Podejście humanistyczno-
egzystencjalne
Podejście humanistyczne - Rogers, Perls,
Whitaker, Malone w USA.
Podejście egzystencjalne - Binswanger, Boss,
May w Europie
Podejście humanistyczno-
egzystencjalne
Podejście humanistyczne - Rogers, Perls,
Whitaker, Malone w USA.
Podejście egzystencjalne - Binswanger, Boss,
May w Europie
Źródła w filozofii
Nawiązuje do koncepcji filozoficznych fenomenologii,
egzystencjalizmu, personalizmu
Nastawione na doświadczenie emocjonalne, które jest
traktowane jako droga do zmiany
Zakłada, że człowiek ma wrodzony instynkt do rozwoju i
dąży do samaktualizacji.
■ Gdy naturalny proces wzrostu i dojrzewania jest
zahamowany, powstają zaburzenia psychiczne
Koncepcja powstawania problemów emocjonalnych –
Rogers
1. Rodzice pewne doświadczenia organizmu akceptują u dziecka, pewne odrzucają. Np. nie akceptują złości.
2. Dziecko ma potrzebę szacunku wobec siebie
3. Uczy się szanować siebie za te doświadczenia, za które otrzymuje akceptację od rodziców i odrzucać te,
które rodzice odrzucają.
4. Doświadczenia nie akceptowane zniekształca lub usuwa ze świadomości
Np. Jeśli rodzice nie akceptują złości, dziecko nie odczuwa złości, a gdy się złości nie uzmysławia sobie tego, ale np.
czuje ból głowy.
5. Odczuwa lęk przed uzmysłowieniem sobie, że odczuwa to, czego rodzice nie akceptują, bo zagraża to
utratą szacunku dla siebie.
Doświadczenie złości jest niespójne z koncepcją siebie. „Nigdy się nie złoszczę” powstałą w wyniku przekazu: ”mama
lubi tylko grzeczne dzieci”
7. Niespójność między koncepcją siebie i odrzuconym doświadczeniem organizmu jest duża = obrona
zniekształcająca lub wypierająca ze świadomości odrzucone doświadczenie organizmu nie działa
wystarczająco skutecznie.
Człowiek uświadamia sobie, że jest naprawdę inny niż stara się być
Np. Doświadczenie złości pojawia się w świadomości
Czuje lęk przed utratą koncepcji siebie i szacunku wobec siebie.
8. Następuje załamanie i dezorgnizacja osobowości, ponieważ życie było zorganizowane wokół koncepcji
siebie.
Wtedy zgłasza się do terapii z powodu załamania, złego funkcjonowania, cierpienia spowodowanego
objawami.
Jakieś zdarzenie wywołuje wyparte doświadczenie. Np. wobec kogoś odrzucającego doświadczenie złości ktoś inny
zachowuje się lekceważąco. Np. Ktoś odrzucający egoizm i przekonany, że żyje dla innych, poświęcając się dla nich,
odkrywa, że robi to w celu zdobycia sławy.
Koncepcja leczenia
Rogers
Relacja terapeutyczna - warunki konieczne i wystarczające do
rozwoju
Relacja klient-terapeuta narzędziem oddziaływania: terapeuta
tworzy warunki konieczne i wystarczające do rozwoju klienta
1. Autentyczność. Jest świadomy własnych doświadczeń organizmu;
wyraża własne uczucia w danym momencie
(realizacja tego postulatu w praktyce - minimalne ujawnianie informacji o
sobie; nie oszukuje).
2. Doświadcza bezwarunkowej akceptacji i szacunku dla klienta.
3. Wyraża adekwatne zrozumienie dla stanu wewnętrznego klienta
Pokazuje w ten sposób, że zna klienta i akceptuje takim jaki jest.
Klient doświadcza korektywnego doświadczenienia emocjonalnego.
Klient spodziewa się ze strony terapeuty odrzucenia, nieakceptowanych
doświadczeń organizmu. Np. złości. A doświadcza akceptacji.
Klient uczy się akceptować siebie.
Skoro terapeuta akceptuje doświadczenia, które on odrzucił, to i on może je
zaakceptować.
fun
Koncepcja leczenia
Rogers
Techniki psychoterapeutyczne
CEL TERAPII
Zwiększenie spójności między jednostronną koncepcją siebie i doświadczeniami
organizmu.
1. Drogą uświadomienia, że istnieją odrzucone doświadczenia organizmu.
2. I korekcyjnego doświadczenia emocjonalnego w relacji terapeutycznej
CECHY PROCESU TERAPII
Niedyrektywność terapeuty – (Pacjent wyznacza temat rozmowy i czas terapii).
TECHNIKI
1. Koncentrowanie klienta na uczuciach;
Cokolwiek jest tematem rozmowy, terapeuta kieruje uwagę klienta na emocje.
2. Odzwierciedlanie uczuć w wypowiedziach klienta;
Terapeuta odzwierciedla istotę doświadczenia organizmu, o którym klient mówi
niebezpośrednio. Np. „rozumiem, że w związku z tym czujesz smutek”.
3. Parafrazowanie wypowiedzi klienta dotyczących uczuć;
4. Terapeuta dzieli się własnymi odczuciami.
Np. „gdy mówisz o tym, ja odczuwam smutek.
5. Zachęcanie klienta do przyjęcia odpowiedzialności za własne uczucia i
zachowania.
Przykłady technik
Rogers
parafrazowanie i odzwierciedlanie
Odpowiedź rozumiejąca polega na powtórzeniu komunikatu nadawcy w innych słowach. Bez
zmiany znaczenia.
1. jest bodźcem do rozwijania myśli i badania uczuć i rozpoznania znaczenia swoich uczuć u nadawcy
2. Wyraża zainteresowanie osobą nadawcy
3. Sygnał, ze dokładnie się rozumie nadawcę
4. Odbiorca rozumie problem nadawcy z jego punktu widzenia
PARAFRAZOWANIE
Martwisz się tym, ze nienawidzisz swojego ojca bez powodu i zarazem masz poczucie grzechu z
powodu swoich uczuć
Myślisz, że ona cię wykorzystała i to cię złości
Myślisz, że nie jesteś jej wart i martwi cię to
Zazdrościsz siostrze bo nie możesz jej dorównać i masz poczucie winy bo ja kochasz.
ODZWIERCIEDLANIE
Czy słusznie mi się wydaje, że jesteś rozczarowany tym, że nikt nie zareagował na twoja
propozycję?
Czy dobrze rozumiem,że rozłościło cię to, co on powiedział?
Mam wrażenie, że sprawiło ci to przykrość.
Nie jestem pewien, czy to co powiedziałeś oznacza, że matki uwaga zraniła cię, rozdrażniła, czy
speszyła.
Interwencja krótkoterminowa –wymogiem czasów obecnych
Główna zasługa Rogersa
■ Rogers stworzył wzorzec relacji terapeutycznej (Presbury i in., 2002). Dobra relacja jest
podstawą leczenia - Pacjent musi wierzyć w technikę i w terapeutę, aby oddziaływanie
było skuteczne.
Zmiany w modelu terapii stworzonym przez Rogersa
Jak reprezentanci terapii skoncentrowanej na osobie pracują dzisiaj w kontekście
ograniczeń czasowych/ finansowych ?
■Na początku terapii jest określony cel terapii przez klienta. (Klient jest przy tym
świadomy, że cel może być tymczasowy i może się zmienić w procesie terapii)
■ Stosowana jest grupowa terapia. Uczy się członków grupy okazywać sobie nawzajem
bezwarunkowo pozytywne odnoszenie się (Page i in., 2002).
■ Informowanie klienta o ograniczeniach czasowych jest traktowane jako autentyczność
terapeuty.
■ W przypadku pracy w służbie zdrowia i ciężkich przypadków potrzebna jest diagnoza
psychiatryczna. Praktycy dostosowują się do wymogów, chociaż jest sprzeczne z
założeniami modelu Rogersa.
■ Klienci bez motywacji, aby rozwijać się przez psychoterapię nie są kandydatami do
terapii skoncentrowanej na osobie.
Terapia ekspresyjno-wspierająca w kontrolowaniu skutków
ubocznych raka piersi
Skuteczność potwierdzona w badaniach z użyciem grupy
kontrolnej
1. ekspresja reakcji emocjonalnych związanych z chorobą, jak lęk przed
śmiercią, żal związany ze stratą;
2. tworzeniu wspierających relacji wśród uczestników grupy
3. wykorzystywanie doświadczeń związanych z chorobą w pomaganiu innym w
podobnym położeniu i ich rodzinom.
4. szkolenie specyficznych umiejętności radzenia sobie z chorobą, jak autohipnoza i
techniki pomocne w radzeniu sobie z bólem i fizycznymi objawami, np. z efektami
ubocznymi chemioterapii lub radioterapii, jak również asertywności wobec
personelu medycznego.
Badania = pacjentki z rozpoznaniem raka piersi w zaawansowanym stadium (Spiegel,
Bloom, Yalom 1981).
Efekty = Poprawa nastroju, mniej lęku; mniej doznań bólowych i
cierpienia.
badania kontrolne (Spiegel, Bloom, Kraemer, Gottheil 1989) Po 10 latach
przeprowadzono
Pacjentki uczestniczące w terapii żyły przeciętnie o 18 miesięcy dłużej niż
osoby z grupy kontrolnej (w ciągu tego czasu wszystkie umarły na skutek choroby).
Terapia ekspresyjno-wspierająca w leczeniu uzależnienia od
narkotyku
Skuteczność potwierdzona w badaniach z użyciem grupy
kontrolnej
1. ekspresja reakcji emocjonalnych związanych z nałogiem, z zagorożeniem życia
stanem fizycznym, leczeniem; relacją z lekarzem; rodziną i przyjaciółmi,
proszeniem o pomoc i przyjmowaniem jej;
1. tworzenie wspierających relacji wśród uczestników grupy
3. dzielenia się doświadczeniami pomaga członkom grupy będącym w podobnym położeniu.
4. specyficzne umiejętności radzenia sobie z nałogiem;
I. Badanie - Efekty równe w terapii ekspresyjnej i poznawczej polaczonych z
farmakoterapią a większe niż w samej farmakoterapii. Efekty w zakresie
zachowanie abstynencji (wyniki badania próbek moczu) i zatrudnienia,
nienaruszania prawa oraz redukcji objawów psychiatrycznych Woody, Luborsky,
McLellan, O’Brien (1990).
II. Badanie – Efekty w terapii ekspresyjnej w połączeniu z farmakoterapią lepsze niż
w farmakoterapii. (Woody, McLellan , Luborsky, O´Brien 1995)
W ekspresyjnej = zmniejszenie zażywania narkotyków, i zmniejszenie dawek
methadone.
W farmakoterapii zażywanie narkotyku wzrosło w ciągu 12 tygodni trwania
leczenia (mierzone liczbą pozytywnych wyników testu badania moczu na
zawartość narkotyku )
Badania kontrolne po sześciu miesiącach od zakończenia leczenia wykazały, że
W farmakoterapii utrata czesciowa korzyści. W ekspresyjnej u niektórych poprawa się
zwiększyła w zakresie abstynencji, zatrudnienia i redukcji objawów psychiatrycznych
Małżeńska terapia skoncentrowana na emocjach
Skuteczność: badania z użyciem grupy kontrolnej
Komunikowanie i eksplorowanie doświadczenia emocjonalnego związanego z poczuciem
przynależności, bliskości, kontrolą, zależnością w relacji między małżonkami.
Efekt eksplorowania = Malzonkowie rozumieją, ze ■ obydwoje maja potrzebę bliskości i przynależności, ■
sztywny schemat interakcji powoduje u nich zablokowanie emocjonalnego zaangażowania ■ nie mogą
zaspokoić potrzeby przywiązania.
Efekt zrozumienia w zachowaniu = mniejsza obronność w interakcjach.
1. Badanie = próba umiarkowanie nasilone problemy małżeńskie
Małżeńskie przystosowanie wieksze w u poddanych ekspresyjnej terapii niż u poddanych terapii behawioralnej i
brakowi leczenia (Johnson i Greenberg (1985) .
Badanie kontrolne terapia skoncentrowana na emocjach wykazała przewagę nad terapią behawioralną.
2. badanie na próbie par przejawiających większe nasilenie małżeńskich problemów (Goldman i Grenberg
1992)
Małżeńskie przystosowanie równe u poddanych terapii ekspresyjnej, systemowej a niższe w grupie braku
oddziaływania
W badaniu kontrolnym po czterech miesiącach = pogorszenie u poddanych ekspresyjnej. Nie odnotowano
pogorszenia u poddanych systemowej.
3. Badanie na próbie par o umiarkowanym poziomem problemów małżeńskich (James 1991 ) .
Równe efekty ekspresyjnej i behawioralnego treningu komunikacji. Przewaga nad brakiem oddziaływania (w
zakresie małżeńskiego przystosowania)
4. Badanie (Walker, Johnson,Manion, Cloutier 1996) na próbie par o umiarkowanym poziomie problemów
małżeńskich
Ekspresyjna przewyższyła brak leczenia w zakresie zwiększenia małżeńskiego przystosowania.
Interakcyjna terapia grupowa oparta na doświadczeniu „tu i
teraz”- Irvin Yalom - Terapia grupowa nastawiona na
doświadczanie uczuć.
Skuteczność potwierdzona przez studia przypadków
1. w oddziale zamkniętym szpitala psychiatrycznego - przestępcy
seksualni
2. w ambulatorium – osoby z zaburzeniami nerwicowymi i osobowości
Techniki
(1) Informacja zwrotna dotyczy zachowania w interakcjach.
Opisuje: (1) jak jest postrzegane; (2) jakie uczucia wzbudza; (3) jakie
działanie prowokuje.
Terapeuta uczy pacjenta, jak formułować pytanie, aby uzyskać użyteczne
informacje zwrotne. „Co ja robię, że odwracasz uwagę ode mnie” Lub „Kiedy
słuchasz mnie z dużą uwagą, a kiedy z małą?” Lub „Jakie z moich zachowań
lubisz, a jakich nie lubisz?”
(2) Interpretacja dotyczy wyjaśnienia znaczenia zachowania pacjentów w
interakcjach w grupie.
Np. Jeden z członków grupy krytykuje innych. Inni krytykują go za to. Interpretacja:
”Zachowujesz się tak jak gdyby pozycja walki była jedyną dostępną ci formą
zaangażowania się w grupę”.
Np. „Zachowujesz się tak gdybyś mogła uzyskać miłość przez prezentowanie
siebie jako chorej”.
Terapia Gestalt
Perls
Koncepcja powstawania problemów emocjonalnych
Każdy organizm dąży do osiągnięcia stanu pełni funkcjonowania. Gdy proces ten
ulega zahamowaniu, a niezakończone dążenia do pełni funkcjonowania
domagają się dopełnienia, powstają zaburzenia psychiczne.
Zaburzone interakcje między jednostką, a jej otoczeniem społecznym powodują, że
energia potrzebna do zaspokajania potrzeb i rozwoju jest rozproszona lub
błędnie ukierunkowana i naturalne dążenie do pełni funkcjonowania
zahamowane.
■Przyjęcie obcych i pozostających jako niezasymilowane, sądów, norm, wartości i
wzorów postępowania niezgodnych z własnymi (introjekcja).
■ Odcięcie się od aspektów własnej osoby, jak emocji, postaw i zachowań
niezgodnych z koncepcją siebie i przypisywanie ich innym (projekcja).
■ Kierowanie do siebie działań pierwotnie przeznaczonych dla innych ludzi
(retrofleksja). W efekcie zamiast przekształcać otoczenie w celu zaspokojenia
własnych potrzeb, podejmuje się próby karania lub niszczenia siebie.
■ Unikanie kontaktu z innymi, w celu rozwiązania problemów (refleksja). W efekcie
następuje osłabienie poczucia znaczenia własnej egzystencji.
■ Zatracenie granic między sobą a ludźmi w procesie stapiania się. Wtedy traci się
poczucie , kim się jest, czy się istnieje i zdolność do kontaktu ze sobą i z ludźmi.
Terapia Gestalt
Perls
Koncepcja terapii
Celem terapii jest identyfikacja z własnym organizmem i z własnymi
potrzebami
drogą zwiększenia świadomości w zakresie uczuć i doznań cielesnych w
teraźniejszości przez:
■Koncentrację na doświadczaniu doznań i uczuć w teraźniejszości.
■Podejmowanie w sposób świadomy odpowiedzialności za własne uczucia,
postępowanie, myślenie.
-Używanie stwierdzeń zamiast pytań
- Używanie Ja…. zamiast Ludzie …
- Wyrażanie uczuć, myśli i potrzeb tak, jak się je odczuwa „tu i teraz” zamiast
rozmawiać o nich.
Proces zmiany – etapy
1.
Brak kontaktu
2.
Odgrywanie ról
3.
Impas - osoba jest w stanie być autonomiczna i unika autonomii
4.
Implozja - rezygnacja z ról i integracja odrzuconych części siebie w całość
5.
Eksplozja - uwalnia się energia - doświadczanie i wyrażanie emocji
Terapia Gestalt
Perls
techniki poszerzające świadomość „eksperymenty”
■ Aktywizowanie odczuwania odrzuconych potrzeb i emocji.
Np. Odrzucony jest żal do rodziców o brak zaspokojenia dziecięcych potrzeb. Wtedy trzeba odczuć żal, jak
również potrzeby oraz emocje związane z niespełnieniem.
Technika „pustego krzesła” - Polega na wyobrażeniu sobie, że na pustym krześle siedzi rodzic, do
którego pacjent siedzący naprzeciw na drugim krześle kieruje wypowiedzi o oczekiwaniach wobec niego
i o emocjach powstałych w związku z niespełnieniem.
■ Uświadomienie istnienia konfliktu między opozycyjnymi aspektami osobowości. Polega na
odgrywaniu rozczepionych części własnej osoby.
Np. powinności i nakazy w konflikcie z (unikaniem wypełnianiem powinności = zachowaniem bierno-
agresywnym.
Technika zwana „dialogiem dwóch krzeseł” - Polega na tym, że pacjent przesiadając się z krzesła na
krzesło wypowiada się z pozycji raz jednej części siebie raz drugiej, utożsamiając się przy tym z jednym
i z drugim
aspektem konfliktu.
■ Odgrywanie projekcji – odgrywanie ról osób, na które pacjent projektuje własne uczucia. Np. gra rolę
rodzica, jeśli obwinia rodzica.
■ Zachęcenie do przyjęcia odpowiedzialności za własne postępowanie – Polega na tym, że
pacjent kończy każde zdanie dotyczące jego samego frazą: „I przyjmuję za to odpowiedzialność”.
■ Powtórzenie na prośbę terapeuty wypowiedzianego bezwiednie przez pacjenta zdania, które dotyczy
nieuświadamianego, odrzuconego aspektu siebie. Cel uświadomienie sobie, że taki aspekt istnieje.
Interwencje krótkoterminowe Gestalt wymogiem czasów obecnych
Zmiany w teorii i praktyce - Perls i kontynuatorzy
Zmiany w teorii i w praktyce
1. Teoria zmiany. Gdy osoba przestaje się starać być taka, jak chce być, wtedy się
korzystnie zmienia, chociaż nie tak jak zaplanowała (Fernbacher i Plammer, 2005).
2. Większa rola relacji terapeutycznej. U Perlsa więcej eksperymentów poszerzających
świadomość (wydobywających wewnętrzne konflikty - Np. Odegranie rozmowy z
osobą znaczącą). Obecnie u kontynuatorów więcej dialogu z terapeutą (Warwar i
Greanberg, 2000).
Terapia krotkoterminowa
Terapia krótkoterminowa (wymaga ustalenia celu) - Perls nie ustala z pacjentem celu
terapii. Cel jest ogólny - wgląd lub inaczej zintegrowanie części siebie (Clarkson
2004).
Kontynuatorzy:
1.
Ustala się, jakie trudności będą przedmiotem pracy (Brownel i Fleming 2005). Np.
jakich zasobów używa klient do radzenia sobie z trudnościami lub jak się sobą
opiekuje.
2. Podczas pierwszej sesji terapeuta wyjaśnia, na czym polega praca terapeutyczna i
czego oczekuje od klienta i że to klient jest odpowiedzialny za zmianę.
3. Klient miedzy sesjami wprowadza w życie wgląd uzyskany podczas sesji (Houstn 2003).
terapia Gestalt
Skuteczność – Badania bez grup kontrolnych (pomiar przed i po
terapii)
Badania bez grup kontrolnych sugerują, że stan pacjentów po terapii poprawił
się w przypadku następujących problemów:
Problemy związane z wyobrażeniem ciała
Stres związany z reumatyzmem (Shane1999).
Fobie (Johnson i Smith 1997).
Metaanaliza 31 wyników badań (bez grup kontrolnych) sugeruje poprawę po
terapii (przez porównanie poziomu objawów przed i po terapii) w
następujących problemach (Strumpfel i Martin 2004).
■zaburzenia nastroju
■ uzależnienia
■ zaburzenia psychosomatyczne
■ zaburzenia osobowości
■ problemy interpersonalne.
■ chroniczny ból
Podejście egzystencjalne –
Binswanger, Boss, May, Yalom, Kabasa i Maddi
Centralne tematy w psychoterapii
Zjawiska egzystencjalne, z którymi człowiek się konfrontuje
■ śmierć;
■ wolność i odpowiedzialność;
■ izolacja vs relacje między ludźmi;
■ brak sensu życia vs zaangażowanie (Yalom 1980).
-Czasami pacjent sam podejmuje te tematy.
-Czasami terapeuta dostrzega je jako leżące u podłoża innych problemów, o
których mówi pacjent. Wtedy podejmuje te tematy lub interpretuje
wypowiedzi pacjenta, aby zwrócić na nie jego uwagę.
Mechanizm powstawania zaburzeń psychicznych
Binswanger
Lęk egzystencjalny dotyczy śmierci, wolności –odpowiedzialności,
izolacji społecznej.
Człowiek ma wybór: bać się albo uciec od lęku = kłamać
Jeśli lęk dotyczy zjawisk egzystencjalnych =lęk autentyczny. (np.
śmierć w wypadku dziecka)
Jeśli lęk dotyczy, czegoś zastępczego = lęk neurotyczny. (np.
dziecko znika z pola widzenia rodzica)
Gdy lęk neurotyczny prowadzi do działań = patologiczne objawy.
(np. rodzic kontroluje stale dziecko)
Śmierć
■ Założenie - Człowiek musi akceptować fakt, że śmierć jest
poza kontrolą człowieka, jest nieunikniona i
nieprzewidywalna, wtedy ceni życie i stara się, aby je w
pełni wykorzystać.
■ Zaprzeczenie prowadzi do rozpaczy
■ Pomoc w akceptacji śmierci
- Wyobrażanie sobie siebie (w stanie relaksacji): (1)
chorującego; (2) umierającego (kiedy i jak); (3) żegnanego i
grzebanego
- Dyskusja w grupie, oglądanie filmu o takiej tematyce
- Analiza lęku przed śmiercią = ujawnienie treści lęku: przed
bezradnością, bólem, czymś nieznanym, zostawieniem
rodziny w trudnej sytuacji, dziecięce wyobrażenia śmierci
jako strasznej.
Wolnosć
■ Założenie - Człowiek musi podjąć odpowiedzialność za własne życie, aby
doświadczyć poczucia wolności i przeżywania życia. Wtedy stawia się
sobie cele, które kształtują życie.
■Zaprzeczenie osobistej odpowiedzialności za to, w jaki sposób się żyje
przejawia się winieniem za to, jak się żyje rodziców, partnerów lub
sytuacje;
- wiarą, że się jest ofiarą okoliczności,
- pozostawaniem w bierności w nieproduktywny sposób.
- poczucie, że nie jest się w stanie wprowadzić żadnej zmiany,
■ Pomoc w przyjęciu odpowiedzialności za własne życie polega na
uświadomieniu odpowiedzialności
- Binswanger pytał uparcie: „Dlaczego?”, gdy klient stwierdzał, że nie może się
zmienić.
- Frankl nalegał, żeby koncentrował się na świecie zewnętrznym, zamiast na
własnych emocjach.
- Perls wymagał, aby dodał do każdego stwierdzenia o sobie „i jestem za to
odpowiedzialny”.
Izolacja
■ Założenie - Człowiek musi zaakceptować izolację – fakt, ze
bliskość z drugim człowiekiem ma ograniczenia: (1) Nie można
poznać do końca drugiego człowieka i (2) bliskość z nim nie
może trwać zawsze, aby dążyć do bliskości ograniczonej.
■ Zaprzeczenie izolacji, aby uchronić się przed doświadczeniem
niepełnej i przejściowej bliskości z drugą osobą
- nawiązywanie relacji powierzchownych i podporządkowanych
określonym regułom.
- idealistyczne założenie, że pełna i trwała intymność jest
moralnym wymogiem relacji.
■ Pomoc w zaakceptowaniu egzystencjalnej izolacji - polega
głownie na uświadomieniu tego faktu
Efekt akceptacji = dążenie do bliskości ograniczonej .
Brak sensu życia
Brak sensu życia jest pochodną lęku przed śmiercią, wolnością lub izolacją
Antidotum jest zaangażowanie (Yalom 1980).
Poczucie sensu życia jest produktem ubocznym zaangażowania w cele
wychodzące poza cele osobiste
Pomoc = usunąć przeszkody w zaangażowaniu się. Pragnienie zaangażowania się
jest obecne w człowieku.
Ustalić, na czym polegają przeszkody, aby człowiek się zaangażował.
Zadać pytania: „Co stoi na przeszkodzie, żebyś kogoś kochał?” lub „Dlaczego masz
mało zadowolenia z relacji?” albo „Dlaczego nie szukasz pracy zgodnej z własnymi
zdolnościami?” albo „Dlaczego nie realizujesz twórczych lub religijnych dążeń?”.
Sprawdzić, czy żródłem poszukiwania sensu życia jest (1) poczucie braku
sensu życia czy (2) kulturowy artefakt = przekonania związane z kultura
- Zasadą kultury wschodu jest „być”. Nie zakłada ona, że życie musi mieć sens.
„Życie to tajemnica, którą trzeba przeżyć”. „Życie nie ma celu, jest podróżą, podróż
jest piękna, wiec po co martwić się o to, jakie jest jej przeznaczenie”.
- Zasadą kultury zachodu jest „działać”. „Osiągnięcia, tworzenie są celem
życia”. „Życie musi mieć cel. Jeśli nie ma celu, jest bez wartości”. „Jeśli nie można
ustalić celu życia, to nie warto żyć”
Warunek istnienia autentycznego – odwaga
(Kabasa i Maddi 1977)
■ Odwaga jest potrzebna do akceptowania śmierci, wolności i izolacji
Wtedy człowiek, ceni życie, wpływa na własne życie i dąży do
ograniczonej bliskości
Odwaga jest potrzebna, aby wpływać na własne życie wybierając (1)
nieznane = to, czego jeszcze nie doświadczył (2) na podstawie
uznawanych wartości i preferencji
(w odróżnieniu od naśladowania wyborów innych ludzi) (Kabasa i Maddi
1977).
■ Odwaga jest potrzebna, aby narazić się na porażkę, wybierając, to
co nieznane
Ponieważ o efektach wyboru tego, co nieznane widomo, że zakończą
się sukcesem lub porażką
■ Odwaga jest potrzebna, aby być zdolnym do uczenia się z porażek
Założenia
■ Znaczenie istnienia człowiek tworzy w procesie podejmowania decyzji
■ Decyzje odnoszą się do wyboru czegoś znanego (przyszłość) lub czegoś
nieznanego - czego się jeszcze nie doświadczyło (przyszłość)
etapy rozwoju istnienia autentycznego
I Etap Uczenie się odwagi. Trwa od urodzenia do czasu, gdy
dziecko nauczy się odwagi, której konkretną formą jest
nieustępliwość (Kobasa Maddi i Puccetti (1982).
Odwaga ma trzy wymiary:
1. zaangażowanie vs alienacja; Zaangażowanie oznacza zdolność
emocjonalnego włączenia się w to, co się robi.
gdy większość doświadczeń codziennych dziecka jest pozytywna.
rodzi się przekonanie, że warto się angażować w pełni w interakcje z otoczeniem i że jest
to interesujące.
2. kontrola vs bezsilność; Kontrola oznacza przekonanie, że można wpłynąć na
wydarzenia i działanie zgodnie z tym przekonaniem.
gdy dziecko często doświadcza tego, że stara się coś uzyskać, i udaje mu się to.
uczy się myśleć o sobie jako o osobie, która ma wpływ.
3. podejmowanie wyzwań vs poczucie zagrożenia; Podejmowanie wyzwań
oznacza dążenie do zmiany z oczekiwaniem, że zmiana to bodziec do
rozwoju.
Gdy dziecko otrzymuje zachętę, aby wyobrażać sobie zmianę i zmieniać sytuację.
uczy się oczekiwać zmiany jako czegoś pozytywnego.
■Gdy te podstawy odwagi są wyuczone, dziecko jest w stanie podejmować
decyzje, o których wie, że zakończą się sukcesem lub porażką. Jest w stanie
uczyć się z porażek.
etapy rozwoju istnienia autentycznego-
II etap = uczenie się podejmowania zobowiązań nie-idealnych
(Kobasa Maddi i Puccetti (1982).
Drugi okres zbierania doświadczeń prowadzących do
nauczania się istnienia autentycznego zaczyna się w okresie
adolescencji
Ten etap ma dwa stadia: (1) hedonizm i (2) idealizm (Kabasa i
Maddi 1977).
A. Stadium hedonizmu
Człowiek chce spróbować wszystkiego, żyć chwilą, nie podejmować
trwałych zobowiązań.
Uczy się, że jeśli nie podejmuje zobowiązań, pozostaje sam lub samotny.
Gdy zgromadzi wiele takich doświadczeń, faza hedonizmu kończy się.
B. Stadium idealizmu
Człowiek podejmuje zobowiązania, które mają trwać wiecznie.
Uznaje idealne wartości, np. dozgonną miłość i dąży do ich realizacji.
Oczekuje, ze ideały zrealizują się w konkretnych osobach i wydarzeniach.
Na skutek niedoskonałej natury ludzi dążenie to kończy się porażką.
Gdy zgromadzi wiele doświadczeń, które pokazują, że idealizm nie
sprawdza się jako postawa spełnienia życia, faza idealistyczna kończy się.
W jakimkolwiek okresie życia to się zdarzy, zaczyna się okres
istnienia autentycznego.
osoba podejmuje zobowiązania, chociaż nie są one wieczne.
Podejmuje wysiłek dążenia do zrealizowania wartości, chociaż ich
realizacja jest niedoskonała.
Zaburzenia egzystencjalne
(Kabasa i Maddi 1977; Kabasa, Maddi i Puccetti 1982).
1.Wegetowanie – brak poczucia, że życie ma wartość
poziom poznawczy - chroniczna niemożność, aby wierzyć w wartość lub użyteczność
tego, co ktoś robi lub wyobraża sobie, że robiłby, a także w wartość zainteresowania
tym, co się robi.
poziom emocji - apatia i nuda przerywana okresami depresji, która w miarę trwania
stanu wegetowania występuje coraz rzadziej.
Poziom działania - poczucie bezcelowości podejmowania działań.
2. Nihilizm - poczucie, że życie ma wartość + zaprzeczenie
Poziom poznawczy - dyskredytowanie wszystkiego, co ma wartość w kategoriach emocji.
Poziom emocji- doświadczanie wstrętu i złości.
Poziom działania - podejmowanie działań konkurencyjnych.
3. Szukanie przygód - poczucie, że życie ma wartość. Jedynie życie codzienne nie
ma wartości. Poszukuje się ekstremalnych sytuacji i podejmuje działania zagrażające
życiu, ponieważ wtedy doświadcza się znaczenia życia.
Poziom poznawczy - poszukiwanie nadzwyczajności, ponieważ wszystko poza tym jest
bez wartości.
Poziom emocji - emocje zmieniają się od depresji do ekscytacji.
Poziom działania – poszukiwanie działań wspólnych z innymi ludźmi. Przy czym samo
działanie jest ważniejsze niż jego cel.
Terapia egzystencjalna –
Binswanger , May, Boss
Powstaje przeniesienie = pacjent zachowuje się wobec terapeuty tak, jak wobec ludzi
Zachęta, aby wyrażał to, co mu do głowy przychodzi. Następuje uświadomienie, że
pewne sposoby bycia są niedostępne w doświadczeniu i dlatego ich nie wyraża
Uświadomienie, że objawy lub brak sensu życia są przejawem lęku przed
śmiercią, wolnością lub izolacją społeczną.
Przeszkody w analizie: koncentracja na przeszłości
Np.. Poczucie winy z powodu złych wyborów w przeszłości lub przeżywanie długo uczuć
związanych z krzywdą. Odwraca uwagę od podejmowania decyzji związanych z
nieznaną przyszłością.
Pomoc = odwrócenie się od uczuć z przeszłości, i skierowanie uwagi na bieżące
interakcje z otoczeniem.
Na przykład, Frankl używa techniki, która polega na instruowaniu klienta, aby przestał się
skupiać na sobie, a skupił się na zewnętrznym otoczeniu. Takie podejście pokazuje, że
teraźniejszość i przyszłość są ważniejsze dla uzyskania zdrowia psychicznego niż
przeszłość oraz, że jego źródło leży w relacji osoby z otoczeniem, a nie w
koncentrowaniu się na sobie.
Zadaje pytania, co klient wybiera. Nie doradza, nie sugeruje, bo byłoby to
uprzedmiotowienie. Wierzy, że klient może dokonać wyboru.
Terapia egzystencjalna
relacja terapeutyczna
Binswanger , May, Boss
Emocje, które powstają w relacji między terapeuta i pacjentem, są
prawdziwymi emocjami, a nie przeniesionymi z dzieciństwa.
■ Terapeuta musi doświadczać pozytywnych uczuć do pacjenta, które można
porównać do miłości podobnej do tej, której doświadcza rodzic do dziecka.
■ Uczucie musi być realne i wyrażone w procesie psychoterapii. Pomaga to
pacjentowi czuć się wartościowym i ważnym, ponieważ ma poczucie, że
terapeucie na nim zależy.
■ Z kolei uczucia pacjenta do terapeuty można porównać do miłości, która
odczuwa dziecko do rodzica. To uczucie jest realne, wyrażone przez
pacjenta i zaakceptowane przez terapeutę.
■ Emocje terapeuty pozytywne, jak i negatywnie pomagają zrozumieć to, co
dzieje się w relacji terapeutycznej.
Np. Jeśli terapeuta czuje się znudzony lub zły, może to oznaczać, że pacjent unika
zmiany, a terapeuta tego nie dostrzega.
■ Pozytywne i negatywne emocje klienta są także źródłem informacji. Klient
może być zły, odczuwać lęk lub depresję z wielu powodów.
Terapeuta musi określić źródło negatywnych emocji pacjenta. Np. terapeuta nie wykazuje
dostateczne troski o klienta lub klient wstydzi się ujawnić pewne informacje, lub
doświadcza cierpienia związanego ze zmianą.
Koncepcja leczenia zaburzeń egzystencjalnych
(Kabasa i Maddi 1977; Kabasa, Maddi i Puccetti 1982).
1. Stworzenie warunków dla rozwoju odwagi - terapeuta pokazuje
możliwości wyboru
■ wybór według własnych wartości
■ wybór tego, co nieznane – co może skończyć się sukcesem lub
porażką
Wybór stawia w sytuacji: zaangażowania, kontroli =doświadczenie, że
można wpłynąć na wydarzenia; podejmowania wyzwań na
podstawie oczekiwania, że zmiana to bodziec do rozwoju.
Klient uczy się wpływać na własne życie, co zwiększa
prawdopodobieństwo sukcesu, a to z kolei pomaga tworzyć
większe poczucie kontroli.
2. Życie w sposób autentyczny – dokonywanie wyborów i uczenie się,
jak tolerować porażki i uczyć się z nich. Terapeuta wspiera w tym i
pomaga tolerować cierpienie związane z porażkami, które
stymulują rozwój.
Techniki rozwoju odwagi
technika intencji paradoksalnej
uczenie się kontroli
Technika intencji paradoksalnej Frankla – Prosił o nasilenie objawu.
Uzasadnienie = Pacjent uzyskuje poczucie kontroli nad objawem i
poczucie, że ma wpływ na powstawanie objawów.
Przykłady:
1. młody lekarz, skarżył się, że poci się, gdy ma wykonać zadania lekarza
samodzielnie. Bał się, że osoby z jego otoczenia zauważą , że się poci i uznają
to za oznakę słabości, która jest niezgodna z rolą lekarza. Bał się, że gdy
profesor spyta go, jaka diagnozę stawia pacjentowi, spoci się tak, że będzie
miał mokrą koszulę.
Frankl poinstruował go, aby pocił się w tej sytuacji jeszcze bardziej, tak, żeby
było to widoczne, żeby każdy widział, że jest wystraszony.
2. Przypadek profesora, który miał odczuwał brak znaczenia życia i depresję po
śmierci żony, co trwało dwa lata.
Frankl poprosił go, aby nasilił depresję. Profesor mówił, że przyczyną, z powodu
której nie popełnił samobójstwa było zobowiązanie wobec wydawcy i zbyt
młode dzieci. Frankl stwierdził, ze samobójstwo jest rozwiązaniem, gdy
napisze książkę i dzieci podrosną.
Profesor zaprotestował, przy czym uzmysłowił sobie, że nie chce umierać.
Rozwój odwagi
technika odkrywania indywidualnego znaczenia życia
1. skoncentrować się na wydarzeniu stresującym lub zadać sobie pytanie: „Co
stoi na przeszkodzie, abym czuł się szczęśliwy?”
2. Równocześnie skoncentrować się na doznaniach cielesnych.
3. Doświadczenie doznań cielesnych w reakcji na myśl o określonym
wydarzeniu lub sposobie życia,
4. Znalezienie słowa, zdania, frazy, które uchwyciłoby w słowa cielesne
doznanie, np. „smutek”, „obojętność” lub w obraz, np. fale rozbijające się o
skalisty brzeg.
6. Koncentrowanie się na doznaniu i związanym z nim słowie, lub obrazie, aż
wyłoni się znaczenie życia
Rozwój odwagi
1. technika rekonstrukcja sytuacji stresującej - ćwiczenie kontroli i
podejmowania wyzwań
2. technika kompensacyjna korekta siebie (wersja zastępcza)
1. Wyobrażenie sobie wydarzenia stresującego.
2. Wyobrażenie sobie trzech sposobów, w jakie to wydarzenie mogłoby być jeszcze gorsze.
3. Wyobrażenie sobie trzech sposobów, w jakie wydarzenie stresujące mogłoby przebiegać, aby
było mniej stresujące.
4. Planowanie, jak zwiększyć prawdopodobieństwo, aby było mniej stresujących wydarzeń w
przyszłości.
Cel
- uzyskanie poczucia, że wydarzenia negatywne mogą być zmienione.
-
dostarczenie pomysłów, jak można zmienić wydarzenie negatywne.
Gdy wydarzenie stresujące nie może być zmienione. Np. żona ma poczucie, że mąż podjął decyzję
o rozwodzie, której nie zmieni wtedy ćwiczy poczucie kontroli i podejmowanie wyzwań w
innych obszarach życia. Szczególnie ważnym obszarem jest korekta samego siebie w zakresie
jakiegoś braku, który podlega zmianie.
1. Wyobrażenie sobie braku własnej osoby (dającego się zmienić).
2. Wyobrażenie sobie trzech sposobów, w jakie ten brak mógłby być jeszcze gorszy.
3. Wyobrażenie sobie trzech sposobów, w jakie ten brak mógłby być poprawiony.
4. Planowanie, jak zwiększyć prawdopodobieństwo, aby brak poprawić.
Cel
uzyskanie poczucia, że istnieje możliwość zmiany w innych obszarach życia, nawet jeśli w
określonym obszarze życia jej nie ma.
-
Interwencja krótkoterminowa
Nadanie struktury terapii skraca jej czas (Cooper 2003):
1. identyfikowane centralnego problemu
Ustrukturowanie pytań dotyczących śmierci wolności –odpowiedzialności,
izolacji i znaczenia życia skraca czas terapii (Strasser i Srtrasser 1997)
2. uczenie pacjenta, jak szukać odpowiedzi na te pytania
3. identyfikowanie oporu
4. terapia dotycząca podstawowego problemu
5. zakończenie
Skuteczność terapii egzystencjalnej - nie badana
Studia przypadków informują o skuteczności w następujących zaburzeniach:
Schizofrenia (Wertz 2005)
Depresja (Mascaro i Rosen
Nadużycia seksualne ((Feurnier i in 2003)
Bulimia (Broussard 2005)
Objawy niewyjaśnione medycznie (Maundler i Hunter 2004)