1.Antyk jest pierwszą epoką w dziejach kultury i zarazem epoką najdłuższą. W czasach antyku uformowały się kanony literatury, sztuki i kultury europejskiej, do których odwoływały się wszystkie kolejne epoki.

2.Biblia dzieli się na Stary i Nowy Testament. Judaizm uznaje tylko Stary Testament, chrześcijaństwo również Nowy Testament. Stary Testament składa się z 46 ksiąg, wśród których można wyróżnić kilka typów:

# księgi historyczne (np. Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb),

# księgi dydaktyczne (np. Hioba, Psalmów, Przypowieści, Eklezjasta),

# księgi prorockie (np. Izajasza, Jeremiasza, Jonasza).

W skład Nowego Testamentu wchodzi 27 ksiąg, a wśród nich:

# 4 ewangelie (opisują życie, nauczanie, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa),

# Dzieje Apostolskie (opisują działalność apostołów po zmartwychwstaniu i wniebowstąpieniu Jezusa),

# listy (zawierają wskazówki dla nowopowstających wspólnot chrześcijańskich),

# Apokalipsa św. Jana.

c) przypowieści biblijne-

Najlepszym przykładem przedstawiającym uniwersalne wartości jest przypowieść„O miłosiernym Samarytaninie”. Przedstawia człowieka , który nie przeszedł obojętnie obok potrzebującego, zaopiekował się nim i zapewnił dach nad głową. Jest on wzorem cenionej przez wszystkie wieki postawy miłosierdzia i litości. Samarytanin wie , że miłość bliźniego wyraża się w trosce o dobro drugiego człowieka oraz w poświęceniu się dla niego.

Kolejnym nośnikiem uniwersalnych wartości jest „Przypowieści o synumarnotrawnym”. Historia ta ukazuje sytuację pomiędzy ojcem i jego dwoma snami .Jeden z synów chcąc się usamodzielnić postanawia , ku przestrogom ojca opuścić rodzinny dom uważając , że w ten sposób stanie się dorosłym, doświadczonym i odpowiedzialnym człowiekiem. Jego próba usamodzielnienia kończy się gdy przepuszcza cały majątek podarowany przez ojca na nową drogę życia. Brak środków finansowych wymusza na nim powrót w rodzinne strony. Ojciec radując się z powrotu syna wydaje na jego cześć ucztę, która ma obwieścić wszystkim radość ojca. Starszy syn był rozczarowany reakcją ojca, nie rozumiał zadowolenia jakie wyraził z powrotu brata .

Księga Hioba ukazuje, że cierpienie jest nieodzowną częścią życia każdego człowieka i nie można od niego uciec. Ból i przeżyte nieszczęścia wzbogacają człowieka i pozwalają zrozumieć sens istnienia. Okazuje się, że wyroki boskie są niezbadanie i ludzki umysł nie jest w stanie ich pojąć. Hiob jest tutaj wzorem, z którego powinniśmy czerpać siły by przezwyciężać wszelkie trudności i pokonywać przeszkody, które stawia na naszej drodze Bóg , gdyż wszystko co na nas zsyła ma nas czegoś nauczyć.

e) miłość człowieka najważniejszym przesłaniem Nowego Testamentu

Najważniejszym jednak przesłaniem, zwłaszcza Nowego Testamentu, jest miłość człowieka do Boga i człowieka do człowieka, która jest fundamentem wszelkiego dobra. Do jednej z przypowieści ewangelicznych nawiązuje chociażby obraz Rembrandta Krajobraz z miłosiernym samarytaninem.

Literatura i sztuka późniejszych epok pełnymi garściami czerpała z wartości ukazywanych przez Biblię. I tak choć wiele pouczeń z literatury parenetycznej średniowiecza uległo już dezaktualizacji, jednak są treści, które i dziś nie pozostały nam obce. Miłość do świata, poczucie więzi z przyrodą, wiara radosna i postawa człowieka szczęśliwego, cieszącego się życiem

3. Archetypami postaw ludzkich są w mitach:

Dedal - wzór człowieka rozważnego, poważnego, doświadczonego. Realista. Wynalazca. Uosabia tęsknotę za ojczyzną, pragnienie niezależności.

Ikar - człowiek przełamujący granice za wysoką cenę - z jednej strony; człowiek lekkomyślny, łatwo upajający się swobodą - z drugiej....

Edyp - postać mityczna symbolizująca przewrotność losu, tragiczną ironię. W micie zabił swego ojca i ożenił się ze swoją matką - nie wiedząc o tym.

Herakles - symbol odwiecznego snu o potędze, marzeń człowieka, by być silnym i szlachetnym jak bogowie.

Kasandra - archetyp złej wieszczki, zwiastującej katastrofy i nieszczęścia.

Niobe - archetyp cierpiącej matki. Niobe, żona Tantala szczyciła się siedmioma synami i siedmioma córkami, bogowie zabili wszystkie jej dzieci. (Parandowski natomiast za pierwszą mater dolorosa uznaje Demeter, gdy ta cierpiała po stracie córki do tego stopnia, że przybrała postać żebraczki).

Orfeusz - boski muzyk i wierny mąż, który po swoją żonę zszedł do Tartaru, gdzie wzruszył Hadesa swoim śpiewem; archetyp wirtuoza, artysty, mistrza, gotowego poświęcić wszystko dla ocalenia małżonki.

Prometeusz - archetyp buntownika, dobroczyńcy, altruisty. Chrystus został także nazwany Prometeuszem, ponieważ, będąc Bogiem, poświęcił życie z miłości do ludzi.

Syzyf - archetyp człowieka, którego ciężka i wyczerpująca praca nie daje żadnych efektów, jest bezowocna.

Narcyz - mitologiczny piękniś, który zakochał się we własnym odbiciu i został zamieniony w kwiat; archetyp człowieka zakochanego w sobie, egosity, skupionego tylko na własnych potrzebach.

Pigmalion - mityczny rzeźbiarz, który zakochał się w swoim dziele (Galatei) i ożywił je mocą miłości; archetyp artysty stwarzającego rzeczy niezwykłe, zakochanego w swym dziele.

Penelopa - żona Odyseusza, czekała na niego bardzo długo; archetyp wiernej żony, czekającej niestrudzenie na swego męża.

Mitologiczne toposy to:

Chaos - nieporządek, zamieszanie, olbrzymi nieład.

Olimp - miejsce dla wybranych, elita.

Parnas - w mitologii siedziba muz, oznacza siedzibę artystów.

Labirynt - w mitologii budowla Dedala, siedziba Minotaura; współcześnie: miejsce, z którego nie da się wyjść.

Hades - zaświaty (kraina zmarłych)....

Tartar - piekło, miejsce potępieńców.

Pola Elizejskie, Wyspy Szczęśliwe - raj, kraina szczęśliwości.

Arkadia - kraina starożytnej Grecji w środkowej części Peloponezu, górzysta i pokryta lasami, zamieszkała przez ubogich i prymitywnych pasterzy. W Antyku uchodziła za pasterską krainę prostoty i szczęśliwości, rodzaj raju, kraina wiecznego dzieciństwa, w której panuje dobro i miłość.

4. Bohaterowie iliady- Hektor i Achilles

Agamemnon

Menelaos -
Patrokles
Odyseusz -
Nestor - starszy wiekiem Grek, służący innym swoją mądrością i radą.
Ajaks, Teukr, Diomedes, Idomeneus.

Trojańczycy:
Priam
Parys (Aleksander)
Helena
Andromacha

Achilles i Hektor są najdzielniejszymi herosami z dwóch walczących ze sobą obozów: Greków i Trojańczyków. Achilles jest synem Peleusa i boginki Tetydy. Jest najwaleczniejszym i najsilniejszym z Greków. Nadludzką siłę zawdzięcza swojej matce, Tetydzie, która, gdy był niemowlęciem, zanurzyła całe jego ciało w Styksie. Zanurzając go w rzece trzymała go za piętę, stąd jest to jedyny słaby punkt Achillesa. Hektor nie mógł poszczycić się boskim pochodzeniem, był za to synem króla. Obaj herosi słynęli z niezwykłego męstwa, piękna, siły i waleczności. Obaj wspaniale walczyli, każdy w obronie swojej ojczyzny, każdy z nich gotów oddać za nią życie....

Achilles słynie ze swojego gniewu, uporu, porywczości i zapalczywości. Najpierw wszedł w konflikt z Agamemnonem, który zabrał mu jego brankę Bryzeidę i urażony dumą postanowił nie uczestniczyć w walkach z Trojańczykami, a nawet skłonił przez matkę Tetydę Zeusa, aby im pomógł. Widać w jego postępowaniu zbytnią pewność siebie i butę. Achilles uważał się za lepszego od innych, szczycił się swoimi możliwościami. Nie był wstanie zrezygnować ze swojego gniewu, z osobistej urazy, dla dobra państwa. Trwał w swym postanowieniu bardzo długo, aż do momentu śmierci swego przyjaciela Patroklesa. To wydarzenie wytrąciło go zupełnie z równowagi, jego gniew był nie do opanowania. Podczas pojedynku z Hektorem, zabójcą swojego przyjaciela, nie okazał wrogowi ani krztyny litości. Mimo próśb Trojańczyka, aby ten nie bezcześcił jego ciała, Achilles z satysfakcją przebija jego kostki, przywiązuje do rydwanu i na oczach zrozpaczonego Priama obwozi dookoła murów miasta. Jest Achilles więc osobą nieopanowaną, mściwą i okrutną.

Hektor jest osobą zdecydowanie bardziej opanowaną niż jego przeciwnik. Stara się nie ulegać emocjom i postępować rozważnie, opanowywać w sobie nienawiść do przeciwników. Mimo że wiedział, jak ogromne niebezpieczeństwo grozi mu podczas pojedynku z Achillesem, postanowił walczyć z nim w momencie, gdy wszyscy inni żołnierze uciekli do miasta. W swoim postępowaniu cechuje się więc honorem i odwagą. Hektor jest również bardzo przywiązany do rodziny - wzruszająca jest scena, w której żegna się ze swoją żoną Andromachą i ich synkiem.

A) cechy eposu na przykładzie „Iliady”

"ILIADA" Homer

 posiada inwokację

 treść utworu nie jest ściśle związana z tytułem

 utwór o tematyce batalistycznej i bohaterskiej

 główny bohater Achilles

 porównania homeryckie

 epitety złożone, zasada mimetyzmu

 utwór niezwykle dojrzały artystycznie

5. Król edyp jako przykład tragedii greckiej-

król Edyp, który, nieświadomie poślubiając swoją matkę, zrealizował dawne proroctwo. Bohater nie ma wyjścia, wypełnia swoje fatum, jego decyzja, niezależnie od jej treści, kończy się porażką. Pochodząca z kazirodczego związku Antygona jest skazana na klęskę, gdyż jej zadaniem jest wybór którejś z dwóch równorzędnych racji. Prawo moralne stoi tu w opozycji do prawa państwowego racji stanu.

 7. Sokrates- Wiara w absolutne znaczenie dobra i cnoty. Sokrates głosił, że cnota starożytne pojęcie oznaczające tężyznę życiową, szlachetność, dzielność) jest dobrem bezwzględnym, czym przeciwstawiał się relatywizmowi . Jest też dobrem najwyższym, o które człowiek winien zabiegać, nie licząc się z niebezpieczeństwami i śmiercią ("Czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę, zaszczyty, a nie o rozum, prawdę i o to, by dusza stała się najlepsza?").

 Tożsamość dobra i wiedzy. Według Sokratesa cnota jest wiedzą ("Jest to jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe i być sprawiedliwym."). Ludzie czynią źle z niewiedzy, czy raczej wiedzy pozornej. Stanowisko takie nazywa się intelektualizmem etycznym. Wynika z niego, że cnoty można się nauczyć, a od nas samych zależy, czy dobro to nabędziemy.

 Wypracowanie metody dochodzenia do prawdy, a tym samym do cnoty: jest nią specjalnego rodzaju dyskusja, zwana dialektyką. W swoich rozmowach z Ateńczykami Sokrates posługiwał się dwiema metodami:

o metoda elenktyczna - sprawdzanie i zbijanie twierdzeń rozmówcy poprzez wyprowadzanie z nich konsekwencji doprowadzających w końcu do tezy absurdalnej lub sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym (aporii);

o metoda maieutyczna (dosł. położnicza) - polega na dopomożeniu uczniowi w uświadomieniu sobie prawdy, którą już posiada, poprzez umiejętne stawianie pytań; metoda ta zakłada, iż każdy człowiek posiada intuicyjną wiedzę o dobru.

 Według świadectwa Arystotelesa Sokrates stosował metodę indukcyjną ustalał definicję np. odwagi, uogólniając i szukając wspólnych cech poszczególnych wypadków odwagi. Ten pogląd nie jest jednak zgodny z innymi poglądami Sokratesa, znanymi nam z pism Ksenofonta i Platona.

Platon- System Platona był próbą rozstrzygnięcia dylematu jaki dręczył filozofów przedplatońskich. Dylemat ten wynikał z rozważań nad znaczeniem pojęcia bytu. Grecy mieli tradycję rozumienia bytu w kategoriach absolutnych, tzn. przyjmowali od czasu Parmenidesa, że coś, co naprawdę "jest" powinno być zawsze i powinno być niezmienne. Jak ujął to Parmenides Byt jest, a niebytu nie ma, czyli coś co jest naprawdę, musi istnieć wiecznie i musi być niezmienne, bo inaczej jest tylko jakimś "pseudobytem", który jest stale zagrożony zmianą lub zniknięciem. Ten pogląd stał w sprzeczności z rzeczywistością obserwowaną zmysłami, która jest pełna zmian i niestabilności.

Podstawą systemu Platona było przyjęcie, że prawdziwy wieczny byt to idee, a rzeczywistość materialna jest jedynie odbiciem wiecznotrwałych, niezmiennych idei. Zdaniem Platona, relacja między światem idei a światem rzeczywistym jest podobna do relacji prawdziwych przedmiotów i ich odbić w mętnym świetle. Wymagało to przyjęcia istnienia swoistego mechanizmu "emanacji" idei w przedmioty materialne. Mechanizm ten jest - zdaniem Platona - niedoskonały; na drodze od idei do przedmiotów materialnych następuje wiele przekłamań, podobnie jak to jest z odbiciem przedmiotów w migotliwym świetle świecy. Wyjaśnia to niekompletność, zmienność i niedoskonałość świata materialnego.

Świat idei Platon wyobrażał sobie niemal "namacalnie". Świat ten składał się z nieskończonej liczby idealnych i doskonałych obiektów, takich jak np. bryły platońskie, które są bardziej "realne" i "rzeczywiste" od przedmiotów materialnych. Obiekty te są "wieczne", co znaczy, że nie były nigdy stworzone, ani nie mogą ulec zniszczeniu. Idee tworzą hierarchię - najwyższą ideą jest idea dobra, obdarzająca inne idee bytem i poznawalnością.

Epikureizm- Celem życia człowieka jest osiągnięcie przyjemności, rozumianej jako nieobecność bólu i niepokoju. Epikur zaleca wstrzemięźliwość. Trzeba odrzucić przyjemności, które mogą sprawić ból cielesny lub niepokój duszy. Ideałem jest osiągnięcie ataraksji czyli spokojne życie bez zamętu i burz. Są dwa sposoby osiągnięcia szczęścia- przez praktykowanie cnoty i życie rozumne, bo najlepszym perzewodnikiem w świecie przyjemności jest rozum. Pragniesz uczynić kogoś szczęśliwym i bogatym nie dawaj mu pieniędzy, lecz raczej ujmij mu potrzeb - pouczał Epikur.

Twórcą tego kierunku myślenia jest Epikur z Samos (ok. 342-271). Rdzeniem jego koncepcji jest etyka. Epikur uważał bowiem, że pytanie o to jak żyć szczęśliwie i przyjemnie jest w życiu każdego najważniejsze.

Epikur dowodzi, że człowiek powinien uwolnić się od lęku, strachu przed śmiercią i trwogi przed bogami. Bogowie są bierni, nie pomagają nam, ale i nie przeszkadzają. O śmierci mówił zaś, że gdy ona jest nas już nie ma, a gdy my żyjemy śmierć nas nie dotyczy. Pamiętaj, że:

 bóstwo nie jest straszne,

 śmierć jest niezawodna,

 to co jest dobre jest łatwe do zdobycia,

 to co jest złe, jest łatwe do zniesienia.

Stoicyzm

Twórcą tego kierunku myślenia był Zenon z Kitionu (ok. 336-264). Bóg jest twórcą wszelkiego bytu. Świat jest więc zaplanowany i celowy. Porządek świata to przeznaczenie. Skoro nie można zmienić świata, to co może zrobić człowiek? Otórz w mocy człowieka jest jego postawa wobec wydarzeń. "Nie usiłuj nakłaniać biegu świata do własnej woli, ale własną wolę do biegu świata, wtedy życie minie ci w przyjemności" (Epiktet).

Celem życia jest osiągnięcie szczęścia. Uniemożliwiają to afekty (uczucia). Ideałem jest więc osiągnięcie apatii, wolności od afektów. Do osiagnięcia szczęścia potrzebna jest także cnota i rozum. Cnoty można się nauczyć, bo siebie można zmienić. Żadne dobra materialne nie mają wpływu na osiągnięcie szczęścia, a więc nie należy się do nich przywiązywać. Zabiegać należy jedynie o dobra wewnętrzne. Szczęśliwy jest bowiem mędrzec, żyjący cnotliwie, nie ulegający emocjom, bogaty wewnętrznie i wolny.

Stoicy byli orędownikami równości społecznej. O niewolnictwie mówili, iż jest przeciw naturze ludzkiej. Stoicką myśl o równości wszystkich wykorzystało później chrześcijaństwo.

Stoicyzm dzielimy na trzy okresy:

o stara szkoła - Zenon z Kition, Kleantes, Chryzyp,

o średnia szkoła - Panaitios, Poseidonios,

o młodsza szkoła - Seneka <http://www.oeiizk.edu.pl/historia/bogdanowicz/seneka.html>, Epiktet (I w. n.e., był wyzwolonym niewolnikiem), Marek Aureliusz (II w. n.e., cesarz rzymski).

szkoła cyników - uczyła ona, że szczęście można osiągnąć przez minimalizację potrzeb. Dążenie do celów unieszczęśliwia. Życie trzeba uprościć. Mając zbyt wygórowane potrzeby odczuwamy większy niedosyt gdy nie możemy ich zaspokoić. To nas unieszczęśliwia. Według tej szkoły żył Diogenes. Był człowiekiem biednym, mieszkał w beczce.