20 XI 2008

Awangarda

1. Krótki zarys teorii awangardy.

2. Początki awangardy w PL.

3. Peiper jako papież awangardy.

4. Przyboś.

5. Pokłosie awangardy.

• 3 modele literatury: romantyczny, klasyczny, awangardowy (autoteliczny - autonomia słowa wobec rzeczywistości)

• Miłosz - biegun neoklasycystyczny; Przyboś - model awangardowy

Ad. 1. - etymologia

• straż przednia - słowo pojawiło się w słownictwie wojskowym

• XVIII/XIX w. - słowo pojawiło sie w polityce (pisma lewicujące) - awangardowy = postępowy, rewolucyjny

• 2 poł. XIX w. - przenika do sztuki malarskiej

• 1874 - Salon Niezależnych w pracowni fotograficznej Feliksa Nadara

• Awangarda literacka konotuje:

• wojskowość (agresywne działania)

• polityczność (wiąże się z teoriami marksistowskimi: wyłamania kultury + natury

• sztuki plastyczne

• Baudelaire, Mallarmé (rezygnacja z opisu rzeczy), Rimbaud

• futuryzm, kubizm, dadaizm, surrealizm

• w PL sformułowania używa po raz I Peiper w „Nowej Sztuce” (1922) w artykule Nowa poezja w Hiszpanii

• przekonanie, że żyjemy w zasadniczej zmianie cywilizacyjnej (mit rewolucji - nagle coś się zmieniło, świat błyskawicznie zmienił formę na naszych oczach, w ciągu 1 pokolenia)

• awangarda jako sztuka: nowe czasy domagają się nowej sztuki („zmieniła się skóra świata” - Peiper)

• bunt, nowatorstwo, aktywizm, antytradycjonalizm, autonomia sztuki - nie odzwierciedlać rzeczywistości, ale ją współtworzyć

• rozróżnienie - bunt wobec zastanej rzeczywistości i 2 wyjścia:

• akceptacja nowej rzeczywistości - prezentyzm Awangardy krakowskiej

• ucieczka do prymitywu, do źródeł kultury, np. do kultury afrykańskiej (ekspresjoniści, futuryści)

• awangarda zrywa z tym, co konwencjonalne, tradycyjne

• zrywa z tradycyjnym ułożeniem wierszy (krótki, długi, krótki, długi) - różnica z wierszem klasycystycznym

• zerwanie z rymem

• cechy awangardy:

• literatura + seria około pozaliteracka

• grupowość - tworzymy razem

• postulatywność - twórczość poetycka poprzedzona manifestami

• teoretyzm

• lewicowość poglądów

• przekraczanie granic między życiem a literaturą

Ad. 2. - początki awangardy w PL

• przed wojną Jerzy Jankowski

• 1918 - początki futuryzmu

• utwory futurystów mieszczą się w awangardyzmie

• Aleksander Wat, Mój wiek - pamiętnik

EKSPRESJONIZM:

• 1917-22

• patronat: Przybyszewski

• Zenon Kosidowski, Witold Hulewicz

• Poznań, pismo „Zdrój”

• naga dusza, kontakt z Absolutem, wyrażanie siebie - nawiązanie do Młodej PL

Ad. 3. - Peiper - papież awangardy

• 3 V 1891, Kraków - 10 XI 1969, W-wa

• zasymilowany Żyd

• większą część wojny spędził w Hiszpanii, tam poznał założenia awangardy

• przyjechał do Krakowa

• aktywny w czasie „Zwrotnicy”:

• 1922-23 - I seria w Krakowie (pełnił wszystkie funkcje, od redaktora po kolportera). Publikują: Witkacy, Brzękowski; rozbrat z futuryzmem

• 1926-27 - II seria, publikują: Przyboś, Kurek, Brzękowski

• po wojnie - twórca teorii kina, krytyk filmowy

• poezja wg Peipera:

• jako budowa (konstruktywizm - tworzenie świadome, poddane rygorowi)

• tworzenie pięknych zdań

• metafory przetwarzające rzeczywistość

• kultura = zrywanie z naturą

• hasło: poezja - uścisk z teraźniejszością (reagowanie na zmiany cywilizacyjne)

• zerwanie z romantyzmem (bezpośredniość uczuć, ludowość), klasycyzmem jako klasycyzmem

• hasło buntu zostało romantyczne

• wynalazczość słowa - słowo ma się dziwić słowu

• poetyka awangardy:

• maksimum treści, minimum słów

• śmiała metafora- tworzenie pięknych zdań

• oryginalność dzieła

• układ rozkwitania: I wiersz stanowi ramę kompozycyjną (poemat rozkwitający), m.in. wiersze: Kwiat ulicy, Erotyk (I wiersz zarysowuje semantykę, reszta jest dopowiedzeniem, od apoteozy do degradacji)

• Peiper przekłada język poznania na język poezji

• na język poezji przekładał nowe osiągnięcia

• awangarda nie zrywa z uczuciem, ale z bezpośredniością uczucia; wiersz pozwala dotrzeć do uczuć, a nie je o3mać (pseudonimizacja)

• zakres problematyczny:

• 3M - nie chodzi o 3 zakresy tematyczne

• w praktyce: awangarda nie zrywała z mimetyzmem (mimesis - sztuka, która naśladuje cywilizację)

• tak rozumiana poezja miała ch-r perswazyjny - miała tworzyć cywilizację socjalistyczną

• zmiana sztuki ma tworzyć nowego człowieka, nową świadomość

• poezja ma oddziaływać przez formę, nie tematykę

• po wojnie - twórca teorii kina, krytyk filmowy

Ad. 4. - Przyboś.

• wg Sandauera - byłby wielkim poetą, gdyby nie był Przybosiem

• ur. się k. Rzeszowa

• związany z awangardą w czasie II serii „Zwrotnicy” (2 tomy wierszy)

• Do robotnicy:

• trochę jak pochwała trudu robotniczego - socrealistyczny

• znak analogii pomiędzy trudem robotniczym a poezją, poetyckością

• praca odhumanizowana

• człowiek = trybik w tłumie, funkcjonalna maszyna

• kiedy człowiek zatraca się w pracy, ale i w tłumie - wtedy Przyboś to popiera

• człowiek = homo faber

• człowiek jest działaniem

• przejście do tematyki wiejskiej (Równanie serca)

• stosunek do słowa

• nowoczesność poezji

• podmiot jest kreatorem, demiurgiem poezji

• opisuje nieustannie stwarzający się świat

• poezja ma wyrażać to, co wyrażalne

• motyw koła, okręgu

• kreatywność poezji: metafora łączy abstrakcyjne z konkretnym

• szereg figur eksplozywnych (eksploduje na naszych oczach)

• początek wertykalny odwrócony - świat „do góry nogami”

• twórczość wyłamuje się z żelaznych teorii

• dążąc do jednoznacznego idzie w wieloznaczne

• katastrofizm radosny: odwrócenie porządku, ale z zapowiedzią czegoś nowego, radosnego

• odejście do młodzieńczego rozkwitania

• teksty wprost erotyczne

• problematyka nierówności społecznej

• maksymalizuje słowa, składnia wyliczeniowa: anafory, peryfrazy

CZASOPISMA AWANGARDOWE:

• „a.r.”

• „Sztuka Współczesna”

• „Linie”

• po części awangardowe, ale i lewicujące

• upadały z powodów finansowych

• nie miały takiego zaplecza jak „Wiadomości Literackie”

Ad. 5. - co pozostało?

• wpływ na literaturę bezpośrednio po II wś.

• patronuje Różewiczowi i Białoszewskiemu

• twórczość awangardowa wpleciona w nurt socrealistyczny (doktryna), ale praktyka nawiązuje do realizmu XIX-w.

• razem z Jastrunem po odwilży 1956 chciał stworzyć pismo „Europa”, ale nie ukazał się ani 1 nr (chciał, by czytano w nim utwory zachodnich autorów)

• negował wiele zjawisk awangardowych, które uznajemy jako awangardowe

• Przyboś zaangażowany politycznie

• sztuka współtworzy, jest zaangażowana

• poezja ma kreować, kształtować społeczeństwo

• sztuka to zadanie stawiane przed odbiorcą

• sztuka ideologiczna - opowiadająca się po którejś stronie

Dosł. tłumaczenie z łac.: człowiek zręczny, majster. Jest to pojęcie z antropologii, oznaczające człowieka wytwórcę, twórcę, człowieka pracy. Przeciwstawiany homo ludens (człowiekowi zabawy) i deus faber (Bogu twórcy).

2

---