H. Sęk, Psychologia kliniczna, r.8;

Kierunki egzystencjalno-humanistyczne w psychologii klinicznej.

I. Podstawowe założenia orientacji fenomenologicznej i egzystencjalno-humanistycznej:

• człowiek w centrum,

• zjawiska psychiczne są ujmowane subiektywistycznie,

• poznanie świata, człowieka możliwe tylko drogą poznania subiektywnego świata

jednostki.

- poznanie ejdetyczne: poznanie i samopoznanie wychodzi od ludzkiego samodoświadczania;

- zdrowie: założony ideał człowieka, do którego ludzie powinni dążyć.

II. Psychologia egzystencjalna, logo terapia, logo teoria:

- Victor Frankl; (gr) logo = sens,

- Sens i potrzeba sensu wiążę się z pierwotnym ukierunkowaniem człowieka na świat wartości.

- Wola sensu i rozumienie celu jako najważniejsze pragnienie człowieka.

- Człowiek to istota intencjonalna, zdolna do niezależnych decyzji i odpowiedzialna za te decyzje.

- W procesie poznania siebie ważna jest analiza egzystencjalna, czyli odkrywanie sposobu nadawania znaczenia wydarzeniom życia.

- Zdrowy człowiek jest zdolny do realizacji potrzeby sensu, a ostatecznym sensem istnienia człowieka jest transcendencja. Człowiek taki jest twórczy, wolny, otwarty.

- Poczucie sensu pozwala przetrwać ekstremalne obciążenia.

- Zaburzenia pojawiają się, gdy człowiekowi brak świadomości potrzeby sensu i frustracji w realizacji tej potrzeby.

- frustracja egzystencjalna: powstaje, gdy człowiek traci poczucie sensu swojego istnienia (może być przyczyną zaburzeń nerwicowych, myśli samobójczych).

- logoterapia: ma zastosowanie jako metoda poradnictwa życiowego i zapobiegania patologii; zmierza do pogłębiania samoświadomości.

- Wyodrębnianie wartości twórczych (praca, tworzenie), wartości doznaniowych (kontakt ze sztuką, miłość), wartości postawy są ważne w sytuacjach straty, czy nieuleczalnej choroby.

- technika paradoksalnej intencji: polega na wzbudzaniu wyobrażenia tego, czego pacjent najbardziej się boi (np. w nerwicach).

- technika de refleksji: jej celem jest odwrócenie uwagi od własnych doznań i pragnień, zwłaszcza tych problemowych (stosowana w nadmiernej koncentracji na Ja i hiperself).

III. Psychologia humanistyczna, a psychologia kliniczna:

- Psychologia humanistyczna w latach 60-tych XX wieku - ruch na rzecz obrony indywidualności człowieka i jego potencjałów.

KONCEPCJA ZDROWIA I SAMOREALIZACJI /A. Maslow/:

- hierarchia potrzeb;

- zdrowie: proces rozwoju w kierunku pełni człowieczeństwa, poznanie własnych potencjałów i realizowanie ich. Jest to długotrwały proces samorealizacji, który integruje funkcjonowanie człowieka w wymiarze intrapsychicznym i w relacji ze światem;

- potencjały zdrowia:

• jasna percepcja rzeczywistości, otwartość na doświadczenie,

• akceptacja siebie i otoczenia,

• spontaniczność, twórczość,

• koncentracja na zadaniu,

• autonomia i niezależność,

• poczucie więzi , zdolność do miłości,

• demokratyczna struktura charakteru, brak uprzedzeń;

- zaburzenia: defekt rozwoju na skutek trwałego niezaspokojenia podstawowych potrzeb bezpieczeństwa i przynależności, uznania i szacunku. Powoduje to zatracenie Ja i poczucie nieautentyczności;

- potrzeby człowieka są naturalne i pozytywne. To kultura utrudnia ich realizację;

- osiągnięcie samorealizacji jest możliwe dopiero w okresie dorosłego życia;

- frustracja powinna polegać na oddziaływaniu na otoczenie blokujące rozwój.

CARL ROGERS /1902-1987/, pojęcie zdrowia, zaburzeń oraz terapii skoncentrowanej na kliencie:

- Doświadczenie tworzy pole fenomenologiczne, które jest potencjalnie dostępne świadomości.

- Podstawową, wrodzoną tendencją organizmu jest dążenie do urzeczywistniania i doskonalenia organizmu.

- wartościowanie organizmiczne: organizm posiada wrodzoną umiejętność do rozpoznawania tego, co jest dla niego dobre i złe;

- Człowiek w toku rozwoju zaczyna różnicować siebie od otoczenia i powstaje pojęcie Ja, pozytywnego obrazu Ja i pozytywnego związku z ludźmi. Jeśli proces ten przebiega dobrze, człowiek jest bezwarunkowo akceptowany to staje się osobą w pełni funkcjonującą (czyli wykorzystuje całe swe doświadczenie do pełnego rozwoju i pożytecznego działania społecznego).

- obraz Ja - tworzy się z doświadczeń dotyczących własnej osoby, stanowi postać, której część świadoma została nazwana koncepcją Ja, na którą składają się:

* ja realne

* ja idealne ich zgodność prowadzi do spójności Ja, która

jest podstawą samoakceptacji i przystosowania;

- zdrowy człowiek: zaspakaja potrzebę uznania ze strony otoczenia i potrzebę samoakceptacji, jest otwarty na własne doświadczenie i posiada spójne pojęcie Ja, jest zdolny do ciągłego rozwoju;

- zaburzenia: pojawiają się na drodze do samorealizacji, gdy:

• otoczenie stosuje warunkową akceptację (kocham cię za coś, spełnienie warunków),

• konflikt - bezpośrednia przyczyna patologii, sprzeczność między naturalnymi tendencjami, a negatywna ocena tych tendencji ze strony otoczenia.

- Konflikt powoduje lęk i człowiek stosuje mechanizmy obronne:

1) niedopuszczenie do świadomości,

2) zniekształcenie w świadomości (racjonalizacja, projekcja);

- W ten sposób powstają w polu fenomenologicznym doświadczenie odszczepione od Ja. Przy głębszych zaburzeniach może dojść do zaprzeczenia pojęcia Ja (osoba zaprzecza swoje tożsamości lub przyjmuje pojęcie urojone).

- Terapia skoncentrowana na kliencie:

• autentyczność i wewnętrzna zgodność /terapeuta jest sam wewnętrznie spójny, akceptuje swoje doświadczenia/,

• zdolność do empatii i spojrzenia na problemy klienta z jego punktu widzenia /zdolność do odzwierciedlania przeżyć klienta/,

• bezwarunkowe pozytywne odniesienie do klienta /okazywanie pełnego szacunku dla osoby, bez oceny zachowania w kategoriach dobry/zły/,

• 2 główne procesy zachodzące w procesie terapii:

1. doznawanie niesymbolizowane,

2. samo eksploracja (rozpoznawanie i nazywanie zachodzących procesów i ich symbolizowanie).

TERAPIA GESTALT - Fredericka i Laury Perls:

- F. Perls (1893-1970) - studiował medycynę w Berlinie, asystent Goldsteina, uczestniczył w badaniach nad urazami mózgu. Pozostał pod wpływem psychologii postaci;

- przywiązywał dużą wagę do czasu teraźniejszego;

- motorem ludzkiego działania jest tendencja do samoaktualizacji i swobodnego rozwoju oraz tendencja do zamknięcia postaci, dokończenia spraw;

- osobowość i otoczenie stanowią pole wzajemnych oddziaływań;

- osoba zdrowa w swoim polu życiowym zwraca uwagę na bodźce ważne dla jej tendencji samorealizacji i w pełni uczestniczy w interakcji ze światem, rozpoznaje swoje potrzeby i podejmuje działania;

- świadome doznania tworzą całość, figurę wyodrębniającą się z tła. Całe Ja spontanicznie doświadcza;

- wgląd jest rodzajem świadomego doznania;

- ważne, by zachodziła pełna wymiana pomiędzy jednostką, a otoczeniem;

- zagrożenie dla zdrowia - gdy nieuwolniona energia zostaje w ciele i jest powodem chronicznego napięcia mięśniowego tj. trzymania mięśniowego i może powodować bóle w różnych częściach ciała;

- retrofleksja: zwrócenie energii na siebie zamiast na zewnątrz;

- zaburzenia polegają na zakłóceniach wymiany pomiędzy Ja, a światem np. takim mechanizmem jest introjekcja tj. włączenie do Ja części obcych, niezasymilowanych (poglądów, przekonań) i czynienie siebie odpowiedzialnym za coś, co jest częścią otoczenia;

- projekcja: rzutowanie na świat zewnętrzny cech nieuświadamianych i nieakceptowanych;

- w procesie neurotycznym mamy do czynienia z odrzuceniem własnego Ja i unkaniem kontaktu z własnym doświadczeniem. U osób tych kształtuje się „ja powinnościowe”;

- cel terapii: usunięcie „bloków” napięć, „zafałszowanie” ubytków i dotarcie do autentycznego Ja. Odbywa się to za pomocą:

• badania kontinuum świadomości, poszerzenie świadomości doznaniowej, dotarcie

do potrzeb i pragnień,

• ważny jest też dialog - bazujący na doświadczeniu drugiej osoby, taka jaka ona

jest i na wymianie świadomego doznawania,

• w toku terapii dochodzi do uzależnienia napięć, silnych reakcji emocjonalnych,

zachodzi też proces domykania figur i nie załatwionych spraw,

• istotną rolę odgrywa własna decyzja klientów i ich odpowiedzialność.

INNE PRZYKŁADY PODEJŚCIA NASTAWIONEGO NA OSOBĘ

I FENOMENOLOGICZNĄ METODĘ ANALIZY:

- D. Laing - brytyjski psychiatra, mówi o rozszczepieniu Ja,

- Jego koncepcja wyjaśniająca zaburzenia schizofreniczne mieści się na pograniczu psychologii humanistycznej i ujęć systemowych.

- Oczekiwania i normy społeczne sprawiają, że człowiek, aby nawiązać kontakt z innymi ludźmi musi ukrywać swoje prawdziwe Ja i nakłada maskę.

- człowiek zdrowy jest świadomy tych masek, dociera przez nie do Ja prawdziwego.

- W schizofrenii u podłoża przeżyć patologicznych leży lęk, który powoduje, że Ja fałszywe stanowi odgraniczenie od bolesnych przeżyć. Człowiek ucieka w szaleństwo, doznając rozszczepienia Ja na prawdziwe i fałszywe.

- terapia polega na towarzyszeniu osobom z rozszczepieniem Ja. Bliski kontakt z terapeutą pomaga odzyskać poczucie ontologicznej pewności.

Psychologia narracyjna:

- ludzie rozumieją siebie i innych za pośrednictwem języka. Znaczenie i interpretacja mają największą wagę.

---