Według prognoz demograficznych ONZ, liczba osób w wieku powyżej 60 roku życia w połowie XXI wieku gwałtownie wzrośnie. Szacuje się, że w roku 2030, osoby powyżej 65 roku życia będą stanowiły 23 proc. populacji w krajach rozwiniętych i 10 proc. w krajach rozwijających się.

Przygotowane przez ONZ prognozy na lata 2000-2050 dla Polski przewidują natomiast, że liczba obywateli naszego kraju w wieku 60- 64 lat wzrośnie o ok. 53 proc., w wieku 75-79 lat o ok. 75 proc., a osób powyżej 80 roku życia nawet o 155 proc. Z tego względu coraz ważniejsza staje się kwestia zapewnienia seniorom odpowiedniej do ich potrzeb opieki medycznej.

• Epidemiologię geriatryczną, cechuje polipatologia, czyli równoczesne występowanie kilku swoistych lub odmiennie przebiegających procesów chorobowych oraz ich współistnienie z fizjologicznymi zmianami starczymi, upośledzającymi sprawność psychiczną i fizyczną

IN AGING - Choroby swoiste np.:

• upadki,

• odleżyny,

• otępienia,

• osteoporoza,

• nie trzymanie zwieraczy

• choroba niedokrwienna serca

OFF AGING - przebiegające odmiennie, często utrudniają postawienie właściwego rozpoznania, dlatego też ważne są:

• znajomość zmian patofizjologicznych zachodzących wraz z wiekiem,

• dokładny wywiad (jeśli to możliwe uzupełniony przez opiekuna) z uwzględnieniem wszystkich używanych leków,

• dokładne badanie przedmiotowe

Najczęstsze przyczyny inwalidztwa w wieku starszym to między innymi

• choroby układu ruchu - zmiany zwyrodnieniowe, reumatoidalne zapalenie stawów, złamania jako powikłania osteoporozy,

• udary mózgu,

• choroba Parkinsona,

• otępienia

W Polsce szacuje się, że populacja osób starszych powyżej 65 r. ż. stanowi grupę liczącą prawie 5 mln ludzi. Wśród nich:

• około 2% to osoby obłożnie chore stale pozostające w łóżku,

• 17% to ludzie mający poważne problemy w zakresie poruszania się w obrębie mieszkania.

Osoby starsze przeciętnie chorują na 3-4 choroby przewlekłe i zażywają przewlekle 4-5 leków.

Zaledwie 7% osób w wieku powyżej 75 roku życia nie zgłasza żadnych schorzeń przewlekłych. Potrzeby ludzi w wieku podeszłym zazwyczaj mają charakter złożony.

Natomiast po 75 roku życia zdecydowanie częściej pojawia się zniedołężnienie i tzw. specyficzne problemy geriatryczne, do których m. in. zaliczamy:

• otępienie,

• odleżyny

• stan odżywienia

• zespoły psycho - geriatryczne

• Upadki i złamania

• nietrzymanie zwieraczy

• udar mózgu

• zaburzenia równowagi i chodu

• depresję

• Wg European Health Committee tylko 16% problemów z jakimi osoby starsze zgłaszają się do lekarza dotyczy spraw medycznych. Większość to problemy psychologiczne i dotyczące funkcjonowania we własnym środowisku. Wg WHO Celem leczenia osób starszych jest nie tyle dążenie do całkowitego wyleczenia chorób - co zwykle nie jest realne, ale - pomoc w utrzymaniu takiego stanu zdrowia i rozwijaniu takich zdolności, które zapewnią choremu jak największą autonomię i możliwość samoopieki.

• Wg WHO zdrowie osoby starszej to taki stan dobrego samopoczucia fizycznego i psychicznego, który pozwala na optymalne funkcjonowanie we własnym środowisku.

Zadania LR w opiece nad pacjentami w starszym wieku:

• promocja zdrowia (styl życia: aktywność fizyczna, dieta, zainteresowania, etc)

• profilaktyka I-, II- i III-rzędowa

• chorób przewlekłych, „cywilizacyjnych” (cukrzyca, choroby układu krążenia, nowotwory)

• oraz schorzeń „typowych” dla wieku (np.osteoporozy)

Prewencja trzeciorzędowa - zapobieganie powikłaniom lub opóźnianie rozwoju powikłań

• profilaktyka urazów i upadków - sprawność fizyczna chorego, leki, sprzęt ortopedyczny,

• porady dotyczące aranżacji „bezpiecznego” mieszkania

• zapobieganie infekcjom (szczepienia ochronne - np. p-w grypie, p-w zakażeniom pneumokokowym)

• leczenie, w tym współpraca ze specjalistami

• kontrola lekarska w domu

• samoopieka i samokontrola (w tym wybór odpowiednich technologii i technik np. obsługa glukometru, kontrola RR)

• edukacja pacjenta i opiekunów

• kontakt z rodziną - w tym ustalenie zasad opieki nad chorym, kwestia podawania leków

• opieka pielęgniarki środowiskowej

• ośrodki opieki stacjonarnej, w tym hospicjum - zasady kierowania

• opieka w domu, w tym socjalna (możliwości, informacja, skierowania)

Lekarz rodzinny opracowując plan diagnostyczno - terapeutyczny musi uwzględniać nie tylko aktualny stan somatyczny chorego, ale także ocenę społeczną, czynnościową i przybliżone określenie czasu przeżycia. Po przeprowadzeniu dokładnego wywiadu, porozumieniu się z rodziną czy opiekunem należy zebrać informacje dotyczące aktywności życiowej, sprawności intelektualnej i fizycznej, stanu psychicznego oraz schorzeń współistniejących. Na ich podstawie należy określić cele leczenia i możliwość ich realizacji.

Rola geriatry w europejskich systemach opieki zdrowotnej

Lekarze geriatrzy pełnią różne role:

• Jako lekarze opieki podstawowej

• Jako konsultanci lekarzy rodzinnych w szpitalach i zakładach opieki długoterminowej

• Jako kierownicy w zarządach wielu zakładów opieki zdrowotnej i pomocy społecznej

• Należy podkreślić, że szersze wprowadzenie geriatrów do systemu opieki zdrowotnej ma swoje ekonomiczne uzasadnienie

Zasady ogólne postępowania z chorymi w starszym wieku

• wywiad prowadzić kilkukrotnie

• leczenie zapewniające zachowanie lub poprawę jakości życia - często objawowe

• pamiętać o konsekwencjach polipragmazji

• konieczna znajomość dotychczasowej dokumentacji

• plan postępowania - kolejność badań

• diagnoza po obserwacji - pamiętać o maskach! (np. depresji)

• unikac zarzutu niekompetencji (ostrożna diagnoza)

Podsumowując, lekarz rodzinny jest kluczową postacią w opiece nad osobami starszymi. Posiadając odpowiednie informacje i właściwie korzystając z dostępnych form opieki lekarz ma możliwość właściwego pokierowania opieką nad pacjentem w podeszłym wieku i tym samym stworzenia mu szansy na jak najdłuższe życie w dobrej formie.

Standardy opieki geriatrycznej

• Celem medycyny geriatrycznej jest zachowanie maksymalnej sprawności i samodzielności pacjenta by przywrócić mu możliwości niezależnego życia w środowisku, a przez to zapewnić optymalną jakość życia w starości.

• Uzyskuje się to poprzez specyficzne podejście diagnostyczne, lecznicze, rehabilitację, wsparcie rodzin i opiekunów, utrzymanie i wzmocnienie sprawności funkcjonalnej.

• Leczenie i diagnozowanie patologii w wieku podeszłym wymaga z jednej strony znajomości konsekwencji procesu starzenia, a z drugiej strony wiedzy na temat patofizjologii i symptomatologii chorób wieku podeszłego, które są mało charakterystyczne i często zupełnie odmienne w przebiegu niż u osób młodszych.

• Opieka nad pacjentem w starszym wieku sprawowana jest przez wielodyscyplinarny zespół złożony z personelu medycznego, niemedycznego oraz wolontariuszy

Narastająca liczba osób starszych w społeczeństwie i rosnące w związku z tym potrzeby w zakresie opieki medycznej i pomocy społecznej stanowią poważne wyzwanie dla organizatorów ochrony zdrowia. Według WHO zasadniczym celem polityki zdrowotnej w tym zakresie jest:

• wczesne wykrywanie i zapobieganie problemom zdrowotnym;

• promocja zdrowia osób starszych w sensie:

• utrzymania i poprawy sprawności (fizycznej i psychicznej),

• edukacji w zakresie zachowań pro-zdrowotnych i samokontroli zdrowia

• stymulowania poprawy funkcjonowania tych osób w środowisku społecznym;

• organizacja opieki w taki sposób, aby zapewnić osobie starszej jak najdłuższe samodzielne funkcjonowanie w środowisku domowym;

• zapobieganie instytucjonalizacji (umieszczaniu w placówkach opiekuńczych) poprzez przeciwdziałanie niepełnosprawności fizycznej i psychicznej

• Opieka nad pacjentem geriatrycznym powinna być sprawowana przez zespół geriatryczny, w skład, którego wchodzą, co najmniej: lekarz, pielęgniarka, rehabilitant, psycholog i pracownik socjalny. Współdziałanie w ramach zespołu pozwala na objęcie pacjenta opieką holistyczną, czyli zaspokojenie zarówno jego potrzeb zdrowotnych - psychosomatycznych, jak i opiekuńczo-bytowych.

• W ramach działalności zespołu, każdy z jego członków ma za zadanie ocenić stan i potrzeby pacjenta samodzielnie, a następnie wszyscy razem powinni skonstruować plan działania uwzględniający hierarchizację potrzeb osoby objętej opieką. Pożądanym jest, aby w działalność zespołu zostali również włączeni przeszkoleni woluntariusze

• Profil działalności ośrodków geriatrycznych wynika z zapotrzebowania z jednej strony na kompleksowa ocenę stanu zdrowia osób starszych, którzy chcą być długo sprawni, a z drugiej na opiekę domową u pacjentów nieopuszczających domu, zwłaszcza tych radzących sobie samodzielnie z czynnościami dnia codziennego.

• Geriatra, opiekujący się osobami starszymi - co wymaga podkreślenia - nie zastępuje lekarza rodzinnego, a jedynie z nim współdziała na rzecz zdrowia pacjenta. Pacjenci bowiem, u których zostaje ustalony schemat leczenia są odsyłani do lekarzy rodzinnych, przez których są dalej prowadzeni.

• Wiadomo również, że hospitalizacja osób starszych prowadzić może do nieodwracalnego pogorszenia ich sprawności fizycznej i intelektualnej. Tak więc, leczenie zaostrzeń schorzeń podstawowych w warunkach domowych jest zdecydowanie korzystniejsze - nie tylko ekonomicznie - od przewlekłych hospitalizacji.

• Obecnie istnieją następujące formy stacjonarnej opieki długoterminowej zorganizowanej w ramach opieki zdrowotnej:

• oddziały dla przewlekle chorych,

• zakłady opiekuńczo-lecznicze (ZOL),

• zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze (ZPO),

• hospicja

Hospitalizacja domowa

• Koncepcja hospitalizacji domowej wywodzi się z Francji. Powstała w 1961 roku i była dotąd realizowana w krajach Europy i Ameryki Północnej. W Polsce popularyzuje się tę formę opieki.

• Jest definiowana jako świadczenia obejmujące aktywne leczenie, realizowane przez klinicystów w domu pacjenta, w przypadku schorzeń, które zwykle wymagają leczenia w oddziale szpitalnym. Należy jednak podkreślić, że hospitalizacja domowa ogranicza się tylko do okresu, gdy stan pacjenta wymaga skierowania do leczenia w szpitalu.

• Zasadniczym celem tego modelu opieki jest zapobieganie hospitalizacji, a jeśli do niej doszło przyspieszenie wypisu pacjenta ze szpitala. HD organizowana jest na bazie szpitali lub opieki środowiskowej. W szpitalach często tworzone są zespoły lekarzy i pielęgniarek oraz innych terapeutów, które kontynuują leczenie w domu pacjenta po jego wypisie. Pacjenci są kierowani do hospitalizacji domowej prosto ze szpitala lub ze środowiska (przez lekarza rodzinnego).

• W DPS opieka prowadzona jest przez wielodyscyplinarny zespół terapeutyczny, który realizuje:

• usługi opiekuńcze,

• pielęgnację,

• terapię zajęciową,

• rehabilitację,

• psychoterapię

• pracę socjalną.

• Opieka medyczna jest prowadzona przez lekarza rodzinnego, na zasadach podobnych jak w przypadku osób mieszkających we własnym domu. Leki przepisywane na recepcie są częściowo refundowane przez NFZ na takich samych zasadach jakie dotyczą osób mieszkających we własnych domach.

• Mieszkańcy tych placówek ponoszą koszty pobytu w placówce do wysokości 70% własnych dochodów netto (tzn. emerytury lub renty), ale nie więcej niż rzeczywisty koszt utrzymania w określonym domu

Dzienny dom pomocy społecznej (DDPS)

• W ramach pomocy społecznej funkcjonują dzienne domy pomocy społecznej (DDPS). Osoby starsze przyjmowane są na podstawie diagnozy pracownika socjalnego dotyczącej niepełnosprawności (fizycznej lub psychicznej) oraz trudnej sytuacji uprawniającej do pomocy społecznej.

• W DDPS:

• wydawane są posiłki,

• prowadzone są warsztaty terapii zajęciowej,

• zajęcia społecznie aktywizujące,

• czasami fizjoterapia,

• psychoterapia.

• DDPS stanowią formę wsparcia głównie dla osób niepełnosprawnych intelektualnie i z zaburzeniami psychicznymi oraz osób starszych z łagodnymi zaburzeniami psychofizycznymi. W niektórych domach prowadzone są zajęcia dla osób starszych chorych na otępienie, chociaż trzeba podkreślić, że ta forma opieki dla tego typu chorych jest nadal bardzo rzadka. Udzielane świadczenia są bezpłatne na podstawie wniosku o przyjęcie składanego w ośrodku pomocy społecznej.

Brak zintegrowanego systemu opieki nad osobami starszymi w Polsce

---