Krystyna Mozolewska

„PEDAGOGIKA ZABAWY”

1. WPROWADZENIE

Pedagogika zabawy rozwinęła się w latach siedemdziesiątych 20 w. w Stanach Zjednoczonych, Niemczech i Austrii jako metodyka pracy z grupą, będąca wynikiem poszukiwań dróg wspierania rozwoju człowieka, polepszania komunikacji interpersonalnej oraz integracji grupy. Opiera się ona na praktycznych doświadczeniach nauczycieli i wychowawców, wychowawców jej teoretyczne założenia wywodzą się z psychologii humanistycznej (człowiek jako osoba rozwijająca się przez całe życie i dążąca do samorealizacji, całościowa wizja człowieka - rozum, emocje i zmysły). Zadaniem pedagogiki zabawy jest dostarczanie osobom pracującym z różnymi grupami repertuaru metod oddziaływujących na sferę emocjonalną człowieka, sprzyjających ujawnianiu pozytywnych uczuć, wspomagających samodzielną aktywność, wzmagających poczucie bezpieczeństwa, poprawiających komunikację i rozwijających współpracę w grupie, a także wywołujących refleksję nad własnymi doświadczeniami i przeżyciami. Do upowszechnienia pedagogiki zabawy w Polsce przyczyniła się dr Zofia Zaorska, która w 1990 roku zainicjowała Klub Animatorów Zabawy „KLANZA”, działający przy Młodzieżowym Domu Kultury nr 2 „Vetter” w Lublinie do roku 1992. W latach 1993 - 1994 działaniom grupy pedagogów zabawy, skupionym już w Studium Animacji „KLANZA”, patronowało Centrum Animacji Kulturalnej w Warszawie.

2. ANIMACYJNA ROLA ZABAWY

Zabawa w szkole może być wykorzystana dwojako - w nauczaniu przedmiotów szkolnych i kształtowaniu osobowości wychowanka na zajęciach pozalekcyjnych. Odnośnie włączenia zabawy w proces kształcenia warto przypomnieć wskazówki metodyczne opracowane przez A. Kamieńskiego:

1. Zabawy dydaktyczne należy stosować z umiarem. Zajmują sporo czasu, nie mogą być elementem składowym każdej lekcji. Zbyt często stosowane opóźniają proces kształcenia;

2. Powinny być stosowane w tych częściach lekcji:

• przede wszystkim, aby utrwalać materiał nauczania oraz aby urozmaicać zagadnienia bardziej nużące dzieci;

• aby otwierać oczy, ćwiczyć w spostrzeganiu faktów i zjawisk oraz dostrzegania problemów;

3. W zabawie, obok atmosfery swobody ważny jest ład i skupienie, zwłaszcza w fazie przyswajania wiedzy i umiejętności;

4. Przestrzeganie prawideł zabawy jest podstawowym elementem wychowania, szczególnie wychowania społecznego - karności i poszanowania prawa;

5. Zabawa powinna trwać tak długo, jak długo budzi zaciekawienie;

6. Uczniowie mogą i powinni być współtwórcami zabaw;

7. Nauczyciel nie powinien podsycać współzawodnictwa w zabawach;

8. Zabawa powinna odzwierciedlać zainteresowania dzieci;

9. A. Kamieński zaleca także, by w szkole najpierw miała miejsce zabawa dla zabawy, potem zabawa jako ćwiczenie gruntujące umiejętności szkolne i dające sposobność wykorzystania wiedzy dla własnych, zabawowych celów dzieci, a w końcu zabawa kształtująca osobowość człowieka. Jako metoda kształtowania osobowości zabawa zakłada:

• dobrowolność udziału;

• demokratyczną, nie zhierarchizowaną strukturę grupy;

• bezpośredni kontakt uczestników według uznania, zyskiwanie członków coraz to innych grup;

• rozwój inwencji każdego uczestnika;

• różnorodność środków wyrazu (możliwość wyrażania i komunikowania się poprzez ruch, malowanie, odgrywanie ról, maski, tańce);

• klimat zaufania, poczucie bezpieczeństwa;

• radość;

3. REGUŁY W ZABAWIE

1. Organizacja i kierowanie

zachować reguły;

kierowanie grupą;

2. Porozumienie i zaufanie. Wychodzi wtedy, jeśli dziecko wyczuwa atmosferę przyjaźni i akceptacji, widzi, że poważnie traktuje się jego pomysły i propozycje;

3. Ład i skupienie - plan zajęć. Powinien on być elastyczny, dostosowany do:

• sytuacji grupy - tj liczebności, wieku, potrzeb indywidualnych uczestników, ich możliwości fizycznych, umysłowych, emocjonalnych;

• dotychczasowej pracy z grupą;

• możliwości lokalowych;

• predyspozycji kierującego zajęciami;

Nastrój

• Wykorzystywanie dźwięku i muzyki

4. ZNACZENIE ZABAWY

• zaspokaja szereg potrzeb psychicznych;

• wyzwala wiarę we własne siły;

• daje możliwości wyrażania uczuć;

• wyzwala w wychowankach możliwości twórcze;

• pomaga w wyzbyciu się kompleksów, nieśmiałości i leku;

• przyzwyczaja do wytrwałości;

• zapewnia odprężenie i dobre samopoczucie;

• O RODZAJACH ZABAW

Zabawa „upiększa życie, uzupełnia je i w tej właśnie mierze jest niezbędna jako funkcja biologiczna dla poszczególnej osoby i niezbędna dla społeczeństwa z uwagi na zawarty w niej sens” (J. Huizini).

CECHY ZABAWY

1. Bezinteresowna, autoteliczna motywacja człowieka bawiącego się. Zabawa jest celem samym w sobie i nie jest środkiem realizacji jakiegokolwiek celu poza nią;

2. Fikcyjność i odmienność świata zabawy, zamkniętego umownymi granicami czasu i przestrzeni;

3. Istnienie reguł, konwencji;

RODZAJE ZABAW

K. Gross podzielił zabawy ludzi na dwie grupy:

1. eksperymentowanie zabawowe, np. ruchy ciała osoby bawiącej się lub przedmiotów;

2. popędowe czynności zabawowe, np. zabawy łowieckie;

Natomiast Ch. Buchler wyróżnia następujące kategorie zabaw:

1. zabawy funkcjonalne, np. wstawanie, skakanie;

2. zabawy receptywne, np. słuchanie bajek, oglądanie obrazków;

3. zabawy konstrukcyjne, np. budowanie z klocków;

Z kolei W. Okoń rozróżnia:

1. zabawy w wąskim rozumieniu;

2. gry. Zastrzega przy tym, że każda gra jest zabawą, lecz nie każda zabawa jest grą.

3. Czynnikami rozróżniającymi gry i zabawy są:

4. znaczenie wyniku znacznie większe w grze niż w zabawie;

5. charakter i znaczenie reguł - ukrytych w zabawie i zależnych od jej treści, a jawnych i sformalizowanych w grze;

6. brak walki, współzawodnictwa i hazardu w zabawie i z reguły ich obecność w grze;

7. spotęgowanie iluzji w zabawie i jej ograniczoność w grze;

Zabawy cytowany autor dzieli na:

1. manipulacyjne;

2. tematyczne i konstrukcyjne;

Wśród ogółu gier W. Okoń wyróżnia:

1. gry ruchowe;

2. gry dydaktyczne;

3. gry stolikowe;

Również L. Rybotycka wyraźnie rozdziela gry od zabaw, uważa, że gra jest specyficzną formą zabawy. Przedmiotem zainteresowań autorki są gry dramatyczne. Jej zdaniem „grą dramatyczną może być zarówno proste ćwiczenie ruchowe, jak i całe przedstawienie, w którym znajduje się i ruch, i słowo, i muzyka, a nawet realizacja gotowego tekstu literackiego.

Natomiast K. Pankowska uważa, że określenie „gra dramatyczna” jest zbyt wąskie (nie ogarnia całej metody, dlatego posługuje się terminem „drama”. Istota stosowania dramy polega na stwarzaniu sytuacji, w której uczniowie mogliby identyfikować się z osobami czy rzeczami, zagrać rolę jakiejś postaci, wczuć się w inną osobowość czy kondycję innego istnienia.

6. ZABAWA W WYCHOWANIU I NAUCZANIU

Już Platon uważał, że wychowanie i nauczanie musi bazować na swobodnych metodach, np. na grach, nigdy zaś na przymusie. Urozmaicenie lekcji „zabawą naukową” spotyka się także u Kwintyliana. W średniowieczu Alguin w swojej szkole pałacowej na dworze Karola Wielkiego zasypywał uczniów zagadkami. A. Kamieński zalecał zabawowe uczenie czytania za pomocą ruchomego alfabetu, zabawę stosował również J. H. Pestalozzi. Kwestii roli zabawy w życiu dzieci i młodzieży wiele uwagi poświęcali J.B. Basedow, Ch. G. Solzmann, J. Guts-Muts, E. Clapared, F. Frobi, G. Freinet, M. Montesori, J. Dewey, O. Decroly oraz B. Way.

W Polsce wykorzystywaniem zabaw dla celów wychowania zajmowali się między innymi H. Jordan, J. W. Dawid, H. Rowie, E. Piaseczki, S. Kropiwnicki, S. Szuman, S. Baley, M. Przetacznikowa, H. Spionek, E. Framug, Z. Tropińska, A. Kamieński, W. Okoń, K. Kraszewski, K. Kujawiński.

Zabawy i gry wykorzystano w realizacji niektórych przedmiotów nauczania. Na przykład E. Pudkiewicz i M. Ruszczyńska- Schiller badały zastosowanie gier symulacyjnych w nauczaniu fizyki. Sportowymi grami zespołowymi zajmowali się J. Dziąsko i Z. Naglak. Wspomniane wcześniej L. Rybotycka i K. Pankowska stosowały gry dramatyczne w wychowaniu przez sztukę.

Opracowano na podstawie: „Wprowadzenie do pedagogiki zabawy” - wybór i redakcja Elżbieta Kędzior-Niczyporek, Wydawnictwo „KLANZA”, Lublin 1998

1

---