odgrywał w Egipcie system irygacyjny - rozbudowana sieć basenów, grobli i kanałów. Od sprawnego funkcjonowania tego systemu zależał byt ludności.
Według tradycji zjednoczenie Egiptu było dziełem Menesa. Był on założycielem pierwszej dynastii, pochodzącej z Tinis w środkowym Egipcie. Zjednoczenie Egiptu było procesem długotrwałym. Dokonało się ono drogą podboju Egiptu Dolnego przez Egipt Górny. Społeczeństwo mniej cywilizowane narzuciło panowanie bardziej rozwiniętemu i osiadłemu społeczeństwu. Oznaką tego zjednoczenia było przyjęcie przez panującego dwóch koron: Dolnego i Górnego Egiptu oraz przyjęcie tytułu: król Dolnego i Górnego Egiptu. Historię zjednoczonego państwa można podzielić na trzy zasadnicze okresy: Starego, Średniego i Nowego Państwa, oddzielone okresami przejściowymi, charakteryzującymi się załamaniem państwowości egipskiej.
Stare Państwo /2850-2250/
Państwo stworzone przez władców I dynastii miało początkowo charakter patriarchalny. Nie przypominało ono późniejszego organizmu państwowego. Był to okres przemian wywołanych ustabilizowaniem się życia państwowego. W tym czasie wytworzył się despotyzm. Początkowo król zarządzał państwem jak swoją ojcowizną przy pomocy członków rodziny i nazywany był ojcem. W miarę rozrastania się funkcji państwowych urzędy zaczęto obsadzać ludźmi nie należącymi do rodziny królewskiej. Ci ludzie za swe usługi otrzymywali ziemię w użytkowanie. W ten sposób zaczęły tworzyć się wielkie majątki ziemskie i własność prywatna. Ziemia nadal pozostawała własnością panującego, ale w praktyce funkcje do których przywiązana była własność ziemska były dziedziczone w tej samej rodzinie, zwłaszcza zarząd jednostki terytorialnej - nomos. Drugim wielkim posiadaczem ziemskim były świątynie. Miały one uprzywilejowaną pozycję. Świadczy o tym fakt zwalniania od robót publicznych oraz przydzielanie im niewolników. Liczba niewolników nie była wtedy jeszcze zbyt duża. Podstawową siła robocza był chłop, którego przy ówczesnej strukturze społeczeństwa trudna by było nazwać wolnym. Chłop poddawany był kontroli ze strony państwa. Pilnie rejestrowano stan jego posiadania. Zmuszony był do pracy przy budowie i utrzymaniu kanałów. Zobowiązany był do składania danin na rzecz panującego. Praca chłopa była ciężka. Musiał on np. w upalne dni czerpać taką ilość wiader by uchronić przed wysuszeniem ziemię, ok. 4000 wiader na hektar. Dodatkowym obciążeniem chłopa były podróże panującego. Chłop wówczas musiał utrzymać panującego wraz z dworem.
Centralna postacią w państwie był panujący. Z czasem z władcy patriarchalnego przekształcił się on w despotę. Szczególna atmosfera religijna, jaka panowała w społeczeństwie sprzyjała rosnącej wszechpotędze władcy. Władcy był naczelnikiem wojskowym. Był on również uważany za obdarzonego właściwościami magicznymi łącznika między światem bogów, tajemnych sił przyrody a społeczeństwem, którego byt zależał od niego.
Szczytowy rozwój Starego Państwa nastąpił w czasach rządów III i IV dynastii /2650-2250/. Władza panującego stale wzrastała. Znalazło to wyraz w budowie ogromnych zespołów grobowych - piramid. Nie znane są szczegóły przemian, jakie zaszły w czasie panowania IV dynastii. Faraon Chefren przyjął wtedy tytuł syna boga Ra. Władca przestał być bogiem, stał się synem boga, którego kult się rozwinął. Za czasów V i VI dynastii budowane są mniejsze piramidy, natomiast powstają liczne świątynie boga Ra. Rozbudowie uległy grobowce urzędników. Te fakty zdają się świadczyć o osłabienie władzy panującego, pozbawionego teraz swej boskości. Dowodem przemian było wytworzenie się zasady dziedziczności urzędów, zwłaszcza terytorialnych. Spowodowało to wyodrębnienie się księstw dzielnicowych. Wzrosło obciążenie podatkowe ludności. To spowodowało, że VI dynastia traciła na znaczeniu, zaznaczał się rozkład aparatu państwowego.
Pierwszy Okres Przejściowy /2250-2050/
Władza królów uległa osłabieniu. Obok dawnych form gospodarczych, sprowadzających się wyłącznie do inicjatywy państwa pojawiły się samodzielne akcje poszczególnych naczelników dzielnicowych, świątyń czy bardziej samodzielnych jednostek. To spowodowało przyspieszenie rozkładu politycznego i gospodarczego, zaostrzenie się stosunków społecznych oraz doprowadziło do walk o charakterze klasowym. W stolicy, gdzie gromadziło się najwięcej zarówno bogaczy jak i biedoty doszło do rewolucji społecznej. Do rozprzężenia doszło w całym kraju. W takich warunkach do większego znaczenia doszli władcy dzielnicowi. Zajęli oni miejsce dotychczasowej władzy centralnej. Stali się niezależnymi książętami, rozporządzającymi siłą zbrojną. Z czasem opanowano chaos, zaczęły kształtować się normalne stosunki. Wyrazem tego było utworzenie dwóch poważniejszych ośrodków państwowych: w Dolnym Egipcie ze stolicą w Herakleopolis, oraz w Górnym Egipcie ze stolicą w Tebach. Prawdopodobnie obawa przez plemionami koczowników zagrażających Egiptowi przyspieszyła formowanie się państwa w Dolnym Egipcie. Jednakże rola ponownego zjednoczenia i zreorganizowania państwa egipskiego przypadła Tebom. Stały się one na przeszło tysiąc lat głównym ośrodkiem kraju.
Średnie Państwo /ok. 2050 - 1778/
Zjednoczenia kraju ok. 2050 r. dokonali tebańscy władcy dynastii XI. Dokonało się ono wśród walk z książętami dzielnicowymi. Nowi władcy, chcąc ograniczyć władze książąt wprowadzili nowy podział terytorialny, a także osadzili stanowiska naczelników nomów nowymi urzędnikami. Królowie tej dynastii, zwłaszcza dynastii XII nosili imiona Amenhotepów i Sezostrisów. Główną uwagę poświęcili oni sprawom zagranicznym. Celem wypraw wojennych była przede wszystkim Nubia. By nie dopuścić do ponownego osłabienia aparatu państwowego XII dynastia podjęła wysiłek przebudowy państwa. Chodziło też o to, by osłabić pozycję naczelników nomów. Posiadający dotąd władzę naczelnicy nomów stali się urzędnikami nie mogącymi zagrozić całości i jedności państwa. Zaznaczający się już w okresie przejściowym proces postępującego zróżnicowania społecznego, wyodrębniania się rzemiosła, poczyniły dalsze postępy. Głównymi centrami kraju stały się nowo powstające miasta zasiedlane przez nowe warstwy ludzi. Stworzony został aparat urzędniczy z wezyrem na czele pełniącym funkcje pierwszego ministra.
W polityce zagranicznej XII dynastia wykazała duża aktywność. Energiczniej eksploatowano złoża miedzi na Półwyspie Synaj, podejmowano ekspedycje do kraju Punt /prawdopodobnie Arabia/ po kadzidło i wonności. Zagrożone granice Egiptu od strony Palestyny wzmocniono fortyfikacjami. Szczególną pozycję w polityce zagranicznej zajmowała Nubia. Władcy XII dynastii powzięli plany podboju tego kraju z uwagi na możliwość zabezpieczenia południowej granicy przed najazdami nomadów, możliwość intratnej wymiany handlowej z plemionami mieszkającymi nad górnym Nilem i eksploatowanie bogatych złóż złota. Ostatecznego podboju Nubii i zorganizowania tego kraju jako prowincji dokonał Sezostris III.
Drugi Okres Przejściowy /1778-1680/
Osiągnąwszy szczytowy okres rozwoju za czasów XII dynastii Średnie Państwo szybko zaczęło chylić się ku upadkowi. Załamanie świetności państwo nastąpiło za panowania następnej dynastii. W tym czasie pojawili się uzurpatorzy, kraj rozpadł się na dzielnice. Struktura państwa nie uległa jednak zmianie, świadczyło by to o trwałości dzieła faraonów XII dynastii. Słabość Egiptu wiązała się prawdopodobnie z brakiem wybitnych władców, jakich nie brakowało w poprzedniej dynastii. W każdym razie Egipt nie był przygotowany do odparcia najazdu Hyksosów. Pojawienie się tych ostatnich zapowiadało nową fazę historii dla całego Wschodu.
Nowe Państwo i Rozpad Egiptu /1580-1080/
O podboju Egiptu przez Hyksosów nie zachowało się dużo wiadomości. Nazwa najeźdźców oznacza nazwę władców obcych krajów. Podbój Egiptu przez Hyksosów nie był aktem jednorazowym. Przybysze, korzystając z osłabienia władzy w Egipcie, osiedlali się w Delcie, stopniowo obejmując cały kraj swoim panowaniem. Stało się to prawdopodobnie z końcem XVIII w. Pierwsi władcy zwani Wielkimi Hyksosami rządzili jako XV dynastia /do 1680/. Następna XVI dynastia zwana jako Mali Hyksosi panowali do 1580 r. byli ograniczeni do Dolnego Egiptu. W Tebach w płd. Egipcie wytworzyło się niewielkie państwo, podległe początkowo Hyksosom. Stopniowo rosło ono w siłę. W końcu XVII dynastia rozpoczęła walkę o wyzwolenie kraju spod rządów najeźdźców. Ponad stuletni okres panowania Hyksosów był dla Egiptu okresem ciężkiej próby, ale także i nauki. Najeźdźcy przynieśli ze sobą ulepszona broń. Teby przygotowując się do walki Hyksosami przyswoiły sobie nową broń, hełmy, tarcze, miecze, metalowe groty, a także rozwinęli hodowlę koni oraz wprowadzili wozy bojowe. Walki toczyły się początkowo ze zmiennym szczęściem. Decydujący zwrot nastąpił za rządów Kamose. Jego brat Ahmose wyparł Hyksosów z Egiptu. Po wyparciu Hyksosów ponownie wprowadził on panowanie egipskie w Nubii i wcielił ja do Egiptu. Podjął wyprawę do Syrii i rozciągnął zwierzchnictwo nad miastem Byblos w Fenicji. Wyprawa ta wytyczyła kierunek kolejnej ekspansji Egiptu. Konsekwencją najazdu Hyksosów było wyjście Egiptu z izolacji politycznej. Politykę ekspansji należy rozumieć jako akt samoobrony, próbę niedopuszczenia do powtórnego zagrożenia Egiptu ze strony Azji.
XVIII dynastia rozpoczęła podbój Palestyny, Fenicji i Syrii. Możliwe to było z uwagi na to, że dysponowała zreorganizowaną armią składająca się w dużej mierze z najemników oraz zasobami z kopalń złota w Nubii. Ok. 1525 r. Amenhotep I dotarł do Eufratu, ale podboje jego nie były trwałe. Pokojowe rządy królowej Hatszepsut doprowadziły do utraty zdobyczy. Twórcą wielkiego państwa egipskiego /1491-1436/ stał się dopiero Totmes III (uważany za jednego z największych władców w historii). Podjął on 17 wypraw wojennych, żadnej z nich nie przegrał. Rozszerzył znacznie granice państwa. Nowe zdobyte terytoria częściowo zarządzane były przez namiestników egipskich. Rządy w dalszym ciągu sprawowali miejscowi władcy, jednakże załogi egipskie rozmieszczone w kilku punktach czuwały nad uległością kraju. Za czasów panowania XVIII dynastii zmienił się charakter władzy panującego. Coraz bardziej występował świecki, bardziej ziemski charakter władcy. Jego wola czy osobista zachcianka nadawała ton rządom. Nowym elementem było narastanie gospodarczej i politycznej roli kapłanów, głównie boga Amina tebańskiego. Jego świątynia w Tebach dzięki łupom wojennym i nadaniom królewskim stała się potęgą. Do szczególnego znaczenia doszedł arcykapłan boga Amona, który zajął drugie miejsce po panującym. Zaczęły dojrzewać konflikty polityczne. Walka o władzę pomiędzy faraonem a kapłanami Amona stała się głównym konfliktem w najbliższym okresie dziejów Egiptu.
U schyłku XVIII dynastii pozycja Egiptu nie byłą już taka silna. Sytuację taką spowodowała reforma religijna i walka z kapłanami Amona. Amenhotep IV próbował zastąpić kult Amona nowym kultem Atona. Wiązało się to z nowa sytuacją społeczną w Egipcie. Do głosu zaczęli dochodzić nowi ludzie, często obcego pochodzenia. Odnosili się oni niechętnie do starego i niezrozumiałego la nich kultu. Szukali bogów sobie bliższych. Amenhotep IV zapoczątkował politykę zerwania z przeszłością. Wyrazem tego była zmiana imienia na Echnaton, przeniesienie stolicy z Teb do Tell-el-Amarna w środkowym Egipcie. Tam też była główna siedziba kultu boga Atona. Wg Echnatona Aton miał być najwyższym bóstwem państwowym. Jednakże polityka Echnatona odbiła się niekorzystnie na sytuacji gospodarczej kraju. Cała struktura ekonomiczna kraju uległa zachwianiu. Na pogarszającą się sytuację w Syrii, Echnaton nie zwracał uwagi zajęty reformą religijną. Chłopi przywiązani do starej religii zaczęli stawiać opór. Ponadto powstawała silna opozycja składająca się z kapłanów i wojskowych. Echnaton został odsunięty od władzy. Jego następca powrócił do starego kultu.
Dla zapewnienia bezpieczeństwa kraju dynastia XIX podjęła zadanie odzyskania wpływów w Syrii. To zadanie było tak ważne, że przy wyborze następnego władcy nie liczono się z wolą Amona, opiniami jego kapłanów. Oznaczało to dalsze oderwanie się od tradycji i było następnym krokiem do zeświecczenia Egiptu.
Centrum polityczne kraju zostało przeniesione na północ. Stamtąd można było skutecznie prowadzić walkę z Syrią. Taka decyzja spowodowała wzrost napięcia pomiędzy kapłanami boga Amona i ośrodkiem tebańskim a dynastią. Pierwszą próbę odzyskania Syrii podjął Seti I, ale udało mu się podporządkować tylko Palestynę i Fenicję. Dalsze walki prowadził Ramzes II /1291-1224/. Bitwa pod Kadesz w 1286 r. nie przyniosła rozstrzygnięcia. W 1270 r. zawarto pokój, pierwszy znany z historii. Na mocy tego pokoju Egipt zatrzymał Palestynę i Fenicję, Syria natomiast pozostała poza strefą wpływów hetyckich.
Czynnikiem, który zaważył na przerwaniu walk o Syrie, był coraz większy napór od zachodu plemion libijskich. Za rządów Merenptaha, następcy Ramzesa II, nastąpiła wielka inwazja Libijczyków. Faraon pokonał ich z trudem, niebezpieczeństwo nie zostało jednak zażegnane. Napór Libijczyków ponowił się. Wysiłek podporządkowania Libijczyków Egiptowi podjęła XX dynastia. Wysiłek ten zakończył się powodzeniem za Ramzesa III. Egiptowi zaczęli z kolei zagrażać tzw. Ludy Morskie - Filistyni. Ramzesowi III z trudem udało się zatrzymać ich u granic Egiptu. Walki jednak wyczerpały państwo. W związku z tym następcy Ramzesa III noszący wszyscy imię Ramzes /stąd dynastia Ramesydów/ starali się za wszelką cenę prowadzić politykę pokojową. Zapłacił za to Egipt utratą Fenicji i Palestyny. Czynnikiem, który wpłynął na osłabienie Egiptu, było coraz powszechniejsze wprowadzanie żelaza. Egipt do tego nie był przygotowany, a produkcja żelaza związana z metalurgią brązu została zachwiana.
Prowadzenie wielkiej polityki zdobywczej i obronnej przez Egipt przez kilka wieków wymagało wielkich ofiar ze strony społeczeństwa. Skład społeczeństwa uległ w tym czasie głębokiej zmianie. Skutek różnicowania społecznego przyspieszony został w Egipcie na skutek przesiedlania obcych plemion. Egipcjanie zaczęli stronić od służby wojskowej. Służba wojskowa stawała się bardzo uciążliwa i prowadziła do ubożenia ludności, zwłaszcza zasobniejszej. W miarę jak Libijczycy stawali się zorganizowaną siła wojskową, społeczeństwo musiało opłacać wojska najemne. Rozpoczął się okres walk społecznych niespotykanych w poprzednich epokach. Przeniesienie centrum władzy wpłynęło na zubożenie ludności Teb. Trudności gospodarcze opóźniały dostawy żywności. Walka nie przynosiła spodziewanych łupów czy napływu danin. Wyczerpała ona gospodarkę egipską. Pojawił się głód, wystąpiła drożyzna zboża, prosa i jęczmienia. Zaczęto plądrować grobowce królewskie. Szczególnie charakterystycznym zjawiskiem był natomiast wzrost majątków świątynnych. Powstało państwo świątynne, odrębne od państwa podległego władzy panującego. To wszystko uszczuplało pozycję panującego. Nie potrafił on poskromić szerzącej się wśród urzędników korupcji. Wyprawy wojenne spowodowały napływ niewolników. Byli oni kierowani do pracy w kopalniach Nubii, przy wydobywaniu miedzi na Synaju czy w kamieniołomach. Liczba niewolników rosła również w wielkich majątkach świątynnych.
Niezdrowe stosunki społeczne panujące w Górnym Egipcie doprowadziły za Ramzesa XI do wybuchu rewolucji. Wmieszali się w nią najemnicy libijscy. Ruch został stłumiony. Wykazał jednakże zupełną słabość władzy centralnej. Wtedy władzę w Górnym Egipcie zajął Herihor. Był on wybitnym żołnierzem. Pozycję swoją wzmocnił przez wybranie go arcykapłanem boga Amona. W Dolnym Egipcie na władcę narzucił się Smendes. Ramzes XI zmarł ok. 1080 r. Wtedy Egipt faktycznie rozpadł się na dwie części. Władcy obu dzielnic zaliczani byli do jednej XXI dynastii.
Religia Egipska
Faraon początkowo utożsamiany był z bogiem Ra. Następnie przyjął tytuł syna boga Ra. Każde miasto miało swoją świątynię z własnym bóstwem.
Religia egipska dzieliła się na oficjalną religię państwową oraz na codzienną religię zwykłych ludzi. Na religię oficjalną składały się sprawowany w najważniejszych świątyniach kult i obchodzone święta. Kult opierał się na zasadzie wzajemności. Król, a faktycznie występujący w jego imieniu kapłani, zaspakajali potrzeby bogów i dbali o ich wizerunki. W zamian za to bogowie zamieszkiwali w swoich wizerunkach i okazywali swoją łaskę królowi, a za jego pośrednictwem całemu społeczeństwu.
Religia egipska związana jest przede wszystkim z kultem płodności. Była przez to związana z ziemią. Egipcjanie byli pierwszymi, którzy stworzyli systemy teologiczne. Istniały trzy teologie. W teologii heliopolitańskiej (nazwa pochodzi od miasta Heliopolis - miasto słońca) czynnikiem sprawczym świata było słońce. W religii tej istniały trzy hipostazy - trzy bóstwa: Chepri - młody bóg, wytacza słońce na nieboskłon, utożsamiany ze skarabeuszem; Ra lub Re - słońce w południe, przedstawiany z dyskiem słonecznym i głową sokoła; Atum - słońce zachodzące. Zgodnie z tą religią Re-Atum-Chepri stworzył się sam. Ze swojego nasienia stworzył parę bóstw - Szu /powietrze/ i Tefnut /wilgoć/. Oni z kolei spłodzili dwóch bogów i dwie boginie: Ozyrysa, Seta, Izydę i Neftydę. Tych dziewięciu bogów było najpopularniejszych. Wszystkich bogów było ponad 350. Religię z tak licznymi bóstwami nazywamy politeizmem. Nadawanie bogom cech zwierzęcych nazywamy zoomorfizmem.
W okresie Średniego Państwa kult boga Re ustąpił miejsca kultowi Amona z Teb.
Szczególne miejsce w religii egipskiej zajmował Ozyrys - bóg świata podziemnego. Wraz z kultem Ozyrysa pojawia się sprawa życia pozagrobowego. W okresie Starego Państwa religia nie zajmowała się losem zwykłego człowieka. Na groby sypano jęczmień. Był on symbolem zmartwychwstania. Tylko dla królów budowano wielkie grobowce zwane piramidami. Za czasów Państwa Średniego każdy mógł uzyskać zbawienie. Musiał jednak spełnić pewne warunki: należało zachować ciało, od wczesnej młodości należało inwestować w życie wieczne, należało zdobyć pieniądze na mumifikację oraz figurki Uszepti, a także szczęśliwie przejść sąd Ozyrysa. Po śmierci dusza płynęła na sąd Ozyrysa. W czasie podróży pojawiały się demony. Dla ich odpędzenia konieczne było posiadanie "Księgi umarłych" i wypowiedzenie odpowiedniego zaklęcia. Kiedy wreszcie zmarły dotarł do Ozyrysa wprowadzany był przed jego oblicze przez Anubisa. Na jednej szali kładziono pióro - symbol bogini sprawiedliwości i ładu moralnego - Amat. Wtedy też zmarły odbywał spowiedź negatywną - mówił czego nie zrobił - wobec czterdziestu sędziów. Po odbyciu spowiedzi serce zmarłego kładziono na drugiej szali. Wyniki ważenia sprawdzał Anubis, a zapisywał Tot. Ceremonii ważenia towarzyszył pożeracz zmarłych. Jeżeli waga drgnęła - zmarły był pożerany, jeżeli wynik był pozytywny - Horus prowadził zmarłego przed Ozyrysa. Ten wpuszczał go na pola Jaaru. Wizja świata zbawionych przypominała świat ziemski. Kopano kanały, uprawiano pola itp. Posiadane przez zmarłego figurki Uszepti pozwalały mu spokojnie odpoczywać, one wykonywały pracę za niego.
Aby uzyskać zbawienie konieczne było zachowanie ciała. Po śmierci zmarłego odnoszono do miejsca balsamowania w towarzystwie zawodowych płaczek. Zmarły oddawany był w ręce paraszytów - kapłanów zajmujących się balsamowaniem. Ze względu na ciągłe obcowanie z trupami oraz zapach budzili odrazę.
W zależności od zamożności zmarłego dokonywano jednego z trzech sposobów mumifikacji:
o tani - umycie, wrzucenie do basenu z solą. Po upływie kilku dni wyciągano i grzebano obok grobowców dostojników, by mógł się żywić tym, co spada z ich stołu,
o średni - wnętrzności usuwano przez odbyt, mózg wyciągano przez nos, następnie wrzucano do basenu z solą. Dalej był proces podobny do pierwszego.
o najdroższy - kapłan rozcinał ciało od mostka do wzgórka łonowego, usuwając wszystko oprócz serca (potrzebne było na sądzie Ozyrysa). Mózg wyciągano przez nos. Sterylizowano jamę ustną, dokonywano dehydracji - osuszenia natronem lub sodą kaustyczną, następnie smarowani wonnymi olejkami. Wnętrze ciała wypełniani natronem, wonnymi żywicami, brzuch wypełniano słomą zmieszaną ze smołą. Następnie całe ciało pokrywani sodą kaustyczną i pozostawiano na ok. 40 dni. Po tym okresie usuwano z ciała materiał wypychający, wypychano ponownie piaskiem i gliną oraz kawałkami materiału nasączonego wonnościami takimi jak mirra i cynamon oraz trocinami. Całe ciało nacierano maściami, płynnymi żywicami, następnie bandażowano i ozdabiano amuletami, biżuterią. Metoda była na tyle skuteczna, że kiedy w 1881 r. odkryto mumie Setiego I i odwinięto bandaże, ciało było bardzo dobrze zakonserwowane.
Kultura
Wierzenia w życie pozagrobowe łączył się z konieczności inwestowania w grobowce. Największe z nich wznoszone dla władców nazwano piramidami. Ich budowa świadczy o wzroście władzy panującego. Pierwszym budowniczym piramid był Dżozer, władca III dynastii. Następne piramidy powstawały w czasie IV dynastii. Największe i najdoskonalsze piramidy wznieśli Chufu (Cheops), Chafra (Chefren) i Menkaura (Mykerinos). Najwyższą piramidą jest piramida Cheopsa. Liczyła ona ponad 150 m wysokości. Sama piramida była jedynie fragmentem zespołu grobowego. Wznoszono także prostokątną kaplicę przeznaczoną do składania ofiar zmarłemu oraz świątynię pełną posągów władcy. Dopiero ostatnim elementem była piramida, w której środku, poniżej poziomu ziemi, znajdowała się komora grobowa.
Do dziś budzą wiele pytań kwestie związane z obróbką kamieni na budowę piramid, kwestie transportu i dźwigania potężnych bloków. (Patrz zdjęcie - Piramidy w Gizeh i sfinks)
Od III tysiąclecia Egipcjanie posługiwali się pismem. Były trzy rodzaje pisma: hieroglify - święte pismo o charakterze obrazkowym; pismo hieratyczne - kapłańskie, będące uproszczeniem hieroglifów: pismo demotyczne /od słowa demos - lud/ - ludowe, które powstało dopiero w I tysiącleciu.
W III tysiącleciu powstał też kalendarz egipski. Był to kalendarz rolniczy. Zawdzięczał on swoje powstanie obserwacjom wylewów Nilu, powtarzających się przeciętnie co 365 dni. Wylew Nilu w okolicach Memfis /stolica Starego Państwa/ zbiegał się ze słonecznym wschodem gwiazdy Sothis /Syriusz/. Dniem tym oznaczano początek roku. Rok dzielono na trzy pory: wylewu, siewu i zbiorów. Następnie dzielono je na dwanaście trzydziestodniowych miesięcy, uzupełnianych pięcioma dniami dodatkowymi. Taki rok urzędowy był jednak prawie o 6 godzin krótszy od roku astronomicznego. Cztery lata dawały 1 dzień spóźnienia, by dopiero po 1460 latach początek roku i wschód Syriusza wypadał w ten sam dzień. Ten kalendarz odegrał ważną rolę przy ustalaniu chronologii egipskiej, jak i chronologii całego starożytnego Wschodu.
USTROJE MIAST-PAŃSTW GRECKICH
SPARTA
Trzonem pierwotnego państwa spartańskiego jest dolina Eurotasu, leżącej między dwoma pasmami górskimi: Parnonu i Tajgetos. Po podboju sąsiedniej Mesenii państwo spartańskie miało powierzchnię ok. 4100 km kw.
Sparta jedno z największych miast-państw Grecji. Nazwa Sparta dotyczyła ośrodka położonego w południowej części Peloponezu w żyznej dolinie rzeki Eurotas i powstałej z 5 niewielkich osad położonych w dolinie tej rzeki
Do pełnoprawnych mieszkańców należeli Spartiaci.
Nazwa Lecedemończycy służąca określeniu polis obejmowała także Periojków tj. wolnych mieszkańców państwa.
W VII w. Sparta jest jeszcze normalną grecką społecznością, dominuje w niej arystokracja. Trudno określić dokładną datę i przyczyny przekształceń w Sparcie. Wg tradycji istotną rolę w tych przemianach odegrał Likurg.
Likurg to prawodawca i reformator, twórca ustroju Sparty. Był on regentem sprawującym władzę w imieniu małego króla. Za sprawą wyroczni delfickiej zmienił on ustrój polityczny, wprowadził charakterystyczne wychowanie i wspólne posiłki.
Tradycja myli się jednak przypisując wszystko Likurgowi. Reformy dokonywały się stopniowo i proces ten był długotrwały. Początków reform należy szukać w VII w. po pierwszej wojnie meseńskiej. Wprowadzono wówczas reformę hoplicka, w której określono podstawy późniejszego ustroju spartańskiego. Najważniejsze przemiany nastapiły w okresie drugiej wojny meseńskiej. Za sprawą ogółu obywateli narzucono arystokracji nowy porządek. Podstawą jego było równe obdzielenie ziemią wszystkich obywateli. Działki te były dostatecznie duże, by uwolnić wszystkich Spartan od konieczności pracy. Ciężar uprawy ziemi spoczywał na helotach - niewolnych chłopach.
Doprowadziło to do usunięcia wielkich różnic majątkowych.
Ustrój polityczny
Społeczeństwo w Sparcie dzieliło się na 3 grupy:
Spartianie
Heloci
Periojkowie
Spartianie
Pełnoprawnych obywateli Sparty było ok. 40 tyś. Podstawową ich cechą była rezygnacja z działań o charakterze gospodarczym. Stanowili oni zamkniętą, dziedziczną warstwę zawodowych wojowników, którzy przygotowywani byli do walki w szyku hoplickim, pełniącym całe życie funkcje militarne. Całą uwagę poświęcano na zdobycie i utrzymanie sprawności bojowej i prowadzenie wojen.
Podstawą bytu rodziny spartańskiej była działka ziemi przydzielona przez wspólnotę. Nie można jej było sprzedawać, zastawiać. Uprawiali ją zależni chłopi - Heloci. Prawo dzierżawienia działki dziedziczył najstarszy syn. Spartanie mogli nabywać ziemię poza terytorium obywatelskim.
Spartanie prowadzili surowy tryb życia. Potępiono dążenie do wszelkich bogactw /monety były żelazne/. Ograniczono do minimum życie indywidualne i rodzinne, na rzecz życia zbiorowego. Nawet o tym, czy narodzone dziecko będzie wychowywane czy porzucone decydowali nie rodzice dziecka, a wybrani starcy. Taka selekcja noworodków miała negatywne skutki.
Podstawą systemu spartańskiego było specyficzne wychowanie zwane ?agoge. Poddawani byli mu chłopcy od 7 roku życia. Czas spędzali w grupach rówieśniczych. Mając 12 lat opuszczał dom rodzinny i przenoszony był do obozu. W chłopców wpajano ducha ostrej rywalizacji. Młodsi chłopcy wychowywani byli przez starszych. Nad wszystkim czuwał urzędnik. W takiej sytuacji rozwinął się homoseksualizm, mile widziany przez nadzorujących. Chłopców karmiono skąpo, źle ich odżywiano, mieszkali w barakach, uczono ich wytrzymałości na ból, umiejętności walki, znoszenia niewygód. Do grono dorosłych wchodził, gdy miał 20 lat. Aby uzyskać prawo obywatelskie musiał być przyjęty do jednej z grup składających się z kilkunastu mężczyzn w różnym wieku, spożywającym razem posiłki. W tym gronie odtąd jadał, polował i walczył. Taka grupa była tworem sztucznym. Małżeństwo zawierano w tym czasie, nie oznaczało to jednak, że był to początek życia rodzinnego. Przez dziesięć lat młodzi ludzie mieszkali jeszcze razem w barakach, z żonami spotykali się ukradkiem. Gdy zamieszkiwali już w domach, to i tak spożywali wspólne posiłki z tymi, którzy tworzyli jego oddział bojowy. Musiał w tym celu wnosić składkę, ci którzy się z tego nie wywiązywali tracili prawa obywatelskie i przechodzili do kategorii niższych. Spartanie w grupach nazywali się wspólnotą agoge?.
Pewne różnice ekonomiczne wynikały z faktu posiadania przez niektóre rodziny wielu synów. System wyłaniania elity zaczynał działać podczas agoge. Spośród wyróżniających się młodzieńców wybierano najlepszych do elitarnego oddziału - tzn. Gwardii króla / 300 osób/. Brała ona udział w sekretnych misjach.
Obok jednakowych istniały kategorie niższe, do których Spartanie spadali nie zawsze w jasnych obecnie przyczyn. Ci którzy spadali, tracili cześć swoich uprawnień, ale dzieci ich przechodziły przez agoge. Dalej byli ci, którzy stchórzyli, tzn. zawiedli w czasie wojny.
Styl życia i wychowania powodował, że Spartanom trudno było zrozumieć i przystosować się do warunków świata zewnętrznego. Władze spartańskie świadomie ograniczały kontakty ze światem zewnętrznym. Nadzorowano ściśle ruch cudzoziemców, usuwając wszystkich, którzy nie byli ?pożyteczni lub mogli źle oddziaływać yteczni? lub
Charakterystyczna dla spartańskiego postępowania była rezygnacja ze sztuki wygłaszania przemówień. Jednakowi mieli wypowiadać się krótko, bez ozdób - tzw. Wypowiedzi lakonicznie - tego uczono chłopców podczas wychowania spartańskiego.
Sytuacja kobiet różniła się od sytuacji w innych polis. Dziewczęta podlegały pewnym formom wspólnej edukacji, nie wymagano od nich jednak wspólnego życia. Przygotowywano je do macierzyństwa.
Heloci
Byli oni podstawą gospodarczego i społecznego systemu spartańskiego. Na nich spoczywał ciężar uprawy całej ziemi. Byli przywiązani do ziemi, którą uprawiali. Spartanin nie mógł helotów sprzedać ani wyzwolić. Musieli oddawać połowę plonów, zostawiano im niewiele. Zobowiązani byli do osobistej posługi względem obywateli, wykonywali prace rzemieślnicze, stawali do robót publicznych na wezwanie władz.
Lęk przed buntem helotów był jednym z podstawowych czynników determinujących charakter życia spartańskiego. Sprawiał on, że Spartanie niechętnie udawali się na dalekie wyprawy, byli przeciwni udziałowi w konfliktach, które wymagały wysyłania dużej armii.
Obsesja powszechnego buntu tłumaczy działanie kryptei - jako instytucji, której celem było sianie lęku, stworzenie wśród helotów stałego zagrożenia, a także eliminacji tych, którzy z racji swej podstawy wydawali się szczególnie niebezpieczni.
Periojkowie
Stanowili trzecią grupę ludności. Z gospodarczego i społecznego punktu widzenia osady ich nie różniły się od zwykłych miast greckich. Podstawowym ich zajęciem była uprawa ziemi, która znajdowała się w ich swobodnym władaniu. Uprawiali także rzemiosło i handel. Do nich należała produkcja broni i zaopatrywanie armii spartańskiej w czasie wypraw, wszelkie operacje związane z łupami, budowa budynków użyteczności publicznej i świątyń. Te funkcje przynosiły znaczne zyski. Podstawowym ich obowiązkiem wobec państwo było wystawienie pewnej liczby hoplitów. Nie brali udziału w zgromadzeniu ludowym Sparty, nie mieli dostępu do urzędów spartańskich. Gminy Periojków rządziły się same, władze spartańskie nadzorowały jednak bieg ich spraw. Przez cały czas zachowali wielka lojalność wobec Sparty. Tylko raz w 464 r. poparli powstanie helotów w Mesenii. Spartańskie panowanie chroniło ich przed wojnami i zapewniało stabilizację
Ustrój polityczny
Sparta zachowała monarchię. Posiadała jednocześnie 2 królów pochodzących z 2 rodzin - królowie dowodzili wojskami w czasie wojny i mieli szerokie kompetencje wewnętrzne.
Od VI w. kompetencje były ograniczane na rzecz eforów, królowie pełnili obowiązek kapłanów Zeusa, mieli prawo do gwardii osobistej.
Spartanie, posiadający pełnię praw, tzw. przeszli przez agoge i należeli do syssyttii, tworzyli Zgromadzenie/ Na początku w jego skład wchodziło 8000-9000 ludzi. Uprawnienia zgromadzenia określono aktem pisanym znanym jako Wielka Retra.
Inicjatywa zgłaszania wniosków i zwoływania posiedzeń należało do członków Rady zwanej Geruzja tłumaczonej jako rada starców. Prawo zwoływania zgromadzenia mieli także królowie i eforzy. Rada musiała się zbierać systematycznie i w ustalonych terminach. Zgromadzenie zwoływani dla podjęcia decyzji o wojnie i pokoju, do zgromadzenia należał wybór członków rady i urzędników.
W skład geruzji wchodziło 2 królów i 28 obywateli powyżej 60 lat wybranych dożywotnio. Uprawnienia jej były szerokie, debatowała wszelkimi sprawami państwa. Pełniła rolę trybunału sądzącego poważniejsze przestępstwa. Z czasem część uprawnień geruzji przejęli Eforowie.
Eforów wybierano na 1 rok, było ich 5. Z czasem uprawnienia ich rozszerzają się, u progu czasów klasycznych eforowie skupili cała władze, pozostawiając królom jedynie dowodzenie na wojnach, z tym, że i tak towarzyszyło im dwóch eforów. Eforowie mogli nałożyć areszt na władców, musieli jednak przedstawić zarzuty na Geruzji. Kierowali przebiegiem agoge, pilnowali bezpieczeństwa wewnętrznego, przyjmowali posłów innych państw, decydowali czy sprawa nadaje się do przedstawienia Geruzji i Zgromadzeniu. Zwoływali Zgromadzenie i przedstawiali mu wnioski. Byli sędziami, nadzorowali Helotów i Periojków.
ATENY
VII w. władza oraz znaczna część ziemi znajdowała się w ręku eupatrydów - ludzie dobrze urodzonych. Najwyższą władzę w państwie sprawował urzędnik wybierany na okres 1 roku. Miał on tytuł archonta. Jego imieniem określano rok. Obok niego działali: król, dowódca wojsk - polemarchos i sześciu thesmotetai. Ważną rolę odgrywała rada nazywana Areopagiem. W późniejszych czasach składał się on z byłych archontów. Kompetencje Zgromadzenia były ograniczone. Areopag powoływał archontów, biorąc pod uwagę ich stan posiadania i pochodzenie.
Arystokracja była przedmiotem ataków ze strony niewolnych chłopów oraz uboższych członków wspólnoty, głównie rolników zagrożonych utratą pozycji ekonomicznej i politycznej. Niektórzy z nich domagali się nowego podziału gruntów. Niearystokratyczni obywatele byli przeciwni politycznemu monopolowi arystokracji. Część z nich z racji posiadanego majątku bliska arystokracji, pragnęła dostępu do władzy. Nacisk na grupę rządzącą był tak silny, że zmusił ją do pójścia na ustępstwa i wyrażenia zgody na zmiany
Reformy Solona
W 594/593 funkcje archonta powierzono Solonowi, upoważniając go jednocześnie do przeprowadzenia w państwie daleko idących reform.
Jedną z najważniejszych decyzji Solona było jednorazowe umorzenie długów. Miało to na celu zmniejszenie napięć społecznych. Solon wprowadził także zakaz oddawania pod zastaw osoby dłużnika i jego rodziny. Zniósł w ten sposób niewolę za długi. Wprowadził istotne zmiany w położeniu niewolnych chłopów. Solon uczynił ich wolnymi. Nie wprowadził ich jednak do społeczności obywateli, nie przekazał im również na własność uprawianej ziemi. Dał im domostwa, w których żyli oraz przylegające do nich działki. Musieli oni pozostać jako dzierżawcy w majątkach, uległy jednakże zmianie warunki ich bytowania. Zyskali możliwość opuszczania gruntów, mogli udawać się poza Attykę, do innych tworzących się polis. Zmiana jednego właściciela na innego była sposobem oddziaływania na właściciela. W trakcie reform Solona nie doszło w ogóle do interwencji w układ własności ziemskiej, gdyż oparł się on zdecydowanie żądaniom nowego podziału gruntów.
Od czasu reform Solona zasadniczego znaczenia nabiera podział obywateli na grupy wg posiadanego majątku. Solon powiązał przynależność do grup majątkowych z uprawnieniami politycznymi. Najwyżsi urzędnicy - archonci - byli wybierani przez najzamożniejszych. Wszyscy obywatele wchodzili w skład Zgromadzenia. Do jego uprawnień należał wybór urzędników. Tradycja przypisała Solonowi utworzenie Sądów Przysięgłych i Rady Czterystu. Dokonał również drugiej po Drakonie kodyfikacji. Ze starego prawa pozostawił jedynie postanowienie o rozlewie krwi. Solon wprowadził ważną zmianę w procedurze sądowej, upoważniając do wszczęcia procesu przez złożenie pisemnego oskarżenia przez każdego Ateńczyka, który uznał, że jakaś osoba czy zbiorowość poniosła szkodę. Zakazał wywożenia produktów rolnych z wyjątkiem oliwy.
Reformy wprowadzone przez Solona nie były w stanie zapewnić wewnętrznego spokoju. Wystąpiły trudności w obsadzaniu stanowisk. Utworzyły się trzy zwalczające się stronnictwa polityczne:
Mieszkańcy równiny z Likurgiem
Mieszkańcy wybrzeża z Megaklesem
Mieszkańcy Diakrii kierowani przez Pizystrata
Pizystrat i tyrania
W 561/560 Pizystrat zdołał zapanować nad swymi przeciwnikami - Likurgiem i Megaklesem. Zgromadzenie Ludowe, aby zapewnić Pizystratowi osobiste niebezpieczeństwo, upoważniło go do tworzenia gwardii przybocznej. Jej członkowie byli obywatelami. Oparcie jednak dla jego władzy nie było zbyt silne i połączenie wrogich poprzednio sobie sił Megaklesa i Likurga zmusiło Pizystrata do usunięcia się w cień.
Po pewnym czasie udało się dojść do porozumienia z Megaklesem i przy jego pomocy przejął ponownie władzę. Po załamaniu się sojuszu znowu musiał ustąpić. Opuścił wówczas Attykę i udał się do Macedonii, tam nad Zatoką Termajską założył kolonię, a następnie udał się do Tracji. Tu zdobył tereny bogate w złoża szlachetnych kruszców. Pozwoliły mu one na przygotowanie wyprawy przeciwko Atenom. Zwycięstwo w walce oddały mu Ateny. Przeciwników swoich skazał na wygnanie. Rozpoczął się okres tyranii.
Pizystrat zmarł w 528-527 śmiercią naturalną. Władzę objęli wówczas jego dwaj synowie - Hippiasz i Hipparch. W 514 r. Hipparch został zabity przez dwóch arystokratów. U podstaw ich czynu leżały motywy osobiste. Zamach spowodował represje. Zabito rzeczywistych i domniemanych uczestników spisku, polityka wewnętrzna uległa zaostrzeniu. Próbowano tyranię obalić siłą. Ostateczna likwidacja tyranii była efektem interwencji spartańskiej. Pytia za każdym razem powtarzała im, że mają obalić tyranię w Atenach. Władzę w Sparcie sprawował wtedy Kleomenas I. W wyprawie do Aten widział on możliwość podniesienia swojej roli w państwie. Przy królu stanęli wygnańcy ze stronnictwa Megaklesa. Wojska Hippiasza poniosły klęskę, a on sam musiał pójść na wygnanie.
Pizystrat - uważany był za dobrego obywatela, uważano, że rządził raczej ?jak dobry obywatel niż tyran. Nie naruszał funkcjonowania instytucji ustrojowych, nie zmieniał ich kompetencji, dbał jedynie o obsadzenie stanowisk własnymi ludźmi. Normalnie działały Zgromadzenie i Rada. Rządy tyranii spowodowały powolną zmianę Areopagu. Wchodzili do niego ludzie posłuszni. To musiało odbić się tyran?. Nie naruszał Pizystrat udzielał chłopom pożyczek, powołał tzw. sędziów objazdowych. Tradycja zachowała wspomnienie o czasach Pizystrata jako czasach dobrobytu. Jest to prawdopodobne. Pizystrat i jego synowie prowadzili rozległą politykę budowlaną. Na Akropolu zbudowano świątynię dla Ateny Parthenos /Akropol/ oraz dla Dionizosa. Za murami miasta rozpoczęto budowę Okręg Zeusa Olimpijskiego. Na agorze wzniesiono ołtarz dwunastu bogów. Ważne było doprowadzenie wody z zewnątrz. Wytyczono nową agorę. Ściągali poetów, rzeźbiarzy. Popierano kult Ateny i Dionizosa. Politykę zewnętrzną tyranów cechuje rozmach. Czasy tyranii osłabiły rolę arystokracji, uległy zacieśnieniu więzy wśród wspólnoty, okres wewnętrznej stabilizacji przyczynił się do wzrostu dobrobytu. Ateńską tyranię cechowało znaczne umiarkowanie, umiejętność godzenia silnej władzy z działaniem normalnych organów polis.
Kleistenes i reformy
Kleistenes nie pełnił żadnej funkcji w państwie. Nowy kształt państwa ateńskiego nie został nadany przez uznanego prawodawcę, lecz powstał w wyniku uchwał Zgromadzenia. Uchwały te zapadały szybko. Głębokie reformy wszystkich instytucji przeprowadzono niemal w ciągu jednego roku.
Stronnictwo Izograsa wywalczyło sobie władzę po odsunięciu tyranii. Izogras do pomocy wezwał Spartan i przy ich pomocy rozprawił się z przeciwnikami. Wygnano siedemset rodzin. Ustanowiono rządy wąskiej grupy arystokracji. Trwały one krótko, bowiem lud ateński wystąpił w obronie swych zdobyczy. Spartanie zostali zmuszeni do opuszczenia miasta. Powrócono do ustroju zaproponowanego przez Kleistenesa.
Znacznie rozszerzono grono obywatelskie. Kleistenes dał prawo obywatelskie wielu Metojkom i niewolnikom. Pojawiła się nowa grupa społeczna - teci. Najważniejsze reformy Kleistenesa dotyczyły tych instytucji, które zapewniały obywatelskiej masie artykulację: fratrii i fyl. Kleistenes nie likwidował starych fratrii i fyl, ograniczył natomiast ich działalność do sfery kultu. Dla pełnienia funkcji politycznych powołano nowe jednostki o charakterze terytorialnym: demy i 10 nowych fyl. Demy stały się podstawową komórką życia politycznego. Podstawą demów była wytworzona w toku historii sieć osadnicza. Mniejsze miejscowości zostały połączone po kilka razem. W Atenach demami stały się dzielnice z przylegającymi do nich obszarami. Nie wiadomo ile demów utworzono w czasie reformy, później było ich ponad 150. Gdy obywatel kończył 18 lat był zapisywano go na listę demów. Przynależność do nich była dziedziczna. Nie ulegała zmianie w wyniku zmiany miejsca zamieszkania. Dem miał swoje własne Zgromadzenie, swego urzędnika z tytułem demarchos, swoje kulty i dobra. Dem delegował też swoich przedstawicieli do Rady. Powoływano ich w szczególny sposób. W pierwszej fazie ustalano listę kandydatów, posiadających odpowiedni wiek i majątek, którzy dotychczas nie pełnili żadnych funkcji lub pełnili ja tylko raz. Wybierano kandydatów kilkakrotnie więcej niż było miejsc do obsadzenia. Potem przystępowano do losowania.
Nowych fyli było 10. Nowe fyle miały charakter terytorialny. Przy określaniu zasięgu terytorialnego fyli kierowano się dwoma względami. Starano się je tak uformować, by usunąć wpływy rodzin arystokratycznych, nie chciano ponadto dopuścić do tego by w nowych jednostkach jedna grupa obywateli dominowała nad innymi. Fyla miała zawierać w sobie wszystkie części składowe ateńskiego społeczeństwa. Attykę podzielono na trzy części: miasta, wybrzeże i wnętrze. Każdy z regionów został podzielony na dziesięć części zwanych trittyes. Nowe fyle powstały przez połączenie trzech trittyes wziętych z trzech różnych sfer. Starano się, by nie sąsiadowały one ze sobą. Uzyskano w ten sposób efekt zmieszania obywateli. Na szczeblu fyl dokonywano wyboru urzędników. Każda fyla delegowała co roku do Rady 500 obywateli, wybranych w demach. Rada Pięciuset stawała się dzięki temu reprezentantką całości wspólnoty obywatelskiej.
Rada Pięciuset była kluczową instytucją systemu politycznego stworzonego przez Kleistenesa. Do podstawowych zadań Rady należało przygotowanie obrad Zgromadzenia. Zgromadzenie nie mogło przystąpić do głosowania nad uchwałą, jeśli wcześniej sprawą tą nie zajmowała się Rada. Członkowie Rady przewodniczyli obradom Zgromadzenia. Członkowie Rady zajmowali się kontrolowaniem urzędników, pociąganiem ich do odpowiedzialności i określali kary dla winnych. Ważną czynnością było przeprowadzanie wstępnego badania kandydatów na urzędników i członków nowej Rady przed ich losowaniem. Z uwagi na to, że Rada składała się ze znacznej ilości członków, nie była w stanie działać w sposób ciągły. Tym trudnościom zaradzono przez system prytanii. Grupa pochodząca z jednej fyli pełniła stałą służbę przez okres jednej dziesiątej roku, przyjmując odpowiedzialność za to, co działo się i podejmując niezbędne inicjatywy. W życiu politycznym Aten obowiązuje odtąd nowy kalendarz. Rok zostaje podzielony na 10 prytanii.
Zgromadzenie Ludu zwoływano systematycznie. Stało się ono organem sprawującym najwyższą władzę. Począwszy od Kleistenesa najważniejsze decyzje należały do Zgromadzenia. Politycy musieli zabiegać o zdobycie w nim większości. Przyjęto zasadę dopuszczania wszystkich do przemawiania.
Liczba 10 określała skład ciał urzędniczych, do których wchodzili przedstawiciele z każdej z fyl. Dziewięciu archontom dodano sekretarza, z czasem powstało kolegium 10 strategów. Utrzymani zasadę korelacji między przynależnością do grup majątkowych a możliwością sprawowania urzędów.
Pozostał areopag, z tym, że część jego uprawnień przejęła Rada Pięciuset. Poza wyrokowaniem w niektórych sprawach, pełnił on rolę organu kontrolującego działalność innych ciał ustrojowych.
Tradycja przypisała Kleistenesowi zaprojektowanie procedury mającej na celu zabezpieczenie ustroju przed tyranią. Celem było usunięcie tych osobistości, które zdobyły tak silną pozycję, że mogły pokusić się o przejęcie władzy. Ten, kogo skazała większość głosujących obywateli musiał iść na dziesięcioletnie wygnanie. Dobra skazanego na banicję nie ulegały konfiskacie, rodziny jego nie prześladowano, a prawa polityczne skazanego po powrocie nie były uszczuplone. Kleistenes jest twórcą demokracji ateńskiej.
Ustrój społeczny Aten
Reformy Kleistenesa spowodowały, że znacznie wzrosłą liczba obywateli. Przed wybuchem wojny peloponeskiej w Attyce było ich 150 tysięcy, podczas gdy w tym samym czasie w Sparcie było ok. 20 - 25 tysięcy. Perykles mówił, że wszyscy Ateńczycy maja te same prawa, że żaden nikomu nic nie zazdrości. Demokracja ateńska miała jednak swe ograniczenia. Nie wszyscy mieszkańcy państwa ateńskiego byli obywatelami, nie wszyscy, choć byli obywatelami mieli prawa polityczne, Nie wszyscy także obywatele byli rdzennymi Ateńczykami. W VI. w. przybywali do Aten mieszkańcy innych miast zachęceni dobrymi warunkami gospodarczymi. Przyznano im wówczas obywatelstwo, lecz często próbowano je kwestionować. Nie posiadała prawa obywatelskiego grupa przybyszów z całego świata greckiego - Metojków. Poza marginesem życia politycznego byli niewolnicy.
Metojkowie, obok obywateli stanowili drugą wolnej ludności Attyki. Płacąc pewną daninę i zobowiązując się do służby wojskowej mogli Metojkowie zajmować się swobodnie handlem, bankierstwem, nie wolno im było natomiast posiadać ziemi. Metojkowie zamieszkiwali przeważnie Ateny i Pireus.
Niewolnicy stanowili trzecią grupę. Ich liczba rosła wraz z rozwojem rzemiosła. Niewolnicy byli zatrudnieni w różnych dziedzinach gospodarki. Jedynie na wsi nie odgrywali poważniejszej roli. Niewolnicy wykonywali najcięższe prace, wymagające wysiłku fizycznego, pracowali zwłaszcza w kamieniołomach, kopalniach ołowiu i srebra. Wysoka była cena niewolnika Za jednego niewolnika płacono 500 drachm /2 kg srebra/. W tym samym czasie za kobietę płacono 150 drachm. Niewolnicy znaleźli ponadto zatrudnienie w garbarniach, budownictwie, warsztatach metalurgicznych przy miechach, ceramicznych do wyrobu gliny. Niewolnicy byli traktowani surowiej niż wolny, w sądzie mogli być poddawani torturom. Strojem nie różnili się od ludzi wolnych. Osobną grupę niewolników stanowili niewolnicy państwowi zatrudnieni jako policja i strażnicy więzienni. Byli do pewnego stopnia funkcjonariuszami państwowymi.
PRZEMIANY SPOŁECZNO USTROJOWE W OKRESIE REPUBLIKI RZYMSKIEJ
Rzym zakończył okres wojen zewnętrznych, rozszerzył znacznie swoje terytorium państwowe, ale to doprowadziło także do złamania tradycyjnego ustroju rzymskiego. W I wiekach Rzym działał na zasadach miasta państwa, teren Lacium był terenem niewielkim. Jeżeli porównamy teren na którym zrodził się senat, zrodziła się magistratura i komisja centurialna to możemy zobaczyć niewielki obszar Rzymu, później doszła Galia, później Korsyka, Sardynia, Sycylia, Hiszpania, Afryka, Macedonia, Epir. Dlatego urzędy które istniały w Rzymie stały się urzędami niewystarczającymi. W pierwszym okresie cechą charakterystyczną było to, że obywatele patrycjusze mieli udział w bezpośrednim rządzeniu państwem. Kiedy Rzym przekształcił się w imperium, organy właściwe dla Lacium zaczęły pracować źle, stały się niewydolne. W sposób zasadniczy zaznaczyła się przewaga Senatu nad innymi ciałami państwowymi, przede wszystkim nad magistraturą, zgromadzeniami tribusowymi.
Natomiast chłopi w okresie prowadzenia wojen, które przynosiły korzyści dla arystokracji tracili najwięcej. W czasie wojen ich ziemia pozostawała bez uprawy chłop nie miał na to czasu. Jeśli wojny toczyły się na terenie Italii to wówczas majątki były niszczone. Chłopi ponosili straty w ludziach, to oni byli powoływani do wojska. Dlatego chłopi w wojnach nie widzieli dla siebie żadnych korzyści i odmawiali służby w armii. Wojsko rzymskie, które czerpało także z łupów znaczne korzyści uległo zdemoralizowaniu, spadła dyscyplina.
W związku z tym stało się jasne, że konieczne są reformy w państwie. Problem polegał na tym, że ani Senat ani magistratura nie czuły się na siłach, by reformy te przeprowadzić. Senatorom pochodzącym z rodów patrycjuszowskich czy też najwyższym urzędnikom było dobrze, bo oni czerpali zyski. Jedynym urzędem skąd mogła wyjść próba reformy był urząd trybuna ludowego. Ale zanim Rzymianie zrozumieli konieczność reform pojawił się problem powstania niewolników na Sycylii. W 136 r. wybuchło powstanie niewolników na Sycylii. Wysłane wojska rzymskie w celu stłumienia powstania, początkowo poniosły klęskę. Wówczas, gdy wojska poniosły klęskę przeciwko Rzymowi zbuntowała się ludność podbita na terenie Grecji, powstanie rozszerzyło swoje rozmiary. Rzym ostatecznie pokonał zbuntowanych, przeprowadzając zasadę izolacji duże siły koncentrował na jednym odcinku, izolował dopływ nowych sił i wycinał zbuntowanych. Zniszczył jedno centrum, przechodzono do drugiego. W ten sposób powstanie zostało stłumione, na Sycylii, w Grecji. Ale w Rzymie coraz częściej zaczęto mówić o konieczności reform. W 133 r. na trybuna ludowego został wybrany Tyberiusz Samproniusz Grakchus . Tyberiusz postanowił rozpocząć reformowanie państwa od przeprowadzenia reformy agrarnej. Widział, że w ten sposób dla swoich planów pozyska chłopów. Na czym miała polegać reforma agrarna? Tyberiusz zaproponował, by dokonać parcelacji majątku. Arystokrata mógł zachować z posiadanych dotychczas wielkich latyfundiów zaledwie 125 ha ziemi, natomiast pozostała ziemia miała przejść na własność państwa, miała zostać podzielona na działki po 7,5 ha i oddana chłopom bezrolnym. Arystokracja poczuła się poszkodowana i postanowiła wykorzystać prawo, które miał trybun ludowy. Trybunów ludowych w republice rzymskiej było kilku, a trybun miał prawo veta. Kiedy Grakchus złożył swój projekt reformy agrarnej, drugi trybun ten projekt zavetował. Pewnie wniosek Grackhusa by padł, gdyby nie to, że postawił on inny wniosek - o pobawienie praw trybuna dla swojego przeciwnika. Zgromadzenie ludowe składające się w dużej mierze z chłopów ten wniosek przyjęło. Przeciwnik przekupiony przez patrycjuszy odpadł, stracił uprawnienia trybuna, nie mógł więc wetować. Wrócono wówczas do wniosku reformy agrarnej i został on przyjęty. Ale arystokracja, senat nie zamierzał się pogodzić z taka sytuacją i dlatego zaproponowano coś innego. Po terenie Italii, Lacium zaczęto rozsiewać plotki, że Tyberiusz chce wprowadzić w Italii monarchię, chce być królem. Monarchia Rzymianiom kojarzyła się z okresem niewoli, więc plotka trafiła na podatny grunt. Kiedy Tyberiusz dążąc do zrealizowania reformy agrarnej chciał po raz drugi wystąpić o urząd trybuna ludowego, Rzymianie odczuli to jako potwierdzenie plotki. Urząd trybuna można było piastować po raz drugi po 10 latach przerwy. Tyberiusz chciał od razu Wówczas to, gdy plotka znalazła potwierdzenie wybuchły w Rzymie zamieszki, w wyniku tych wewnętrznych walk w Rzymie Tyberiusz został zamordowany. Z walk zwycięsko wychodził senat, ale senat nie był już w stanie zatrzymać reformy agrarnej, mógł ją jedynie ograniczyć.
To nie oznaczało, że reforma agrarna została zahamowana, chociaż senat do tego dążył. W 10 lat później z programem reform wystąpił brat Tyberiusza - Gajusz Semproniusz Grakchus Ten nauczony doświadczeniem swego brata wystąpił z programem lepiej przygotowanym. Gajusz wiedział o tym, że jeśli przystąpi do walki z całą arystokracja to przegra, jak jego brat. Dlatego pierwszym jego posunięciem było skłócenie arystokracji. Skłócił starą arystokrację wyrosłą z rodu patrycjuszy z arystokracją młodą, która dorobiła się majątku w prowincjach. Tym ostatnim nadał szerokie uprawnienia dot. ściągania podatku w prowincjach oni byli zadowoleni, ale niekorzystnie odbijało się to na patrycjuszach, starych arystokratach. Powstał konflikt wśród arystokratów, a Grakchus potrafił to wykorzystać. Następnie poprzez kontynuowanie reformy agrarnej zabezpieczył sobie poparcie chłopów. Chcąc pozyskać sobie także biedotę miejską wprowadził sprzedaż zboża po niższej cenie. Zaniżył ceny zboża. Wtedy byli niezadowoleni chłopi. Rynek został nasycony tanim zbożem. Koszty produkcji były większe niż koszty sprzedaży. Następnie wprowadził ustawę wojskową, która ograniczała rolę, władzę dowódców. Te reformy, które Grakchus wprowadzał skupiły wokół niego znaczną grupę społeczeństwa rzymskiego, ale kiedy Grakchus podobnie jak jego brat próbował ponownie sięgnąć po urząd trybuna ludowego, ten projekt wywołał już opór. Grakchus wystąpił także z projektem nadania obywatelstwa sprzymierzeńcom, czyli ludności, która zamieszkiwała teren Italii, ale nie miała praw obywatelskich. Rzymianie, którzy zazdrośnie strzegli swoich praw ten projekt odrzucili. Grakchusowi nie udało się objąć po raz drugi urzędu trybuna ludowego, wtedy stracił uprawnienia trybuna, nietykalność osobistą. Co więcej, senat wykorzystując fakt, że w Rzymie zamordowano jakiegoś obywatela rzymskiego wprowadził w Rzymie stan wyjątkowy. W okresie stanu wyjątkowego wszystkie urzędy stracą władzę. Senat postanowił się wtedy rozprawić ostatecznie z Grakchusem, ten ze swoimi zwolennikami schronił się na Agentynie, ale siły jego zostały rozbite, a Grakchus poprosił towarzyszącego mu niewolnika, by przebił go mieczem. Tak skończył się czas Gajusza Grakcha.
Senat znów wychodził z tych walk zwycięsko. Ale nie oznaczało to, że wychodziła wzmocniona z tych walk republika, republika nadal potrzebowała reform. Celem Senatu natomiast stało się zniesienie reformy agrarnej. Senat zakazał dalszej parcelacji majątków, zniósł dziedziczność działek chłopskich - po śmierci chłopa, który otrzymał działkę w wyniku reformy, ziemia wracała z powrotem do majątku arystokracji. W 107 r. wybrany został konsulem Mariusz. Tym razem on podjął dzieło reformy, ale zaczął tę reformę od armii, czyli od rzeczy na której znał się najlepiej.
Do armii obok bogatych wprowadził także biedotę. Za służbę w armii weterani mieli otrzymywać ziemię. Armia rzymska stała się armią zawodową. Coraz większą rolę w armii zaczął odgrywać wódz. Nie trzeba było długo czekać by armia stała się w ręku wodza wygodnym narzędziem do rozgrywki z senatem. Aby zapewnić ziemię weteranom, Mariusz zaproponował utworzenie w prowincjach kolonii. Kolonie były terenami w prowincjach, które były zwolnione z podatków. Tam mieli być osiedleni weterani z armii rzymskiej. To wywołało opór arystokracji nowej i dlatego w prowincjach powstał zamęt, powstał bunt przeciwko Mariuszowi. Ponieważ Mariusz jako konsul miał obowiązek czuwania nad spokojem w prowincjach, Senat postanowił wykorzystać sytuację. Zlecił Mariuszowi zaprowadzenie porządku, przy pomocy armii. Jednak autorytet Mariusza zaczyna upadać, już nie ma takiego poparcia jak na początku. Natomiast zwycięsko znowu z tych walk wyszedł senat, senat potrafił wykorzystać sytuację. Natomiast walki wewnętrzne zmusiły Rzym do nadania obywatelstwa sprzymierzeńcom, zwiększyło się grono obywatelskie. W miarę rozszerzania swojego panowania nad światem śródziemnomorskim w Rzymie rosła liczba niewolników. Byli oni wykorzystywani przede wszystkim w wielkim latyfundiach arystokracji jako tania siła robocza. Ale byli zatrudniani w innych dziedzinach życia, a najcięższy był los niewolników gladiatorów. Byli kształceni w specjalnych szkołach, a celem kształcenia było przygotowanie ich do zapewnienia widowiska Rzymianom. Gladiatorzy mieli walczyć w wielkich cyrkach i dostarczyć rozrywki. Bardzo często było tak, że jak w jakimś mieście powstawał zamęt, by ostudzić agresje organizowano igrzyska. Wtedy ta agresja wyładowywała się na trybunie cyrkowej, gdy patrzyli na walki gladiatorów. Wtedy jeszcze wystarczyło wprowadzić sprzedaż taniego zboża i bunt ucichał.
Wynalazki starożytności
3500 p.n.e. - papirus
3400 p.n.e. - Żelazo
3200 p.n.e. - koło
3000 p.n.e. - szkło
2800 p.n.e. - Żarna do mielenia zboża
2700 p.n.e. - zegar wodny
ok. 2686 p.n.e - piramida egipska
ok. 2000 p.n.e -piwo - Mezopotamia
1500 p.n.e. - pilnik - Egipt
1000 p.n.e. - alfabet - Fenicja
ok [[900] p.n.e. -wieża oblężnicza (Assyria)
700 p.n.e. - akwedukt - Mezopotamia
VI w p.n.e. - Mur chiński Czekolada
600 p.n.e. - strzemię - Chiny
500 p.n.e. - Świeca
440 p.n.e. - Abakus - prekursor maszyn liczących Rzym, Grecja
IV w p.n.e. - katapulta
400 p.n.e. - żelazko do prasowania - Chiny
III p.n.e. - wielokrążek Archimedes
300 p.n.e. - młyn wodny - Chiny
280 p.n.e. - latarnia morska: Faros
250 p.n.e. - śruba Archimedesa Archimedes
200 p.n.e. - koło wodne
150 p.n.e. - astrolabium (Hipparchus - Grecja)
140 p.n.e. - bania Herona (turbina parowa) Heron
107 p.n.e. - wiatrak
100 p.n.e. - wydmuchiwanie naczyń szklanych - Syria
100 p.n.e. - cement - Rzym
100 p.n.e. - porcelana - Chiny
46 p.n.e. - kalendarz juliański
Odkrycia naukowe starożytności
ok. 3000 p.n.e. - arytmetyka i geometria - Mezopotamia
ok. 2000 p.n.e. - Opis gwiazdozbiorów - Babilonia
Podział roku na 365 dni Egipt
VI w. p.n.e. - Twierdzenie matematyczne - Tales z Miletu
V-IV p.n.e. - Medycyna - Hipokrates
384-322? p.n.e - prostoliniowe rozchodzenie się światła Euklides
spadanie to ruch przyspieszony Arystoteles
Odkrycia Archimedesa
prawa dźwigni
prawa równi pochyłej
260 p.n.e. - obliczenie obwodu Ziemi Eratostenes
ok. 0 - załamanie światła Kleomenes
ok. 100 - maszyny proste Heron z Aleksandrii
SZTUKA RZYMSKA
Sztuka rzymska rozwijała się pod tak silnym wpływem sztuki greckiej, iż przez wiele wieków - aż do końca XIX w. - była uważana za jej schyłkową fazę. Badania archeologiczne pozwoliły na początku XX w. zrewidować ten pogląd i wyodrębniły oryginalne cechy sztuki rzymskiej.
Dzieje sztuki rzymskiej podzielić można na 3 okresy:
- okres królestwa od poł. VIII w. do końca VI w. p.n.e.
- okres republiki od 510 r. do 31 r. p.n.e.
- okres cesarstwa od 31 r. p.n.e. do 476 r. n.e.
W swych początkach sztuka rzymska była silnie związana ze sztuką Wielkiej Grecji i zhellenizowaną sztuką późnoetruską.
Od Etrusków Rzymianie przejęli:
typ świątyni toskańskej - na wysokim podmurowaniu,
typ domu mieszkalnego z atrium,
umiejętność konstruowania łuków,
typ portretu werystycznego - w rzeźbie.
W kulturze architektonicznej - Rzymianie początkowo czerpią od Etrusków konstrukcje i prosta formę, później - począwszy od III w. p.n.e. - coraz wyraźniej dochodzą do głosu wpływy greckie na formę rzymską, która w okresie cesarstwa - prawie całkowicie im ulega.
Forma rzymska jest w większości wypadków znacznie bogatsza od greckiej. Profile greckie są liniami płynącymi z wyczucia, natomiast profile rzymskie naśladują je za pomocą cyrkla. Braki wyczucia usiłuje artysta rzymski pokryć bogatą ornamentyką. szczególnie w budowlach cezarów nie pozostawia się wolnej powierzchni postumentów, fryzów, gzymsów a nawet słupów i pilastrów - pokrywając je rzeźbą splotów, girland, wizerunkami zwierząt i trofeów myśliwskich i wojennych. Stropy i sklepienia pocięte są głębokimi, ostro profilowanymi kasetonami - wzbogacone polichromią i złocieniami. Przepych i koszt budowli rzymskich - nie maja sobie równych.
Forma w architekturze daje się ująć w 4 porządki - powstałe na bazie porządków greckich:
1. Porządek rzymsko dorycki
Od greckiego pierwowzoru różni go pojawienie się bazy, na której wznosi się kolumna. Baza składa się z graniastej płyty i pierścieniowego wałka. Głowica różni się suchym, geometrycznym profilem, od subtelnie wyprofilowanej linii głowicy greckiej.
2. Porządek rzymsko-joński
Nie ma on zasadniczych zmian w formie. Jednak wzbogacony został przez wprowadzenie głowicy przekątniowej, o wolutach schodzących się we wszystkich czterech narożnikach. Pozwala ona na swobodne użytkowanie jej zarówno w ciągłej kolumnadzie, jak i w narożniku.
3. Porządek rzymsko-koryncki
Jest on jedynie bogatszą odmianą greckiego. Należy tu zaznaczyć, że porządek koryncki - rzadki w Grecji, w Rzymie jest porządkiem najczęściej spotykanym, szczególnie w budowlach reprezentacyjnych.
4. Porządek kompozytowy (ułożony) - zwany też porządkiem rzymskim. Posiada on głowicę, w której na korynckich liściach akantu spoczywa b. bogata, masywna głowica jońska typu przekątniowego.
Rzymianie bardzo chętnie stosowali w architekturze element kolumny, ale nie miała ona z reguły znaczenia konstrukcyjnego. W najcenniejszych dziełach swego budownictwa, użyli jej tylko jako ozdoby. Kośćcem budowli była rdzennie rzymska konstrukcja kamienna, a greckie finezyjne porządki - tylko eleganckim wystrojem. Były więc one wtapiane w ścianę budowli, albo przybierały formę pilastrów. Nowością jest tu również ustawienie kolumny na postumencie, posiadającym własny cokolik i gzyms.
Świątynie rzymskie
Wczesne świątynie, wzorowane na etruskich, charakteryzowało ustawienie ich na wysokim podmurowaniu oraz wnętrze podzielone na 3 równoległe, wąskie pomieszczenia - dla 3 bóstw. Schody do świątyni - wiodły tylko od frontu, a czoło jej stanowiła potrójna kolumnada. Przełom okresu republiki i cesarstwa wprowadza świątynie przykryte sklepieniem kolebkowym.
Ważną zasługą architektury rzymskiej jest doskonalenie i rozwijanie układów centralnych.. Najwspanialszym przykładem jest Panteon - wybudowany na planie koła, nakryty sklepieniem baniastym. Grube mury świątyni kryją w sobie nisze na przemian trapezowe i półkoliste. W sklepieniu kasetowanej kopuły znajduje się okrągłe okno.
Pałace rzymskie zadziwiają przepychem i ogromem.
Pałac Dioklecjana w Splicie - założony pod koniec II w. n.e. - obejmuje powierzchnię 4 ha. Podzielony był na cztery kwatery dwiema prostopadłymi ulicami i otoczony grubym murem z obronnymi basztami. Nosił cechy monumentalnej fortecy wzniesionej na planie obozu wojskowego.
Wielkim dorobkiem architektury rzymskiej są budowle użyteczności publicznej. Wspaniały rozkwit urbanistyki przypada na okres republiki. Powstają liczne bazyliki, termy, hale targowe, biblioteki, amfiteatry, teatry, cyrki.
Bazyliki - to budowle jedno lub wielonawowe (3 i 5 naw). Nawa główna wychodzi ponad nazwy boczne i otrzymuje górno-boczne oświetlenie przez okna umieszczone ponad nawami bocznymi.
Termy - czyli łaźnie miejskie, stanowiły często wielkie kompleksy budowli, otoczone ogrodami, promenadami i portykami. Słynne termy Caracalli, czy termy Dioklecjana odznaczały się wspaniałymi sklepieniami kasetowanymi o wielkiej rozpiętości, śmiałością konstrukcji i przepychem wyposażenia. Termy Caracalli --położone na obszarze 2,5 ha - mieszczą grupę basenów gorących i basenów zimnych, liczne przedsionki i szatnie, halę wypoczynkową i dziedzińce z kolumnadą.
Budowle widowiskowe
Przeznaczano na nie ogromne środki. Były skutecznym sposobem odwracania uwagi społeczeństwa od nie zawsze wygodnej rzeczywistości.
Wielką popularnością cieszyły się cyrki, w których urządzano huczne i kosztowne igrzyska: wyścigi, zapasy atletów, walki z dzikimi zwierzętami.
Oprócz cyrków budowano amfiteatry - przeznaczone do walk gladiatorów i dzikich zwierząt. Arena amfiteatru ma kształt elipsy, a miejsca dla widzów okrążająca arenę zamkniętym pierścieniem - wznosząc się go góry. Słynnym przykładem jest Colosseum - z 2 poł. I w. n.e. Budowla ma 48 m wysokości. Mur zewnętrzny podzielony na 4 kondygnacje ozdobione słupami wtopionymi w mur. Doskonale wykorzystano tu stopniowanie smukłości poszczególnych porządków: parter - zdobi porządek dorycki, 1-sze piętro - porządek joński, 2-gie piętro - porządek koryncki, 3-cie piętro nie ma otworów łukowych, lecz prostokątne okna między pilastrami.
Łuki triumfalne - to budowle w formie masywnych bloków ciosowych, pośrodku którego przechodzi sklepiona brama. W ściany wtopione są słupy, najczęściej o porządku korynckim lub złożonym. Późniejsze bramy maja po 3 łuki. Nad łukiem centralnym znajduje się napis pamiątkowy.
Budynki mieszkalne
Dom rzymski wykazuje pewne analogie z domem greckim, polegające na zgrupowaniu izb naokoło przestrzeni otwartej, skąd czerpią światło i powietrze. Tym centralnym zbiornikiem jest atrium - czyli sala pozbawiona w części środkowej stropu i dachu. Opady dostają się do środka przez otwór w dachu, gromadząc się w sadzawce (impluvium). Zamożni mieszkańcy miast budowali wille i rezydencje na przedmieściach.
Wnętrza domów rzymskich były bardzo prosto umeblowane, a główny nacisk w dekorowaniu wnętrz położono na mozaiki, malowidła ścienne, rzeźby, ornamenty stiukowe. Mozaiki zdobiły posadzki, a wykonane były z kolorowych kamieni nakładanych na mokrej masie wapiennej. Pierwsze mozaiki składały się z biało-czarnych figur geometrycznych, późniejsze - kolorowe przedstawiały wizerunki zwierząt lub sceny z życia Rzymian.
Wiele okazałych najciekawszych budowli rzymskich pozbawionych było ozdób detalami architektonicznymi. Do nich należą budowle inżynieryjne służące ściśle użytkowym celom, np. mosty i akwedukty.
Akwedukty -były to urządzenia - budowle monumentalne służące do przeprowadzania wody z odległych nieraz terenów górskich.
Imponującym przykładem jest akwedukt w Segowii.
W plastyce rzymskiej najbardziej charakterystyczną kategorią był portret - jako rzeźba.
Na jego rozwój, oprócz wzorów etruskich i hellenistycznych - miał także wpływ rzymski obyczaj - zdejmowania z twarzy zmarłego maski woskowej.
Portret werystyczny kultywowany był na użytek osób prywatnych, natomiast na użytek władcy - powstał portret reprezentacyjny, idealizowany. Portret oficjalny przechodził szereg zmian stylistycznych. W okresie późnorepublikańskim - pod wpływem greckim powstały portrety patrycjuszowskie, o grubych chłopskich rysach. Stanowią one najszlachetniejsze dokumenty oddające istotę rzymskiego charakteru.
W epoce Augusta oficjalna sztuka podąża w kierunku wyraźnej stylizacji.
Począwszy od pierwszego stulecia naszej ery - sztuka rzymska coraz bardziej podporządkowuje się schematom i staje się coraz bardziej uroczysta.
Malarstwo rzymskie jest znane przede wszystkim z malowideł ściennych, stanowiących często kopie obrazów wielkich mistrzów greckich. Na oryginalną tematykę rzymską składały się przedstawienia krajobrazowe i rodzajowe, portret oraz naturalistyczne wyobrażenia zwierząt i roślin. Najlepiej zachowane malarstwo pompejańskie - zdobiące ściany bogatych domostw - zostało podzielone na 4 style:
1 - inkrustacyjny (malarstwo imitujące okładzinę z barwnych marmurów),
2 - architektoniczny (podział powierzchni ściany za pomocą malowanych elementów architektonicznych i stopniowe uzyskiwanie coraz lepszej iluzji przestrzeni),
3 - egiptyzujący (powrót do koncepcji płaskiej ściany z drobnymi motywami ornamentalnymi na ciemnym tle, a pośrodku malowano jeden obraz - imitujący malowidło zawieszone na ścianie),
4 - architektury fantastycznej (u jego podstaw leżała koncepcja sztucznego powiększania wnętrz. Iluzję głębi przestrzennej uzyskiwano przez stosowanie kompozycji wieloplanowej).
Religia
Religia w starożytnym Rzymie kształtowała się pod wpływem wierzeń grecko-hellenistycznych. Z religii Etrusków przejęli triadę bóstw: Jowisz, Junona, Minerwa.
Z czasem nastąpiło rozszerzenie panteonu rzymskiego, przez wprowadzenie bóstw greckich przy pozostawieniu nazw łacińskich.
Znamienny dla kultu rzymskiego, był społeczny charakter jego obrzędów. W III w. p.n.e. - uległ on zmianie wskutek rodzącej się potrzeby - indywidualnego kontaktu z bóstwem. Wówczas otwarto świątynie i wprowadzono bóstwa na zewnątrz.
Prostota starorzymskiego rytuału, przerodziła się w okazałe procesje, wzbogacone widowiskami i igrzyskami, co doprowadziło do zatracenia ich religijnego znaczenia. W czasach cesarstwa, oficjalnym państwowym kultem był kult boskich cesarzy, którym oddawano cześć.
Za panowania cesarza Augusta Oktawiana, pojawiła się nauka głoszona przez Jezusa z Nazaretu, która stopniowo - jako religia opanowała państwo rzymskie. Nauka Jezusa, głosząca wielką miłość Boga do człowieka, która dawała możliwość wyzwolenia człowieka od zła - znalazła wielu wyznawców. Wyznawcy nauki Jezusa byli prześladowani i zabijani, gdyż odmawiali oddawanie czci boskiej cesarzowi.
W roku 392 - za cesarza Teodozjusza Wielkiego chrześcijaństwo stało się oficjalnie jedyną religią państwa rzymskiego.
Literatura
Wspaniały rozkwit poezji rzymskiej przypadł na okres pryncypatu Oktawiana Augusta.
Cesarz dostrzegał w literaturze ważny czynnik realizacji swojej ideologii. Celowi temu poświęcił swą twórczość największy ówczesny przedstawiciel epiki rzymskiej - Wergiliusz - autor „Eneidy” i „Georgików”.
Pierwsza stanowi patriotyczną epopeję, sławiącą przeszłość narodu rzymskiego. „Georgiki” - to utwory opiewające życie na wsi. Ku programowi cesarza skłaniał się również Horacy - znakomity reprezentant liryki rzymskiej.
Jako twórca poezji miłosnej zasłynął Owidiusz.
W historiografii rzymskiej, uprawianej szczególnie chętnie przez przedstawicieli arystokracji zasłużył się Tytus Liwiusz, autor 142 ksiąg „Dziejów Rzymu”. Żyjący na przełomie I i II w. n.e. - Tacyt, opisywał dzieje panowania dwóch pierwszych dynastii cesarskich w Rzymie.
Na przełomie II i III w. n.e. pojawili się pierwsi wybitni pisarze chrześcijańscy. Na przełomie IV i V w. n.e. - działa znakomity pisarz chrześcijański - Augustyn.
Wraz z upadkiem republiki, wymowa polityczna w literaturze straciła rację bytu Jej miejsce zajęły deklamacje na tematy fikcyjne, mitologiczne, sensacyjne. Traktowane one były, jako popisy retoryczne. Retoryka stała się podstawą ówczesnego wychowania. Uczono się jej od młodości i stanowiła warunek konieczny do kariery politycznej.
Najświetniejszym przedstawicielem sztuki oratorskiej był Cyceron.
Teatr
Teatr i dramat rzymski wywodzą się z obrzędów kultowych, wcześnie zatraciwszy znaczenie religijne i stając się formą rozrywki.
Jedną z najstarszych rzymskich form widowiskowych były atellany - jednoaktowe farsy, przeplatane śpiewem, wywodzące się z ludowych zabaw. Tekst ich był improwizowany. Poza nimi - rozwinęła się w Rzymie pantomima.
W komedii Rzymianie stworzyli własne gatunki: „fabula togata” - to rodzima komedia przedstawiająca typy i obyczaje rzymskie, w której aktorzy występowali w togach.
Od czasów republiki - wielką popularnością cieszyły się igrzyska cyrkowe i amfiteatralne: walki z dzikimi zwierzętami, walki gladiatorów i słynne walki okrętów „naumachie” - na zalanej wodą arenie amfiteatru.
Prawo rzymskie - było szczytowym osiągnięciem kultury Rzymu. Cechowała go jasność i przejrzystość sformułowań - było dla wszystkich zrozumiałe.
W okresie cesarstwa, czynnikiem prawotwórczym stały się rozporządzenia cesarskie, a przede wszystkim - opinie wybitnych prawników rzymskich, które doprowadziły rozwój prawa, szczególnie prywatnego - do najwyższej doskonałości. Toteż prawo nowożytne opiera się na wielu zasadach pochodzących z prawa rzymskiego; niektóre maksymy są aktualne i funkcjonują w systemach prawnych wielu państw do dziś,
np.: „lex retro non agit” (prawo nie działa wstecz)
lub „non bis id idiem” (nie karze się po raz drugi za ten sam czyn).
Starożytność i Średniowiecze - astronomia
Stopniowo ludzie przestali interpretować gwiazdy w sposób mitologiczny (gwiazdy jako bogowie) i pojawił się naukowy pogląd na rzeczy. Starożytność to czas, w którym rozkwitła przede wszystkim astronomia grecka. Grecy próbowali interpretować zjawiska zachodzące na niebie w sposób naukowy, włączając przy tym koncepcje filozoficzne, które porządkują obraz świata.
I tak, Tales z Miletu przewidział zaćmienie Słońca, które nastąpiło dokładnie w przewidzianym terminie, tj. 22 maja 585 p.n.e. Ideę kulistości Ziemi wprowadzili około roku 500 p.n.e. uczniowie Pitagorasa. Później bronił jej także Platon (427-347 p.n.e.). Już około roku 400 p.n.e. Demokryt twierdził, że Droga Mleczna jest zbiorowiskiem licznych słabych gwiazd. Pogląd ten wybiegał daleko przed swoją epokę. Arystarch z Samos (320-250 p.n.e.) uczył, iż Ziemia obraca się wokół własnej osi i w ciągu roku obiega raz dookoła Słońca. Podgląd ten, choć odpowiadający rzeczywistości, nie pasował do swoich czasów i został zapomniany na długie stulecia. Obwód Ziemi, choć niezbyt dokładnie, został po raz pierwszy wyznaczony około 220 lat p.n.e. przez Erastotenesa. Z kolei pierwszy znany nam katalog gwiazd opracował Hipparch z Rodos (190-125 p.n.e.).
Wraz z Ptolemeuszem (85-160 n.e.), astronomem greckim działającym w Aleksandrii, ówczesna wiedza astronomiczna osiągnęła swoistą doskonałość i kompletność. Wiedzę tę zawarł Ptolemeusz w wielkim dziele, liczącym 13 ksiąg i zawierającym wszystkie dotychczasowe osiągnięcia astronomii. W dziele tym przedstawiony został model Wszechświata, w którego środku znajduje się Ziemia. Ptolemeusz wprowadził ponadto system okręgów zwanych epicyklami (z gr.: epikyklos = okrąg), których środek poruszał się jednostajnie po innym okręgu. Wprowadzenie epicykli pozwoliło opisać dość skomplikowane ruchy planet, ich zatrzymania się oraz ruch wsteczny były wcześniej trudne do opisania. Nazwa tego geocentrycznego obrazu świata była od tej pory ściśle związana z nazwiskiem Ptolemeusza. Obraz ten przetrwał aż do czasów Mikołaja Kopernika.
W późniejszych wiekach astronomia stała się domeną badań Arabów, którzy przejęli i rozszerzyli grecką wiedzę astronomiczną. Znanymi arabskimi badaczami nieba byli m.in.: al-Battani (ok. 900, wyznaczenie rocznego ruchu Słońca po niebie), Ibn Junis (ok. 1000, obserwacje położeń planet w obserwatorium w Kairze) oraz Nasireddin z Tusi (ok. 1250, wykonanie map nieba). Z tego okresu rozwoju astronomii pochodzi wiele arabskich nazw gwiazd, które przetrwały do naszych czasów, jak chociażby Betelgeuse, znana gwiazda w lewym ramieniu Oriona. Za pośrednictwem Arabów starożytna nauka astronomiczna dotarła na Zachód Europy.
W taki oto sposób wiedza astronomiczna przekazywana była z jednego kręgu kulturowego do innego. W krajach Zachodu astronomia szybko stała się obowiązkowym przedmiotem akademickim, jedną z siedmiu sztuk wyzwolonych. Jest prawdą, że średniowieczna teologia i wszechobecna dogmatyka Kościoła była przeszkodą w swobodnym rozwoju nauk przyrodniczych. Nie dostrzega się jednak często faktu, że w tym samym czasie ze strony teologów miały miejsce poważne zachęty ku rozwojowi takich nauk. Tak wielcy teologowie jak św. Tomasz z Akwinu czy Albert Wielki uznawali, że astronomia jest pomocna w poznaniu Boga i świata.
STAROŻYTNOŚĆ
Rozwój cywilizacji Starożytnego Wschodu
3100 p.n.e. zjednoczenie Egiptu
3000 Chiny
2000 Babilon
2000 Indie
XVIII w. kodeks Hammurabiego
III w. początek budowy Muru Chińskiego
Starożytna Grecja
1000 powstanie Sparty (miasta-państwa na Półwyspie Peloponeskim)
776 pierwsze igrzyska w Atenach
594 reformy Solona
508 reformy Kleistenesa
499 powstanie antyperskie w Milecie (bunt koloni greckich w Azji Mn.)
490-480 reformy Temistoklesa
490 bitwa pod Maratonem (powstrzymanie ofensywy wojsk perskich przeciw Atenom)
481 utworzenie Związku Panhelleńskiego (pod wodzą Sparty, wymierzony w Persję)
480 bitwa w wąwozie Termopile (bohaterska klęska króla Sparty Leonidasa)
480 bitwa pod Salaminą (zwycięstwo floty ateńskiej nad perską)
479 bitwa pod Platejami
479 powstanie Związku Morskiego (związek polis greckich pod wodzą Aten)
460 reformy Efialtesa
448 pokój Kaliasza (grecko-perski)
444-429 reformy Peryklesa
431-404 wojna peloponeska (hegemonia Sparty nad Atenami)
405 bitwa koło Hellespontu (zwycięstwo floty spartańskiej nad ateńską)
371 bitwa pod Leuktrami (początek hegemonii Teb)
Imperium Aleksandra Macedońskiego
338 p.n.e. bitwa pod Cheroneą (wojska Filipa II kładą kres niepodległości Hellady)
334 bitwa pod Granikiem (podbój Azji Mn.)
333 bitwa pod Issos (podbój Syrii i Egiptu)
331 bitwa pod Gaugamelą (podbój Mezopotamii, upadek Persji)
330 Aleksander królem Persji
327 dotarcie do rzeki Indus
323 śmierć Aleksandra Macedońskiego
301 podział monarchii Aleksandra
IV-I w. rozwój kultury hellenistycznej
Starożytny Egipt
1. Położenie
Większość terenów Egiptu, to pustynia, osady znajdują się jedynie w pobliżu rzeki Nilu. Płynie ona dnem doliny, dopiero w ostatnim odcinku rozlewa się tworząc deltę.
2. Melioracje
Egipcjanie tworzyli specjalny system kanałów melioracyjnych, które w czasie wylewów Nilu napełniały się i nawadniały pobliskie pola. Nil podnosił się regularnie co roku w czerwcu. Następnie woda cofała się zostawiając warstwy mułu, które sprawnie użyźniały glebę. Pola do których nie dosięgały wylewy, nawadniano specjalnymi żurawiami.
3. Faraon i urzędnicy
Początkowo istniał Egipt Dolny (na północy) i Egipt Górny (na południu - nazwano go tak, ponieważ był wyżej położony). Około 3000 lat p.n.e. król Egiptu Górnego, podbił Egipt Dolny. Po tym zwycięztwie został nazwany faraonem. Jego władza była nieograniczona. Był najwyższym kapłanem, przez poddanych uważany za bóstwo.
Faraona reprezentowali urzędnicy. Nadzorowali oni pracę przy kanałach, budowach świątyń, a także pobierali podatki.
4. Religia
Egipcjanie wierzyli w wielu bogów, to znaczy że wyznawali politeizm. Składali im hołd. Oprócz bogów czcili także przyrodę.
5. Życie po śmierci
Wiara Egiptu wyznawała istnienie życia po śmierci. Śmierć oznaczała przejście do innego świata, który przypominał ziemski, miał być jednak doskonały.
Dzieje Pisma
1. Pismo klinowe
Najstarszy system pisma powstał w sumeryjskich miastach południowej Mezopotamii około 4000 lat p.n.e. Nieznano wtedy jeszcze liter symbolizujących poszczegulne głoski. Było to pismo piktograficzne - za pomocą obrazków przedstawiano poszczególne rzeczy, a z czasem czasowniki i przyimki. Na mokrej glinie rysowano zaostrzoną, trzcinową pałeczką. Ponieważ taki przyżąd pozostawiał ślady przypominające kliny, pismo te zostało nazwane klinowym.
2. Pismo egipskie
Powstało ono znacznie później, niż pismo klinowe. Egipcjanie przejęli jedynie sam pomysł, ich znaki były zupełnie inne od pisma sumerów. Początkowo również posługiwali się jedynie pismem piktograficznym, później wymyślili znaki dla niektórycz sylab, a nawet głosek.
W starożytnym Egipcie posługiwano się trzema rodzajami pisma:
hieroglificzne - uroczyste znaki przeznaczone dla faraona, ozdabiano nim głównie ściany świątyń oraz podstawy posągów
hieratyczne - prosta wersja hieroglifów, przeznaczona do pisania na papirósie
demotyczne - "ludowe", bardzo uproszczone pismo, przeznaczone dla zwykłych ludzi
3. Pismo fenickie
Fenicjanie - był to lud kupców i żeglarzy. Grecy uważali, że to oni wynaleźli alfabet, składający się z 22 znaków, które odpowiadały poszczególnym dźwiękom mowy ludzkiej. Następnie alfabet przejęli Grecy, dodając do niego dwie samogłoski. Po nich pismo przejęli Rzymianie, mówiący po łacinie. Tym alfabetem posługujemy się do dziś.
Starożytna Grecja
1. Położenie
Grecy nie tworzyli jednego państwa. Mieszkali w licznych małych miasteczkach, gdzie każde miało własny ustruj. Osady te były oddzielone od siebie górskimi pasmami. Mimo tego Grecy czuli się jednym ludem. Nazywali siebie Hellenami, a swój kraj Helladą.
2. Demokratyczne Ateny
Jednym z najsłynniejszych miast Starożytnej Grecji były Ateny. Podobnie jak w innych miastach prawa obywatelskie nie przysługiwały tu niewolnikom i cudzoziemcom. Wszyscy obywatele (oprócz kobiet) mogli uczestniczyć w zgromadzeniach ludowych, czyli swego rodzaju wyborach. Wybierano tu urzędników, podejmowano ważne decyzje oraz sądzono tych, którzy złamali prawo. Nazwali ten system demokracją. Każdy przed zgromadzeniem mógł przedstawić swoją opinię, musiał być jednak dobrym mówcą, aby zostać zrozumiałym.
3. Wojny z Persją
Państwo Perskie było zdecydowanie większe od państw istniejących na wschodzie. Zajmowało ono tereny od Morza Śródziemnego, aż po rzekę Indus. Królowie Perscy zajęli też część miast greckich w Azji Mniejszej, dlatego też podniesiono tam bunt, jednak bez skutku.
W 490 roku p.n.e. król Persji wysłał morzem do Grecji dużą armię, którą wysadzono w Attyce, niedaleko miejscowości Maraton. Gdy dowiedział się o tym jeden z dowudców, zwołał wojsko, które odniosło wielki sukces w bitwie z Persją. Po bitwie pod Maratonem, Grecy rozbudowali swoją flotę i stali się potęgą na morzu.
4. Religia
Grecy wierzyli, że cały świat jest pełen istot boskich. Ku swoim bogom stawiali liczne świątynie, gdzie zwracali się tam do nich w dobrych i złych chwilach. Religia ta była antromorficzna - wyobrażano sobie bogów na podobieństwo ludzi, jednak znacznie potężniejszych, ale nie wszechmocnych.
5. Bogowie
Na niedostępnym dla Greków szczycie, najwyższej w Grecji górze Olimp, mieściły się według nich siedziby najważniejszych bogów. Głównym z nich był Zeus - "ojciec wszystkich bogów i ludzi". Opiekował się władcami, a także niebem. Uważano, że to on zrzuca błykawice. Do grona bóstw olimpijskich należeli także: Apollo - bóg światła i poezji, Atena - bogini mądrości, Afrodyta - bogini miłości.
6. Igrzyska Olimpijskie
Igrzyska Olimpijskie organizowano co cztery lata w Olimpi ku czci Zeusa. Pierwsze Igrzyska Olimpijskie odbyły się w roku 776 p.n.e.. Trwały one pięć dni. Pierwszego dnia odbywały się obrzędy ku czci Zeusa. Uczestnicy przysięgali, że będą walczyli uczciwie. Drugiego dnia odbywały się rywalizacje chłopców. Trzeciego i czwartego dnia walczyli dorośli. Podstawową dyscypliną sportową był pięciobój. Na pięciobój składał się bieg na 200 metrów, skok w dal, rzut oszczepem, rzut dyskiem i zapasy. Inną dyscypliną sportową był wyścig rydwanów. Piątego dnia nagradzano zwycięzców wieńcami z gałązek z drzewa oliwnego, które rosło nieopodal świątyni Zeusa.
7. Teatr
Przedstawienia teatralne odbywały się w czasie świąt ku czci Dionizosa. Aktorami byli mężczyźni. Było ich trzech. Na twarzach mieli maski i ubrani byli w piękne szaty. W czasie Wielkich Dionizji wystawiano tragedie.
Największymi tragikami ateńskimi byli:
Ajschylos, dzieło "Oresteja"
Sofokles, dzieło "Antygona"
Eurypides, dzieło "Mydea"
W czasie Małych Dionizji wystawiano komedie. Największym komikiem ateńskim był:
Arystofanes, dzieło "Osy"
Tragedie - sztuki o tematyce poważnej kończące się śmiercią głównego bohatera
Komedie - sztuki wesołe pełne kpin i żartów
8. Literatura
Największym poetą starożytnej Grecji był Homer. Stworzył on dwa wielkie dzieła, Iliadę i Odyseję. Iliada opowiada o wojnie trojańskiej. W Odysei są opisane przygody Odyseusza.
9. Filozofia
Filozofia - sposób opisywania i wyjaśniania świata
Najsłynniejszymi filozofami byli:
Sokrates (469 - 339p.n.e.)
Wierzył w istnienie absolutnego dobra. Uważał, że jego misją życiową jest ukazanie im go. Prowadził z ludźmi "żywy" dialog, który składał się z dwóch części. Pierwsza część polegała na zbijaniu argumentów rozmówcy, a druga na pomocy w dochodzeniu do prawdy.
Platon (427 - 347 p. n. e.)
Był uczniem Sokratesa. Założył Akademię Ateńską. Twierdził, że istnieją dwa światy, świat rzeczy i świat idei. Uważał, że dusza jest nieśmiertelna. Najważniejsza dla niego była idea dobra.
Arystoteles ( 384 - 322 p.n.e.)
Studiował w Akademii Ateńskiej. Był nauczycielem Aleksandra Wielkiego. Założył własną szkołę, Liceum. Poszukiwał prawdy w otaczającym go świecie opierając się na materiałach doświadczalnych i dowodach.
10. Wojna Peloponeska
Wojna Peloponeska wybuchła w roku 431 p.n.e. między Atenami i Spartą. Sparta miała przewagę na lądzie, a Ateny na morzu. Po wieloletnich walkach zwyciężyła Sparta w roku 404 p.n.e., która została wsparta finansowo przez Persów i wybudowała flotę. Po bitwie oba państwa były spustoszone i osłabione.
11. Czasy Filipa II
W latach 359 - 336 p.n.e. w Macedonii rządził Filip II. Udoskonalił on armię, oddziały piechoty wsparł zbrojną konnicą, stworzył urządzenia oblężnicze. W roku 338 p.n.e. pokonał Greków w bitwie pod Cheroneją.
12. Czasy Aleksandra Wielkiego
Po śmierci Filipa II w 336 roku p.n.e. tron obejmuje jego syn, Aleksander III. Aleksander postanowił podbić Persję. Przyczynami wyprawy była perspektywa łupów oraz ogromne tereny, które mogły stworzyć mocarstwo oraz rozsławić jego imię. Aleksander wyruszył w roku 334 p.n.e. przeciwko Persji. Pierwszą wygraną bitwą z Persami była bitwa nad rzeką Granik w 334 roku p.n.e.. Aleksander zajął środkową i zachodnią Azję Mniejszą. Następnie z Persami wygrał bitwą pod Issos w 333 p.n.e. Później zajął Syrię, Fenicję i Palestynę. Kolejną zdobyczą stał się Egipt, gdzie zbudował miasto o nazwie Aleksandria. W 331 roku p.n.e. wyruszył aby ostatecznie pokonać króla perskiego, Dariusza III. Bitwa pod Gaugamellą, jeszcze w tym samym roku zakończyła się całkowitą klęską Persów. W ręce zwycięzców dostała się Mezopotamia. W latach 329 - 327 Macedończycy zagarnęli wschodnie obszary państwa perskiego. Gdy w 324 roku p.n.e. wyprawa dotarła do Indii. Gdy w szeregach armii wybuchł bunt Aleksander odstąpił od zajęcia Indii i powrócił do Babilonu. Aleksander miał jeszcze dużo planów, niestety zniweczyła je jego śmierć w roku 323 roku p.n.e..
13. Okres hellenistyczny
Gdy nastąpiła śmierć Aleksandra Wielkiego rozpoczął się okres hellenistyczny. Państwo Aleksandra został podzielone pomiędzy wodzów Macedońskich, zwanych diachamii. Nastąpił rozwój kultury greckiej na podbitych terenach. Grecja była odporna na wpływ cywilizacji wschodu.
Starożytny Rzym
1. Królestwo
a) Rzym za czasów królestwa
Miasto Rzym zostało założone w 753 roku p.n.e. przez Romulusa, syna Marsa i Rei Sylwii. Królestwem w kolejności rządzili:
Romulus (753 - 715 r. p. n. e.)
Numa Pompiliusz (715 - 673 r. p. n. e.)
Tullus Hostiliusz (673 - 642 r. p. n .e.)
Ankus Marcjusz (642 - 617 r. p. n. e.)
Tarkwiniusz Stary (617 - 578 r. p. n. e.)
Serwiusz Tulliusz (578 - 535 r. p. n. e.)
Tarkwiniusz Pyszny (535 - 509 r. p. n. e.)
Trzej ostatni władcy byli pochodzenia etruskiego. Przeciwko ostatniemu władcy ludność się zbuntowała i wygnała go w roku 509 p.n.e.. Rozpoczęła się republika.
Republika - forma ustroju, której najwyższe władze są wybierane na określony czas przez obywateli
b) Religia
Rzymianie przyswoili sobie wzorce greckich bogów, była to tak zwana hellenizacja religii rzymskiej. W Rzymie panował politeizm, czyli wiara w wielu bogów.
Główni bogowie rzymscy:
Jowisz - bóg królów i ładu na świecie
Junona - bogini życia rodzinnego i rodziny
Minerwa - bogini mądrości
Neptun - bóg morza
Mars - bóg wojny
Wenus - bogini miłości
Apollo - bóg światła i poezji
Diana - bogini lasów
Wulkan - bóg ognia i kowali
Westa - bogini ogniska domowego
Ceres - bóg urodzaju
Merkury - bóg kupców i złodziei
W czasie podbojów następował synkretyzm, czyli włączanie do panteonu bóstw bogów kolejno podbitych plemion.
2. Republika
a) Ustrój republiki
Zgromadzenie ludowe
W skład zgromadzenia ludowego wchodzili wszyscy obywatele rzymscy, prócz kobiet i dzieci. Zgromadzenie miało władzę ustawodawczą poprzez stwierdzanie faktów, podejmowało najważniejsze decyzje w sprawach państwa i wybierało urzędników.
Senat
Senat składał się z byłych urzędników zasiadających w nim dożywotnio. Zasiadało w nim trzysta osób. Pełnił on funkcję rady opisującej, decydował w sprawach polityki zagranicznej oraz mianował namiestników w prowincjach.
Urzędnicy
Konsulowie - mieli najwyższą władzę, dowodzili armią podczas wojny, przewodzili na posiedzeniach sens tu, zwoływali zgromadzenia ludowe, zarządzali największymi prowincjami, komunikowali się z bogami.
Kwestorzy - dysponowali pieniędzmi, pomagali konsulom
Cenzorzy - układali spis obywateli i listę senatu
Pretorzy - sprawowali władzę sądowniczą, mieli namiestnictwo w mniej ważnych prowincjach
Edytowie - nadzorowali zaopatrzeniem miasta, organizowali święta
Trybun ludowy (plebejski) - reprezentowali interesy plebsu, mieli prawo "veta'
Dyktator - skupiał całą władzę w swoim ręku
b) Organizacja armii rzymskiej
Armia rzymska była dowodzona przez konsulów. Cała armia była podzielona na legiony. Każdy legion składał się z piechurów ciężkozbrojnych, piechurów lekkozbrojnych i konnicy. Legionista rzymski był uzbrojony w oszczep lub włócznie. Posiadali również miecz do wali wręcz. Ich ochronę stanowiła zbroja hełm oraz tarcza.
Podboje rzymskie
Głównymi przyczynami podbojów był brak ziemi, chęć zdobycia łupów i podatki pobierane od pokonanych krajów. Plemiona podbite w Italii zobowiązane były do dostarczania żołnierzy do armii rzymskiej. Tereny podbite przez Rzym poza Italią zostały podzielone na prowincje. Ich granice zwykle pokrywały się z granicami państw. Kraje podbite były zmuszane do płacenia podatków, którymi dowodzili urzędnicy.
c) Społeczeństwo rzymskie
Społeczeństwo rzymskie było podzielone na trzy grupy:
wolnych
półwolnych
niewolników - ludzie znajdujący się całkowicie w ręku właściciela
d) Niewolnicy
Pozyskiwanie niewolników
handel niewolnikami
jeńcy wojenni
niewola za długi
urodzeni z matki niewolnicy
Niewolnicy pełnili rozmaite funkcje. Pracowali jako:
rzemieślnicy
służba domowa
służba robocza w rolnictwie
gladiatorzy
zarządcy
nauczyciele
e) Powstania niewolników
W dziejach Rzymu wybuchły trzy większe powstania
W latach 136 - 132 p.n.e. na Sycylii pod wodzą Syryjczyka Eunusa.
W latach 104 - 101 p.n.e. na Sycylii pod wodzą Syryjczyka Salwiusza.
W latach 73 - 71 p.n.e. w Italii pod wodzą Spartausa.
Spisek został zorganizowany w roku 73 p.n.e. w szkole gladiatorów w Kapui przez Spartakusa, nauczyciela. Choć spisek został przedwcześnie wykryty to niewolnikom udało się uciec. Pierwszą bitwą z armią rzymską była bitwa pod Wezuwiuszem. Armia Spartakusa ją wygrała. Następnie Spartakus kieruje się na półnac, bo chce przeprawić się do swej ojczyzny, Tracji. Po wygranej bitwie w 72 roku p.n.e. pod Mutiną Spartakus zawraca na południe bojąc się przeprawy przez rzekę Pad i góry Alpy. Chce przedostać się na Sycylię, ale nie udaje mu się przeprawa przez cieśninę. Spartakus w tej sytuacji chce przeprawić się do Grecji. Czemu sprzeciwia się dwóch innych dowódców. Po odłączeniu się od Spartakusa zostali niebawem rozgromieni przez Krassusa. Spartakus ze swoją armią pomaszerował do Apulli, gdzie został zaatakowany przez Krassusa w roku 71 p.n.e. i poniósł klęskę. Spartakus zginę, a niewolnicy którzy przeżyli zostali ukrzyżowani na drodze z Kapui do Rzymu.
f) Rywalizacja między Juliuszem Cezarem a Gajuszem Pompejuszem
Wojna toczyła się w latach 49 - 45 p.n.e.. Cezar pokonał Pompejusza w bitwie pod Farsalos w roku 48 p.n.e.. Po bitwie Pompejusz uciekł do Egiptu gdzie został zamordowany. Cezar z jego zwolennikami stoczył jeszcze dwie bitwy pod Tapsus w 46 roku p.n.e. i pod Mundą w 45 roku p.n.e..
g) Dyktatura Juliusza Cezara
Cezar ustanowił władzę dyktatorską. Przydzielił żołnierzom dziesiątki ziemi, zmienił system podatkowy i zreformował kalendarz Gregoriański wprowadzając kalendarz Juliański.
Juliusz Cezar został zamordowany 15 marca 44 roku p.n.e., w dniu Idów marcowych przez obrońców republiki. Idy - w kalendarzu rzymskim nazwa trzynastego dnia miesiąca, a w marcu, maju, lipcu i październiku piętnastego dnia miesiąca.
h)Wojny po śmierci Juliusza Cezara
Po śmierci Juliusza Cezara w roku 44 p.n.e. wybucha wojna domowa między stronnikami cezara, Markiem Antoniuszem i Oktawianem a zabójcami Juliusza Cezara. Armia republikańska została rozbita pod Filippi w roku 42 p.n.e.. W roku 32 p.n.e. wybucha spór między Oktawianem a Markiem Antoniuszem. Ostatecznie wojna została zakończona w roku 31 p.n.e. wygraną Oktawiana Augusta w bitwie pod Akcjum. Marek Antoniusz ucieka wraz z Kleopatrą do Egiptu. W Aleksandrii w 30 roku p.n.e. oboje popełniają samobójstwo.
3. Cesarstwo
a) Pryncypat Oktawiana Augusta
W roku 27 p.n.e. ostatecznie pierwszym cesarzem został Oktawian. Ustalił on pryncypat, czyli formę rządów zapewniającą cesarzowi pełnię władzy a jednocześnie zachowującą pozory dalszego trwania republiki. Miał tytuł Augusta (wywyższony przez bóstwo) nadany przez senat oraz tytuł cezara po Juliuszu Cezarze. Reformy Oktawiana: zniósł zgromadzenie, zachował urzędy ukształtowane za czasów republiki, utworzył stałą i zawodową armię, utworzył wojska policyjne do obrony cesarza i zapewnienia porządku w mieście. Oktawian zmarł w roku 14.
b) Czasy cesarza Nerona
W latach 54 - 68 w cesarstwie rzymskim rządził cesarz Neron.
Wyprawa po bursztyn
Podczas panowania Nerona została wyprowadzona ekspedycja która miała dążyć do pozyskania jak największej ilości bursztynów i rozsławienia imiona "Neron". Wyprawa wyruszyła z Karnutum przez Kaszuby, Wielkopolskę, Kujawy aż do Morza Bałtyckiego. Barbarzyńcy wiedzieli o tej wyprawie i w drodze powrotnej chcieli odebrać im ich łupy. Wyprawa zakończyła się pełnym sukcesem.
Podpalenie Rzymu
W roku 64 Neron zlecił podpalenie Rzymu. O podpalenie Rzymu Neron posądził chrześcijan i rozpoczął krwawe ich prześladowanie. Cesarz odbudował miasto.
c) Kultura i technika Rzymian
Literatura
Największymi poetami rzymskimi byli:
Wergiliusz, dzieło "Eneida"
Horacy, dzieło "Carmina"
Owidiusz, dzieło "Przemiany"
Inną dziedziną było oratorstwo, czyli sztuka pięknej wymowy. Największym oratorem był Marek Cycera.
Rzymianie często także zajmowali się historia i historiografią
Prawo
W V wieku p.n.e. powstał pierwszy zbiór praw rzymskich zwany prawem XII tablic. Rozwijanie prawa należało do jurysprudencji, którzy świetnie je znali. Na początku VI wieku cesarz Justynian nakazał spisać wszystkie ustanowione prawa tworząc Kodeks Justyniana. Niektóre pojęcia zostały sprecyzowane i przetrwały do dnia dzisiejszego.
Budownictwo
Do budowy Rzymianie wykorzystywali cegłę i beton. Aby dostarczyć wodę do miasta budowano akwedukty, a w miastach istniała kanalizacja. Rzymianie mieli specjalnie utwardzone, kamienne drogi, które ułatwiały transport. W centrum miasta znajdowało się plac zwany forum. Skupiało się tam życie miejskie. W miastach budowano także termy, czyli łaźnie amfiteatry, teatry i świątynie.
d) Pierwsi chrześcijanie
Jezus nazywał siebie Mesjaszem, Chrystusem i Pomazańcem. Krytykował on stosowane nauki kultu żydowskiego, natomiast przedstawiał obraz Boga, który kocha wszystkich ludzi, głosił zbawienie, gwarantował równość i sprawiedliwość w Królestwie Niebieskim. Pierwszymi chrześcijanami stali się Apostołowie, którzy zostali wybrani przez Jezusa do głoszenia nauk Jezusa. Początkowo Jezus i Apostołowie kierowali soje nauczania tylko do Żydów, ponieważ byli oni narodem wybranym. Popularność nauki Jezusa spowodowała konflikt z przywódcami religijnymi narodu żydowskiego współpracującymi z Rzymem. Przekonali oni rzymskiego namiestnika Judei, Poncjusza Piłata, który skazał Jezusa na ukrzyżowanie. Został on ukrzyżowany około 30 roku. Życie Jezusa zostało spisane po jego śmierci przez Apostołów w Ewangelii. Aby przyjąć nawą religię trzeba było stać się Żydem. Paweł z Tarsu usunął tą przeszkodę, a religia stała się bardziej popularna. Chrześcijanie odmawiali uczestnictwa w kulcie państwowym, dlatego byli prześladowani Winili ich za wszystkie nieszczęścia. Panowała ogólna niechęć do zasad ogłoszonych przez chrześcijan. Na początku IV wieku Konstantyn Wielki uznał, że chrześcijanie mają takie same prawa jak wyznawcy innych religii, a w 392 roku Teozjusz Wielki uczynił chrześcijaństwo religią panującą.
e) Podział Cesarstwa Rzymskiego
Ostatecznego podziału cesarstwa rzymskiego na cesarstwo zachodniorzymskie i wschodniorzymskie dokonał Teodozjusz Wielki w 395 roku. Umierając podzielił imperium pomiędzy swoich dwóch synów. Stolicą cesarstwa wschodniorzymskiego stał się Konstantynopol, a stolicą cesarstwa zachodniorzymskiego pozostał Rzym.
f) Wędrówki Barbarzyńców
W IV wieku z dalekiej Azji na tereny nad Morzem Czarnym przybyli Hunowie. Po drodze rozbili państwo Gotów, podporządkowali sobie Ostrogotów oraz zepchnęli Wizygotów na tereny cesarstwa. Wizygoci weszli do południowej Gali, gdzie stworzyli własne państwo. Ostrogoci wynieśli się ze swych starych siedzib na tereny w północno - wschodniej część Półwyspu Bałkańskiego. Hunowie szli coraz bardziej na zachód. W 406 roku Wandalowie, Swebowie, Alamanowie, Burgundowie i Alanowie przeszli przez Ren na tereny cesarstwa. Wandalowie zajęli tereny Hiszpanii, a Swebowie i Alanowie usadowili się na terenach północnej Hiszpanii. Alamanowie i Burgundowie osiedlili się w centralnej Galii. W 429 roku władca Afryki zdecydował się na sprowadzenie Wandalów do Afryki, aby bronić swojej pozycji. Wandalowie szybko zajęli Kartaginę, gdzie stworzyli własne państwo. Następnie podporządkowali sobie Sardynię, Korsykę, Sycylię i Baleary. Tereny Hiszpanii zajęli Wizygoci. Frankowie przybyli znad Renu zajęli Północną Galię, a następnie podbili Burgundów i Alamanów. W 450 roku Rzymianie utracili Brytanię na rzecz Sasów i Anglów. Ostatecznie w roku 451został zakończony pochód Hunów po przegranej bitwie na Polach Katalaunijskich.
g) Upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego
Gdy władzę w Rzymie objął cesarz Neptos dowództwo w armii powierzył Orestesowi. Orestes zdetronizował Neptosa, a na tronie osadził swego syna Augustulusa Romulusa. Nawy cesarz nie miał pieniędzy by wypłacić żołd najemnikom germańskim. W armii wybuch bunt. Nowym władcą Rzymu został okrzyknięty Odoaker, który zdetronizował Augustulusa Romulusa w roku 476.
h) Organizacja Kościoła chrześcijańskiego
Prowincje rzymskie były podzielone na gminy, czyli wspólnoty wyznawców chrześcijaństwa. Naczelnikiem gminy był biskup. Biskupem stolicy prowincji nazywamy arcybiskupem lub metropolitą. Biskupi zbierali się na synodach, czyli zjazdach biskupów prowincji lub soborach, czyli zjazdach biskupów a całego świata chrześcijańskiego. Biskupem Rzymu był papież. Do jego zadań należało zatwierdzanie kardynałów na kościelne godności, rozstrzyganie wątpliwości religijnych i podejmowanie decyzji w sprawach organizacyjnych. Biskupem Konstantynopola był patryjarcha. Podlegał on cesarzowi wszchodniorzymskiego. W cesarstwie zachodniorzymskim zapanował katolicyzm, a w cesarstwie wschodniorzymskim prawosławie.
i) Klasztory
Ludzie którzy poświęcali swój majątek i rodzinę by znaleźć się bliżej Boga i wstępowali do klasztoru stawali się mnichami. Reguły dla mnichów żyjących w klasztorze stworzył święty Benedykt dla klasztoru w Monte Casino:
wyrzeczenie się majątku
posłuszeństwo wobec opata
codzienna praca
opieka nad chorymi i sierotami
historian.4pl.pl
1
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
EPOKI, starozytnosc, Historię literatury starożytnej Grecji zwykło się zamykać w przedziale pomiędzy
EPOKI, starozytnosc, Historię literatury starożytnej Grecji zwykło się zamykać w przedziale pomiędzy
Periodyzacja epoki starożytnej
Koncepcja szczęścia w filozofii w odniesieniu do epoki starożytnej, Pedagogika notatki
j polski charakterystyka epoki starozytnosc
pytania do powtórzenia wiadomości o starozytności, Epoki literackie
Starożytność - mitologia, !!! Materiały edukacyjne, Matura z polskiego - epoki literackie
Starożytni Rzymianie osiągnęli wiele dziedzinie kultury
celtowie, STAROŻYTNOŚĆ, ARCHEOLOGIA EPOKI ŻELAZA
mity rodzaje, Język polski, Epoki literackie - opracowanie, Starożytność
Starożytność – najważniejsi twórcy greccy i rzymscy, !!! Materiały edukacyjne, Matura z polskiego -
okres rzymski i wczesna faza wedrowek, STAROŻYTNOŚĆ, ARCHEOLOGIA EPOKI ŻELAZA
STAROŻYTNOŚĆ OPRACOWANIE EPOKI
1434 spuścizna sztuki romantycznej omówienie podstawowych?ch epoki na podstawie różnych dziedzin szt
Starożytność - wprowadzenie, !!! Materiały edukacyjne, Matura z polskiego - epoki literackie
Starożytność w pigułce, Do Matury, J. Polski, Epoki literackie
STYLE JACOBSTAHLA, STAROŻYTNOŚĆ, ARCHEOLOGIA EPOKI ŻELAZA
Filozofia doby antyku, Język polski, Epoki literackie - opracowanie, Starożytność
Historia filozofii starożytnej, Wprowadzenie do filozofii epoki hellenistycznej, Wprowadzenie do fil
więcej podobnych podstron