BONIUSZKO Elżbieta

Prawo handlowe dla praktyków z wzorami umów, uchwał i regulaminów

Warszawa 2002 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie I) ss. 350

ISBN: 83-7334-082-3

UWAGI WSTĘPNE

Problemy prawne związane z prowadzeniem przez przedsiębiorców działalności gospodarczej w warunkach gospodarki rynkowej stanowią przedmiot zainteresowania nie tylko samych przedsiębiorców, ale również innych uczestników życia społecznego. Rozwijająca się gospodarka rynkowa wymaga przygotowania kadr, które będą w stanie sprostać pojawiającym się wyzwaniom. Z tych powodów znajomość podstawowych zagadnień związanych z funkcjonowaniem obrotu gospodarczego oraz pojęć z nim związanych jest w nowoczesnym państwie potrzebą każdego obywatela.

Niniejsza publikacja adresowana jest przede wszystkim do praktyków, ale może być również przydatna dla studentów kierunków ekonomicznych i zarządzania. Nie wyczerpuje ona wszystkich zagadnień związanych z problematyką prawa handlowego (prawa przedsiębiorcy), a także nie omawia wszystkich możliwych form prowadzenia działalności gospodarczej, skupiając się na spółkach prawa handlowego, ze względu na szczególną popularność tej formy działalności w obrocie gospodarczym.

ROZDZIAŁ I 

MIEJSCE PRAWA HANDLOWEGO W SYSTEMIE PRAWA

1. Wprowadzenie do prawa handlowego

Człowiek od najwcześniejszych czasów zaspokaja swoje potrzeby nie tylko tak podstawowe jak głód, pragnienie, konieczność chronienia się przed niedogodnością uwarunkowań atmosferycznych, ale również takie, które wynikają z umiejętności abstrakcyjnego myślenia, doznań estetycznych i kulturalnych oraz więzi społecznych. Potrzeby te zadecydowały o rozwoju cywilizacji ludzkiej, będąc motorem rozwoju produkcji i wymiany dóbr. Działalność gospodarcza człowieka decyduje o możliwości jego przetrwania i nie ogranicza się wyłącznie do produkcji i wymiany towarów i usług. Skala podejmowanych działań, coraz nowsze i bardziej wysublimowane formy aktywności człowieka doprowadziły do poszukiwania substytutów ich wartości. Pojawienie się pieniądza było „przewrotem” w działalności gospodarczej. Pieniądz stał się celem, a mówiąc ściślej - wartość, jaką ten pieniądz przedstawia.

Procesy gospodarowania wyrażają się w produkcji (usługach), wymianie, podziale i konsumpcji. Gospodarowanie nie jest celem samym w sobie. Jest natomiast środkiem służącym zaspokajaniu potrzeb ludzkich (indywidualnych i zbiorowych). Od czasu dokonania się społecznego podziału pracy i wyodrębnienia się producentów gospodarowanie stało się zjawiskiem społecznym, które podlega określonej organizacji i regułom postępowania. Stało się ono działalnością profesjonalną o charakterze zarobkowym (C. Kosikowski: Prawo gospodarcze publiczne, Warszawa 1995).

Procesy gospodarcze dokonujące się pomiędzy podmiotami prawa prowadzą do powstawania wiążących te podmioty stosunków prawnych, regulowanych przez prawo. Metoda regulacji przyjęta przez ustawodawcę oraz charakter stosunku prawnego decydują o jego przynależności do określonej gałęzi prawa.

Różnice w metodzie regulacji przyjęte dla poszczególnych gałęzi prawa mają istotne znaczenie w procesie stosowania prawa i wzajemnych relacjach zachodzących pomiędzy normami prawa.

Kształtowanie prawa i jego podział na gałęzie jest procesem ciągłym, uzależnionym od zmieniających się uwarunkowań społecznych, gospodarczych i politycznych. Dokonanie precyzyjnego podziału jest w związku z tym trudne i raczej niecelowe. Stąd też w obrębie poszczególnych gałęzi prawa znajdują się przepisy mające zastosowanie do innych gałęzi i dyscyplin prawniczych.

Podmioty uczestniczące w procesach gospodarczych powiązane są ze sobą więzami prawnymi o charakterze majątkowym i niemajątkowym podlegającymi, podobnie jak stosunki majątkowe, ochronie prawnej. Składają się na nie tak podstawowe prawa jak tzw. prawa naturalne (prawo do życia, ochrony zdrowia, godności, nazwiska, prawa wynikające z więzów krwi), a także prawa autorskie i wynalazcze związane z geniuszem myśli ludzkiej. Ten splot różnorodnych stosunków tworzy prawo dnia codziennego, prawo prywatne lub, jak określa je współczesna doktryna prawa, prawo cywilne.

Obrót gospodarczy może mieć postać incydentalnych doraźnych czynności dokonywanych między osobami, które nie trudnią się zawodowo określonym rodzajem działalności gospodarczej, np. sprzedaż samochodu przez właściciela innej osobie. Ten rodzaj obrotu określany jest przez prawo jako obrót powszechny, może on bowiem być realizowany przez wszystkie podmioty prawa cywilnego, w tym również profesjonalistów, jeżeli jego przedmiot nie dotyczy działalności mieszczącej się w zakresie działalności przedsiębiorstwa profesjonalisty.

Obrót dokonywany przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą między takimi podmiotami albo między tymi podmiotami i innymi osobami, które nie trudnią się zawodowo działalnością gospodarczą jest obrotem gospodarczym (profesjonalnym). Charakterystyczną cechą obrotu gospodarczego jest uczestnictwo w nim, co najmniej po jednej stronie, profesjonalisty (przedsiębiorcy).

Koncepcja prawa gospodarczego wywodzi się z niemieckiej nauki prawa. Mimo przyjęcia przez różne systemy prawne nie jest ona rozumiana jednolicie. W szerokim ujęciu, przez prawo gospodarcze rozumie się wszystkie normy, a więc zarówno cywilne, jak i administracyjne związane z regulacją obrotu gospodarczego.

Według koncepcji przedmiotowej, za prawo gospodarcze uznaje się wyłącznie normy prawne regulujące stosunki prawne o charakterze gospodarczym.

Koncepcja podmiotowa wywodząca się od pojęcia kupca (przedsiębiorcy), za prawo handlowe uznaje prawo kupieckie, związane z działalnością kupca. Takie rozwiązanie miało miejsce na gruncie kodeksu handlowego z 1934 r.

W polskim systemie prawa nie doszło do wyodrębnienia, w postaci jednolitej i pełnej regulacji kodeksowej, prawa gospodarczego. Nie oznacza to jednak, aby pojęcie to nie miało określonego zakresu znaczeniowego. Podstawową regulacją dotyczącą obrotu gospodarczego jest kodeks cywilny, który reguluje również ogólne zasady tworzenia osób prawnych. Do tej dziedziny prawa zalicza się także normy prawne obejmujące zasady tworzenia poszczególnych typów podmiotów gospodarczych, prawo działalności gospodarczej, określające warunki dopuszczenia podmiotów gospodarczych (przedsiębiorców) do uczestnictwa w obrocie gospodarczym, prawo bankowe, ubezpieczeniowe, prawo antymonopolowe i ustawy dotyczące ochrony konkurencji, a także prawo obrotu papierami wartościowymi. Do prawa gospodarczego należą również ustawy regulujące zasady rachunkowości podmiotów gospodarczych oraz ustawy związane z ich obowiązkami o charakterze publicznoprawnym.

Według niektórych koncepcji do prawa gospodarczego zalicza się również wyspecjalizowane i wyodrębnione od dawna dziedziny prawa takie jak prawo przewozowe, prawo górnicze, prawo własności przemysłowej. W polskiej doktrynie prawa do prawa gospodarczego sensu stricto zalicza się przede wszystkim przepisy księgi III kodeksu cywilnego, przepisy prawa upadłościowego i układowego, prawo wekslowe i czekowe, prawo obrotu papierami wartościowymi oraz normy regulujące status osób prawnych będących przedsiębiorcami.

Przynależność prawa obrotu gospodarczego do prawa cywilnego jest jednoznacznie określona w art. 1 k.c. Zgodnie z tym artykułem kodeks cywilny reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i prawnymi. Osoby te, jak już wcześniej powiedziano, nawiązują między sobą różnego rodzaju stosunki cywilnoprawne, jeżeli jednak do nawiązania stosunku cywilnoprawnego dochodzi w wyniku dokonania czynności prawnej w ramach prowadzonego przez jedną ze stron tego stosunku przedsiębiorstwa, to mamy do czynienia z obrotem gospodarczym. Czynności obrotu gospodarczego określane są mianem czynności handlowych, dlatego też normy prawa regulujące obrót handlowy określa się jako prawo handlowe.

Przez prawo handlowe zatem rozumieć należy zespół norm, z natury rzeczy należących przede wszystkim do dziedziny prawa cywilnego, które regulują organizację (ustrój) podmiotów gospodarczych oraz stosunki zobowiązaniowe, powstające między tymi podmiotami oraz między tymi podmiotami a innymi osobami w obrocie gospodarczym wewnętrznym (krajowym) i międzynarodowym (w handlu zagranicznym) (K. Kruczalak:Prawo handlowe, Gdańsk 1992).

Prowadzenie działalności gospodarczej podlega we wszystkich systemach prawnych regulacji, nie jest ona jednak jednolita. Wykształciły się dwie metody regulacji obrotu gospodarczego. Pierwsza przyjmująca monolityczną regulację obrotu gospodarczego (profesjonalnego) i obrotu powszechnego oraz druga, zgodnie z którą prawo obrotu gospodarczego uznane zostało za odrębną gałąź prawa.

Zasada jednolitej regulacji stosunków gospodarczych o charakterze profesjonalnym oraz stosunków obrotu powszechnego dokonywanego między osobami nie będącymi przedsiębiorcami została przyjęta w państwach o tradycji common law. Podobną zasadę przyjęła część państw europejskich, w tym Polska. Dualistyczna regulacja stosunków majątkowych na prawo cywilne i prawo handlowe występuje np. w Niemczech i Francji, gdzie stosunki majątkowe wykonywane zawodowo regulowane są przepisami prawa handlowego, natomiast stosunki majątkowe występujące między osobami nie trudniącymi się zawodowo wymianą dóbr, przez prawo cywilne.

Wyodrębnienie prawa handlowego z prawa cywilnego nastąpiło w Europie w średniowieczu. Prawo to (lex mercatoria) było prawem stanu kupieckiego. Rozwój gospodarczy w okresie kapitalizmu przemysłowego, wzrost znaczenia spółki akcyjnej jako formy prowadzenia działalności gospodarczej pozwalającej na oderwanie prawa własności kapitału od czynności zarządzania, kształtowanie się i dynamiczny rozkwit rynków kapitałowych i szerokie posługiwanie się w działalności gospodarczej czynnościami o charakterze abstrakcyjnym doprowadził do kodyfikacji prawa handlowego. Pierwszą obszerną i pełną regulacją prawa handlowego był francuski kodeks handlowy z 15 września 1807 r. obowiązujący do dzisiaj. Drugą ustawą, która wywarła wpływ na kierunki rozwoju prawa handlowego w Europie, był niemiecki kodeks handlowy z 10 maja 1897 r., który mimo licznych zmian, podobnie jak kodeks francuski, obowiązuje do dziś wraz z ustawą z 20 kwietnia 1892 r. o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością oraz ustawą o spółkach akcyjnych z 1965 r.

Dualistyczna regulacja prawna obowiązywała również w Polsce do czasu uchylenia przez art. VI przepisów wprowadzających kodeks cywilny z 1964 r., kodeksu handlowego i przepisów wprowadzających ten kodeks. W mocy utrzymano jedynie przepisy o spółce jawnej, spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i spółce akcyjnej oraz przepisy o firmie, prokurze i rejestrze handlowym, jak też art. 518-524 i 531 k.h. dotyczące stosunków w handlu zagranicznym.

Kodeks spółek handlowych z dnia 15 września 2000 r. z chwilą wejścia w życie, tj. z dniem 1 stycznia 2001 r. uchylił wymienione przepisy, z wyjątkiem przepisów o firmie i prokurze, które do czasu ponownego ich uregulowania pozostały w mocy (art. 632 k.s.h.). Z datą 1 stycznia 2001 r. wygasła również moc obowiązująca przepisów o rejestrze handlowym. Kompleksową regulację czynności rejestrowych oraz podmiotów podlegających wpisowi do rejestru zawiera ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn:. Dz. U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209) oraz wydane z jej upoważnienia przepisy wykonawcze.

Nie wchodząc w szczegółowe omówienie kodeksu handlowego z 1934 r. wypada jednak poświęcić parę zdań temu aktowi, stanowił on bowiem pełną i kompleksową regulację prawa handlowego, a jego znaczenia dla transformacji gospodarki polskiej po 1989 r. nie sposób nie docenić. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. - Kodeks handlowy (Dz. U. RP Nr 57, poz. 502) wzorowane było na przepisach niemieckiego kodeksu handlowego Handelsgesetzbuch. Konstrukcja tego kodeksu oparta została na kryterium podmiotowym związanym z pojęciem „kupiec”. „Kupcem jest, kto we własnym imieniu prowadzi przedsiębiorstwo zarobkowe” - art. 2 § 1 k.h. Czynnością handlową zaś, zgodnie z art. 498 § 1 k.h., jest czynność kupca, związana z prowadzonym przez niego przedsiębiorstwem. Prawo handlowe stosowane było zawsze, jeżeli przynajmniej po jednej stronie występowała osoba będąca kupcem. W stosunku do czynności podejmowanych przez kupców przepisy prawa cywilnego mogły być stosowane wyłącznie pomocniczo. Nie wszystkie rodzaje działalności gospodarczej były działalnością handlową. Kodeks nie uznawał za kupca osób prowadzących gospodarstwo rolne, leśne, ogrodowe, hodowlane, łowieckie albo pszczelarskie oraz osób wykonujących wolny zawód. Poza wymienioną normą, kodeks nie wprowadzał ograniczeń dotyczących osoby kupca, mogła więc nim być zarówno osoba prawna, jak i fizyczna, przy czym w przypadku osoby prawnej mogła nią być zarówno osoba prywatna, jak i osoba prawa publicznego. Kodeks rozróżniał kupców nierejestrowych i rejestrowych, ci ostatni zobowiązani byli wpisać się do rejestru handlowego.

Kodeks handlowy z 1934 r. był aktem nowoczesnym respektującym podstawowe zasady prawa handlowego, którymi są: bezpieczeństwo obrotu, wolność prowadzenia działalności gospodarczej oraz szybkość obrotu. Wprowadził on kryteria oceny działalności kupieckiej, którą była „staranność sumiennego kupca”. Prawo handlowe w jego pełnym kształcie z 1934 r. było prawem zawodu kupieckiego. Źródło prawa handlowego stanowił przede wszystkim kodeks handlowy oraz pozakodeksowe ustawy handlowe. W wypadku braku regulacji ustawowej należało stosować prawo zwyczajowe. Prawo cywilne w zakresie stosunków handlowych stosowane było pomocniczo.

2. Prawo cywilne a prawo handlowe i jego zasady

Przy ocenie relacji między prawem cywilnym a prawem handlowym należy mieć na uwadze proces historycznego kształtowanie się obu gałęzi prawa, a przede wszystkim ich wspólne źródło, jakim jest prawo prywatne. Nauka prawa dla wyodrębnienia norm prawa przynależnych do określonej gałęzi posługuje się kryteriami wyodrębnienia, za które przyjmuje się podmiot regulacji, przedmiot regulacji albo metodę regulowania.

W przypadku prawa cywilnego, za kryteria wyróżniające przyjmuje się przedmiot regulowania, jakim są stosunki społeczne o charakterze majątkowym i związane z nimi stosunki niemajątkowe oraz, a może przede wszystkim, metodę regulowania wyrażającą się brakiem wzajemnej podległości podmiotów prawa cywilnego, co oznacza brak prawnej kompetencji jednej strony stosunku prawnego do jednostronnego kształtowania sytuacji prawnej drugiej strony stosunku prawnego.

Równość względem praw nie oznacza jednak braku możliwości występowania faktycznej przewagi wynikającej chociażby z pozycji ekonomicznej podmiotu albo zawodowego przygotowania do dokonywania obrotu gospodarczego (można tu wskazać na przewagę przedsiębiorcy budowlanego nad osobą fizyczną zamawiającą wykonanie określonych robót budowlanych, przewaga taka wystąpi prawie zawsze w stosunku profesjonalista-klient).

Autonomiczność podmiotów prawa cywilnego sprawia, że spory wynikłe między stronami stosunku cywilnoprawnego rozpatrywane są przez niezależne od stron organy, przede wszystkim przez sądy. Istotną cechą związaną z ich rozstrzyganiem jest brak inicjatywy państwa. W prawie cywilnym sąd nie działa z urzędu. Podmioty prawa cywilnego same decydują, czy chcą skorzystać z przysługujących im praw. Państwo spełnia w tym wypadku rolę wyłącznie pomocniczą. To właśnie w prawie cywilnym pełne zastosowanie znajduje klasyczna zasada volenti non fit iniuria, tzn. chcącemu nie dzieje się krzywda. Z tej generalnej zasady nie można jednak wyciągnąć wniosku o całkowitym braku ingerencji państwa w stosunki cywilnoprawne. Dają temu wyraz przepisy dotyczące ochrony osób z natury słabszych, tzn. dzieci, osób ubezwłasnowolnionych częściowo lub całkowicie, osób które ze względu na stan zdrowia nie mają pełnej zdolności rozeznania skutków czynności prawnych, np. osoby niewidome. Podobnie rzecz ma się w przypadku stosunków na styku konsument - profesjonalista. W prawie cywilnym znacznie większe znaczenie niż w innych gałęziach prawa ma zasada ignorantia iuris nocet (nieznajomość prawa szkodzi). Brak znajomości przepisów prawa administracyjnego, podatkowego czy karnego i naruszenie nakazów w nich zawartych wywoła reakcję właściwych organów państwowych i zastosowanie sankcji w stosunku do osób winnych tych naruszeń. Nieznajomość praw przysługujących uczestnikom obrotu gospodarczego i naruszenie ich interesu nie spowoduje samo z siebie reakcji żadnego organu.

Prawo cywilne w odróżnieniu od prawa karnego i administracyjnego posługuje się innym rodzajem sankcji. Klasycznym sposobem ochrony interesów stron majątkowych stosunków cywilnoprawnych jest odpowiedzialność odszkodowawcza, nakładająca na stronę winną wyrządzenia szkody obowiązek jej naprawienia. Innym rodzajem sankcji jest przymusowe wykonanie zobowiązania oraz sankcje w postaci nieważności, unieważnialności lub bezskuteczności czynności prawnej.

Brak wzajemnej podległości, skutkujący równością stron stosunku cywilnoprawnego wobec prawa, sprawia, że podstawowym sposobem nawiązywania stosunków cywilnoprawnych jest umowa. Opiera się ona na zobowiązaniu się stron do dobrowolnej realizacji postanowień umownych. Strony muszą w tym wypadku porozumieć się co do wszystkich istotnych postanowień umowy i uzyskać consensus. Z tej reguły wywodzi się zasada pacta sunt servanda. Uzgodnienie stanowisk wymaga kompromisu stron, co do zasady bowiem ich interesy są sprzeczne. Sprzedający chce uzyskać najkorzystniejszą cenę, kupujący natomiast odwrotnie - chce jak najmniej zapłacić.

Biorąc pod uwagę historycznie utrwalone kryteria podziału na prawo prywatne i prawo publiczne, należy stwierdzić, że kryteria wyodrębnienia prawa handlowego i prawa cywilnego są tożsame, co jednoznacznie przemawia za jednością obu gałęzi prawa. Kryteria te stanowią:

- brak wzajemnego podporządkowania stron stosunku prawnego,

- prywatny interes prawny strony,

- ingerencja państwa w ochronę interesu prawnego strony na wniosek zainteresowanego.

Wspólna metoda regulacji, związana ze wspólnymi korzeniami obu dziedzin prawa (mimo formalnego wyodrębnienia w niektórych systemach prawnych prawa handlowego jako odrębnej gałęzi prawa) sprawia, iż niemożliwy do przyjęcia jest wniosek, że normy te są sobie przeciwstawne. Przy najostrzej bowiem zarysowanym wyodrębnieniu prawo cywilne miało co najmniej subsydiarne zastosowanie do prawa handlowego. Specyfika konstrukcji stosunków handlowych, które nie zawsze przystają wprost do regulacji kodeksu cywilnego, nie wpływa jednak na możliwość uznania, że prawo handlowe nie należy do prawa cywilnego, nie budzi bowiem wątpliwości, że prawo handlowe stanowi wyodrębnioną dziedzinę prawa cywilnego powszechnego.

Poszczególne gałęzie prawa zawierają normy wyróżniające się swoją doniosłością, spełniające w ramach danej dziedziny prawa rolę szczególną. Określają one wartości chronione przez prawo, wskazują kierunek działań prawodawczych oraz zasady interpretacji i stosowania prawa. Wiążą organy orzekające przy rozpatrywaniu sporów. Zastosowanie tych norm nie może następować automatycznie, ich użycie wymaga uzasadnienia, które może znajdować umocowanie w zgodności z normami konstytucyjnymi lub normami prawa międzynarodowego bądź w regułach wyprowadzonych i utrwalonych w ustawach zwykłych, którym judykatura i doktryna przypisały role nadrzędną.

Na gruncie prawa cywilnego do zasad tych należą: zasady współżycia społecznego, swoboda umów, ochrona własności, ochrona dobrej wiary, ochrona praw nabytych, ochrona dóbr osobistych.

Zasady współżycia społecznego wiążą się z wykonywaniem praw podmiotowych. Określa je art. 5 k.c., zgodnie z którym „nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”.

Pojęciem „zasady współżycia społecznego” kodeks cywilny posługuje się w wielu artykułach, np. w art. 56 stanowiącym, że czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również wynikające z ustawy, z zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów, w art. 58 § 2 stanowiącym: „nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego”, w art. 65 § 1, art. 93, 94, 140, 233, 353[1], 354, 357[1], 358[1], 412, 419, 428, 431, 440, 446, 754 i 826. Do zasad współżycia społecznego odwołują się również inne akty prawne dotyczące prawa cywilnego.

Pojęcie „zasady współżycia społecznego” nie ma definicji ustawowej, należy ono do tzw. zwrotów niedookreślonych o charakterze moralnym, obyczajowym, do których odsyła ustawodawca, stąd też znajduje ono zastosowanie tylko wtedy, kiedy prawo na to zezwala. Pozwala ono bowiem w konkretnym stanie faktycznym dookreślić treść prawa podmiotowego. Interpretacja co do nadużycia lub nie zasad współżycia społecznego należy do sądu.

Swoboda umów. Zasada swobody umów wynika z Konstytucji. Zgodnie z jej art. 20 „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej”, ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes społeczny (art. 22 Konstytucji). Zasada swobody umów stanowi podstawę działania prawa cywilnego. W kodeksie cywilnym wyraża ją art. 353[1].

Swoboda umów została przywrócona w polskim prawie cywilnym ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321). Przepis ten jest zgodny z duchem demokratycznego państwa, w którym obywatel suwerennymi decyzjami może kształtować swoją sytuację prawną. Swoboda kształtowania stosunków umownych nie jest jednak nieograniczona, brak jakichkolwiek ram prowadziłby do anarchii i naruszał interesy innych podmiotów. Stąd też strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze stosunku), ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Ochrona własności podobnie jak swoboda działalności gospodarczej jest zasadą konstytucyjną (art. 21 i 64 Konstytucji). Prawo cywilne nie może funkcjonować bez prawa własności, stanowi ono podstawową instytucję prawa cywilnego art. 44 i nast. k.c.

Ochrona dobrej wiary. Kodeks cywilny wprowadza w art. 7 zasadę domniemania dobrej wiary, stwierdzając: „jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary”. Zasada ta sprzyja ochronie obrotu gospodarczego i znajduje swoje oparcie, podobnie jak zasady współżycia społecznego, w normach moralnych. Została ona zawarta w przepisach dotyczących poszczególnych instytucji prawa cywilnego, stąd też stosowanie jej poza tymi instytucjami wymaga poparcia zasadami współżycia społecznego. Zastosowanie dobrej wiary dotyczy w szczególności osób nabywających odpłatnie prawo podmiotowe (por. art. 83 § 2, art. 92 § 2, art. 169-174, 192 § 2, art. 224-228, 231 § 1, art. 292, 310, 512, 515, 885, 886, 918 § 2, i art. 1028 k.c.).

Ochrona praw nabytych służy pewności prawa i bezpieczeństwu obrotu. W ten sposób realizuje się jedną z podstawowych zasad demokratycznego państwa, zgodnie z którą państwo bez uzasadnionej potrzeby nie zmienia sytuacji prawnej obywateli. Ochrona praw nabytych, jako zasada konstytucyjna, znajduje zastosowanie również w prawie cywilnym. Zgodnie z nią art. 3 statuuje zasadę nieretroaktywności prawa lex retro non agit.

Ochrona dóbr osobistych. Współczesne prawo cywilne chroni nie tylko prawa majątkowe osób fizycznych i prawnych. Ochrona prawna rozciągnięta jest przez normy prawa cywilnego także na dobra niemajątkowe-osobiste. Zasada ta oparta jest na normach konstytucyjnych i wynika również z przyjętych przez Polskę Paktów Praw Człowieka. W kodeksie cywilnym zakres ochrony dóbr osobistych określają art. 23 i 24. Kodeks przyjmuje minimalny próg ochrony praw, który nie może podlegać obniżeniu na mocy przepisów szczególnych, mamy wiec w tym wypadku wyłączenie zasady pierwszeństwa stosowania normy szczególnej przed normą ogólną.

Przytoczone zasady prawa cywilnego, w tym w szczególności zasady współżycia społecznego, na gruncie obrotu profesjonalnego nie mogą znaleźć tożsamego zastosowania. Specyfika tego obrotu i wykształcone historycznie generalne zasady obrotu odwołują się do takich wartości jak uczciwość kupiecka i dobre obyczaje kupieckie. Doktryna prawa handlowego uznaje za naczelne zasady prawa handlowego: swobodę prowadzenia działalności gospodarczej, bezpieczeństwo obrotu, tempo (efektywność) prowadzenia działalności gospodarczej oraz korzystanie z kredytu.

Zasada swobody działalności gospodarczej jest, jak już powiedziano, zasadą konstytucyjną. Warunki podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej reguluje ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. - prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178). Stosownie do art. 5 ustawy, podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa (szerzej na ten temat w rozdziale II). Podjęcie działalności gospodarczej jest możliwe po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym (patrz rozdział III).

Instytucja rejestru, obowiązek publikowania danych, w szczególności danych bilansowych, informowania rynku o uzyskaniu pozycji dominującej względem innego podmiotu, obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych, związane są z zasadą bezpieczeństwa obrotu. Zasadzie tej służy instytucja upadłości, której celem jest wyeliminowanie z obrotu niesolidnych podmiotów gospodarczych.

Z bezpieczeństwem obrotu gospodarczego wiążą się także takie powszechnie akceptowane w prawie handlowym kryteria, jak uczciwość kupiecka i dobre obyczaje kupieckie. Działalność kupca w stosunkach handlowych ocenia się według „staranności sumiennego kupca”. Prawo handlowe odwołuje się również do takich pojęć jak: „praktyka obrotu handlowego”, „utrwalone zwyczaje handlowe”, „wykształcone pomiędzy stronami zasady postępowania”, stosowanie tych reguł nie może jednak naruszać naczelnej zasady bezpieczeństwa obrotu.

Obrót profesjonalny wymaga określonego dla każdej dziedziny tempa działalności, w przeciwnym razie przestaje on być efektywny gospodarczo. Czynności handlowe powinny być realizowane bez zbędnej zwłoki, co narzuca konieczność odformalizowania obrotu w celu przyspieszenia tempa składania oświadczeń woli.

Specyfika obrotu gospodarczego sprawia, że klasyczna metoda zawierania umów występująca w obrocie powszechnym oparta na negocjacjach stron i uzgadnianiu stanowisk, w tym obrocie się nie sprawdza. Skala działalności oraz powtarzalność czynności prowadzi do standaryzacji i uproszczeń czynności prawnych, stąd typowe dla tego obrotu występowanie wzorców umownych. Potrzeba szybkości obrotu doprowadziła także do zaakceptowania w obrocie gospodarczym posługiwania się przy składaniu oświadczeń woli telefonem, faksem, pocztą elektroniczną. Postulat szybkości obrotu znalazł pełne odzwierciedlenie w przepisach kodeksu spółek handlowych poprzez szerokie umocowanie członków zarządu spółek do dokonywania czynności handlowych oraz podejmowania działań zmierzających do pozyskania kapitałów dla spółki.

Zasada szybkości obrotu znajduje pełne uzewnętrznienie w zakresie regulacji obrotu papierami wartościowymi.

Działalność zawodowa wymaga kredytu. Możliwość pozyskania środków na prowadzenie działalności i koszt kredytu jest podstawową kategorią działalności gospodarczej. Przyjęte powszechnie i utrwalające się różnorodne formy obrotu bezgotówkowego służą przyspieszeniu płatności, redukcji zobowiązań i pozyskaniu kredytu.

3. Źródła prawa handlowego

Regulacje ustawowe

W polskim systemie prawa, źródłem prawa jest przede wszystkim prawo stanowione. Zgodnie z art. 87 Konstytucji źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa na obszarze działania organów, które je ustanowiły, są również akty prawa miejscowego. Dotyczy to głównie normotwórczej działalności organów samorządowych.

W zakresie regulacji stosunków cywilnoprawnych, aktem o podstawowym znaczeniu jest ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93). Kodeks cywilny w księdze I reguluje podstawowe zagadnienia dotyczące uczestników obrotu gospodarczego (profesjonalnego), a w księdze II i III czynności podejmowane przez te podmioty w obrocie. Kodeks cywilny był wielokrotnie nowelizowany. Podstawowa zmiana, z punku widzenia dostosowania przepisów kodeksu do gospodarki rynkowej, dokonana została ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. Zniosła ona dychotomiczny podział na obrót uspołeczniony i nieuspołeczniony, który z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej przestał mieć praktyczne znaczenie. Ustawa przyjęła zasadę równości podmiotów gospodarczych w obrocie, bez względu na to, komu przysługują prawa własności. W tej sytuacji, począwszy od 1 października 1990 r., kodeks cywilny reguluje obrót powszechny i handlowy między osobami fizycznymi i prawnymi (art. 1 k.c.).

Drugim co do znaczenia aktem jest bez wątpienia ustawa z dnia 15 września 2000 r. - kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037) regulujący zasady tworzenia, organizacji, funkcjonowania, rozwiązywania, łączenia, podziału i przekształcania spółek handlowych (art. 1 k.s.h.). W aktualnym stanie prawnym kodeks spółek handlowych jest więc aktem prawnym odnoszącym się do działania w obrocie szczególnej grupy przedsiębiorców (podmiotów gospodarczych), jakimi są spółki prawa handlowego. Podstawowe znaczenie tej formy prawno-organizacyjnej dla prowadzenia działalności gospodarczej w gospodarce rynkowej decyduje o pozycji tego aktu prawnego w prawie handlowym.

Nie wchodząc w tym miejscu w szczegółowe omówienie przepisów kodeksu spółek handlowych należy zwrócić uwagę, że akt ten inkorporował do prawa polskiego wiele nowoczesnych instytucji związanych z finansowaniem działalności gospodarczej oraz norm służących jawności i przejrzystości działania podmiotów gospodarczych, co wprowadza istotny postęp w zakresie bezpieczeństwa obrotu gospodarczego.

Poza kodeksem spółek pozostała regulacja firmy i prokury, do których to instytucji mają zastosowanie, utrzymane w mocy, przepisy kodeksu handlowego z 1934 r.

Do norm prawa stanowionego o podstawowym znaczeniu regulujących obrót profesjonalny (handlowy) należy również ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. - prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178), regulująca zasady podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zadania organów administracji rządowej i organów jednostek samorządu terytorialnego w zakresie działalności gospodarczej.

Ustawa - prawo działalności gospodarczej wprowadziła do obrotu prawnego definicję działalności gospodarczej oraz definicję przedsiębiorcy. Zrównała ona osoby zagraniczne i krajowe w zakresie możliwości podejmowania działalności gospodarczej, ustanawiając swobodę podejmowania działalności gospodarczej przez te osoby, oraz określiła warunki podejmowania działalności gospodarczej reglamentowanej przez państwo. Ustawa ta uchyliła jednocześnie ustawę z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej oraz ustawę z dnia 14 czerwca 1991 r. o spółkach z udziałem zagranicznym (Dz. U. z 1997 r. Nr 26, poz. 143). Weszła ona w życie, podobnie jak kodeks spółek handlowych, dnia 1 stycznia 2001 r. W tej samej dacie weszła w życie ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209) oraz ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. - przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. z 1997 r. Nr 121, poz. 770). Przepisy te, łącznie z ustawą z dnia 22 grudnia 1995 r. o wydawaniu „Monitora Sądowego i Gospodarczego” (Dz. U. z 1996 r., Nr 6, poz. 42), na mocy której utworzony został ogólnopolski dziennik urzędowy, przeznaczony do publikacji danych o przedsiębiorcach wymaganych przepisami ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz przepisami innych ustaw, w szczególności kodeksem spółek handlowych, stanowią trzon polskiego prawa handlowego.

W zakresie realizacji zasady bezpieczeństwa obrotu gospodarczego podstawowe znaczenie mają dwa rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. - prawo upadłościowe (tekst jedn. Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512) oraz prawo o postępowaniu układowym (Dz. U. z 1934 r. Nr 93, poz. 836). Do takich ustaw należy również zaliczyć ustawę z dnia 3 lutego 1993 r. o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 18, poz. 82). Ustawa ta miała ogromne znaczenie dla procesów oddłużenia i restrukturyzacji przedsiębiorstw państwowych i spółek, w których udział Skarbu Państwa przekraczał 50%. Przepisy ustawy umożliwiały również restrukturyzację długów przejętych przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa po zlikwidowanych państwowych gospodarstwach rolnych. Wprowadzony do tej ustawy mechanizm kompensaty pozwolił równocześnie uzdrowić sytuację dziewięciu banków komercyjnych wyłonionych z NBP.

W części dotyczącej podstawowego instrumentu, jakim było bankowe postępowanie ugodowe, ustawa tak wyeksponowała, że nadal obowiązują przepisy o sprzedaży wierzytelności bankowych oraz o zamianie wierzytelności na akcje i udziały w spółkach.

Ogólne zasady tworzenia osób prawnych uregulowane są w kodeksie cywilnym (art. 33-43). Zasady tworzenia, działania i likwidacji poszczególnych typów osób prawnych będących przedsiębiorcami regulują przepisy szczególne.

Można tu przykładowo wymienić następujące ustawy:

- z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r., Nr 112, poz. 981),

- z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 118, poz. 561),

- z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (tekst jedn: Dz. U. z 1991 r., Nr 46, poz. 203),

- z dnia 16 września 1982 r. - prawo spółdzielcze (tekst jedn: Dz. U. z 1995 r., Nr 54, poz. 288),

- z dnia 30 kwietnia 1993 r. o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji (Dz. U. Nr 44, poz. 202),

- z dnia 28 sierpnia 1997 r. o funduszach inwestycyjnych (tekst jedn: Dz. U. z 2002 r. Nr 49, poz. 448),

- z dnia 29 sierpnia 1997 r. - prawo bankowe (tekst jedn: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665),

- z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. Nr 139, poz. 934),

- z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 940).

Do tej grupy ustaw szczególnych należy również zaliczyć ustawy regulujące zasady działania państwowych osób prawnych, w tym głównie różnego typu agencji powoływanych do realizacji w formie cywilnoprawnej zadań gospodarczych państwa, jak chociażby Agencja Restrukturyzacji Przemysłu, Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, Agencja Prywatyzacji, Agencja Mienia Wojskowego.

Poza regulacją kodeksu cywilnego, z wyjątkiem przepisów odnoszących się do papierów wartościowych, pozostają:

- zasady dotyczące obrotu publicznego papierami wartościowymi, które znalazły swoje unormowanie w przepisach ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (tekst jedn: Dz. U. z 2002 r. Nr 49, poz. 447),

- prawo wekslowe - ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. (Dz. U. Nr 37, poz. 282),

- prawo czekowe - ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. (Dz. U. Nr 37, poz. 283),

- ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 120, poz. 1300).

Do prawa handlowego należy zaliczyć również przepisy regulujące prawidłowe działanie rynku mające na celu zapobieganie sytuacjom utrudniającym konkurencję lub naruszającym dobra przedsiębiorców. Wskazać tu należy na ustawę z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. Nr 47, poz. 211) oraz ustawę z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 122 poz. 1319), która weszła w życie 1 kwietnia 2001 r. Ustawa ta zastąpiła obowiązującą dotychczas ustawę z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów i dostosowała polskie prawo ochrony konkurencji do wymagań prawa Unii Europejskiej.

Ogólne warunki i wzory umów oraz regulaminy

Standaryzacja obrotu gospodarczego, tempo i liczba zawieranych umów prowadzą do sytuacji, w których wzory umów coraz częściej znajdują powszechne zastosowanie w czynnościach handlowych. Ma to miejsce w szczególności w umowach związanych z przewozem osób, świadczeniem usług komunalnych, usługach bankowych, w działalności wielkich korporacji handlowych.

Wzory umów wprowadzają stan, w którym element negocjacji stron i uzgodnienia treści umowy praktycznie nie istnieją. Słabsza strona umowy zwykle może wybrać przystąpienie do takiej umowy lub nie. Ze względu na jednostronne określenie warunków umownych, charakter prawny wzorów umów był i jest przedmiotem dyskusji prawniczej. Na tle stosowania wzorców umownych zaczęto lansować pogląd, że wzory te mają charakter normatywny. Wydaje się, że przyznanie normatywnego charakteru wzorcom umownym zależy od tego, komu i czy ustawa przyznała prawo ich wprowadzania. Wychodząc z tego założenia należy przyjąć, że wzorce umowne i ogólne warunki umów ustalane z mocy upoważnienia ustawowego mają charakter normatywny. Wzorzec umowny przyspiesza i upraszcza obrót gospodarczy w typowych umowach handlowych; do zawarcia umowy dochodzi przez przystąpienie na warunkach w niej określonych (umowa adhezyjna). Warunki umów określają ogólne ramy umowy i pozwalają stronom na modyfikacje indywidualnych stosunków umownych, nie naruszając jednak istotnych postanowień tych warunków.

Ogólne zasady stosowania wzorców umownych, ogólnych warunków umów i regulaminów zawierają art. 384 do 385[3] k.c. Przyjęta regulacja kodeksowa rozróżnia umowy zawierane w obrocie profesjonalnym i z udziałem konsumentów.

Kodeks cywilny w art. 384 § 3 wprowadza definicję konsumenta. Zgodnie z nim „za konsumenta uważa się osobę, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio nie związanym z działalnością gospodarczą”. W rozumieniu ustawy konsumentami są zarówno osoby fizyczne, jak i prawne, przy czym w przypadku tych ostatnich uzyskają one status konsumenta, jeżeli umowa zawierana z przedsiębiorcą nie będzie bezpośrednio związana z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą.

Stosownie do art. 384 § 1 k.c., ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzory umów i regulaminy wiążą druga stronę, jeżeli zostały jej doręczone przy zawarciu umowy. Niespełnienie wymagania doręczenia wywiera ten skutek, że strona, która udowodni, iż doręczenie nie nastąpiło, może się skutecznie uchylić od niedogodnych dla niej postanowień umownych. Jeżeli posługiwanie się wzorcem umownym jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, postanowienia wzorca są dla stron wiążące również wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Ma to miejsce np. w przypadku Polskich Kolei Państwowych przez sam fakt wywieszenia na dworcu i w wagonach kolejowych ogólnych warunków przewozu (art. 384 § 2 k.c.).

Złagodzenie wymagań względem strony stosującej wzorzec nie dotyczy umów zawieranych z udziałem konsumentów, w tym przypadku bowiem posługujący się wzorcem umownym jest zobligowany do doręczenia go. Wymaganie to nie dotyczy umów zawieranych z konsumentami w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, np. przy zakupie artykułów powszechnego użytku, przewozach osobowych komunikacją miejską itp.

Wzorce wydawane w trakcie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiążą stronę, jeżeli zostały jej doręczone, a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia (art. 384[1]).

Kodeks cywilny stanął na stanowisku pierwszeństwa postanowień umownych przed postanowieniami wzorca w przypadku ich sprzeczności. Postanowienia wzorca, które są sformułowane niejednoznacznie, a tym samym budzą wątpliwości, tłumaczy się na korzyść konsumenta. Na niejasność sformułowań wzorca umownego nie będzie się w takim przypadku mogła powołać strona będąca profesjonalistą w obrocie, jeżeli konkretna umowa dotyczy rodzaju prowadzonej przez nią działalności. Ochronie pozycji konsumenta i umów zawieranych z jego udziałem poświęcono w całości art. 385[1] oraz 385[3] k.c. Postanowienia umowne, które nie podlegały indywidualnemu uzgodnieniu z konsumentem, nie są dla niego wiążące, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie wywiera to wpływu na te postanowienia umowy, które określają główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały jednoznacznie sformułowane. W pozostałym zakresie (tj. nie naruszającym interesu konsumenta) umowa jest wiążąca. Ustawa uznaje za nie uzgodnione indywidualnie te postanowienia umowy, na które konsument nie miał rzeczywistego wpływu. Dotyczy to w szczególności tych jej postanowień, które przejęte zostały z wzorca umownego zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Interes w przeprowadzeniu takiego dowodu będzie miał najczęściej kontrahent.

Oceny zgodności postanowień umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu faktycznego z chwili zawarcia umowy. Kodeks cywilny w art. 358[3] przytacza przykładowy katalog niedozwolonych postanowień umownych.

Prawo kontraktu

Źródłem prawa handlowego jest również prawo umowne (lex contractus), zalicza się do niego również umowne warunki umów (porozumienia w sprawach warunków umów) ustalane przez strony.

Swoboda stanowienia prawa wynika z zasady wyrażonej w art. 353[1] k.c. Dotyczy ona, przede wszystkim, kształtowania stosunków cywilnoprawnych między stronami. Nie można jednak, powołując się na art. 353[1], tworzyć nowych typów podmiotów prawa, w przypadku których polskie prawo przyjęło zasadę numerus clausus (zamkniętej listy). Ograniczenie to dotyczy także papierów wartościowych.

Mówiąc o źródłach prawa handlowego, należy wspomnieć również o roli orzecznictwa w zakresie interpretowania prawa i jego stosowania. Zgodnie z utrwalonym poglądem, orzecznictwo sądów nie należy do źródeł prawa, wywiera jednak ogromny wpływ na jego interpretację, w szczególności w okresie dynamicznych zmian, jakie nastąpiły ostatnio w prawie. Należy tu wskazać przede wszystkim na działalność Sądu Najwyższego. Znaczący wpływ na interpretację prawa wywiera również piśmiennictwo prawnicze (jurysprudencja).

W systemie prawa II Rzeczypospolitej do źródeł prawa handlowego art. 1 kodeksu handlowego z 1934 r. zaliczał, obok przepisów tego kodeksu, ustawy szczególne dotyczące obrotu handlowego oraz powszechnie obowiązujące w państwie prawo zwyczajowe. Po drugiej wojnie światowej prawo zwyczajowe utraciło swoje poprzednie znaczenie jako prawo obowiązujące. System prawny państwa oparł się głównie na prawie stanowionym.

Prawo zwyczajowe rozumiane jako zespół nie pisanych norm wynikających z procesu długotrwałego postępowania w określonych stosunkach przez podmioty w nich uczestniczące, co prowadzi do utrwalenia powszechnego przekonania, że są one wiążące dla wszystkich i obowiązujące na terenie całego kraju, należy odróżnić od zwyczajów, które nadal zachowują swoje znaczenie w stosunkach handlowych. Zwyczaj nie jest normą prawną. Zwyczaj określa jedynie reguły zachowania uczestników obrotu gospodarczego. Niektórzy autorzy określają zwyczaj jako utrwaloną praktykę obrotu. Zwyczaje odnoszą się do określonych środowisk, stosunków społecznych; utrwalenie się określonego zwyczaju nie tworzy samo z siebie normy prawnej. Zwyczaj zyskuje znaczenie prawne dopiero wówczas, gdy przepis prawa albo umowa stron odwołuje się do niego. Tak np. art. 56, art. 65 § 1 i art. 354 k.c. Ich znaczenie polega na tym, że mogą być stosowane do oceny skutków prawnych czynności dokonywanych przez strony. Zwyczaje zebrane lub stwierdzone przez organizacje zawodowe przedsiębiorców, jak na przykład izby gospodarcze lub handlowe, stanowią podstawę dla organów orzekających do przyjęcia domniemania, że strony znały zwyczaj, jeżeli nie budzi wątpliwości fakt, że należą one do grupy społecznej, w której dany zwyczaj jest dostatecznie znany.

Zwyczaje znajdują rozległe zastosowanie w obrocie międzynarodowym. Zasadnicze znaczenie ma w tym zakresie działalność Międzynarodowej Izby Handlowej (ICC), która zajmuje się uniformizacją zwyczajów i praktyk występujących w handlu międzynarodowym. Wydane przez nią „Międzynarodowe reguły wykładni handlowych” („Incoterms”) znajdują powszechne zastosowanie w praktyce. Odnoszą się one do regulowania obowiązków stron w dostawach. Reguły te mają zastosowanie, jeżeli strony powołały się na nie w umowie. Przy braku inkorporacji do umowy sąd weźmie je pod uwagę, jeśli uzna praktykę ich stosowania za prawo zwyczajowe. Podobne znaczenie mają opracowania ICC dotyczące zwyczajów w praktyce bankowej.

Na rozwój i kierunek zmian prawa handlowego wpływa prawo Wspólnot Europejskich. Podpisanie przez Polskę Układu Stowarzyszeniowego ze Wspólnotami Europejskimi zaowocowało inkorporacją do prawa polskiego wielu norm prawa europejskiego w ramach procesu akcesji. Idea stworzenia wspólnego rynku europejskiego gwarantującego swobodny przepływ osób, kapitałów, towarów i usług wymaga przyjęcia przez Polskę zasad obowiązujących w Unii i stworzenia warunków prawnych do prowadzenia działalności gospodarczej na równych zasadach dla wszystkich uczestników rynku.

Do zmian wiążących się z procesem akcesji w zakresie obrotu gospodarczego zaliczyć należy kolejne nowelizacje kodeksu cywilnego, jakie nastąpiły od 1990 r., ustawę z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej zmienioną przez ustawę - prawo działalności gospodarczej, ustawę o rachunkowości, ustawę - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym, ustawę o obligacjach, kodeks spółek handlowych, ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów oraz ustawę o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Dla tworzenia rynku kapitałowego i przebudowy struktury własności gospodarki narodowej podstawowe znaczenie miała ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych zmieniona przez ustawę z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz ustawy związane z tworzeniem i działalnością instytucji rynku kapitałowego.

Literatura:

Czachórski W.: Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 1999;

Dziurzyński T., Fenichel Z., Honzatko M.: Kodeks handlowy. Komentarz, Łódź 1995;

Jacyszyn J., Kosikowski C.: Podstawy prawa gospodarczego, Warszawa 2001;

Jakubecki A., Kidyba A., Mojak J., Skubisz R.: Zarys prawa spółek, Lublin 1994;

Knaflewski M., Rudnicki M., Szczepaniak R.: Nowe prawo spółek z komentarzem, Gorzów Wkp. 2000;

Kosikowski C.: Prawo gospodarcze publiczne, Warszawa 1995;

Kruczalak K.: Prawo handlowe, Gdańsk 1992;

Kruczalak K., w: Prawo handlowe, pod red. J. Okolskiego, Warszawa 1999;

Łętowska E.: Podstawy prawa cywilnego, Warszawa 1994;

Radwański Z.: Prawo cywilne - część ogólna, Warszawa 1993;

Sołtysiński S., Szajkowski A., Szwaja J.: Kodeks handlowy. Komentarz, t. I-II, wyd. 2, Warszawa 1997;

Stelmachowski A.: Zarys teorii prawa cywilnego, Warszawa 1998;

Wiśniewski A.W.: Prawo o spółkach. Podręcznik praktyczny, I-III, Warszawa 1990-1993.

ROZDZIAŁ II 

PRZEDSIĘBIORCA, PRZEDSIĘBIORSTWO, DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA

1. Przedsiębiorca

Pojęcie „przedsiębiorca” dotyczy osoby fizycznej lub prawnej oraz spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej prowadzącej działalność gospodarczą. Kodeks handlowy z 1934 r. określał przedsiębiorcę mianem „kupca”. Kupcem była osoba prowadząca przedsiębiorstwo zarobkowe, tj. obrót profesjonalny.

Przed zmianą, jaka nastąpiła w 1990 r. kodeks cywilny dzielił obrót gospodarczy na uspołeczniony i powszechny. Obrót uspołeczniony realizowany był przez jednostki gospodarki uspołecznionej reprezentujące własność państwową i spółdzielczą. Obrót powszechny miał miejsce przede wszystkim między osobami fizycznymi. Dla niektórych rodzajów zobowiązań kodeks cywilny przyjął kryterium przedmiotowe związane z obrotem profesjonalnym, jeżeli jedną ze stron umowy jest osoba prowadząca przedsiębiorstwo.

Ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej zniosła pojęcie obrotu uspołecznionego ustanawiając swobodę prowadzenia działalności gospodarczej oraz równość podmiotów gospodarczych. Zmiana kodeksu cywilnego przez ustawę z dnia 28 lipca 1990 r. ostatecznie zniosła niespójność między przepisami kodeksu cywilnego a ustawą o działalności gospodarczej. Od jej wejścia w życie kodeks cywilny rozróżniał wyłącznie obrót powszechny i obrót profesjonalny, realizowany przez podmioty gospodarcze.

Ustawa z 1988 r. uznawała za podmioty gospodarcze osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, jeżeli prowadziły one działalność gospodarczą w celach zarobkowych w sposób ciągły i zorganizowany. Przy czym za podmioty gospodarcze były uznawane także spółki cywilne.

Pojęcie „podmiotu gospodarczego” zostało zastąpione pojęciem „przedsiębiorca” na mocy przepisów ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym. Pojęcia „przedsiębiorca” oraz „działalność gospodarcza” znalazły swoją definicję w ustawie - prawo działalności gospodarczej, która weszła w życie 1 stycznia 2001 r.

Przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz nie mająca osobowości prawnej spółka prawa handlowego, która zawodowo, we własnym imieniu, podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą (art. 2 § 2 p.d.g.).

Ustawa uznała za przedsiębiorców wyłącznie osoby fizyczne i prawne. Wyjątek od tej zasady stanowią spółki prawa handlowego nie mające osobowości prawnej, które stosownie do art. 8 mają wszelkie atrybuty podmiotowości prawnej. Prowadzą bowiem pod własną firmą przedsiębiorstwo w celach zarobkowych. Stosownie do przepisów kodeksu spółek handlowych, spółki osobowe prawa handlowego mogą być tworzone wyłącznie w celu gospodarczym, tj. z nastawieniem na zysk. Mają zdolność prawną (majątek spółki stanowi wszelkie mienie wniesione jako wkład lub nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia - art. 28 k.s.h.), zdolność do czynności prawnych (spółka osobowa może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania - art. 8 § 1 k.s.h.) oraz zdolność procesową (spółka osobowa może pozywać i być pozywana - art. 8 § 1 k.s.h.).

Nie można, z pewnością, w aktualnym stanie prawnym uznać za przedsiębiorcę jednostek i zakładów budżetowych oraz gospodarstw pomocniczych. Jednostki te, mimo wyodrębnienia organizacyjnego, majątkowego i finansowego, nie mają osobowości prawnej. Działają w związku z tym w obrocie w imieniu Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego właściwego szczebla. Status gospodarstw pomocniczych oraz jednostek i zakładów budżetowych reguluje ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 155, poz. 1014). W kontekście wykonywanej przez te jednostki działalności odpowiadającej charakterem działalności gospodarczej, rozwiązanie przyjęte przez ustawę może budzić wątpliwości. Prowadzi bowiem do stanu, w którym przejrzystość działań takich jednostek wbrew ich charakterowi i pożądanemu stanowi jest ograniczona.

Ustawodawca wyróżnił trzy kryteria, według których można uznać dany podmiot za przedsiębiorcę:

- przynależność do jednej z kategorii osób prawa cywilnego albo posiadanie statusu spółki osobowej prawa handlowego,

- podjęcie i wykonywanie we własnym imieniu działalności gospodarczej; pojęcie przedsiębiorcy nie dotyczy w związku z tym pracowników,

- wykonywanie działalności gospodarczej w sposób zawodowy, to znaczy profesjonalnie, zgodnie z zasadami sztuki dotyczącej wykonywania określonej działalności (w celu zarobkowym).

Wydaje się, że współczesna definicja przedsiębiorcy odpowiada zakresem definicji kupca zawartej w art. 2 § 1 kodeksu handlowego („kupcem jest, kto we własnym imieniu prowadzi przedsiębiorstwo zarobkowe”). Prowadzenie przedsiębiorstwa zarobkowego jest we współczesnym ujęciu prawa synonimem pojęcia „działalność gospodarcza”.

W stosunku do osób fizycznych, niektóre rodzaje działalności nie zostały uznane przez ustawodawcę za działalność gospodarczą. Dotyczy to zawodów świadczących pomoc prawną, adwokatów, radców prawnych i notariuszy. Zawody te należą do kategorii tak zwanych wolnych zawodów, ich wykonywanie odbywa się we własnym imieniu, ale na rachunek dającego zlecenie. Osoby te nie są więc przedsiębiorcami w rozumieniu przepisów ustawy - prawo działalności gospodarczej.

Stosownie do art. 2 ust. 2 p.d.g., przedsiębiorcą jest osoba (fizyczna) podejmująca i wykonująca działalność gospodarczą. Osoba fizyczna nabywa pełną zdolność do czynności prawnych z chwilą uzyskania pełnoletności (art. 11 k.c.). Wychodząc z założenia, że pełna zdolność prawna jest warunkiem pełnego samodzielnego występowania w obrocie prawnym przez osoby fizyczne, w piśmiennictwie prawniczym wyrażany jest pogląd, zgodnie z którym działanie przez przedstawiciela ustawowego i pełnomocnika w zakresie podjęcia i prowadzenia działalności gospodarczej jest niemożliwe, co sprowadza się do stanowiska, zgodnie z którym osoby niepełnoletnie oraz ograniczone w zdolności do czynności prawnych nie mogą być przedsiębiorcami. Wydaje się, że stanowisko takie jest nieuzasadnione. Nie uwzględnia bowiem sytuacji związanych z wstąpieniem w prawa w wyniku objęcia spadku lub uzyskania darowizny przez osobę małoletnią działającą przez swoich przedstawicieli ustawowych albo utratą pełnej zdolności do czynności prawnych przez przedsiębiorcę, osobę fizyczną. Wyłącza również możliwość działania przez pełnomocnika, co w świetle art. 95 i nast. k.c. nie znajduje, moim zdaniem, oparcia.

Ogólne zasady tworzenia osób prawnych określa kodeks cywilny (art. 33-43 k.c.) Stosownie do brzmienia art. 33 osobami prawnymi są: Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (art. 37 § 1 k.c.). Powstanie, ustrój i ustanie osoby prawnej określają właściwe przepisy; w wypadkach i w zakresie w przepisach tych przewidzianych organizację i sposób działania osoby prawnej reguluje także jej statut (art. 35 k.c.). Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego nie podlegają wpisowi do żadnego rejestru, ich organizacja określona jest ustawą najwyższą i ustawami ustrojowymi.

Osoby prawne są tworzone w różnych celach, nie zawsze gospodarczych. Katalog osób fizycznych i prawnych oraz jednostek organizacyjnych uznanych za przedsiębiorców zawiera art. 36 ustawy o KRej.S. Enumeratywne wymienienie podmiotów podlegających obligatoryjnemu wpisowi do rejestru przedsiębiorców wskazuje, że bez względu na charakter wykonywanej działalności zostały one uznane przez ustawodawcę za przedsiębiorców. Ustawa bowiem nie uwzględniła, że stosownie do przepisów kodeksu spółek handlowych, spółki kapitałowe mogą być zawiązywane również w innych niż gospodarczy celach. Podjęcie przez osobę prawną, której celem statutowym nie jest prowadzenie działalności gospodarczej, takiej działalności wymaga uzyskania przez nią wpisu do rejestru przedsiębiorców.

Przedsiębiorcą w świetle ustawy nie może być, jak z tego wynika, poza osobami fizycznymi i prawnymi, inna jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej niż wymienione spółki osobowe prawa handlowego. Krąg przedsiębiorców bowiem stanowi listę zamkniętą.

Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej określonej ustawą. Spółka cywilna utraciła z chwilą wejścia w życie ustawy - prawo działalności gospodarczej przymiot podmiotu gospodarczego. Z formalnoprawnego punktu widzenia jest ona umową związaną z realizacją przez co najmniej dwie osoby wspólnego przedsięwzięcia gospodarczego. Wspólnikami spółki mogą być, stosownie do art. 1 k.c., osoby fizyczne i prawne, które niekoniecznie muszą być przedsiębiorcami (np. partia polityczna i osoba fizyczna nie prowadząca działalności gospodarczej). Podjęcie wspólnego przedsięwzięcia gospodarczego i zawarcie w tym celu umowy spółki cywilnej sprawia, że w związku z realizacją tego przedsięwzięcia wspólnicy ci uzyskają status przedsiębiorcy, co nałoży na nich obowiązek wpisu do rejestru przedsiębiorców.

Podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej jest dozwolone dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa. Wychodząc z tej zasady ustawodawca uregulował warunki podejmowania działalności gospodarczej przez osoby zagraniczne, co sprawiło, że dalsze utrzymywanie odrębnej regulacji stało się bezprzedmiotowe. W tej sytuacji art. 99 pkt 3 ustawy - prawo działalności gospodarczej uchylił moc obowiązującą ustawy z dnia 14 czerwca 1991 r. o spółkach z udziałem zagranicznym (Dz. U. z 1997 r. Nr 26, poz. 143), z wyjątkiem art. 42.

Osobą zagraniczną w rozumieniu tej ustawy jest osoba fizyczna mająca stałe miejsce zamieszkania za granicą, osoba prawna mająca siedzibę za granicą oraz nie mająca osobowości prawnej spółka zagranicznych osób fizycznych i prawnych z siedzibą za granicą. Ustawa utrzymuje definicję osoby zagranicznej obowiązującą na gruncie ustawy o spółkach z udziałem zagranicznym, wiążąc status osoby zagranicznej z miejscem zamieszkania lub siedzibą, a nie z narodowością lub własnością kapitału. Osobą zagraniczną w rozumieniu ustawy może więc być obywatel polski mający stałe miejsce zamieszkania za granicą lub spółka podmiotów krajowych z siedzibą za granicą.

Osoby zagraniczne mogą na zasadzie wzajemności, jeżeli ratyfikowane przez Polskę umowy nie stanowią inaczej, podejmować i wykonywać na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalność gospodarczą na takich samych zasadach, jak przedsiębiorcy mający miejsce stałego pobytu lub siedzibę w Polsce. W przypadku braku wzajemności osoby te mogą prowadzić działalność wyłącznie w formie spółki komandytowej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej, jak również przystępować do takich spółek i obejmować w nich lub nabywać udziały i akcje.

Stosownie do wyrażonej w ustawie zasady równego traktowania, obywatele państw obcych, którzy otrzymali zezwolenie na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, korzystają w zakresie podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z takich samych praw jak obywatele polscy (art. 6 ust. 1 p.d.g.).

Status przedsiębiorcy wynika z faktu wykonywania działalności gospodarczej. Przedsiębiorcą jest osoba, która nie tylko podjęła decyzję o wykonywaniu działalności, tj. zarejestrowała się jako przedsiębiorca w rejestrze przedsiębiorców, ale wykonuje tę działalność faktycznie, „we własnym imieniu podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą” - art. 2 ust. 2 p.d.g. Ustawodawca niewątpliwie odnosi się do faktycznego wykonywania czynności handlowych przez przedsiębiorcę, a nie tylko uzyskania nominalnego statusu przedsiębiorcy. Takie rozumienie sprzyja bezpieczeństwu obrotu, wyeliminowaniu z rynku tzw. uśpionych spółek, którymi obrót dla wykorzystania ich w celach niekoniecznie szlachetnych stał się przed zmianą stanu prawnego dość powszechny.

2. Mali i średni przedsiębiorcy

Prawo działalności gospodarczej wprowadza pojęcie „małego” i „średniego” przedsiębiorcy (art. 54-56 p.d.g.). Wprowadzenie do prawa gospodarczego kategorii małych i średnich przedsiębiorców, wiąże się z procesem akcesji Polski do Unii Europejskiej i, co jest istotne, stwarza podstawy do podjęcia przez państwo działań wspomagających rozwój i możliwości konkurencji tej grupy przedsiębiorców.

Za małego przedsiębiorcę uznaje się przedsiębiorcę, który w poprzednim roku obrotowym zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 7 milionów euro lub suma aktywów i pasywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 5 milionów euro (art. 54 ust. 1 p.d.g.).

Za średniego przedsiębiorcę ustawa uznaje przedsiębiorcę, nie będącego małym przedsiębiorcą, który w poprzednim roku obrotowym zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników oraz osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 40 milionów euro lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 27 milionów euro.

Ustawa nie uznaje jednak za małego i średniego przedsiębiorcę, w przedsiębiorstwie którego odpowiednio przedsiębiorcy inni niż mali lub inni niż mali i średni posiadają:

- więcej niż 25 % wkładów, udziałów lub akcji,

- prawa do ponad 25 % udziału w zysku,

- więcej niż 25 % głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy).

Wielkości dotyczące liczby średniorocznie zatrudnionych, przychodu netto oraz sumy aktywów mogą być podwyższone przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia.

Przedsiębiorca ubiegający się o pomoc państwa albo o uznanie go za małego lub średniego obowiązany jest przedstawić dokumenty potwierdzające ten fakt.

3. Działalność gospodarcza

Stosownie do definicji zawartej w art. 2 ust. 1 p.d.g., działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.

Można więc przyjąć, że działalność gospodarczą wyróżniają następujące charakterystyczne elementy:

- zarobkowy charakter, który identyfikuje zamiar osiągnięcia zysku z prowadzonej działalności,

- określony przez ustawę zakres działalności (wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych); nie będzie więc można uznać za taką działalność stosunku pracy czy zlecenia,

- wykonywanie w sposób zorganizowany, czyli oparty na określonej strukturze organizacyjnej, która pozwala na prowadzenie tej działalności i powiązanie jej z określonym miejscem prowadzenia działalności, wyposażonej w środki majątkowe oraz kadrowe niezbędne do prowadzania tej działalności, czyli, mówiąc inaczej, opartej na przedsiębiorstwie w rozumieniu art. 55[1] k.c., które będzie służyło do realizacji tej działalności,

- wykonywanie w sposób ciągły; nie będzie więc działalnością gospodarczą sporadyczna, doraźna czynność sprzedaży, najmu, doraźna usługa,

- wykonywanie zawodowo, czyli stosownie do przygotowania, jakie ma przedsiębiorca albo zatrudnione przez niego osoby, w sposób stały, z której to działalności wykonujący ją czerpie środki utrzymania,

- wykonywanie we własnym imieniu, co oznacza, wykonywanie przez uprawniony podmiot wskazany przez ustawę, tj. osobę fizyczną, prawną oraz nie posiadającą osobowości prawnej spółkę prawa handlowego.

Prawo działalności gospodarczej nie odnosi się do uregulowanego w uchylonej ustawie o działalności gospodarczej „prowadzenia ubocznego zajęcia zarobkowego”. Zajęciem takim była działalność gospodarcza prowadzona przez osobę fizyczną osobiście, a uzyskiwany z niej zarobek stanowił dodatkowe źródło dochodu, a więc takie, które miało wspomagać środki na utrzymanie osoby trudniącej się takim zajęciem. Zakres przedmiotowy dodatkowych zajęć był określony szczegółowo w ustawie i nie wymagał zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej. Należy więc przyjąć, że w obecnym stanie prawnym zajęcia takie jak:

- wytwarzanie przedmiotów użytku osobistego, domowego i gospodarskiego, rękodzieła ludowego i artystycznego,

- naprawy i konserwacje przedmiotów użytku osobistego, domowego i gospodarskiego oraz mieszkań, a także wykonywanie innych usług z użyciem własnych lub powierzonych materiałów i narzędzi,

- sprzedaż nieprzetworzonych produktów rolnych, ogrodniczych, sadowniczych, hodowlanych, w tym mięsa z uboju, runa leśnego, owoców leśnych, posiłków domowych,

jeżeli będą prowadzone w sposób ciągły i zorganizowany, będą działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów ustawy.

Wyliczenie działalności nie zaliczonych przez ustawodawcę do działalności związanych z wykonywaniem działalności gospodarczej zawiera art. 3 p.d.g. Szczegółowe ich wyliczenie tworzy katalog zamknięty i nie pozwala na rozszerzającą interpretację. Katalog obejmuje:

- działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,

- wynajmowania przez rolników pokoi i miejsc na ustawienie namiotów,

- sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów.

Nieuznanie działalności, prowadzonej przez rolników, o których mowa w art. 3 p.d.g., za działalność gospodarczą zwalnia z obowiązku wpisu do rejestru przedsiębiorców w zakresie tejże działalności.

Podjęcie działalności gospodarczej wymaga uzyskania wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym (art. 7 p.d.g.). Wymaganie to ma charakter normy bezwzględnie obowiązującej (ius cogens). Na tle tej normy pojawia się pytanie o relacje, jakie zachodzą między tym przepisem a art. 11 k.s.h. Stosownie do jego treści spółki kapitałowe w organizacji, o których mowa w art. 161 i art. 323 k.s.h., mogą we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane. Nie budzi wątpliwości, że przepisy ustawy - prawo działalności gospodarczej mają charakter ogólny. Ustawa ta bowiem reguluje w sposób powszechnie obowiązujący zasady podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i dotyczy wszystkich uprawnionych do tego podmiotów. Kodeks spółek handlowych jest w stosunku do tej ustawy aktem szczególnym, ponieważ określa zasady tworzenia, działania i ustania określonej grupy przedsiębiorców (spółek handlowych). Nie można jednak na tej podstawie przyjąć, iż zachodzi tu przypadek wynikający z normy lex specialis derogat legi generali.

Wprowadzona do kodeksu spółek handlowych instytucja spółki w organizacji ma służyć usprawnieniu procesu zawiązania spółki kapitałowej. Rozwiązanie obowiązujące pod rządami kodeksu handlowego z 1934 r. sprawiało, że do chwili rejestracji i uzyskania osobowości prawnej spółka kapitałowa nie miała podmiotowości prawnej. Dosyć powszechnie przyjęło się stanowisko, zgodnie z którym od dnia zawarcia umowy spółki do dnia jej rejestracji spółka ta miała charakter spółki cywilnej. Utrudniało to nie tylko procedurę zgromadzenia kapitału zakładowego, ale - przede wszystkim - podjęcie działań organizacyjnych związanych z wyposażeniem spółki w niezbędny majątek, przeznaczony do prowadzenia przez nią działalności oraz zatrudnienie koniecznego personelu. Przeciągające się procedury rejestrowe sprawiały, że brak regulacji prawnej pozwalającej na skrócenie fazy organizacyjnej był silnie krytykowany przez środowisko związane z działalnością gospodarczą.

Artykuł 11 k.s.h., przyznający spółce kapitałowej w organizacji podmiotowość prawną, nie zwalnia tej spółki z obowiązku uzyskania wpisu do rejestru przedsiębiorców i nie umożliwia podjęcia działalności gospodarczej wynikającej z przedmiotu działalności określonego w umowie lub statucie spółki,dopuszcza jedynie tę spółkę do obrotu powszechnego.

Wykonywanie działalności gospodarczej wymaga poza obowiązkiem uzyskania wpisu do rejestru przedsiębiorców, spełnienia przez przedsiębiorcę określonych przez ustawę wymagań. Obejmują one, przede wszystkim, obowiązki związane z zapewnieniem bezpieczeństwa pracy, ochroną środowiska oraz moralnością publiczną. Wykonywanie działalności gospodarczej, dla której przepisy szczególne wymagają posiadania odpowiednich uprawnień zawodowych, wymaga wykonywania jej bezpośrednio przez osobę legitymującą się posiadaniem takich uprawnień.

Rozliczenia finansowe związane z obrotem gospodarczym prowadzonym przez przedsiębiorcę, dokonywane są za pośrednictwem banku albo rachunku w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej. Obowiązek ten dotyczy w każdym przypadku rozliczeń z innym przedsiębiorcą, jeżeli jednorazowa wartość należności lub zobowiązań przekracza równowartość 3000 euro, albo równowartość 1000 euro, gdy suma wartości tych należności i zobowiązań powstałych w miesiącu poprzednim przekracza równowartość 10 000 euro, przeliczanych na złote według kursu średniego walut obcych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dokonywane są operacje finansowe.

O posiadaniu rachunku bankowego przedsiębiorca zobowiązany jest zawiadomić urząd skarbowy, właściwy ze względu na podatek dochodowy. W przypadku posiadania kilku rachunków należy wskazać jeden z nich jako rachunek podstawowy, o czym należy powiadomić bank, w którym rachunek jest otwarty. Przedsiębiorca zobowiązany jest poinformować urząd skarbowy oraz bank prowadzący rachunek podstawowy o numerach rachunków i bankach, w których są one prowadzone (art. 13 ustawy p.d.g.).

Wykonywanie działalności gospodarczej wymaga od przedsiębiorcy stosowania się do zasad naczelnych wskazanych w art. 8 p.d.g. Nakazują one prowadzenie działalności z zachowaniem zasady uczciwej konkurencji, poszanowania dobrych obyczajów i słusznych interesów konsumentów.

Prowadzenie działalności gospodarczej wymaga przestrzegania zasady jawności, co wiąże się z obowiązkiem oznaczenia na zewnątrz zarówno zakładu głównego przedsiębiorcy, oddziałów, zakładów i innych miejsc wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę. Oznaczenie zewnętrzne powinno określać przedsiębiorcę i wykonywany przez niego rodzaj działalności. Wymaganie oznaczenia przedsiębiorcy oraz podania innych informacji dotyczy oznakowania towarów i opakowań przedsiębiorcy. Informacje zamieszcza się w języku polskim z uwzględnieniem oznaczenia przedsiębiorcy producenta towaru i jego adresu, nazwy towaru, innych oznaczeń i informacji wymaganych na podstawie odrębnych przepisów.

W stosunku do niektórych rodzajów działalności mających szczególne znaczenie ze względu na ważny interes publiczny, bezpieczeństwo państwa albo obywateli, ustawa wprowadziła reglamentację oraz nadzór państwa i samorządu terytorialnego nad jej realizacją. Podjęcie działalności objętej reglamentacją wymaga uzyskania koncesji lub zezwolenia. Koncesja jest aktem zgody władzy publicznej na wykonywanie działalności gospodarczej nią objętej. Koncesja udzielana jest zawsze konkretnemu przedsiębiorcy, a więc podmiotowi wpisanemu do rejestru przedsiębiorców.

Prawo działalności gospodarczej ograniczyło zakres działalności objętej koncesjonowaniem. Uzyskanie koncesji wymaga podjęcie działalności w zakresie:

- poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin, wydobywania kopalin ze złóż, bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych,

- wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym,

- wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania, dystrybucji i obrotu paliwami i energią,

- ochrony osób i mienia,

- transportu lotniczego oraz wykonywania innych usług lotniczych,

- budowy i eksploatacji autostrad płatnych,

- zarządzania liniami kolejowymi oraz wykonywania przewozów kolejowych,

- rozpowszechniania programów radiowych i telewizyjnych.

Wprowadzenie koncesji może dotyczyć innych dziedzin życia gospodarczego, jeżeli mają one szczególne znaczenie ze względu na bezpieczeństwo państwa lub obywateli albo inny ważny interes publiczny, przy czym działalność taka nie może być wykonywana jako wolna lub po uzyskaniu zezwolenia. Wprowadzenie koncesji na inną działalność wymaga zmiany ustawy - prawo działalności gospodarczej, co jednoznacznie uniemożliwia ograniczenia w obrocie poprzez ustanawianie warunków uzyskania koncesji na podstawie innych ustaw.

Udzielenie, odmowa wydania, zmiana i cofnięcie koncesji należy do ministra właściwego ze względu na przedmiot działalności gospodarczej podlegający koncesjonowaniu.

Koncesji udziela się na czas określony nie krótszy niż dwa lata i nie dłuższy niż 50 lat.

Koncesja wydawana jest na wniosek zainteresowanego w drodze decyzji administracyjnej. W tym samym trybie następuje odmowa, zmiana i cofniecie koncesji (art. 15 p.d.g.). Organ koncesyjny jest uprawniony do kontroli działalności gospodarczej w zakresie jej zgodności z wydaną koncesją oraz przestrzegania przez przedsiębiorcę warunków koncesji. Kontrola może być prowadzona również w zakresie obronności lub bezpieczeństwa państwa, ochrony bezpieczeństwa lub dóbr osobistych obywateli lub innego ważnego interesu publicznego. Przedsiębiorca, który zamierza podjąć działalność gospodarczą w dziedzinie objętej koncesjonowaniem, może ubiegać się o przyrzeczenie wydania koncesji (promesę). Promesa może uzależniać wydanie koncesji od spełnienia przez przedsiębiorcę określonych w niej warunków. Okres ważności promesy nie może być krótszy niż sześć miesięcy. Organ koncesjonujący w okresie ważności promesy nie może odmówić wydania koncesji. Odmowa może nastąpić tylko wtedy, gdy uległy zmianie dane zawarte we wniosku o udzielenie koncesji, przedsiębiorca nie spełnił warunków określonych w promesie albo ujawniły się okoliczności uniemożliwiające wydanie koncesji. Okoliczności te dotyczą:

- niespełniania przez przedsiębiorcę warunków do prowadzenia działalności objętej koncesją,

- zagrożenia obronności lub bezpieczeństwa państwa,

- innego ważnego interesu publicznego.

W przypadku cofnięcia koncesji ze względu na zakazanie przedsiębiorcy prawomocnym orzeczeniem wykonywania działalności objętej koncesją albo niepodjęcia tej działalności, mimo wezwania organu koncesyjnego, lub jej zaprzestanie. Przedsiębiorca może ubiegać się o ponowne wydanie koncesji w takim samym zakresie nie wcześniej niż po upływie trzech lat od dnia wydania decyzji o cofnięciu.

Prowadzenie działalności gospodarczej w niektórych dziedzinach wymaga uzyskania zezwolenia. Zezwolenie oznacza dopuszczenie przedsiębiorcy do prowadzenia działalności gospodarczej, której dotyczy, i wymaga uprzedniego spełnienia przez przedsiębiorcę wymagań określonych odrębnymi przepisami do jej wykonywania.

Wymaganie uzyskania zezwolenia, prowadzące do ograniczenia swobody podejmowania działalności gospodarczej, jest wprowadzane wtedy, gdy na ochronę życia i zdrowia ludzkiego, bezpieczeństwa i porządku publicznego, tajemnicy państwowej, zobowiązań międzynarodowych albo inne ważne przyczyny wykonywanie określonej działalności gospodarczej wymaga spełnienia warunków wynikających z odrębnych przepisów. Ze względu na zróżnicowany charakter dóbr chronionych, wydawanie zezwoleń na poszczególne rodzaje działalności objęte jest różnymi warunkami (wymaganiami). Warunek uzyskania zezwolenia może wynikać wyłącznie z ustawy.

Tryb wydawania zezwoleń oraz warunki ich wydawania określają odrębne ustawy. Zezwolenie wydaje się na wniosek zainteresowanego w formie decyzji administracyjnej. W tym samym trybie następuje odmowa i cofnięcie zezwolenia. Przed podjęciem decyzji w sprawie wydania zezwolenia organ wydający zezwolenie sprawdza, czy spełnione zostały przez przedsiębiorcę wymagane prawem warunki do prowadzenia działalności gospodarczej w dziedzinie objętej zezwoleniem.

Przedsiębiorca może ubiegać się o wydanie promesy zezwolenia. Zezwolenia wydaje się na czas nieoznaczony. Wydanie zezwolenia na czas oznaczony może mieć miejsce wówczas, gdy tak stanowią przepisy szczególne lub na wniosek przedsiębiorcy. Zasady wydawania zezwoleń uregulowane są na zasadach podobnych do zasad regulujących funkcjonowanie koncesji.

4. Przedsiębiorstwo

Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się w sposób bezpośredni z pojęciem „przedsiębiorstwo”. Pojęcie to ma trzy znaczenia:

- funkcjonalne, oznaczające prowadzenie w sposób ciągły działalności zawodowej, w tym znaczeniu jest ono synonimem pojęcia, „działalność gospodarcza”,

- podmiotowe, rozumiane jako podmiot praw i obowiązków związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, który poprzez uzyskanie osobowości prawnej odrywa się od swoich założycieli (właścicieli kapitału), np. spółka akcyjna, przedsiębiorstwo państwowe, spółdzielnia. To podmiotowe znaczenie zostaje uwypuklone poprzez użycie terminu „przedsiębiorstwo” w nazwie osoby prawnej. Klasycznym przykładem jest znormalizowany typ osoby prawnej - „przedsiębiorstwo państwowe”,

- przedmiotowe, jako kompleks majątkowy, zorganizowany celowo, służący do prowadzenia określonej działalności gospodarczej. W skład przedsiębiorstwa wchodzą zarówno jego aktywa, jak i pasywa. Przedmiotową definicję przedsiębiorstwa zawiera art. 55[1] k.c., zgodnie z którą przedsiębiorstwo jako zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, w szczególności:

1) firmę (nazwę), znaki towarowe i inne oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorstwo,

2) księgi handlowe,

3) nieruchomości i ruchomości należące do przedsiębiorstwa, w tym produkty i materiały,

4) patenty, wzory użytkowe i zdobnicze,

5) zobowiązania i obciążenia, związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa,

6) prawa wynikające z najmu i dzierżawy lokali zajmowanych przez przedsiębiorstwo.

Wymieniony katalog ma charakter otwarty i nie obejmuje wszelkich możliwych składników majątku przedsiębiorstwa, chociażby papierów wartościowych, prawa do ochrony wizerunku przedsiębiorstwa. Nie budzi jednak wątpliwości, że w skład przedsiębiorstwa wchodzi wszystko to, do czego przedsiębiorstwu przysługuje prawo lub co znajduje się w jego posiadaniu.

Pojecie przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym jest również używane dla oznaczenia przedmiotu określonych czynności prawnych (sprzedaży, wydzierżawienia, oddania w użytkowanie).

Przedsiębiorstwo może mieć formę organizacyjną jednozakładową lub wielozakładową. Wewnętrzna struktura organizacyjna może dzielić przedsiębiorstwo na różnego typu jednostki organizacyjne takie jak sekcje, wydziały, zakłady, oddziały, filie itp. Podział ten nie ma jednak znaczenia dla faktu, iż z formalnoprawnego punktu widzenia przedsiębiorstwo stanowi całość. I jako takie stanowi samodzielną gospodarczo jednostkę organizacyjną, posiadającą własny majątek, występującą w obrocie gospodarczym we własnym imieniu i prowadzącą działalność gospodarczą w celu zaspokojenia cudzych potrzeb (na zbyt). Istotnym elementem tej działalności jest fakt, iż co do zasady jest ona odpłatna.

Przedsiębiorstwo stanowi zespół elementów, na które składa się:

- podmiotowość prawna, umożliwiająca występowanie jako strona w obrocie gospodarczym; podmiotowość przedsiębiorstwa może przybrać trzy formy. W osobowość prawną wyposażone jest samo przedsiębiorstwo, np. spółki kapitałowe, fundacje, spółdzielnie, jednostki badawczo-rozwojowe, przedsiębiorstwa państwowe. Przedsiębiorstwo może mieć podmiotowość prawną poprzez wyposażenie w zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych i zdolność procesową tak jak spółki osobowe prawa handlowego, może być również tak, że przedsiębiorstwo nie występuje w obrocie jako podmiot stosunków prawnych, działają za nie osoby fizyczne, dla których jest przedmiotem ich praw i obowiązków, np. jednoosobowe przedsiębiorstwo prywatne (K. Kruczalak:Prawo handlowe, Gdańsk 1992);

- struktura organizacyjna, określająca wewnętrzny podział na jednostki, system organizacji zaopatrzenia, przepływu informacji, sposób podejmowania decyzji, zasady prowadzenia ewidencji majątku i działalności gospodarczej;

- pracownicy zorganizowani celowo i dobrani kwalifikacjami do rodzaju prowadzonej działalności;

- proces produkcji (organizacja handlu, świadczenia usług) właściwa dla tego przedsiębiorstwa;

- wyodrębniony i zorganizowany celowo kompleks majątkowy odrębnie ewidencjonowany i bilansowany pozwalający na samofinansowanie działalności gospodarczej;

- samodzielne rozliczanie się z organami skarbowymi oraz innymi organami i urzędami z wyników prowadzonej działalności;

- wyodrębniony rachunek bankowy dla prowadzenia działalności gospodarczej.

W przedmiot działalności przedsiębiorstwa wchodzić mogą różne rodzaje działalności. Mogą być one realizowane w różnych odległych od siebie miejscach. Nie daje to jednak podstawy do twierdzenia, że przedsiębiorstwo ma kilka przedsiębiorstw w znaczeniu art. 55[1] k.c. Wszelkie działalności objęte działalnością gospodarczą przedsiębiorstwa stanowią łącznie jego przedsiębiorstwo, innymi słowy, każde przedsiębiorstwo ma tylko jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu przedmiotowym (art. 55[1] k.c.) Nie ma natomiast przeszkód prawnych do wydzielenia z przedsiębiorstwa zorganizowanego zespołu składników majątkowych i niemajątkowych, które mogą stanowić razem tzw. zorganizowaną część mienia i dokonania czynności prawnej względem tego zespołu. Należy jednak uwzględnić, że podział przedsiębiorstwa, albo wydzielenie i zagospodarowanie składnikami jego majątku w taki sposób, że nie będzie ono dalej zdolne do realizacji swoich celów statutowych lub umownych, będzie prowadził do likwidacji przedsiębiorstwa.

Jednostki takie jak zakład bądź oddział należą do wewnętrznej struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa i mimo wyodrębnienia organizacyjnego, lokalizacyjnego, technicznego i majątkowego nie posiadają samodzielności gospodarczej. Ich działanie w stosunkach zewnętrznych jest zawsze działaniem przedsiębiorstwa i w ramach przyznanych kompetencji. Ustawa - prawo działalności gospodarczej (art. 35) dopuszcza przedsiębiorców zagranicznych - na zasadzie wzajemności - do wykonywania działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej poprzez utworzenie oddziału. Utworzenie oddziału jest możliwe, jeżeli ratyfikowane przez Polskę umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej.

W formie oddziału, dopuszcza się prowadzenie działalności wyłącznie w zakresie przedmiotu przedsiębiorcy zagranicznego. Utworzenie oddziału wymaga ustanowienia przez przedsiębiorcę zagranicznego osoby upoważnionej do jego reprezentowania. Podjęcie działalności gospodarczej przez oddział wymaga wpisu do rejestru przedsiębiorców. Obok wymagań wynikających z ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, przedsiębiorca zagraniczny jest obowiązany podać imię i nazwisko oraz adres osoby upoważnionej w oddziale do reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego, dołączyć jej wzór podpisu poświadczony notarialnie oraz zaświadczenie właściwego polskiego przedstawicielstwa za granicą stwierdzające, że w myśl zasady wzajemności polscy przedsiębiorcy są dopuszczeni do działalności w państwie, na którego terytorium ma stałe miejsce zamieszkania lub siedzibę osoba zagraniczna, na takich samych zasadach jak przedsiębiorcy mający miejsce pobytu stałego lub siedzibę w tym państwie. Zaświadczenie nie jest wymagane, jeżeli między Rzeczpospolitą Polską a tym państwem obowiązuje umowa zawierająca zasadę wzajemności (art. 86 p.d.g.).

Oddział jest obowiązany używać nazwy przedsiębiorcy zagranicznego w języku jego siedziby i przetłumaczonej na język polski z dodatkiem „oddział w Polsce”, prowadzić oddzielną rachunkowość w języku polskim stosownie do wymagań ustawy o rachunkowości, zgłosić ministrowi właściwemu do spraw gospodarki o otwarciu likwidacji przedsiębiorcy zagranicznego lub utracie przez tego przedsiębiorcę prawa wykonywania działalności gospodarczej albo rozporządzania swoim majątkiem w terminie 14 dni od ich wystąpienia (art. 40).

Nadzór nad działalnością oddziałów przedsiębiorców zagranicznych w Polsce sprawuje minister właściwy do spraw gospodarki. Minister może wydać decyzję o zakazie wykonywania działalności przez oddział, jeżeli działalność oddziału rażąco narusza prawo polskie, oddział nie informuje ministra o przesłankach stanowiących podstawę wydania decyzji zakazującej działalności, działalność przedsiębiorcy zagraża bezpieczeństwu i obronności państwa lub innemu ważnemu interesowi publicznemu (art. 41 p.d.g.). Wydanie decyzji o zakazie działalności nakłada na przedsiębiorcę zagranicznego obowiązek likwidacji oddziału. Do likwidacji oddziału stosuje się przepisy kodeksu spółek handlowych o likwidacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Przedsiębiorcy zagraniczni mogą tworzyć na terenie Rzeczypospolitej Polskiej przedstawicielstwa (art. 43 p.d.g.). Przedstawicielstwo może podejmować działalność dotyczącą wyłącznie reklamy i promocji przedsiębiorcy zagranicznego. Utworzenie przedstawicielstwa wymaga wpisu do ewidencji przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych prowadzonej przez ministra właściwego do spraw gospodarki. Minister przed dokonaniem wpisu zasięga opinii ministra właściwego ze względu na przedmiot działalności prowadzonej przez przedsiębiorcę zagranicznego. Wpisu dokonuje się na wniosek przedsiębiorcy.

Wniosek sporządzany jest w języku polskim. W treści wniosku należy podać dane identyfikujące przedsiębiorcę przez wskazanie nazwy, siedziby i formy prawnej, w jakiej prowadzi on działalność, wysokość kapitałów i funduszy własnych, przedmiot jego działalności, dane dotyczące osoby wskazanej do reprezentowania przedsiębiorcy w Polsce oraz adres przedstawicielstwa. Do wniosku należy dołączyć akt założycielski przedsiębiorcy zagranicznego (umowę lub statut), wypis z rejestru handlowego lub jego odpowiednika, oświadczenie przedsiębiorcy zagranicznego o ustanowieniu przedstawicielstwa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Przedsiębiorca zagraniczny będący spółką zobowiązany jest przedstawić informacje o tym, jaka cześć kapitału spółki została pokryta, jeżeli prawo miejsca siedziby spółki pozwala na częściowe wniesienie kapitału. Dołączone do wniosku dokumenty sporządzone w języku obcym wymagają uwierzytelnionego tłumaczenia na język polski (art. 46 p.d.g.).

Minister właściwy do spraw gospodarki może odmówić wpisu przedstawicielstwa do rejestru, jeżeli utworzenie przedstawicielstwa zagrażałoby bezpieczeństwu i obronności państwa lub ochronie tajemnicy państwowej albo innemu ważnemu interesowi publicznemu. Odmowa może nastąpić także wtedy, kiedy zakres działalności określonej we wniosku wykracza poza reklamę i promocję, zawiera braki, które nie zostały usunięte przez wnioskodawcę we wskazanym terminie, a także gdy do wniosku nie zostały dołączone dokumenty wymagane przez ustawę. Odmowa następuje w formie decyzji. Odmowa ze względu na bezpieczeństwo i obronność państwa, ochronę tajemnicy państwowej lub ważny interes publiczny nie wymaga uzasadnienia (art. 48 p.d.g.).

O dokonaniu wpisu do ewidencji wydaje się zaświadczenie. Ewidencja jest jawna.

Do działania i likwidacji przedstawicielstwa stosuje się analogiczne zasady jak do działania oddziału (por. art. 49-50 p.d.g.). W przypadku likwidacji przedstawicielstwa, po zakończeniu likwidacji minister właściwy do spraw gospodarki wydaje decyzję o wykreśleniu przedstawicielstwa z ewidencji. W postępowaniu ewidencyjnym w sprawach nie uregulowanych w ustawie stosuje się przepisy kodeksu postępowania administracyjnego.

Literatura:

Czachórski W.: Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 1999;

Gail N.: Skarb Państwa, Warszawa 1996 r.;

Jacyszyn J., Kosikowski C.: Podstawy Prawa Gospodarczego, Warszawa 2001;

Jakubecki A., Kidyba A., Mojak J., Skubisz R.: Prawo spółek. Zarys, wyd. 2, Warszawa 1999;

Knaflewski M., Rudnicki M., Szczepaniak R.: Nowe prawo spółek z komentarzem, Gorzów Wkp. 2000;

Kruczalak K.: Prawo handlowe, Gdańsk 1992;

Łętowska E.: Podstawy prawa cywilnego, Warszawa 1994;

Prawo handlowe, pod red. J. Okolskiego, Warszawa 1999;

Radwański Z.: Prawo cywilne - część ogólna, Warszawa 1993;

Sołtysiński S., Szajkowski A., Szwaja J.: Kodeks handlowy. Komentarz, t. I-II, wyd. 2, Warszawa 1997;

Stelmachowski A.: Zarys teorii prawa cywilnego, Warszawa 1998;

Wiśniewski A.W.: Prawo o spółkach. Podręcznik praktyczny, t. III, Warszawa 1990-1993.

ROZDZIAŁ III 

KRAJOWY REJESTR SĄDOWY

1. System ewidencji osób fizycznych i prawnych

Potrzeba bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, związana z rozwojem życia gospodarczego i wynikającymi z tego faktu problemami dotyczącymi ochrony interesów przedsiębiorców, właścicieli kapitału oraz osób trzecich wchodzących w różnego rodzaju stosunki cywilnoprawne z przedsiębiorcami, doprowadziła do wykształcenia się już w średniowieczu instytucji ewidencji kupców (metryk organizacji kupców i rzemieślników), stanowiących pierwowzór rejestrów sądowych.

Skala działalności gospodarczej oraz coraz to nowe formy jej prowadzenia stymulowały konieczność rejestracji nie tylko przedsiębiorców, ale również ich pełnomocników handlowych, jak też określenia majątku wnoszonego do spółki w związku z podjęciem działalności handlowej. Bezpieczeństwo obrotu wymagało również pewności co do zakresu przysługujących uczestnikom obrotu praw majątkowych. Przytoczone argumenty stanowiły przesłanki wykształcenia się instytucji ksiąg publicznych, służących bezpieczeństwu i pewności obrotu prawnego.

Instytucja ksiąg publicznych obejmuje księgi rzeczowe, których zadaniem jest ewidencjonowanie określonych praw własności oraz ograniczonych praw rzeczowych w stosunku do rzeczy oraz praw o charakterze majątkowym. Do ksiąg tych należą ewidencje gruntów, księgi wieczyste, rejestr okrętowy, rejestry pojazdów, rejestry statków powietrznych, rejestr znaków towarowych, rejestr patentowy, rejestr wzorów zdobniczych, rejestr zastawów.

Druga grupę rejestrów stanowią rejestry osobowe. Dokumentują one prawo osób w nich wskazanych do występowania w obrocie cywilnoprawnym. W stosunku do osób fizycznych rolę taką spełniają przede wszystkim księgi stanu cywilnego rejestrujące fakt narodzin i śmierci osoby fizycznej, pochodzenie tej osoby od określonych rodziców, narodowość, płeć, nazwisko i imię, stan cywilny i zmiany w nim zachodzące. Ewidencji podlega również miejsce zamieszkania osoby fizycznej.

Identyfikacji osób fizycznych służą również inne rejestry. Do najważniejszych z nich należy system ewidencji i identyfikacji osób fizycznych PESEL, a w zakresie zobowiązań podatkowych - system ewidencji podatkowej NIP.

W zakresie ewidencjonowania osób prawnych rolę tę spełnia od 1 stycznia 2001 r. Krajowy Rejestr Sądowy.

System ewidencji osób prawnych obejmuje również inne rejestry, do których należy ogólny system identyfikacji i klasyfikacji jednostek gospodarczych REGON.

System ewidencji REGON prowadzi Główny Urząd Statystyczny. Wpisowi do tego rejestru podlegają wszystkie jednostki organizacyjne prowadzące działalność gospodarczą. Jednostka gospodarcza z chwilą wpisu do rejestru uzyskuje cyfrowy identyfikator. Identyfikator oraz wyrażone cyfrowo cechy identyfikacyjne związane z przynależnością branżową jednostki stanowią łącznie jej numer statystyczny nadawany przez Główny Urząd Statystyczny. Przedsiębiorca objęty systemem REGON ma obowiązek aktualizacji cech kwalifikacji (np. przedmiot działalności) pod rygorem wstrzymania dyspozycji z posiadanego przez niego rachunku bankowego przez bank, w którym prowadzony jest rachunek - por. art. 12 pkt 2 uchylonej ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. o statystyce państwowej (por. też art. 62 pkt 3 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej, Dz. U. Nr 88, poz. 439 oraz uchwałę nr 195 Rady Ministrów z dnia 17 października 1975 r. w sprawie utworzenia, identyfikacji i klasyfikacji jednostek gospodarki narodowej - REGON, M. P. Nr 35, poz. 211). Z przepisów ustawy o statystyce państwowej wynika ponadto dla przedsiębiorstw państwowych i innych jednostek gospodarki państwowej obowiązek organizowania i prowadzenia wewnętrznego systemu ewidencyjno-informacyjnego, w tym prowadzenia rachunkowości w sposób zapewniający wykonanie obowiązków sprawozdawczych nałożonych przez ustawę o statystyce państwowej.

Ewidencja jednostek organizacyjnych związana jest również z systemem ewidencji podatkowej.

2. Naczelne zasady postępowania rejestrowego

Postępowanie rejestrowe jest rodzajem postępowania cywilnego, którego podstawowa regulacja zawarta jest w przepisach kodeksu postępowania cywilnego, a w zakresie określonym ustawą o Krajowym Rejestrze Sądowym - w tej ustawie. Postępowanie rejestrowe jest postępowaniem pisemnym. Wprowadzone przez ustawę wymaganie stosowania druków urzędowych sprawia, że postępowanie to cechuje duży formalizm. Niezachowanie formy, wadliwe wypełnienie druku lub niedołączenie wszystkich wymaganych przez ustawę dokumentów stanowi podstawę zwrotu wniosku bez rozpoznania.

Postępowanie rejestrowe charakteryzuje się ograniczoną jawnością, co wynika z zasady rozpatrywania wniosków o wpis na posiedzeniu niejawnym. Rozprawa jest wyznaczana tylko w ściśle określonych przez prawo sytuacjach (np. rozwiązanie spółki kapitałowej wpisanej do rejestru - art. 21 k.s.h.) oraz przy rejestracji związków zawodowych, co może, ale nie musi, nastąpić. Sąd nie ma obowiązku uzasadniania postanowień wydanych zgodnie z treścią wniosku, uzasadnienia wymagają natomiast postanowienia wydawane w sprawach wszczętych z urzędu.

Formalizm postępowania rejestrowego sprawia, że rola wnioskodawcy ogranicza się do złożenia wniosku i ewentualnego uzupełnienia treści wniosku lub dokumentów stanowiących podstawę wpisu. Dalsze postępowanie prowadzone jest przez sąd według reguł określonych przez prawo.

W postępowaniu rejestrowym króluje zasada prawdy formalnej. Sąd dokonując wpisu do rejestru bada dokumenty złożone przy wniosku co do ich formy i treści (art. 23 ust. 1 ustawy o KRej.S). Badanie dokumentów co do zgodności ich treści ze stanem faktycznym, może mieć miejsce wyjątkowo, jeżeli sąd poweźmie uzasadnione wątpliwości.

Potrzeba zapewnienia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego obliguje sąd rejestrowy do dokonywania czynności rejestrowych z urzędu w celu ujawnienia wszelkich istotnych danych dotyczących podmiotów wpisanych do rejestru a mających znaczenie dla rynku (zasada inicjatywy procesowej). Czynności dokonywane przez sąd wynikają z określonych w art. 21 ustawy o KRej.S obowiązków organów administracji rządowej i samorządowej, sądów, banków oraz notariuszy dotyczących niezwłocznego informowania sądu rejestrowego o zdarzeniach, które podlegają obowiązkowi wpisu do Rejestru z urzędu.

W postępowaniu rejestrowym, strona będąca wnioskodawcą ma ograniczone możliwości cofnięcia wniosku. Wniosek z chwilą jego wniesienia staje się „własnością sądu”. Cofnięcie lub ograniczenie wniosku możliwe jest wyłącznie w stosunku do wniosków obejmujących swoją treścią okoliczności nie podlegające wpisowi z mocy prawa. Zastosowanie art. 512 § 1 k.p.c. bowiem jest możliwe, jeżeli przedmiot wpisu na to zezwala (wpis nie ma charakteru obligatoryjnego). Wydaje się w związku z tym możliwe cofnięcie wniosku o wpis podmiotu uzyskującego z chwilą wpisu do Rejestru osobowość prawną. Założyciele mają, moim zdaniem, prawo zawsze zmienić zdanie co do tego, czy chcą prowadzić określoną działalność i w jakiej formie. W postępowaniach, w których możliwe jest podjęcie czynności przez sąd z urzędu, cofnięcie wniosku jest niemożliwe (E. Norek: Krajowy Rejestr Sądowy i postępowanie rejestrowe, Warszawa 2001, s. 82-83).

3. Organizacja Krajowego Rejestru Sądowego

Krajowy Rejestr Sądowy, utworzony na mocy przepisów ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209), został wprowadzony w życie ustawą z tej samej daty - przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. Nr 121, poz. 770).

Krajowy Rejestr Sądowy zastąpił wiele rejestrów i ewidencji funkcjonujących do końca 2000 r., obejmujących przedsiębiorców według ich typów normatywnych, organizacji przedsiębiorców oraz osób prawnych nie będących przedsiębiorcami, jednostek służby zdrowia posiadających osobowość prawną, towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, związków sportowych i innych organizacji.

Krajowy Rejestr Sądowy jest instytucją o odmiennej od obowiązującej dotychczas regulacji sposobu ewidencji i zakresu danych, osób występujących w obrocie gospodarczym, osób prawnych nie będących przedsiębiorcami oraz zupełnie nowej w naszym systemie prawnym - ewidencji dłużników niewypłacalnych. Znaczenie Rejestru polega na wprowadzeniu na miejsce wielu rejestrów i ewidencji, jednego centralnego rejestru działającego w systemie informatycznym, obejmującego terytorium całego kraju.

Prowadzenie rejestru ustawa powierzyła na zasadzie wyłączności sądom rejonowym (sądom gospodarczym), zwanym sądami rejestrowymi mającymi siedzibę w miastach będących siedzibą wojewody i obejmujących swoją właściwością obszar województwa lub jego część. Sądy te ustanowione są w ramach sądów powszechnych jako odrębne jednostki organizacyjne, o statusie wydziału sądowego (por. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 czerwca 2001 r. w sprawie utworzenia sądów gospodarczych w sądach okręgowych i sądach rejonowych oraz ustalenia ich siedzib i obszarów właściwości - Dz. U. Nr 66, poz. 673).

System informatyczny, w którym działa Rejestr jest systemem zintegrowanym w jednolity system ogólnokrajowy, w sposób pozwalający uzyskać bieżącą informację z każdego sądu rejestrowego.

Dane z Krajowego Rejestru Sądowego pozyskiwane są przez zainteresowanych za pośrednictwem Centralnej Informacji Krajowego Rejestru Sądowego, działającej jako komórka organizacyjna Ministerstwa Sprawiedliwości z oddziałami przy sądach rejestrowych. Organizację Centralnej Informacji Krajowego Rejestru Sądowego reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r., w sprawie ustroju i organizacji Centralnej Informacji Krajowego Rejestru Sądowego (Dz. U. Nr 117, poz. 1238).

Zadania Centralnej Informacji określa art. 4 ustawy o KRej.S, należą do nich:

- utworzenie i eksploatacja połączeń Rejestru w systemie informatycznym,

- prowadzenie zbioru informacji Rejestru,

- udzielanie informacji z Rejestru, obejmującej przekazywanie z urzędu gminom danych o wpisaniu i wykreśleniu przedsiębiorcy z Rejestru wraz z adresem przedsiębiorcy i informacją o przedmiocie jego działalności,

- wydawanie za opłatą odpisów, wyciągów i zaświadczeń z Rejestru na prawach dokumentów sądowych, co oznacza, że dokumenty te mają moc dokumentu urzędowego.

Krajowy Rejestr Sądowy składa się z trzech samodzielnych rejestrów:

- Rejestru przedsiębiorców, który zastąpił rejestry sądowe osób prawnych wykonujących działalność gospodarczą oraz ewidencję działalności gospodarczej prowadzoną przez gminy.

- Rejestru stowarzyszeń i innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej, tzw. rejestr podmiotów niezarobkowych, obejmujący osoby prawne, dla których działalność zarobkowa (gospodarcza) nie stanowi działalności podstawowej; jeżeli jednostka taka podejmuje działalność gospodarczą, zobowiązana jest, niezależnie od wpisu do tego rejestru, uzyskać wpis do rejestru przedsiębiorców.

- Rejestru dłużników niewypłacalnych, będącego nową instytucją w prawie polskim przeznaczoną do uwidaczniania w nim osób uznanych za dłużników niewypłacalnych (art. 55 i art. 56 ustawy o KRej.S). Rejestr o podobnym charakterze prowadzony był do tej pory przez banki. Za dłużników niewypłacalnych ustawa uznaje:

1) osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, jeżeli ogłoszono ich upadłość lub jeżeli wniosek o ogłoszenie ich upadłości został prawomocnie oddalony z powodu braku wystarczającego majątku na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego,

2) wspólników ponoszących odpowiedzialność całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki, jeżeli ogłoszono jej upadłość lub jeżeli wniosek o ogłoszenie jej upadłości został prawomocnie oddalony z powodu braku wystarczającego majątku na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego,

3) dłużników, którzy zostali zobowiązani do wyjawienia majątku w trybie przepisów kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu egzekucyjnym,

4) osoby, które przez sąd prowadzący postępowanie upadłościowe zostały pozbawione prawa wykonywania działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji reprezentanta lub pełnomocnika przedsiębiorcy, członka rady nadzorczej i komisji rewizyjnej w spółce akcyjnej z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółdzielni (art. 17[3] w związku z art. 17[2] pr.up.),

5) na wniosek wierzyciela mającego tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko osobie fizycznej (dłużnika), który w terminie 30 dni od daty wezwania do spełnienia świadczenia nie zapłacił należności stwierdzonej tytułem wykonawczym.

Sposób prowadzenia rejestrów wchodzących w skład KRej.S oraz zakres wpisów określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowego sposobu prowadzenia rejestrów wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowej treści wpisów w tych rejestrach (Dz. U. Nr 117, poz. 1237).

4. Zasady działania Krajowego Rejestru Sądowego

Wpisowi do Rejestru podlegają podmioty, na które przepisy ustaw nakładają obowiązek wpisu do tego Rejestru (art. 3 ustawy o KRej.S). Nie mają w związku z tym obowiązku wpisu do Rejestru osoby prawne utworzone na mocy odrębnych ustaw, które z mocy prawa uzyskały osobowość prawną. W tej grupie znajdą się przede wszystkim agencje państwowe, utworzone do wykonywania różnych zadań państwowych, np. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, Wojskowa Agencja Mieszkalnictwa, Agencja Mienia Wojskowego, Agencja Prywatyzacji i inne państwowe osoby prawne. Wpisowi do Rejestru nie podlegają również gminy, powiaty, województwa samorządowe i ich związki. Z definicji wpisowi do Rejestru nie podlega także Skarb Państwa.

Ustawa o KRej.S nie przewiduje wpisu do Rejestru Przedsiębiorców, spółek cywilnych. Do Rejestru wpisywani będą natomiast wspólnicy spółki cywilnej jako osoby prowadzące działalność gospodarczą. Każdy ze wspólników będzie w tym przypadku odrębnym przedsiębiorcą, wpisanym pod innym numerem w KRej.S. Stosownie bowiem do art. 694[2] k.p.c. właściwość miejscowa sądu jest związana z miejscem zamieszkania lub siedzibą przedsiębiorcy.

Ustawa nie rozstrzyga, czy wspólnicy spółki cywilnej wpisani już do Rejestru (np. osoby prawne, spółki osobowe prawa handlowego, a nawet osoby fizyczne) ze względu na prowadzoną przez nich działalność gospodarczą mają obowiązek ponownego wpisu w przypadku zawarcia spółki cywilnej, czy też obowiązek taki dotyczy wyłącznie osób, które do tej pory nie prowadziły działalności gospodarczej, jak również czy obowiązek taki powstaje, jeżeli działalność gospodarcza podjęta w ramach spółki cywilnej wykracza poza dotychczasowy przedmiot działalności wspólników.

Kwestie obowiązku wpisu rozwiązało rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie sposobu prowadzenia rejestrów wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowej treści wpisów w tych rejestrach (Dz. U. Nr 117, poz. 1237). Stosownie do § 50 pkt 1 lit. e, § 62 pkt 1 lit. e, § 71 pkt 1 lit. e, § 80 pkt 1 lit. k, § 89 pkt 1 lit. e i § 98 pkt 1 lit. e, w takim przypadku w dziale pierwszym Rejestru Przedsiębiorców zamieszcza się wzmiankę o uczestniczeniu przedsiębiorcy w spółce cywilnej.

Artykuł 7 ustawy - przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym nałożył na wspólników spółek cywilnych (osoby fizyczne) obowiązek zarejestrowania się do 31 marca 2001 r. jako odrębni przedsiębiorcy. Ewidencja działalności gospodarczej prowadzona przez gminy będzie prowadzona do końca 2003 r. Spółki cywilne na mocy przepisów kodeksu spółek handlowych mogą przekształcić się w spółki prawa handlowego. Obowiązek przekształcenia spółki cywilnej w spółkę jawną nakłada na spółki cywilne art. 26 § 4 k.s.h., jeżeli przychody netto ze sprzedaży towarów i usług takiej spółki w dwóch kolejnych latach obrotowych osiągnęły równowartość w walucie polskiej 400 000 euro.

Postępowanie rejestrowe prowadzone jest na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

Wpisy do Krajowego Rejestru Sądowego dokonywane są na wniosek podmiotu, którego dotyczą, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej (np. wykreślenie z Rejestru zlikwidowanego przedsiębiorstwa państwowego następuje na wniosek organu założycielskiego). Wpis z urzędu dokonywany jest wyłącznie w przypadkach przewidzianych przez prawo.

Wnioskodawcą w postępowaniu rejestrowym jest podmiot ubiegający się o wpis lub wpisany do Rejestru. Wnioskodawcą może być także wierzyciel dłużnika. Wniosek o wpis może złożyć wyłącznie osoba legitymowana (uprawniona z mocy prawa do wnioskowania o wpis). Legitymacja do udziału w postępowaniu rejestrowym przysługuje podmiotom wymienionym w art. 36, 49 i 56 ustawy o KRej.S oraz tym osobom, na które obowiązek wpisu do rejestru nakłada przepis szczególny. Zdolność rejestrowa określona ustawą o KRej.S jest więc pojęciem zakresowo węższym od zdolności sądowej. Zgodnie z art. 64 § 1 k.p.c. każda osoba fizyczna i prawna ma zdolność występowania w procesie jako strona. Zdolność sądową mają także organizacje społeczne dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących przepisów, choćby nie posiadały osobowości prawnej.

Zdolność rejestrowa wynika ze zdolności prawnej (podmiotowości). O ile kwestia zdolności prawnej osób fizycznych jest rozstrzygnięta jednoznacznie przez art. 8 § 1 k.c., o tyle w przypadku osób prawnych nie jest ona tak oczywista. Osoby prawne nabywają zdolność prawną albo z mocy ustawy, albo z chwilą wpisu do Rejestru - art. 37 § 1 k.c. Zdolność sądową zaś osoby prawne nabywają z chwilą uzyskania osobowości prawnej - art. 64 § 1 k.p.c.

W przypadku osób prawnych zdolność rejestrowa powstaje przed rejestracją. W fazie do rejestracji zdolność taka jest jednak warunkowa, jeżeli bowiem wpis do Rejestru nie zostanie dokonany, wnioskodawca nie nabędzie osobowości prawnej. Wpis do Rejestru bowiem stanowi (conditio iuris) uzyskania osobowości prawnej. Kodeks spółek handlowych wprowadził w stosunku do spółek kapitałowych szczególną konstrukcję „spółki w organizacji”. Spółka kapitałowa w organizacji wyposażona została w zdolność prawną, zdolność sądową oraz zdolność do czynności prawnych, co nie zmienia faktu, że osobowość prawną spółka taka nabywa z chwilą wpisu do Rejestru. Za zobowiązania zaciągnięte przed wpisem spółki do Rejestru osoby działające w jej imieniu odpowiadają solidarnie ze spółką. Z chwilą zatwierdzenia dokonanych przez nich czynności przez zgromadzenie wspólników zobowiązania te przechodzą na spółkę. W przypadku spółek osobowych zdolność rejestrową mają wspólnicy spółki.

W odniesieniu do innych podmiotów, czynności rejestracyjne w fazie przed uzyskaniem osobowości prawnej podejmowane są w zależności od regulacji prawnej przyjętej dla danego typu osoby prawnej przez osoby uprawnione z mocy prawa do jej reprezentacji na tym etapie. Mogą to być również osoby powołane do piastowania funkcji w składzie organów danego podmiotu. Do daty rejestracji nie przysługują im jednak kompetencje organu. Organem staną się dopiero z chwilą wpisu.

Nie budzi wątpliwości, że zdolność rejestrową mają wyłącznie osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych. Pozostałe osoby mogą podejmować czynności przed sądem rejestrowym wyłącznie przez przedstawiciela ustawowego. Wnioski o wpis do Rejestru składa się na urzędowych formularzach.

Wzory wniosków określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie określenia wzorców urzędowych formularzy wniosków o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego oraz sposobu i miejsca ich udostępnienia. Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym nie przewiduje żadnej innej formy złożenia wniosku.

Do wniosku dołącza się dokumenty stanowiące podstawę wpisu w oryginale lub poświadczonych urzędowo odpisach albo wyciągach, w szczególności dotyczy to danych, które muszą być stwierdzone dokumentem pod rygorem nieważności (np. umowa lub statut spółki, oświadczenie o podwyższeniu kapitału, otwarcie likwidacji). Jeżeli przepisy szczególne wymagają zgody właściwego organu na prowadzenie określonej działalności, dokumenty takie należy dołączyć do wniosku. Wnioskodawca zobowiązany jest dołączyć do wniosku uwierzytelnione notarialnie wzory podpisów osób upoważnionych do jego reprezentacji. Wzory podpisów mogą być złożone przed sędzią lub upoważnionym pracownikiem sądu. Jeżeli wniosek dotyczy zarejestrowania zmian w umowie lub statucie spółki albo innej osoby prawnej, do wniosku należy dołączyć tekst jednolity umowy lub statutu uwzględniający wprowadzone zmiany (art. 694[4] i art. 694[5] k.p.c.). Oprócz wymienionych dokumentów do wniosku o wpis dołącza się dokument stwierdzający tytuł prawny wnioskodawcy do lokalu, w którym wykonywana ma być działalność objęta wnioskiem (art. 19a ust. 3 ustawy o KRej.S).

Wniosek należy złożyć w ciągu siedmiu dni od zdarzenia, które wywołało taki obowiązek, chyba że przepisy szczególne przewidują inny termin (art. 22 ustawy o KRej.S).

Wniosek nie spełniający wymagań określonych w art. 19 ust. 2, tj. nie złożony na formularzu urzędowym i nie zawierający kompletu dokumentów stanowiących podstawę wpisu podlega zwrotowi. Zwrotowi podlegają również wnioski nieprawidłowo wypełnione lub nie opłacone. Sąd rejestrowy nie ma obowiązku informowania wnioskodawcy o brakach ani wyznaczania dodatkowego terminu na ich usunięcie. Ustawa bowiem wyłączyła stosowanie w zakresie postępowania rejestrowego art. 130 § 1-3 k.p.c. Zwrot wniosku wymaga w związku z tym ponownego złożenia. Wniosek składa się w sądzie rejonowym (rejestrowym) właściwym ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę podmiotu, którego wpis dotyczy (art. 694[2] k.p.c.).

Przed dokonaniem wpisu sąd rejestrowy bada, czy dołączone do wniosku dokumenty są zgodne pod względem formy i treści z przepisami prawa. Zasadniczo sąd rejestrowy nie bada, czy dane ujawnione w dokumentach są zgodne ze stanem faktycznym, może jednak podjąć takie czynności, jeżeli podejmie w tym względzie uzasadnione wątpliwości.

Sąd rejestrowy może podejmować względem podmiotów zobowiązanych do wpisu do Rejestru działania dyscyplinujące polegające na wezwaniu do złożenia wniosku o wpis danych lub dokumentów, których zgłoszenie do Rejestru lub złożenie w Rejestrze jest obowiązujące (art. 24 ustawy o KRej.S). Niezłożenie wniosku lub dokumentów w określonym przez sąd terminie skutkuje nałożeniem grzywny.

W stosunku do spółek jawnych lub komandytowych wpisanych do rejestru przedsiębiorców nie poddających się wymaganiom sądu, sąd może orzec z ważnych powodów o likwidacji oraz ustanowić dla spółki likwidatora. W przypadku osób prawnych wpisanych do rejestru przedsiębiorców sąd może ustanowić kuratora i zawiesić działanie organów wykonawczych tej osoby.

Postanowieniom dotyczącym stosowania środków przymusu sąd rejestrowy może nadać rygor natychmiastowej wykonalności, jeżeli wymaga tego interes wierzyciela lub innych osób.

Reguły bezpieczeństwa obrotu znalazły swoje odbicie w obowiązkach informacyjnych nałożonych ustawą na organy administracji rządowej i samorządowej oraz sądy, banki i notariuszy odnośnie zdarzeń podlegających wpisowi do Rejestru z urzędu. Przykład może tu stanowić wpis do rejestru dłużników niewypłacalnych, wobec osób, względem których sąd prowadzący postępowanie upadłościowe orzekł o zakazie pełnienia funkcji w organach spółki (art. 17[3] pr. up.), albo obowiązek powiadomienia przez notariusza sądu rejestrowego o dokonaniu czynności prawnej między jedynym wspólnikiem spółki a spółką, w której ten wspólnik jest jedynym członkiem zarządu (art. 173 § 3 k.s.h.).

Wpis następuje na podstawie postanowienia. Postanowienia sądu rejestrowego co do istoty sprawy stają się skuteczne i wykonalne z chwilą ich wydania, z wyjątkiem postanowień dotyczących wykreślenia podmiotu z Krajowego Rejestru Sądowego. Postanowienia co do istoty sprawy wydawane zgodnie z wnioskiem nie wymagają uzasadnienia. W przypadku postanowień co do istoty sprawy wydawanych z urzędu sąd sporządza uzasadnienie. Postanowienie co do istoty sprawy podlega doręczeniu wnioskodawcy. Innym uczestnikom postępowania sąd doręcza postanowienie tylko wtedy, gdy bezpośrednio dotyczy ono ich praw i nie podlega obowiązkowi ogłoszenia.

Wpis do Rejestru polega na wprowadzeniu do systemu informatycznego danych zawartych w postanowieniu sądu rejestrowego niezwłocznie po jego wydaniu. Wpis jest dokonany z chwilą zamieszczenia danych w Rejestrze. W sprawach, w których postanowienia sądu są skuteczne lub wykonalne z chwilą uprawomocnienia, zamieszcza się wzmiankę o nieprawomocności wpisu. Po uprawomocnieniu się wpisu, sąd czyni o tym wzmiankę z urzędu. Wpisami w Rejestrze są również wykreślenia (art. 20 ustawy o KRej.S). Dane zawarte w Rejestrze nie mogą być z niego usunięte, chyba że co innego wynika z ustawy. W przypadku wpisów zawierających oczywiste błędy lub niezgodności z treścią postanowienia, sąd dokona sprostowania wpisu z urzędu.

Wpis do rejestru rodzi domniemanie prawdziwości danych nim objętych. Podmiot, którego wpis dotyczy, nie może powołać się na błąd we wpisie, chyba że niezwłocznie wystąpił o jego sprostowanie. Inne podmioty nie mogą się powoływać na nieznajomość wpisu, jeżeli został on prawidłowo ogłoszony w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym”, a od jego ogłoszenia upłynęło więcej niż 16 dni. W przypadku rozbieżności między wpisem do Rejestru a ogłoszeniem w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym” decyduje wpis do Rejestru. Osoba trzecia mająca interes prawny może powoływać się na treść ogłoszenia; w takim przypadku podmiot, którego sprawa dotyczy, musi udowodnić, że osoba trzecia wiedziała o treści wpisu.

Zgłoszenie do Rejestru nieprawdziwych danych, a także niezgłoszenie danych w terminie określonym ustawowo rodzi odpowiedzialność podmiotu wpisanego do rejestru za wyrządzoną szkodę. Uwolnienie od odpowiedzialności może nastąpić, jeżeli szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej (pożar w pomieszczeniach wnioskodawcy i zniszczenie dokumentów podlegających złożeniu do Rejestru) albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą podmiot wpisany do Rejestru nie ponosi odpowiedzialności (poszkodowany był zobowiązany przekazać wniosek w imieniu podmiotu, czego w odpowiednim czasie nie uczynił). Jeżeli szkoda wywołana została niewykonaniem obowiązków rejestrowych przez spółkę jawną lub komandytową, odpowiedzialność za powstałą szkodę ponoszą solidarnie ze spółką osoby odpowiadające za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem.

5. Jawność Krajowego Rejestru Sądowego

Rejestr jest jawny. Każdy ma prawo dostępu do danych zawartych w Rejestrze za pośrednictwem Centralnej Informacji. Każdy ma prawo przeglądać akta rejestrowe osób prawnych wpisanych do Rejestru przedsiębiorców (art. 10 ust. 1 ustawy o KRej.S). W stosunku do akt rejestrowych innych podmiotów znajduje odpowiednie zastosowanie art. 525 k.p.c, zgodnie z którym akta sprawy są dostępne dla uczestników postępowania oraz, za zezwoleniem przewodniczącego, dla każdego, kto potrzebę przejrzenia akt dostatecznie usprawiedliwi. Te same zasady dotyczą sporządzania i otrzymywania odpisów i wyciągów z akt.

W związku z tym wgląd do Rejestru przedsiębiorców oraz do akt osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą i spółek osobowych prawa handlowego wpisanych do tego Rejestru, Rejestru stowarzyszeń (podmiotów niezarobkowych) oraz Rejestru dłużników niewypłacalnych, wymaga udokumentowania interesu prawnego osoby zainteresowanej.

Centralna Informacja na wniosek zainteresowanego wydaje odpisy, wyciągi i zaświadczenia o danych zawartych w Rejestrze. Udostępnienie informacji jest odpłatne. Skarb Państwa oraz instytucje państwowe, których zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, nie ponoszą opłat (art. 5 ustawy o KRej.S). Dokumenty wydawane przez Centralną Informację mają moc dokumentów urzędowych. We wniosku o wydanie odpisu, wyciągu lub zaświadczenia należy określić rodzaj żądanych informacji wskazując jedną z możliwych danych identyfikujących podmiot wpisany do Rejestru. W przypadku osób fizycznych może nią być:

- numer Krajowego Rejestru Sądowego,

- numer PESEL,

- imię i nazwisko (wyłącznie dla zaświadczenia, że dany podmiot nie jest wpisany do Rejestru).

Dla pozostałych podmiotów wpisanych do Rejestru:

- numer KRej.S,

- numer REGON,

- dokładne określenie firmy (nazwy) oraz w razie potrzeby także siedziby - wyłącznie dla zaświadczenia, że dany podmiot nie jest wpisany do Rejestru.

Centralna Informacja udziela zainteresowanym na ich wniosek, pisemnych informacji o numerze KRej.S, pod którym jest wpisany dany podmiot. Organizację Centralnej Informacji oraz zasady udzielania informacji z Krajowego Rejestru Sądowego reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie ustroju i organizacji Centralnej Informacji Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowych zasad udzielania informacji z Krajowego Rejestru Sądowego. Wysokość opłat za udzielenie informacji z KRej.S reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie określenia wysokości opłat za udzielenie informacji oraz wydawanie odpisów, wyciągów i zaświadczeń z Krajowego Rejestru Sądowego.

Co do zasady wszystkie wpisy do Rejestru podlegają obowiązkowi ogłoszenia w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym”. Zwolnione z obowiązku ogłoszenia są wpisy, w stosunku do których ustawa wyraźnie tak stanowi. Nie podlegają ogłoszeniu dane części IV Rejestru przedsiębiorców dotyczące zaległości podatkowych, zaległości na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz zaległości związanych z działalnością gospodarczą przedsiębiorcy, jak również informacje dotyczące toczących się postępowań układowych i upadłościowych. Nie ogłasza się również wpisów do Rejestru dłużników niewypłacalnych (art. 42 i art. 60 ustawy o KRej.S). Wnioskodawca składając wniosek o wpis, sprostowanie danych lub zmianę wpisu albo wykreślenie, wnosi łącznie z opłatą za wpis opłatę za ogłoszenie danych objętych treścią wniosku w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym”.

Z dniem ogłoszenia w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym” treści wpisu, nikt nie może zasłaniać się nieznajomością ogłoszonych wpisów. Jednak w odniesieniu do czynności dokonanych przed upływem 16 dnia od dnia ogłoszenia o wpisie podmiot wpisany do Rejestru nie może powoływać się na wpis wobec osoby trzeciej, jeżeli ta udowodni, że nie mogła wiedzieć o treści wpisu.

W stosunku do wpisów nie podlegających obowiązkowi ogłoszenia w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym” nikt nie może zasłaniać się nieznajomością treści wpisu w Rejestrze, chyba że mimo zachowania należytej staranności nie mógł wiedzieć o wpisie.

Podmioty wpisane do Rejestru są zobowiązane umieszczać w oświadczeniach kierowanych w zakresie ich działalności do oznaczonych osób swoją firmę lub nazwę, oznaczenie formy prawnej prowadzonej działalności, wskazanie siedziby i adresu oraz numeru w Rejestrze. Jeżeli zakres informacji wymaganych przepisami szczególnymi jest szerszy, również te dane. Naruszenie obowiązków, o których mowa, może spowodować nałożenie przez sąd rejestrowy grzywny.

6. Rejestr przedsiębiorców

Obowiązkowi rejestracji w Rejestrze przedsiębiorców podlegają:

- osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą,

- spółki osobowe prawa handlowego, tj. spółka jawna, komandytowa, komandytowo-akcyjna i partnerska,

- spółdzielnie,

- przedsiębiorstwa państwowe,

- jednostki badawczo-rozwojowe,

- przedsiębiorcy zagraniczni w rozumieniu przepisów ustawy o zasadach prowadzenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne, zwane dalej przedsiębiorstwami zagranicznymi, - towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych,

- inne osoby prawne, jeżeli prowadzą działalność gospodarczą i podlegają obowiązkowi wpisu do rejestru,

- oddziały zagranicznych spółek akcyjnych, spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek komandytowo-akcyjnych działających w Polsce.

Dane dotyczące przedsiębiorcy umieszcza się pod numerem przeznaczonym dla danego podmiotu w sześciu działach Rejestru. W przypadku, gdy podmiot wpisany do Rejestru utworzony został w wyniku przekształcenia lub połączenia innych podmiotów, w Rejestrze zamieszcza się oznaczenia poprzednich numerów oraz numer i datę zawiadomienia Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o braku zastrzeżeń co do zamiaru łączenia lub przekształcenia, wymaganego zgodnie z przepisami o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym.

W dziale I Rejestru zamieszcza się dane identyfikujące przedsiębiorcę w obrocie, ze wskazaniem formy prawnej prowadzonej działalności, struktury organizacyjnej, a w przypadku osób fizycznych i wspólników spółek osobowych będących osobami fizycznymi - również informacje o ich stosunkach małżeńskich. W spółkach kapitałowych rejestracji podlegają wspólnicy posiadający więcej niż 2% kapitału (dotyczy to spółki z o.o. posiadającej więcej niż 50 wspólników). W spółkach akcyjnych obowiązek ten dotyczy akcjonariuszy posiadających akcje imienne oraz pakiety akcji podlegające zgłoszeniu do Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, stosownie do przepisów ustawy - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. W dziale tym zamieszcza się też dane dotyczące założycieli osób prawnych, wysokości i sposobu pokrycia kapitału, czasu na jaki podmiot został zawiązany, datę sporządzenia statutu lub umowy oraz wszelkie zmiany tych dokumentów. W przypadku przedsiębiorstwa zagranicznego, należy podać oznaczenie organu, który wydał zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce, oraz numer i datę zezwolenia. W stosunku do towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, oznaczenie zakresu terytorialnej działalności towarzystwa, wysokość kapitałów, wzmiankę o uznaniu towarzystwa za małe lub średnie oraz wzmiankę o cofnięciu lub ograniczeniu zgody na prowadzenie towarzystwa.

W dziale II oznacza się organy uprawnione do reprezentacji i osoby wchodzące w skład tych organów z określeniem sposobu reprezentacji. Oznaczenia wymagają także organy uprawnione do sprawowania nadzoru oraz inne organy, jeżeli na mocy przepisów szczególnych zostały powołane oraz skład osobowy tych organów. Jeżeli przedsiębiorca jest uprawniony do ustanowienia prokury, należy podać osobę prokurenta wraz ze wskazaniem zakresu prokury.

Dział III Rejestru obejmuje przedmiot działania określony według Europejskiej Klasyfikacji Działalności oraz wzmiankę o złożeniu rocznego sprawozdania finansowego ze wskazaniem daty złożenia. Jeżeli sprawozdanie podlega badaniu przez biegłego rewidenta, należy również zamieścić wzmiankę o tym. W stosunku do osób prawnych, których organy zobowiązane są do sporządzania sprawozdań z ich działalności, należy zamieścić wzmiankę o złożeniu sprawozdania (np. spółki kapitałowe, spółdzielnie), a także informacje o posiadanych udziałach i akcjach innych spółek, jeżeli ich nabycie podlegało zgłoszeniu do Komisji Papierów Wartościowych i Giełd. Wzmianka dotycząca posiadania tytułów uczestnictwa w innych podmiotach może być wpisana z urzędu na podstawie informacji uzyskanych od organów państwowych, banków i innych, o których mowa w art. 21 ustawy o KRej.S albo na wniosek wierzycieli.

Dział IV przeznaczony jest do wpisów odnoszących się do sytuacji finansowej przedsiębiorcy i obejmuje:

- zaległości publicznoprawne objęte egzekucją, jeżeli dochodzona należność nie została uiszczona w terminie 30 dni od daty wszczęcia egzekucji,

- zaległości na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych objęte egzekucją, jeżeli dochodzona należność nie została uiszczona w terminie 30 dni od daty wszczęcia egzekucji,

- wierzycieli podmiotu, jeżeli posiadali tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko przedsiębiorcy i nie zostali zaspokojeni w ciągu 30 dni od dnia wezwania do zapłaty,

- informacje o zarządzeniach tymczasowych dotyczących roszczeń dochodzonych przeciwko przedsiębiorcy, jeżeli sąd rozpoznający sprawę wydał zarządzenie nakazujące taki wpis,

- informacje o złożonych wnioskach o otwarciu postępowania układowego lub o ogłoszeniu upadłości, o zakończeniu tych postępowań lub uchyleniu układu,

- oznaczenie osoby syndyka.

Wpisy tych danych dokonywane są na wniosek wierzycieli i nie podlegają ogłoszeniu w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym”. Wpisy działu IV nie są objęte domniemaniem co do ich zgodności ze stanem faktycznym. Usunięcie danych z tego działu dotyczących zaległości podatkowych, zaległości z tytułu opłat celnych, zaległości wobec ZUS oraz wierzycieli może nastąpić gdy po dokonaniu wpisu zapadło orzeczenie sądowe lub decyzja administracyjna, stwierdzające, że wpisana do rejestru należność nie istnieje.

W dziale V Rejestru ujawnia się osobę kuratora oraz datę jego powołania i odwołania. Wpisy w tym dziale dokonywane są z urzędu.

Dział VI służy do ujawniania czynności związanych z zakończeniem działalności przez przedsiębiorcę i obejmuje:

- informację o otwarciu i zakończeniu likwidacji, ustanowieniu zarządu i zarządu komisarycznego,

- osoby zarządcy, likwidatora lub zarządcy komisarycznego,

- informacje o unieważnieniu lub rozwiązaniu spółki,

- informacje o połączeniu z innymi podmiotami lub przekształcenie w inny sposób,

- numer i datę zawiadomienia Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o braku zastrzeżeń co do zamiaru łączenia lub przekształcenia podmiotu, wymaganego zgodnie z przepisami o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym.

Wpisy w dziale VI dokonywane są z urzędu. W przypadku otwarcia likwidacji i wyznaczenia likwidatora wpis jest dokonywany z urzędu, jeżeli likwidator został ustanowiony z urzędu.

Przedsiębiorca jest zobowiązany zgłaszać do Rejestru zmianę danych objętych działem I, II i III oraz działem VI, niezależnie od obowiązków wynikających z odrębnych przepisów, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Literatura:

Bednarczuk E.: Omówienie przepisów ogólnych o Krajowym Rejestrze Sądowym z uwzględnieniem zmian wprowadzonych ustawą z 30 listopada 2000 r., „Radca Prawny” 2001, nr 2;

Bednarczuk E.: Omówienie rozdziałów II, III i IV ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym z uwzględnieniem zmian wprowadzonych ustawą z 30 listopada 2000 r., oraz wzorów wniosków o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, „Radca Prawny” 2001, nr 3;

Norek E.: Krajowy Rejestr Sądowy i postępowanie rejestrowe, Warszawa 2001.

ROZDZIAŁ IV 

CZYNNOŚCI HANDLOWE

1. Pojęcie „czynności handlowe”

W aktualnym stanie prawnym brak jest normatywnego określenia pojęcia „czynności handlowe”. Pojęcie to uregulowane było w art. 498 § 1 uchylonego kodeksu handlowego z 1934 r, i oznaczało „czynności prawne kupca związane z prowadzeniem jego przedsiębiorstwa”.

Czynności prawne kupca obejmowały przy tym zarówno te czynności, które wprost i bezpośrednio dotyczyły zakresu prowadzonego przedsiębiorstwa, jak i czynności o charakterze pomocniczym, które co prawda nie dotyczyły bezpośrednio przedsiębiorstwa kupca, ale były z nim związane. Kodeks przyjmował równocześnie w art. 498 § 2 wzruszane domniemanie prawne, iż każda czynność prawna kupca jest czynnością handlową. Aby stosować przepisy kodeksu handlowego wystarczyło więc wykazać, że czynność prawna dokonana została przez kupca. Przepisy prawa handlowego znajdowały zastosowanie zarówno do czynności obustronnie handlowych, tj. takich, w których po obu stronach występowali kupcy, jak i czynności jednostronnie handlowych dokonywanych miedzy kupcem a innymi osobami (kontrahentami). Przy czym czynność miała charakter jednostronnie handlowej również wtedy, gdy drugą jej stroną był kupiec dokonujący czynności nie związanej z przedmiotem jego przedsiębiorstwa.

Przyjęta przez kodeks cywilny koncepcja jedności prawa cywilnego sprawia, iż regulacja prawna odnosząca się do podstawowych typów umów nazwanych odnosi się zarówno do obrotu powszechnego, jak i handlowego z położeniem przez ustawodawcę nacisku na ochronę prawną strony słabszej, jeżeli drugą stroną czynności jest konsument oraz pewne różnice związane ze skutkami prawnymi czynności dokonywanych między przedsiębiorcą a konsumentem (np. art. 386, art. 385[2] § 2 i art. 736 k.c.) co do skutków art. 118 in fine, art. 355 § 2 i art. 358[1] § 4).

Zmiany wprowadzone do prawa cywilnego nowelą z lipca 1990 r. nie tylko umocniły znaczenie umów dla kształtowania obrotu gospodarczego, poprzez przywrócenie zasady swobody umów (art. 353[1] k.c.), ale także zrównały w obrocie wszystkich przedsiębiorców, bez względu na charakter własności (prywatna, państwowa). Przez uchylenie przepisów szczególnych o umowach między jednostkami gospodarki uspołecznionej (art. 397-404) przywrócono też wzorcom umownym ich kontraktowy charakter (art. 385 i nast. k.c.).

Wyodrębnienie przez kodeks cywilny czynności prawnych o charakterze handlowym ma przede wszystkim znaczenie dla interpretacji wynikających z tych czynności stosunków prawnych zgodnie z dyrektywami interpretacyjnymi prawa handlowego takimi jak uczciwość i sumienność kupiecka, pewność i bezpieczeństwo obrotu, co wiąże się ze znacznie silniejszym akcentowaniem w obszarze stosunków handlowych zasady pacta sunt servanda i odpowiedzialnością kontraktową.

Kodeks cywilny reguluje równocześnie klasyczne czynności handlowe, których zastosowanie będzie miało miejsce wyłącznie w obrocie profesjonalnym. Do czynności tych należą:

- sprzedaż na raty uregulowana w art. 583-588 k.c.,

- umowa dostawy (art. 605-612 k.c.) polegająca na zobowiązaniu się jednej strony (dostawcy) do wytworzenia i dostarczenia rzeczy oznaczonych co do gatunku,

- umowa o roboty budowlane (art. 647-658 k.c.), stosownie do której wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu budowlanego, którego wykonanie powinno nastąpić zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej,

- umowa rachunku bankowego (art. 725-733 k.c.) polegająca na zobowiązaniu banku względem posiadacza rachunku do przechowywania jego środków pieniężnych w czasie oznaczonym lub nieoznaczonym oraz do prowadzenia na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych,

- umowa agencyjna uregulowana w art. 758-764 k.c., dotycząca stałego pośredniczenia przy zawieraniu umów oznaczonego rodzaju na rzecz dającego zlecenie,

- umowa komisu uregulowana w art. 765-773 k.c.,

- umowa przewozu (art. 774-804 k.c.),

- umowa leasingu (art. 709[1]-709[18]),

- umowa spedycji (art. 794-804 k.c.),

- umowa ubezpieczenia (art. 805-834 k.c.), zgodnie z którą zakład ubezpieczeń zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie zdarzenia,

- umowa składu (art. 853-859 k.c.).

Z punktu widzenia skali zastosowania w gospodarce rynkowej, do przepisów związanych z obrotem gospodarczym należy zaliczyć również przepisy o przekazie i papierach wartościowych (art. 921[1]-921[16] k.c.), które ze swej natury znajdują w tym obrocie najczęstsze zastosowanie.

Regulacja niektórych rodzajów czynności handlowych ma swoje miejsce poza kodeksem cywilnym, dotyczy to:

- umowy kredytu bankowego uregulowanej przepisami prawa bankowego,

- umowy licencyjnej uregulowanej przepisami ustawy o wynalazczości,

- umowy o rozpowszechnianie utworów, uregulowanej przepisami prawa autorskiego,

- umowy o prowadzenie rachunku papierów wartościowych oraz czynności cywilnoprawnych związanych z publicznym obrotem papierami wartościowymi.

Poza kodeksem znajdują się też przepisy materialnoprawne odnoszące się do czynności prawnych podejmowanych przez przedsiębiorców w związku z prowadzoną przez nich działalnością oraz do stosunków cywilnoprawnych powstających między przedsiębiorcami, uregulowanych ustawą z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji oraz ustawą z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.

Wyrażona w art. 353[1] k.c. zasada swobody kształtowania stosunków umownych sprawia, iż w obrocie gospodarczym wraz z jej wprowadzeniem, pojawiła się cała grupa umów tzw. nienazwanych. Należą do nich ukształtowane przez zwyczaj rodzaje umów regulujących coraz to nowe stosunki obrotu handlowego. Można w tym miejscu przywołać chociażby umowę factoringu, umowę franchinsingową, know-how, umowę konsorcjalną, holdingową, umowę sponsoringu i umowę ramową.

Umowy te (umowy nienazwane) tworzą zupełnie nową w polskim obrocie gospodarczym kategorię czynności prawnych, stąd też, moim zdaniem, w stosunku do ich interpretacji można posłużyć się jedynie przez analogię przepisami regulującymi poszczególne typy umów nazwanych. Pełne zastosowanie znajdą natomiast w stosunku do tych umów ogólne przepisy kodeksu cywilnego. Wydaje się, że w zakresie stosowania umów nienazwanych istotne znaczenie mają również zwyczaje handlowe, przypisujące określonym oświadczeniom stron składanych w „poszczególnych rodzajach umów nienazwanych” określone znaczenie uznane przez praktykę obrotu.

2. Klasyfikacja czynności handlowych

Nauka prawa dokonuje różnorodnej klasyfikacji umów w obrocie handlowym odnosząc się do charakteru podmiotu dokonującego czynności prawnej (kryterium podmiotowe). Z tego punktu widzenia uznanie określonej czynności za czynność handlową związane jest z zawodowym charakterem jednej lub obu stron umowy. Dotyczy to np. czynności bankowych, umowy komisu, umów brokerskich i maklerskich, umów ubezpieczeniowych. Nie można w związku z tym zawrzeć umowy rachunku bankowego z innym podmiotem niż bank ani umowy ubezpieczeniowej z innym podmiotem niż ubezpieczyciel.

Innym kryterium może być kryterium przedmiotowe odnoszące się do poszczególnych rodzajów działalności gospodarczej, np. umowy związane z funkcjonowaniem rynku finansowego, umowy ubezpieczeniowe, umowy związane z przewozem rzeczy i osób.

Wyodrębnienie takie może być dokonane ze względu na kryterium funkcjonalne odnoszące się do roli spełnianej przez dany rodzaj umowy. Podział taki może wyodrębniać umowy związane z przeniesieniem praw do rzeczy (sprzedaż, zamiana, darowizna, przeniesienie posiadania, oddanie w używanie), świadczenia usług różnego rodzaju (zlecenie, dzieło, spedycja, komis), umowy związane z zabezpieczeniem (stosunki kredytowe, ubezpieczenia, renta, dożywocie), umowy związane z tworzeniem infrastruktury gospodarczej (umowa spółki, holdingowa, konsorcjalna), umowy organizujące współpracę gospodarczą (umowa o dystrybucję, umowa agencyjna, ramowa).

Klasyfikacja określonej czynności prawnej jako czynności handlowej ma swoje znaczenie na płaszczyźnie proceduralnej, wiąże się bowiem z możliwością rozpatrzenia sporów wynikłych na jej tle przez sąd gospodarczy, stosownie bowiem do normy art. 479[1] k.p.c. rozpoznaniu przez sądy gospodarcze podlegają sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności. Czynności podejmowane przez przedsiębiorcę nie zawsze są z punktu widzenia kodeksu cywilnego czynnościami prawnymi sensu stricto. Wiele czynności związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę ma charakter określonych czynności faktycznych albo oświadczeń wiedzy. Czynności te jednakże wywołują określone skutki prawne i jako takie mają znaczenie prawne. Przykład może tu stanowić powiadomienie sprzedawcy o wadach rzeczy.

Nie budzi natomiast wątpliwości w piśmiennictwie prawniczym, że czyny niedozwolone, aczkolwiek mające w określonej sytuacji związek z prowadzeniem przedsiębiorstwa, nie mogą być zaliczone do czynności handlowych (np. naruszenie cudzego prawa do firmy, znaku towarowego). Ustawa - prawo działalności gospodarczej, wprowadzając w art. 2 definicję przedsiębiorcy oraz definicję działalności gospodarczej, dla zdefiniowania pojęcia „przedsiębiorca” przyjmuje kryterium podmiotowo-przedmiotowe. Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna lub prawna albo spółka osobowa prawa handlowego, podejmująca i wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą, przez którą ustawodawca rozumie wykonywanie w celach zarobkowych w sposób zorganizowany i ciągły określonych rodzajów działalności. Czynności handlowe mogą być w kontekście tej normy dokonywane wyłącznie przez przedsiębiorców w związku z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą. Element podmiotowy i przedmiotowy muszą występować łącznie.

Znakomita większość czynności występujących w obrocie nie ma z góry określonego charakteru „powszechny” bądź „handlowy”. Umowa sprzedaży może być dokonana zarówno przez osoby nie trudniące się profesjonalnie działalnością gospodarczą, jak też przez profesjonalistę. Charakter „handlowy” czynność taka zyskuje dopiero wtedy, kiedy dokonywana jest przez przedsiębiorcę, a ponadto wiąże się ona z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą.

Naczelną zasadą działalności gospodarczej jest zasada racjonalnego gospodarowania, co rozumie się jako prowadzenie działalności gospodarczej „jak dobry gospodarz”, z nastawieniem na zysk. Nie zawsze jednak działalność gospodarcza nastawiona jest na osiąganie zysku. Przykładem może być w tym przypadku działalność przedsiębiorstw użyteczności publicznej lub spółdzielni mieszkaniowych. Wydaje się, że określając podstawowe elementy działalności gospodarczej (zamiar osiągania zysku, zorganizowany sposób prowadzenia, ciągłość działalności, profesjonalny charakter), ustawodawca uznał, że w określonych obszarach działalności nie wszystkie elementy muszą wystąpić z tym samym natężeniem, a nawet mogą nie wystąpić wcale.

Argumentem przemawiającym za taką interpretacją jest art. 36 ustawy o KRej.S zawierający katalog przedsiębiorców. Za przedsiębiorców ustawa uznaje osoby fizyczne wykonujące działalność gospodarczą, osobowe spółki prawa handlowego, spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne, spółdzielnie, jednostki badawczo-rozwojowe, przedsiębiorców określonych w przepisach o zasadach prowadzenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych i inne osoby prawne, jeżeli wykonują działalność gospodarczą i podlegają obowiązkowi wpisu do rejestru podmiotów niezarobkowych, oddziały przedsiębiorców zagranicznych działających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także główne oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń.

Należy zauważyć, że jeżeli chodzi o spółki kapitałowe to kodeks spółek handlowych dopuszcza ich tworzenie zarówno w celach gospodarczych, jak i w każdym innym prawnie dozwolonym celu, czyli niekoniecznie nastawionym na zysk. Bez względu natomiast czy działalność prowadzona przez taką spółkę będzie działalnością gospodarczą, czy też inną, ustawodawca uznaje spółki kapitałowe za przedsiębiorców. Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym bowiem nie przewiduje możliwości wpisu spółki kapitałowej w takim przypadku do rejestru podmiotów niezarobkowych. Ustawa klasyfikuje także jako przedsiębiorców spółdzielnie, co oznacza, że aczkolwiek nie w każdym przypadku ich działalność będzie nastawiona na osiąganie zysku, to pozostałe elementy, takie jak profesjonalny charakter prowadzonej działalności, świadczenie członkom spółdzielni usług w postaci administrowania zasobami spółdzielni, prowadzenie działalności w sposób zorganizowany i ciągły decydują o jej charakterze jako przedsiębiorcy.

Piśmiennictwo prawnicze zajmujące się problematyką obrotu gospodarczego wyróżnia cztery charakterystyczne cechy działalności gospodarczej (handlowej):

- jej profesjonalny (zawodowy) charakter,

- prowadzenie działalności w sposób ciągły, co wiąże się z powtarzalnością czynności podejmowanych w ramach prowadzonej działalności,

- uczestniczenie w obrocie gospodarczym,

- prowadzenie działalności w sposób racjonalny.

Związek funkcjonalny czynności podejmowanych przez przedsiębiorcę z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą podkreśla również orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 1992 r., III CZP 64/92 (OSNCP 1992, nr 12, poz. 225), które stwierdza: „czynności podejmowane przez podmiot gospodarczy trzeba uznać za wchodzące w zakres jego działalności gospodarczej wówczas, gdy pozostają w normalnym, funkcjonalnym związku przyczynowym z tą działalnością, a w szczególności podejmowane są w celu realizacji zadań związanych z przedmiotem działalności tego podmiotu. Tylko wtedy, gdy czynności nie są dokonywane z zamiarem osiągnięcia tego celu i pozostają poza zakresem statutowego funkcjonowania podmiotu gospodarczego, jako dokonywane przy okazji jego prowadzenia, można je uznać za pozbawione cech działalności gospodarczej”. 

Literatura:

Biernat S., Wasilewski A.: Komentarz do ustawy o działalności gospodarczej, Kraków 1997;

Czachórski W.: Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 1999;

Jacyszyn J., Kosikowski C.: Podstawy prawa gospodarczego, Warszawa 2001;

Kruczalak K.: Prawo handlowe, Warszawa 1996;

Łętowska E.: Podstawy prawa cywilnego, Warszawa 1993;

Radwański Z.: Prawo cywilne - część ogólna, Warszawa 1993;

Stelmachowski A.: Zarys teorii prawa cywilnego, Warszawa 1998.

ROZDZIAŁ V

PAPIERY WARTOŚCIOWE

1. Pojęcie papieru wartościowego

Przepisy dotyczące papierów wartościowych zamieszczone są w wielu aktach prawnych. Ogólne przepisy dotyczące papierów wartościowych zawiera kodeks cywilny w art. 921[6]-921[16], regulują one zasady obrotu papierami wartościowymi wydawanymi w postaci dokumentu. Publiczny obrót papierami wartościowymi mający postać zdematerializowaną uregulowany jest ustawą z dnia 21 sierpnia 1997 r. - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi.

Obok tych dwóch podstawowych regulacji, w ustawach szczególnych zawarte są przepisy odnoszące się do poszczególnych rodzajów papierów wartościowych takich jak weksle i czeki uregulowanych ustawami z dnia 28 kwietnia 1936 r. - prawo wekslowe oraz prawo czekowe, obligacji uregulowanych ustawą z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach. W zakresie wydawania przez spółkę akcyjną papierów wartościowych i emisji akcji podstawową regulację zawiera kodeks spółek handlowych. Kodeks morski z dnia 18 września 2001 r. reguluje konosamenty i polisy ubezpieczeniowe w transporcie morskim. Zasady emitowania papierów wartościowych przez fundusze inwestycyjne zawiera ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o funduszach inwestycyjnych. Zasadę obrotu papierami wartościowymi związanymi z rynkiem ubezpieczeniowym reguluje ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Zasady wystawiania i obrotu regulują przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - prawo bankowe.

Polskie prawo nie zna oficjalnej definicji „papieru wartościowego”. Pojęcie papieru wartościowego ukształtowane zostało przede wszystkim przez naukę prawa, zgodnie z którą „papierem wartościowym jest dokument, inkorporujący w sobie określone w treści tego dokumentu prawo podmiotowe, którym jest najczęściej wierzytelność”. Nie ma przy tym znaczenia, zdaniem większości autorów, czy zobowiązanie odpowiadające inkorporowanej w dokumencie wierzytelności ma charakter abstrakcyjny czy kauzalny. Dla istoty papieru wartościowego nie ma również znaczenia rodzaj materiału użytego do sporządzenia dokumentu (papier, materiał, drewno, kamień). Materiał jest wyłącznie „nośnikiem” służącym do przeniesienia prawa, stąd też dokonując obrotu nośnikiem dokonujemy obrotu prawem. Jest ono bowiem w nim zawarte i nie może być oddzielone. Papier wartościowy inkorporuje w sobie wyłącznie prawa zbywalne, a więc prawa o charakterze majątkowym.

Definicja papierów wartościowych zawarta w art. 3 ustawy - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi określa pojęcie papieru wartościowego wyłącznie na potrzeby obrotu publicznego i uznaje za papiery wartościowe również prawa majątkowe pochodne od papierów wartościowych, które stosownie do postanowień przepisów innych ustaw nie są papierem wartościowym.

W teorii prawa funkcjonują dwa pojęcia papieru wartościowego. Pierwsze oparte na tzw. teorii wykonania, według której dokument inkorporujący prawo majątkowe może mieć charakter papieru wartościowego, jeżeli warunkiem koniecznym realizacji prawa wynikającego z dokumentu jest posiadanie tego dokumentu. Według drugiej teorii, kładącej główny nacisk na obiegowy charakter papieru wartościowego, papierem wartościowym jest dokument inkorporujący w sobie określone prawo majątkowe w taki sposób, że rozporządzenie dokumentem pociąga za sobą rozporządzenie prawem. Prawo w tym przypadku idzie za dokumentem. Wydaje się, że kodeks cywilny przyjął pierwszą z tych teorii. Stosownie bowiem do treści art. 921[6] „jeżeli zobowiązanie wynika z wystawionego papieru wartościowego, dłużnik jest zobowiązany do świadczenia za zwrotem dokumentu albo udostępnieniem go dłużnikowi celem pozbawienia dokumentu jego mocy prawnej w sposób zwyczajowo przyjęty”. Przepis ten wskazuje, że w zakresie realizacji praw z papieru wartościowego kodeks cywilny stanął na gruncie legitymacji formalnej. Każdy, kto dysponuje dokumentem, może się domagać spełnienia wynikającego z tego dokumentu uprawnienia (może to być złodziej, który ukradł dokument albo znalazca dokumentu), ustawodawca przyjmuje bowiem, iż osobie formalnie uprawnionej, tj. posługującej się dokumentem, przysługuje legitymacja materialna (ustawa przyjmuje domniemanie prawne).

Spełnienie świadczenia przez dłużnika do rąk posiadacza dokumentu zwalnia dłużnika z zobowiązania, chyba że działał on w złej wierze (art. 921[7] k.c.), to jest w sytuacji, w której dłużnik, mając wątpliwość, czy legitymujący się papierem jest faktycznie uprawniony, zrealizował do jego rąk świadczenie. W takim przypadku spełnienie świadczenia do rąk osoby nieuprawnionej nie zwolni dłużnika z odpowiedzialności za zobowiązanie określone treścią papieru wartościowego. Ustawodawca wymaga bowiem, aby w przypadku wątpliwości co do osoby okazującej papier wartościowy złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego (art. 921[11]).

Charakterystycznym elementem papierów wartościowych jest powiązanie wynikającego z nich uprawnienia z treścią dokumentu, co ma ten skutek, że zobowiązany do świadczenia może podnosić względem wierzyciela (uprawnionego z papieru wartościowego) tylko te zarzuty, które dotyczą ważności dokumentu albo wynikają z jego treści, albo też służą mu osobiście względem wierzyciela, w tym również przeciw poprzedniemu wierzycielowi, jeżeli nabywca dokumentu działał w złej wierze (art. 921[13]).

Swoboda obrotu papierami wartościowymi i brak możliwości szczegółowego śledzenia transakcji dokonywanych z ich udziałem sprawia, że reguły bezpieczeństwa nie pozwalają na dowolne (poprzez czynności prawne) kształtowanie papierów wartościowych występujących w obrocie. W zakresie tworzenia (powstawania) papierów wartościowych obowiązuje, podobnie jak w zakresie tworzenia podmiotów prawa, zasada numerus clausus, zgodnie z którą przymiot papieru wartościowego mają tylko te dokumenty, którym ustawa takie cechy nadaje.

Kodeks cywilny nie rozstrzyga o tym, co stanowi o powstaniu papieru wartościowego. W tej kwestii nauka prawa prezentuje cztery teorie.

Zgodnie z teorią kontraktową do powstania papieru wartościowego dochodzi przez wystawienie i wręczenie drugiej osobie właściwego dokumentu na podstawie umowy zawartej między stronami. Umowa (kontrakt) stanowi w tym wypadku przyczynę (causa) wystawienia dokumentu. Zobowiązanie wynikające z wystawionego papieru ma swoją podstawę w przyczynie gospodarczej wynikającej z zawartej umowy. Dalszy obrót papierem wartościowym i przeniesienie wynikających z tego papieru uprawnień na inną osobę niż pierwotnie uprawniony prowadzi do oderwania treści zobowiązania wynikającego z papieru wartościowego od przyczyny jego wydania (kolejni właściciele papieru wartościowego nie są powiązani stosunkiem umownym z jego wystawcą) i sprawia, że zobowiązanie takie staje się zobowiązaniem abstrakcyjnym (oderwanym od przyczyny).

Stosownie do teorii kreacyjnej, papier wartościowy powstaje poprzez jednostronne oświadczenie woli osoby, która podpisała dokument. W tym ujęciu zobowiązanie wynikające z papieru wartościowego ma od początku charakter abstrakcyjny, jest bowiem oderwane od causa, która związana była z jego powstaniem.

Według teorii emisyjnej, dokument staje się papierem wartościowym z chwilą jego puszczenia w obieg zgodnie z wolą jego wystawcy, co również powoduje jego oderwanie od przyczyny jego wydania.

Teoria dobrej wiary zaś stanowi modyfikację teorii kontraktowej, zakłada ona, że do powstania papieru wartościowego konieczne jest wydanie dokumentu na podstawie umowy zawartej między wystawcą papieru a jego odbiorcą, papier wartościowy powstaje bez względu na to, czy umowa była ważna, czy nie, i czy została w ogóle zawarta, jeżeli osoba trzecia nabywa ten papier w dobrej wierze. Ta ostatnia teoria jest najbliższa regulacji obowiązującej w Polsce.

2. Rodzaje papierów wartościowych

Klasyfikacja papierów wartościowych dokonywana jest w nauce prawa albo ze względu na charakter uprawnień inkorporowanych w papierach wartościowych, albo ze względu na sposób dokonywania obrotu nimi.

Ze względu na rodzaj prawa zawartego w papierze wartościowym wyróżnia się:

- papiery wartościowe na wierzytelności pieniężne i niepieniężne (weksle, czeki, obligacje, bony pieniężne) w tym papiery, z których wierzytelności powstają w przypadku zaistnienia określonego zdarzenia - losy loteryjne, polisy ubezpieczeniowe,

- papiery wartościowe na prawa udziałowe, w tym również o charakterze niemajątkowym (akcje, świadectwa tymczasowe, certyfikaty inwestycyjne),

- papiery wartościowe uprawniające do rozporządzania towarem (dowody składowe, konosamenty),

Ze względu na sposób dokonywania obrotu można wyróżnić:

- papiery wartościowe imienne, legitymujące osobę imiennie wskazaną w treści dokumentu; uprawniony może przenieść swoje prawo wynikające z papieru wartościowego na inną osobę w drodze przelewu - cesji - za wydaniem tej osobie dokumentu (art. 509-516 k.c.),

- papiery wartościowe na zlecenie, które legitymują osobę wskazaną imiennie lub osobę przez nią wskazaną albo dalszych nabywców, na które przeniesione zostały prawa inkorporowane w dokumencie w drodze indosu połączonego z wydaniem dokumentu (art. 517 § 1 k.c.),

- papiery wartościowe na okaziciela, legitymują każdego, kto jest ich posiadaczem. Do przeniesienia prawa na inną osobę dochodzi przez przeniesienie własności dokumentu, co wymaga wydania dokumentu (art. 517 § 2 k.c.).

W gospodarce rynkowej, obok przedstawionych podziałów, zasadnicze znaczenie ma podział na papiery w obrocie prywatnym wstawiane w postaci dokumentu oraz w obrocie publicznym, mające charakter zdematerializowany i funkcjonujące jako zapis na nośniku magnetycznym.

W przypadku papierów wartościowych na okaziciela i na zlecenie prawo inkorporowane w papierze wartościowym idzie za dokumentem, w przypadku papierów wartościowych imiennych rzecz ma się odwrotnie, to dokument idzie za prawem w nim inkorporowanym.

Od papierów wartościowych należy odróżnić znaki legitymacyjne (art. 921[15] k.c.). Znaki legitymacyjne są uproszczonym środkiem dowodowym, nie przybierają one postaci dokumentu (np. kwit bagażowy, numerek do szatni). Wierzytelności, na które wydawane są znaki legitymacyjne, nie wynikają ze znaku (nie są w nich zawarte, inkorporowane), służą jedynie posiadaczom znaku do ułatwienia realizacji przysługującego im prawa. W przypadku niemożności okazania się znakiem (zagubienia, zniszczenia) osoba, która znak utraciła, może udokumentować swoje prawo innymi dowodami, np. w przypadku utraty kwitu parkingowego możemy udokumentować prawo do samochodu pozostawionego na parkingu poprzez okazanie dowodu rejestracyjnego. Znak utracony nie podlega odtworzeniu. W przypadku utraty znaku legitymacyjnego stwierdzającego w swej treści obowiązek świadczenia na żądanie wierzyciela, dłużnik może uzależnić spełnienie świadczenia od wykazania uprawnienia przez osobę zgłaszającą takie żądanie (art. 921[15] § 2). Do znaku legitymacyjnego, który nie określa imiennie osoby uprawnionej, stosuje się odpowiednio przepisy o papierach wartościowych na okaziciela, chyba że co innego wynika z przepisów szczególnych (art. 921[15] § 3 k.c.).

Od znaków legitymacyjnych należy odróżnić papiery legitymacyjne, które, co do zasady, mają postać dokumentu. Można tu wskazać na bilety lotnicze, kolejowe, teatralne. Pełnią one, podobnie jak znaki legitymacyjne, funkcję dowodową na wykazanie legitymującej się nimi osobie przysługującego określonego prawa. Posiadanie dokumentu nie jest wystarczającą i konieczną przesłanką istnienia prawa, np. w przypadku lotu samolotem obok posiadania biletu trzeba potwierdzić swoją tożsamość innym dokumentem, a jeżeli zostawimy w domu bilety do kina, bileterka pozwoli nam obejrzeć film, jeśli wskażemy miejsca w kinie, a nikt inny nie okaże ważnych na nie biletów.

W obrocie gospodarczym obok znaków legitymacyjnych i papierów legitymacyjnych występują znaki wartościowe.

Znaki wartościowe nie posiadają formy dokumentu, inkorporują natomiast określone w nich prawa o wartości określonej w treści znaku. Zniszczenie, zgubienie znaku, powoduje ich definitywną utratę, nie podlegają one bowiem odtworzeniu. Znakami wartościowymi są znaki opłaty sądowej i skarbowej, opłaty paszportowej, znaczki pocztowe.

3. Umorzenie papieru wartościowego

Wykonywanie praw z papieru wartościowego związane jest z posiadaniem dokumentu. Utrata dokumentu uniemożliwia wykonywanie uprawnień. W stosunku do niektórych rodzajów papierów wartościowych prawo przewiduje możliwość pozbawienia utraconego papieru wartościowego ważności - umorzenie papieru.

Ogólną regulację prawną dotyczącą zasad i warunków umarzania papierów wartościowych zawiera dekret z 10 grudnia 1946 r. - o umarzaniu utraconych dokumentów.

Przepisy tego aktu odnoszą się do umarzania również innych dokumentów nie będących papierami wartościowymi, jednakże nie wszystkie dokumenty mogą być umarzane albo też ich umorzenie dokonywane jest na podstawie przepisów innych ustaw. Powołany dekret nie przewiduje, między innymi, możliwości umorzenia losów loteryjnych i dokumentów płatnych za okazaniem, a umorzenie weksli i czeków dokonywane jest na podstawie prawa wekslowego i czekowego.

Umorzenie papieru wartościowego następuje na wniosek ostatniego prawnego posiadacza utraconego dokumentu lub innej osoby mającej w tym interes prawny. Umorzenie następuje w drodze nieprocesowego postępowania sądowego. Sąd może wydać zarządzenie zakazujące dokonywania jakichkolwiek transakcji dotyczących praw z utraconego dokumentu. Dokonanie takich czynności wbrew zarządzeniu sądu powoduje ich nieważność. Z chwilą prawomocnego umorzenia dokumentu, wystawca dokumentu jest zobowiązany wydać osobie, na rzecz której nastąpiło umorzenie i na jej koszt, nowy dokument, a gdy wierzytelność jest wymagalna - spełnić świadczenie. Przez umorzenie dawny dokument staje się nieważny, a wierzytelność w nim inkorporowana łączy się z nowym dokumentem. Do czasu wystawienia nowego dokumentu, wypis prawomocnego postanowienia o umorzeniu zastępuje nowy dokument.

4. Przekaz

Instytucja przekazu została przywrócona w kodeksie cywilnym nowelą z 1990 r. (art. 921[1]-921[5]). Stanowi on podstawę działania wielu typów papierów wartościowych, między innymi weksla i czeku, akredytywy dokumentowej i polecenia przelewu. Zgodnie z konstrukcją prawną, przekaz jest jednostronną czynnością abstrakcyjną zawierającą podwójne upoważnienie sprowadzającą się do formuły, w której przekazujący A upoważnia przekaziciela B (zwanego przekazanym), do dokonania we własnym imieniu, ale na rachunek przekazującego A, określonego świadczenia, równocześnie upoważnia uprawnionego C (odbiorcę przekazu) do odbioru przekazu we własnym imieniu.

Przekaz sam w sobie nie rodzi bezpośredniego stosunku prawnego pomiędzy przekazanym a odbiorcą przekazu, dopiero zgoda przekazanego (akcept) na wykonanie przekazu na rzecz uprawnionego powoduje powstanie między nimi stosunku zobowiązaniowego.

Jako czynność abstrakcyjna przekaz nie wymaga dla swej skuteczności (causa), stanowiącej podstawę przekazania, świadczenia przekazanemu. Przyczyna taka jednak istnieje zarówno między przekazującym i przekazanym (jest to tzw. stosunek pokrycia związany z prowadzeniem przez przekazanego rachunku przekazującego) oraz między przekazującym a odbiorcą przekazu określany jako stosunek waluty. Decydują one o charakterze roszczeń, jakie mogą powstać między przekazującym i przekazanym oraz przekazanym i odbiorcą przekazu. Przyjęcie przekazu przez przekazanego (akcept) jest czynnością jednostronną o charakterze abstrakcyjnym, dlatego też przekazany może przedstawić odbiorcy przekazu tylko te zarzuty, które służą mu przeciw odbiorcy osobiście albo wynikają z treści przekazu. Odwołanie przekazu może nastąpić do czasu, gdy przekazany nie przyjmie przekazu lub go nie dokona.

Roszczenia odbiorcy przekazu przeciw przekazanemu, wynikające z przyjęcia przekazu, przedawniają się z upływem roku.

5. Niektóre rodzaje papierów wartościowych

Weksel

Uwagi ogólne

Zasady wystawiania i obrotu wekslami reguluje ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. - prawo wekslowe. Przepisy prawa wekslowego zostały dostosowane do konwencji międzynarodowych regulujących obrót wekslowy uchwalonych w Genewie w 1930 r. i ratyfikowanych przez Polskę w 1937 r. Weksel jest papierem wartościowym opiewającym na wierzytelności pieniężne, wystawionym w sposób i na warunkach określonych w prawie wekslowym, zawierającym bezwarunkowe polecenie w przypadku weksla trasowanego, albo bezwarunkowe przyrzeczenie, w przypadku weksla własnego, zapłaty oznaczonej w nim sumy pieniężnej. Warunkiem powstania wierzytelności wekslowej jest wystawienie ważnego dokumentu weksla.

Prawo wekslowe posługuje się szczególnym nazewnictwem dla określenia dłużników i wierzycieli wekslowych oraz czynności prawnych, charakterystycznym wyłącznie dla stosunków wekslowych.

Dłużnikami wekslowymi mogą być:

- wystawca weksla (art. 9 pr. weksl.),

- trasat, który jako akceptant weksla przejmuje zobowiązania wekslowe (art. 21-29 pr. weksl.),

- poręczyciel - avalista (art. 30-32 pr. weksl.),

- indosant (żyrant), osoba przenosząca prawa z weksla (art. 11-20 pr.weksl.),

- osoba dokonująca zapłaty z weksla w miejsce trasata lub akceptanta bez umocowania albo z przekroczeniem umocowania (art. 8 pr. weksl),

- regresat, osoba odpowiadająca z weksla w drodze regresu (art. 47 pr. weksl.).

Po stronie wierzycieli wekslowych mogą wystąpić:

- remitent, osoba na której rzecz lub na której polecenie ma być dokonana zapłata z weksla,

- indosatariusz (żyrantariusz), nabywca weksla w drodze indosu (art. 11-20 pr. weksl.),

- wyręczyciel, osoba dokonująca zapłaty za dłużnika wekslowego, skutkiem czego staje się wierzycielem dłużnika (art. 55-63 pr. weksl.),

- regredient, osoba żądająca sumy wekslowej w drodze regresu.

W przypadku, gdy po stronie dłużników lub wierzycieli występuje kilka osób, ich zobowiązanie jest solidarne.

Weksel trasowany (weksel ciągniony, trata)

Weksel trasowany jest sformalizowanym rodzajem przekazu pieniężnego. Wystawca weksla poleca osobie wskazanej w treści weksla (trasatowi) dokonanie zapłaty innej osobie wskazanej wekslem. Trasat staje się zobowiązany z weksla z chwilą akceptacji polecenia zapłaty, co dokonuje się przez złożenie przez trasata podpisu na wekslu.

Treść weksla jest szczegółowo określona przez ustawę i powinna zawierać:

- nazwę „weksel” na dokumencie w języku, w jakim weksel wystawiono,

- bezwarunkowe polecenie zapłacenia określonej sumy pieniężnej,

- nazwisko (firma) i adres (siedziba) osoby (fizycznej lub prawnej), która ma zapłacić (trasata),

- oznaczenie terminu i miejsca płatności weksla,

- nazwisko osoby, na której rzecz albo na zlecenie której ma być dokonana zapłata (remitent),

- oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla, podpis wystawcy weksla.

Weksel bez oznaczenia terminu płatności uznaje się za płatny za okazaniem weksla. Jeżeli brak oznaczenia miejsca płatności, to za miejsce płatności uznaje się miejscowość wymienioną przy nazwisku trasata lub jego miejsce zamieszkania. Jeżeli brak oznaczenia miejsca wystawienia weksla, to uznaje się, że weksel został wystawiony w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy.

Weksel trasowany może być wystawiony na więcej niż jednego trasata, ich odpowiedzialność z weksla jest wtedy solidarna. Weksel trasowany może być wystawiony na własne zlecenie wystawcy, który staje się wówczas remitentem. Wystawca weksla może być także trasatem. Płatność weksla może nastąpić w miejscu zamieszkania osoby trzeciej (weksel domicylowany), w miejscu zamieszkania trasata albo w innej miejscowości. Weksel płatny za okazaniem albo w pewien czas po okazaniu może zawierać zastrzeżenie oprocentowania sumy wekslowej.

Obok obowiązkowych elementów treści weksla, bez których nie może on być uznany za weksel, możliwe jest zastrzeżenie w wekslu dodatkowych elementów (klauzul). Z uwagi na ich znaczenie normatywne klauzule można podzielić na cztery grupy:

- takie, których umieszczenie w treści weksla wywołuje skutki określone prawem wekslowym, np. zwolnienie od protestu, klauzule domicylu,

- takie, których umieszczenie na wekslu nie wywołuje skutków z punktu widzenia prawa wekslowego (uznaje się je za nie napisane), np. zwolnienie wystawcy od odpowiedzialności za zapłatę weksla, klauzula zapłaty w walucie zagranicznej, klauzula bez kosztów,

- klauzule zakazane, których zamieszczenie powoduje nieważność weksla, np. uzależniające spełnienie zobowiązania wekslowego od warunku,

- klauzule mające znaczenie dla stosunków pozawekslowych, np. klauzula pokrycia, klauzula zawiadomienia.

Weksel in blanco

Weksel in blanco to weksel niezupełny w chwili wystawienia, tj. nie zawierający niektórych obligatoryjnych elementów wymaganych przez prawo wekslowe. Weksel in blanco musi zawierać jednak co najmniej podpis wystawcy lub akceptanta i poręczycieli. Wystawienie weksla in blanco wiąże się z zawarciem porozumienia między wystawcą weksla a remitentem co do sposobu wypełnienia weksla (deklaracja wekslowa). W przypadku wypełnienia weksla niezgodnie z deklaracją wekslową, wystawca weksla nie może się bronić zarzutem przeciw posiadaczowi weksla, że weksel został wypełniony niezgodnie z treścią deklaracji wekslowej, chyba że posiadacz weksla nabył go w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa (art. 10 pr. weksl.).

Weksel własny (sola)

Weksel własny charakteryzuje się tym, że wystawca weksla jest głównym dłużnikiem, zobowiązuje się on bowiem do osobistego uregulowania długu wekslowego (inaczej niż przy wekslu trasowanym, w przypadku którego wystawca weksla poleca dokonanie zapłaty trasatowi). Weksel własny reguluje art. 101-104 pr. weksl. Do weksla własnego mają zastosowanie przepisy prawa wekslowego odnoszące się do weksla trasowanego, z wyjątkiem przepisów, które z uwagi na charakter weksla własnego nie mogą być do niego stosowane. Weksel własny dla swej ważności musi zawierać co najmniej następujące dane:

- nazwę weksla (weksel własny),

- bezwarunkowe przyrzeczenie zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej,

- oznaczenie terminu i miejsca płatności,

- nazwisko osoby, na rzecz której lub na zlecenie której zapłata ma być dokonana,

- oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla,

- podpis wystawcy weksla.

Z mocy prawa, weksel własny bez oznaczonego terminu płatności uważa się za płatny za okazaniem. W wypadku braku oznaczenia miejsca płatności miejscem płatności jest miejsce zamieszkania trasata (w tym wypadku wystawcy) lub miejsce zamieszczone przy jego nazwisku. Jeżeli brak oznaczenia miejsca wystawienia, to weksel uznaje się za wystawiony w miejscu określonym przy nazwisku wystawcy.

Przyjęcie weksla

Przyjęcie weksla (inaczej akcept) dokonywane jest przez trasata. Trasat przez złożenie podpisu na wekslu pod wyrazem „przyjmuję” („akceptuję”) zobowiązuje się do zapłacenia sumy wekslowej osobie wskazanej w treści weksla. Przyjęcie weksla powinno mieć charakter bezwarunkowy, możliwy jest również akcept do określonej sumy. Akcept weksla może być odwołany poprzez jego wykreślenie przed zwróceniem weksla, chyba że akceptant zawiadomił wcześniej o przyjęciu weksla posiadacza weksla albo osoby podpisane na wekslu. Niezwrócenie akceptowanego weksla posiadaczowi, pełnomocnikowi albo depozytariuszowi weksla czyni akcept ostatecznym i nieodwołalnym.

Posiadacz lub wierzyciel weksla przedstawia weksel trasatowi do akceptu w miejscu jego zamieszkania. Wystawca weksla może opatrzyć weksel zakazem przedstawienia weksla do akceptu, zakaz taki nie może dotyczyć weksli opatrzonych klauzulą domicylu, płatnego w innej miejscowości niż miejsce zamieszkania trasata albo płatnego w pewien czas po okazaniu (art. 21-29 pr. weksl.).

Poręczenie wekslowe

Weksel może być zabezpieczony poręczeniem (avalem) co do całości sumy wekslowej albo do jej części. Aval reguluje art. 30-32 pr. weksl. jako specjalny rodzaj poręczenia za dług wekslowy, co nie stoi na przeszkodzie zastosowaniu poręczenia na zasadach kodeksu cywilnego art. 876 i nast. Poręczenie powinno wskazywać za kogo go udzielono (avalata). W przypadku braku wskazania uważa się, że poręczenia udzielono wystawcy weksla. Poręczenie wekslowe jest zobowiązaniem samodzielnym. Zobowiązanie poręczyciela jest ważne bez względu na to, czy poręczone zobowiązanie jest ważne, czy nie, z wyjątkiem nieważności wynikającej z wady formalnej weksla.

Poręczenie umieszcza się na wekslu lub na przedłużku. Aval może być również umieszczony na przedniej stronie weksla, w takim przypadku wystarczający jest podpis poręczyciela. Niedopuszczalne jest umieszczenie avalu w odrębnym dokumencie. Poręczyciel wekslowy, który uregulował zobowiązanie z weksla nabywa uprawnienia z weksla przeciw osobie, za którą poręczył, i innym osobom odpowiadającym z mocy prawa wobec niego za zobowiązania wekslowe. Poręczycielem może być strona stosunku wekslowego (z wyjątkiem akceptanta) oraz osoby trzecie.

Przeniesienie praw z weksla

Klasycznym sposobem przeniesienia praw z weksla jest indos. Indos jest pisemnym oświadczeniem umieszczonym na papierze wartościowym na zlecenie i zawierającym co najmniej podpis zbywcy, oznaczający przeniesienie praw na inną osobę (art. 921[9] § 2 k.c.) Do przeniesienia praw z weksla potrzebne jest jego wydanie oraz nieprzerwany szereg indosów (art. 921[9] § 3). Indosy są nieprzerwane, jeżeli każdy indosatariusz opiera swoje prawa na poprzednim indosie imiennym. Pierwszy indos musi w związku z tym pochodzić od remitenta, a w przypadku weksli na zlecenie własne - od wystawcy. Przeniesienie praw z weksla przez indos jest szczególną regulacją prawa wekslowego, co nie stoi na przeszkodzie nabyciu weksla, np. przez przelew bądź dziedziczenie.

Nabycie weksla przez indos ma charakter pierwotny. Na nabywcę weksla (indosatariusza) przechodzą wszystkie prawa z weksla. Indos nie przenosi jednak stosunku pokrycia (roszczenia wystawcy do trasata) ani ustanowionych dla tych roszczeń zabezpieczeń (hipoteka, zastaw). Indos wekslowy zamieszczany jest na odwrotnej stronie weksla (grzbietowej), albo na dołączonym do weksla przedłużku. Przez indos dochodzi do przeniesienia całości zobowiązania wekslowego. Indos ma charakter bezwarunkowy, warunki uważa się za niezastrzeżone.

Stosownie do przepisów prawa wekslowego, nie można przenosić w drodze indosu weksli z zastrzeżeniem wystawcy „nie na zlecenie” (tzw. rekta - weksel), przeniesienie własności takich weksli następuje w drodze cesji (art. 509 i nast. k.c.).

Prawo wekslowe rozróżnia:

- indos zupełny (imienny) wskazujący osobę indosatariusza,

- indos in blanco (niezupełny) nie wymienia osoby indosatariusza, który w takim przypadku może wypełnić weksel własnym nazwiskiem albo innej osoby, indosować weksel dalej in blanco albo przenieść weksel na inną osobę bez wypełnienia indosu in blanco i bez indosowania dalej,

- indos pełnomocniczy (zastępczy), który nie przenosi praw z weksla, udziela natomiast upoważnienia do wykonywania praw w imieniu indosanta, jego udzielenie wymaga wzmianki „per procura” albo innej zawierającej pełnomocnictwo. Pełnomocnictwo zawarte w indosie pełnomocniczym nie wygasa przez śmierć mocodawcy ani z powodu utraty przez niego zdolności do czynności prawnych (art. 18 pr. weksl.),

- indos zastawniczy będący szczególną formą zastawu na wekslu, ustanawia indosant i wydaje weksel indosatariuszowi, ustanowienie indosu zastawniczego nie powoduje przeniesienia własności weksla na indosatariusza (art. 19 pr. weksl.).

Zapłata weksla

Zapłata weksla polega na zapłaceniu sumy wekslowej łącznie z należnościami ubocznymi (odsetki, koszty protestu). Weksel może być płatny w pewien czas po okazaniu, w pewien czas po dacie, w oznaczonym dniu (art. 33-42 pr. weksl.). Posiadacz weksla powinien przedstawić go do płatności wystawcy weksla, trasatowi (w przypadku weksla trasowanego), a w przypadku weksla z klauzulą domicylu - domicyliantowi, w dniu wymagalności lub jednym z dwu następnych dni powszednich.

Nieprzedstawienie weksla do zapłaty w terminie powoduje, że posiadacz weksla traci prawo poszukiwania zwrotnego w stosunku do wszystkich dłużników wekslowych, z wyjątkiem wystawcy weksla własnego, trasata i osób, które poręczyły za ich zobowiązania.

Posiadacz weksla nie ma obowiązku przyjmowania zapłaty przed terminem, nie może jednak odmówić przyjęcia zapłaty częściowej. Po zapłaceniu weksla wystawca, trasat, domicyliant może żądać zwrotu weksla za pokwitowaniem. Prawo takie przysługuje również innym dłużnikom wekslowym, którzy dług zapłacili.

Protest wekslowy

Protest wekslowy jest aktem urzędowym stwierdzającym odmowę przyjęcia weksla lub jego zapłaty (art. 85-95 pr. weksl.). Protest może dotyczyć również innych okoliczności faktycznych lub prawnych, z którymi prawo wiąże tzw. prawo zwrotnego poszukiwania.

Protest sporządza notariusz lub urząd pocztowy, na odwrotnej stronie weksla lub na przedłużku. Sporządzenie protestu jest warunkiem skorzystania przez posiadacza weksla z prawa zwrotnego poszukiwania. Protest, aby był skuteczny, powinien być dokonany w określonym ustawowo terminie. W przypadku nieprzyjęcia weksla, protestu należy dokonać w terminie, w którym ma nastąpić przedstawienie weksla do przyjęcia (art. 44 ust. 2 pr. weksl.), natomiast przy odmowie zapłaty weksla płatnego w oznaczonym dniu lub w pewien czas po tym dniu albo po okazaniu - w jednym z dwóch dni powszednich przypadających po terminie płatności, przy wekslu płatnym za okazaniem - aż do upływu terminu, w ciągu którego można przedstawić weksel do zapłaty (art. 44 ust. 3 pr. weksl.).

Notyfikacja weksla

Notyfikacja weksla jest instytucją służącą bezpieczeństwu obrotu. Wiąże się ona z obowiązkiem powiadomienia przez posiadacza weksla swojego indosanta (poprzedniego posiadacza weksla) i wystawcy weksla o nieprzyjęciu weksla lub niezapłaceniu weksla. Indosat zawiadamia z kolei swojego poprzednika, do osoby wystawcy włącznie. Osoba, która nie wykona obowiązku powiadomienia odpowiada za szkodę spowodowaną niedbalstwem do wysokości sumy, na jaką wystawiony jest weksel.

Poszukiwanie zwrotne

Poszukiwanie zwrotne jest rodzajem postępowania regresowego, pozwalające posiadaczowi weksla na dochodzenie od każdego dłużnika wekslowego tzw. sumy regresowej obejmującej:

- nie przyjętą lub nie zapłaconą sumę wekslową wraz z odsetkami, jeżeli zostały zastrzeżone,

- odsetki w wysokości 6 %, a przy wekslach wystawionych i płatnych w Polsce - odsetki ustawowe,

- koszty protestu, dokonanych zawiadomień oraz inne koszty,

- prowizja komisowa wynosząca w braku innych ustaleń 1/6 sumy wekslowej.

Dłużnik, który zapłacił zobowiązania wekslowe może żądać wydania weksla, protestu i pokwitowania.

Osoba uprawniona do zwrotnego poszukiwania może również zrealizować swoje prawo przez wystawienie na jednego z zobowiązanych weksla zwrotnego płatnego za okazaniem w miejscu zamieszkania dłużnika wekslowego (art. 52 pr. weksl.).

Dłużnik wekslowy może uniknąć skierowania przeciwko niemu poszukiwania zwrotnego przez wskazanie osoby, która przyjmie i zapłaci weksel w potrzebie, tj. w sytuacji, kiedy dłużnik wekslowy nie będzie mógł wykupić weksla. Uprawnienie takie przysługuje wystawcy weksla, indosantowi i poręczycielowi. Zabezpieczenia takiego nie może ustanowić trasat. Osoba wyręczająca dłużnika jest tzw. wyręczycielem, honorantem, interwenientem. Wyręczyciela oznacza się na wekslu; przejecie zobowiązania wekslowego wymaga akceptu (podpisu na wekslu) przez wyręczyciela. Zapłata weksla powoduje nabycie przez wyręczyciela praw wynikających z weksla przeciw wyręczonemu.

Funkcje weksla

W gospodarce rynkowej weksel spełnia szereg istotnych funkcji, do których należą:

- funkcja kredytowa; przyjęcie weksla zamiast pieniądza jako zapłaty za towar lub usługę jest formą kredytu handlowego (kupieckiego),

- funkcja płatnicza; weksel jest surogatem pieniądza, można nim dokonywać zapłaty, może powodować umorzenie długu pokrytego wekslem albo zabezpieczyć zapłatę weksla w przyszłości,

- funkcja gwarancyjna, która sprawia, że może on stanowić zabezpieczenie zobowiązań pieniężnych istniejących w chwili ich wystawienia i przyszłych,

- funkcja obiegowa; wierzytelność wekslowa może być przenoszona w drodze indosu na inne osoby,

- funkcja finansowa; przedstawienie weksla do dyskonta w banku pozwala posiadaczowi weksla uzyskać sumę wekslową, pomniejszoną o prowizję banku przed terminem płatności weksla.

Czeki

Uwagi ogólne

Czek jest rodzajem papieru wartościowego opartym na instytucji przekazu. Zasady wystawiania czeków i obrotu czekowego reguluje ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r - prawo czekowe, której rozwiązania są zgodne z postanowieniami międzynarodowych konwencji z 1931 r., regulujących obrót czekowy.

Swoim charakterem czek zbliżony jest do weksla trasowanego, z tym zastrzeżeniem, że trasatem czeku może być tylko bank. Między wystawcą czeku a bankiem występuje stosunek pokrycia, wynikający z umowy rachunku bankowego.

Czek w przeciwieństwie do weksla trasowanego nie ulega przyjęciu, a wzmiankę o przyjęciu umieszczoną na czeku uważa się za nie napisaną, w związku z czym bank (trasat) nie staje się nigdy dłużnikiem czekowym. Nie odpowiada też za niezapłacenie sumy czekowej posiadaczowi czeku, ponosi natomiast odpowiedzialność względem wystawcy czeku, jeżeli wbrew zawartej umowie rachunku bankowego lub umowie kredytu nie zapłaci posiadaczowi czeku sumy czekowej.

Głównym dłużnikiem czekowym jest wystawca czeku. Ponosi on odpowiedzialność solidarną łącznie z innymi dłużnikami czekowymi (indosantami i poręczycielami) względem posiadacza czeku w przypadku niewypłacenia mu przez bank sumy czekowej.

Czek może być wystawiony na okaziciela - podczas gdy weksel musi wskazywać osobę, na rzecz której ma być dokonana zapłata. Czek jest płatny za okazaniem, weksel może być płatny za okazaniem, w pewien czas po okazaniu, w pewien czas po dacie lub w dniu oznaczonym. Czek może być odwołany, weksel natomiast raz wystawiony nie podlega odwołaniu.

Czek wystawiony i płatny w tym samym kraju może być przedstawiony do zapłaty w ciągu 10 dni, natomiast czek wystawiony w innym kraju niż kraj płatności, powinien być przedstawiony do zapłaty w ciągu 20 albo 70 dni, w zależności od tego, czy miejsce wystawienia czeku i płatności leżą w tej samej części świata. Nieprzedstawienie czeku do zapłaty w terminach określonych prawem czekowym nie powoduje samo w sobie nieważności czeku, daje natomiast podstawę wystawcy czeku do jego odwołania.

Przedstawienie czeku do zapłaty w ustawowym terminie stanowi podstawę zwrotnego poszukiwania, jeżeli trasat odmówi zapłaty sumy czekowej. W takim przypadku posiadacz czeku powinien sporządzić oświadczenie, stwierdzające, że mimo przedstawienia czeku do zapłaty, bank nie dokonał zapłaty. Oświadczenie może mieć charakter protestu sporządzonego przed notariuszem albo oświadczenia banku na dokumencie czeku. Umieszczenie na czeku klauzuli „bez protestu” lub innej jednoznacznej umożliwia poszukiwanie zwrotne bez oświadczenia banku lub dokonania protestu. Posiadacz czeku, któremu trasat odmówił zapłaty ma obowiązek powiadomienia wszystkich dłużników czekowych (notyfikacji).

Czek spełnia w obrocie głównie funkcję płatniczą, co wynika z krótkich terminów jego realizacji. Możliwe jest jednak nadanie mu funkcji kredytu przez wystawienie czeku in blanco bez oznaczenia daty wystawienia. Czek, inaczej niż weksel, nie może być oprocentowany.

Czek jest papierem wartościowym o sformalizowanej treści. Dokument czeku powinien zawierać:

- nazwę czeku w treści dokumentu w języku, w jakim go wystawiono,

- bezwarunkowe polecenie zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej,

- nazwisko osoby (nazwę firmy), która ma zapłacić (trasata),

- oznaczenie miejsca płatności,

- oznaczenie daty i miejsca wystawienia czeku,

- podpis wystawcy czeku.

Stosownie do art. 1 pr. czek. dokument, który nie zawiera jednego z wymienionych elementów, nie jest czekiem, na mocy art. 2 w przypadku braku osobnego oznaczenia, miejsce oznaczone obok nazwiska trasata uważa się za miejsce płatności, a w braku takiego lub innego oznaczenia czek jest płatny w miejscu wystawienia. Czek, w którym nie podano miejsca wystawienia, uważa się za wystawiony w miejscu wskazanym obok nazwiska wystawcy. Na czeku, podobnie jak na wekslu, mogą być umieszczane dodatkowe klauzule: „na zlecenie” i „poręczam”.

Rodzaje czeków

Ze względu na sposób wskazania osoby uprawnionej z czeku, czeki można podzielić na:

- czeki imienne, które obok wskazania uprawnionego z czeku powinny zawierać klauzule „nie na zlecenie”, własność których przenosi się przez przelew,

- czeki na zlecenie, wymieniające w treści osobę uprawnioną do realizacji czeku (nie zawierają klauzuli na zlecenie), przenoszone w drodze indosu,

- czeki na okaziciela, nie wymieniające w swej treści osoby uprawnionej do realizacji czeku, zawierające klauzulę „okazicielowi” albo wskazujące imiennie osobę uprawnioną z dopiskiem „lub okazicielowi”, przenoszony przez wręczenie.

Płatność z czeku ze względu na jego funkcje płatniczą dokonywana jest zawsze za okazaniem.

Ze względu na sposób realizacji, rozróżnia się czeki gotówkowe, których realizacja następuje przez wypłatę okazicielowi czeku kwoty wskazanej w czeku oraz czeki rozrachunkowe. Realizacja czeku rozrachunkowego polega na obciążeniu rachunku wystawcy czeku i uznania rachunku odbiorcy czeku sumą oznaczoną na czeku. Czek uzyskuje charakter czeku rozrachunkowego poprzez umieszczenie w poprzek przedniej strony czeku klauzuli „przelać na rachunek” albo innej równoznacznej. Czek gotówkowy może być przekształcony w czek rozrachunkowy, odwrotne przekształcenie nie jest możliwe.

Czek rozrachunkowy może być czekiem potwierdzonym. Potwierdzenia dokonuje bank (trasat) na wniosek wystawcy czeku, potwierdzenie oznacza stwierdzenie istnienia pokrycia sumy czekowej na rachunku wystawcy. W przypadku potwierdzenia bank blokuje odpowiednie środki na rachunku wystawcy.

Czek może występować jako tzw. czek zakreślony. Zakreślenie czeku polega na umieszczeniu na przedniej stronie czeku dwu równoległych linii. Zakreślenie wywiera ten skutek, że suma z czeku może być wypłacona wyłącznie innemu bankowi albo stałemu klientowi. Obok zakreślenia ogólnego czek może mieć zakreślenie szczególne, polegające na możliwości wypłaty sumy czekowej określonemu bankowi, a jeżeli zakreślenie nastąpiło na rzecz banku będącego trasatem, wypłata może być dokonana na rzecz stałego klienta tego banku. Ustawa przewiduje zamianę zakreślenia ogólnego na szczególne, zamiana w odwrotnym kierunku nie jest możliwa.

Szczególnym rodzajem czeku jest czek in blanco. Jest to tzw. czek niezupełny w chwili wystawienia. Uzupełnienie czeku powinno nastąpić przed jego przedstawieniem do zapłaty. Warunki wypełnienia czeku określa w takim przypadku umowa zawarta między wystawcą a odbiorcą czeku. W przypadku wypełnienia czeku niezgodnie z ustalonymi warunkami nie można zasłaniać się wobec posiadacza czeku zarzutem, że został wypełniony niezgodnie z ustaleniem, chyba że posiadacz nabył czek w złej wierze albo dopuścił się rażącego niedbalstwa.

W obrocie gospodarczym, popularną formą czeku są czeki podróżne (travellers cheques), występujące jako czeki imienne z wydrukowaną sumą czekową. Znajdują one powszechne zastosowanie jako środek płatniczy w podróżach zagranicznych.

Skutki braku pokrycia czeku

Brak pokrycia czeku w chwili przedstawienia go do realizacji wywołuje negatywne skutki w stosunku do wystawcy czeku. Jeżeli czek jest czekiem gwarantowanym, bank wypłaci posiadaczowi czeku sumę czekową pomimo braku pokrycia na rachunku wystawcy. Bank może dokonać wypłaty mimo braku pokrycia, obciążając wystawcę odsetkami od sumy czekowej. Najczęściej jednak wystawienie czeku bez pokrycia rodzi odpowiedzialność wystawcy czeku. Wystawca czeku obok odpowiedzialności karnej (art. 61 pr. czek.) zobowiązany jest do naprawienia szkody, jaką poniósł posiadacz czeku wskutek nieuzyskania zapłaty (art. 50 pr. czek.).

Wystawienie czeku bez pokrycia stanowi przyczynę wypowiedzenia przez bank umowy rachunku bankowego. Posiadacz czeku, któremu bank odmówił zapłaty, i który dokonał notyfikacji, może żądać zwrotnie od każdego zobowiązanego z czeku:

- zapłaty sumy czekowej,

- odsetek w wysokości 6%, a przy czekach wystawionych i płatnych w Polsce odsetek ustawowych od dnia przedstawienia czeku do zapłaty,

- kosztów protestu lub oświadczenia banku, dokonanych zawiadomień i innych kosztów z tym związanych,

- prowizji komisowej, która w przypadku braku odmiennej umowy nie może przekroczyć 6 % sumy czekowej.

Skarbowe papiery wartościowe

Skarbowe papiery wartościowe są z definicji papierami dłużnymi emitowanymi w serii. Służą one bowiem przede wszystkim pokryciu deficytu budżetu państwa. Podstawę emisji skarbowych papierów wartościowych stanowi ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych. Zobowiązanie Skarbu Państwa wynikające z papieru skarbowego może mieć charakter pieniężny i niepieniężny. Za zobowiązania wynikające z papierów skarbowych Skarb Państwa odpowiada bez ograniczenia. Poziom zadłużenia państwa wynikający z emisji papierów dłużnych określają ustawy budżetowe.

Umorzenie skarbowych papierów wartościowych następuje z chwilą ich wykupu.

Skarbowe papiery wartościowe opiewające na wierzytelności pieniężne emitowane są przez Skarb Państwa reprezentowany przez ministra właściwego do spraw finansów. Papiery wartościowe opiewające na zobowiązania niepieniężne emitowane są przez ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów.

Papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa są dopuszczone do obrotu publicznego z mocy prawa (brak wymagania dopuszczenia do obrotu publicznego przez KPWiG). Papiery wartościowe Skarbu Państwa emitowane są jako papiery krótkoterminowe z terminem wykupu nie dłuższym niż 364 dni oraz skarbowe papiery długoterminowe o terminie wykupu nie krótszym niż 365 dni. Warunki emisji papierów skarbowych określa w drodze rozporządzenia Minister Finansów.

Papiery skarbowe występują jako bony skarbowe, obligacje skarbowe, skarbowe papiery oszczędnościowe.

Bon skarbowy jest krótkoterminowym papierem wartościowym na okaziciela o terminie wykupu od 2 do 52 tygodni, oferowanym do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem, którego wykup następuje według jego wartości nominalnej po upływie okresu, na jaki został wyemitowany (art. 57 ustawy o finansach publicznych). Nabywcą bonów skarbowych o terminie wykupu nie dłuższym niż dwa tygodnie może być wyłącznie Narodowy Bank Polski. Sprzedaż bonów dokonywana jest za pośrednictwem agenta emisji bonów skarbowych, którym jest Narodowy Bank Polski. Bony oferowane są do sprzedaży na przetargach, w których mogą uczestniczyć osoby wskazane w rozporządzeniu Ministra Finansów. Wartość nominalna jednej oferty nie może być niższa niż 100 000 zł. Narodowy Bank Polski może nabywać bony skarbowe w trybie bezprzetargowym.

Wtórny obrót bonami dokonywany jest w postaci zdematerializowanej. Agent emisji prowadzi Centralny Rejestr Bonów Skarbowych. Obrót bonami skarbowymi jest swobodny do dnia poprzedzającego dzień ich wykupu.

Obligacja skarbowa jest papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju lub za granicą, oprocentowanym w postaci dyskonta od odsetek. Obligacja skarbowa na rynku pierwotnym może być sprzedawana z dyskontem, według wartości nominalnej albo powyżej tej wartości. Termin wykupu obligacji skarbowych nie może być krótszy niż 365 dni (art. 58 ustawy o finansach publicznych). Emisja obligacji skarbowych, podobnie jak emisja bonów skarbowych, służy pokryciu deficytu budżetowego, może jednak spełniać inne cele. Obligacje skarbowe mogą występować jako papiery imienne i na okaziciela. Występują w postaci dokumentu, a w przypadku wprowadzenia do obrotu publicznego - w formie zdematerializowanej.

Oprocentowanie obligacji może być stałe lub zmienne. W zależności od rynku, na którym są udostępniane, mogą być nominowane w złotych lub walutach wymienialnych. Maksymalny okres wykupu obligacji wynosi 10 lat. Do emisji obligacji Skarbu Państwa nie stosuje się przepisów ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach.

Stosownie do treści art. 59 ustawy o finansach publicznych skarbowy papier oszczędnościowy jest papierem wartościowym emitowanym przez Skarb Państwa, oferowanym do sprzedaży wyłącznie krajowym osobom fizycznym. Skarbowy papier wartościowy może być wyłączony z obrotu na rynku wtórnym lub być przedmiotem obrotu tylko między krajowymi osobami fizycznymi.

Skarb Państwa może emitować papiery wartościowe, których celem jest realizacja określonych programów społeczno-politycznych bądź gospodarczych. Z takim rodzajem papierów wartościowych mieliśmy do czynienia w przypadku emisji świadectw udziałowych w programie narodowych funduszy inwestycyjnych (ustawa z dnia 30 kwietnia 1993 r. o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji). Podobny cel mają do spełnienia bony prywatyzacyjne. Emisję bonów prywatyzacyjnych przewiduje art. 55 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r., o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Emisja bonów prywatyzacyjnych może być dokonana na podstawie uchwały Sejmu podjętej na wniosek Rady Ministrów. Bony prywatyzacyjne podlegałyby w przypadku ich emisji nieodpłatnemu przydzieleniu w równej liczbie wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej, zamieszkałym w kraju i służyły do zapłaty za nabycie praw z akcji spółek powstałych z przekształcenia przedsiębiorstw państwowych, tytułów uczestnictwa w instytucjach finansowych (towarzystwach inwestycji wspólnych) dysponującymi akcjami spółek powstałych w wyniku przekształcenia przedsiębiorstw państwowych oraz nabycia przedsiębiorstw.

Bankowe papiery wartościowe

Bankowe papiery wartościowe związane są z działalnością depozytową banków. Emisja bankowych papierów wartościowych dokonywana jest w celu gromadzenia przez banki środków pieniężnych. Zasady ich emisji reguluje ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - prawo bankowe. Bankowe papiery wartościowe są papierami o charakterze dłużnym, inkorporującymi wierzytelność pieniężną w nich określoną. Występują zarówno jako papiery na okaziciela, jak i imienne. Nominał bankowego papieru wartościowego może być określony w złotych albo innej walucie wymienialnej. Odpowiednio do art. 90 prawa bankowego treść dokumentu bankowego papieru wartościowego musi zawierać:

- nazwę „bankowy papier wartościowy”,

- wartość nominalną,

- zobowiązanie banku do naliczenia oprocentowania według ustalonej kwoty procentowej oraz dokonania wypłaty określonej kwoty w określonych terminach osobie uprawnionej, przy czym uprawniony nie może żądać wykupu papieru przed terminem, jeżeli treść papieru nie stanowi inaczej,

- adnotację o tym, czy papier jest na okaziciela albo wskazanie osoby imiennie uprawnionej,

- zasady przenoszenia praw wynikających z papieru wartościowego,

- oznaczenie numeru papieru i daty emisji,

- podpisy osób uprawnionych do reprezentowania banku, podpisy mogą być odtwarzane mechanicznie.

W przypadku emisji bankowych papierów wartościowych w formie zdematerializowanej (art. 90 ust. 4 prawa bankowego), depozyt papierów wartościowych prowadzi bank emitent. Osobom uprawnionym bank wydaje świadectwo depozytowe, w którego treści powinny być zamieszczone wszystkie dane objęte treścią bankowych papierów wartościowych wystawianych w postaci dokumentu.

Prawa z bankowych papierów wartościowych emitowanych w postaci zdematerializowanej powstają z chwilą zapisania ich na rachunku posiadacza tego rachunku (art. 90 ust. 6 prawa bankowego). Zgodnie z art. 91 bank emitent, nie może udzielać kredytu ani pożyczki na zakup emitowanych przez siebie papierów.

Bank emitent zobowiązany jest podać do wiadomości publicznej warunki emisji oraz powiadomić na 30 dni przed jej terminem Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Do obrotu bankowymi papierami wartościowymi nie stosuje się przepisów ustawy - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Bankowe papiery wartościowe bowiem związane są z czynnościami bankowymi i mogą być wystawiane wyłącznie przez banki, stąd emisja obligacji przez bank na podstawie ustawy o obligacjach nie jest emisją bankowych papierów wartościowych.

Papiery wartościowe emitowane przez Narodowy Bank Polski

Emisja papierów wartościowych przez Narodowy Bank Polski ma na celu realizację polityki pieniężnej państwa związanej z utrzymaniem wartości pieniądza polskiego. Dokonując emisji papierów wartościowych NBP reguluje liczbę pieniądza na rynku. Podstawę emisji papierów wartościowych przez NBP stanowi art. 48 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - o Narodowym Banku Polskim.

Certyfikaty inwestycyjne

Certyfikaty inwestycyjne są papierami wartościowymi na okaziciela emitowanymi przez fundusze inwestycyjne zamknięte i mieszane. Certyfikat inwestycyjny inkorporuje wyłącznie prawa o charakterze majątkowym, posiadaczowi certyfikatu nie przysługują uprawnienia o charakterze korporacyjnym związane z uczestnictwem w funduszu inwestycyjnym.

Instytucja funduszy inwestycyjnych wprowadzona została do polskiego systemu prawnego ustawą z dnia 28 sierpnia 1997 r. o funduszach inwestycyjnych. Celem działania funduszy jest zarządzanie zebranymi publicznie wolnymi środków pieniężnymi osób fizycznych i prawnych (inwestorów), poprzez ich lokowanie w papiery wartościowe i inne prawa majątkowe w sposób gwarantujący uczestnikom funduszu uzyskanie korzyści większych niż z lokat bankowych.

Założycielami funduszy inwestycyjnych są Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych działające w formie spółki akcyjnej. Fundusz wyposażony jest w odrębną od Towarzystwa osobowość prawną, co gwarantuje bezpieczeństwo środków zgromadzonych na majątku funduszu. Towarzystwo zarządza funduszem i reprezentuje go na zewnątrz. Przechowywanie aktywów funduszu jest powierzone bankowi depozytariuszowi, który prowadzi rejestr aktywów funduszu oraz czuwa nad zgodnością z prawem obrotu jednostkami uczestnictwa (certyfikatami inwestycyjnymi) funduszu. Nadzór nad działalnością Towarzystwa i funduszu sprawuje Komisja Papierów Wartościowych i Giełd.

Ustawa przewiduje możliwość tworzenia czterech typów funduszy:

Fundusz inwestycyjny otwarty emitujący jednostki uczestnictwa nie będące papierami wartościowymi, które ze swej istoty nie mogą stanowić przedmiotu swobodnego obrotu. Nabycie i zbycie jednostki uczestnictwa może nastąpić wyłącznie od funduszu lub na jego rzecz. Z chwilą odkupienia jednostki uczestnictwa przez fundusz podlega ona umorzeniu z mocy prawa. Zgłoszenie woli nabycia jednostki uczestnictwa powoduje jej powstanie, stąd nazwa funduszu: „otwarty”. Wejście i wyjście z funduszu bowiem może nastąpić w każdym czasie.

Specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty jest podtypem funduszu otwartego. Do jego działalności stosuje się przepisy o funduszach inwestycyjnych otwartych. Uczestnikami funduszu mogą być podmioty określone w statucie albo takie, które spełniają warunki określone w statucie. Statut funduszu może określać warunki, w jakich jego uczestnik może żądać odkupienia jednostki uczestnictwa przez fundusz, w tym termin, w którym powinien zgłosić funduszowi ten zamiar. Fundusz może powołać organ nadzoru, radę inwestorów, której przysługuje prawo kontroli realizacji przez fundusz celu inwestycyjnego. Rada może postanowić o rozwiązaniu funduszu, jeżeli statut tak stanowi.

Fundusz inwestycyjny zamknięty emituje certyfikaty inwestycyjne będące papierami wartościowymi na okaziciela. Certyfikaty inwestycyjne reprezentują jednakowe prawa majątkowe i są niepodzielne. Obrót certyfikatami inwestycyjnymi dokonywany jest na rynku pierwotnym (od emitenta) oraz na rynku wtórnym od uczestników funduszu. Zapis na certyfikaty inwestycyjne jest nieodwołalny i bezwarunkowy. Wpłaty na certyfikaty dokonywane są w gotówce, a w przypadkach określonych w ustawie i statucie - również w papierach wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu.

Fundusz inwestycyjny mieszany, podobnie jak fundusz inwestycyjny zamknięty, emituje certyfikaty inwestycyjne będące papierami wartościowymi na okaziciela. Różnica między funduszami wynika z obowiązku funduszu inwestycyjnego mieszanego odkupienia na żądanie uczestnika funduszu certyfikatów inwestycyjnych w terminach określonych w jego statucie, nie rzadziej jednak niż raz w roku.

Konosamenty

Konosament jest papierem wartościowym wystawianym w transporcie morskim, upoważniającym do swobodnego rozporządzenia towarami przewożonymi na statku. Konosament dokumentuje przyjęcie określonego w nim ładunku na statek w celu jego przewozu oraz uprawnia do rozporządzenia ładunkiem i jego odbioru. Zasady wystawiania i obrotu konosamentami regulują art. 129-139 ustawy z dnia 18 września 2001 r. - kodeks morski oraz Konwencja o ujednoliceniu niektórych zasad dotyczących konosamentów, podpisana w dniu 25 sierpnia 1924 r. w Brukseli, ze zmianami wynikającymi z Protokołu sporządzonego w Brukseli dnia 23 lutego 1968 r.

Konosament wystawiany jest przez przewoźnika na żądanie załadowcy. Wystawienie konosamentu powoduje powstanie domniemania prawnego co do przyjęcia na statek przez przewoźnika określonego ładunku w ilości i w czasie określonym w treści konosamentu. Domniemanie jest niewzruszalne w stosunku do osoby, która nabyła konosament w dobrej wierze.

Konosament może być wystawiony po załadowaniu towaru na statek (konosament załadowania) albo jako konosament przyjęcia towaru do załadowania w przypadku przyjęcia towaru do przewozu (art. 130 k.m.). Sposób oznaczenia odbiorcy towaru decyduje o rodzaju konosamentu. Zgodnie z art. 134 § 1 k.m. wyróżnia się:

- konosament imienny wystawiony na imiennie oznaczonego w treści konosamentu odbiorcę, przeniesienie praw z konosamentu imiennego następuje przez przelew i wydanie dokumentu konosamentu,

- konosament na zlecenie, wystawiony na zlecenie odbiorcy albo wskazanej przez niego osoby, przenoszony przez indos połączony z wydaniem dokumentu konosamentu,

- konosament na okaziciela, którego przeniesienie następuje przez wydanie dokumentu.

Jeżeli towar powierzony do transportu budzi zastrzeżenia przewoźnika ze względu na stan ładunku lub jego opakowanie, przewoźnik może zamieścić w konosamencie wzmiankę. Konosament taki określany jest jako „konosament nieczysty”. W przypadku przewozu towaru różnymi środkami transportu (np. droga morska, lotnicza, transport kolejowy) przewoźnik morski przyjmujący towar do przewozu wydaje tzw. konosament bezpośredni. Odpowiedzialność poszczególnych przewoźników przejmujących po kolei towar do transportu określa w takim przypadku art. 139 k.m.

Listy zastawne

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r., o listach zastawnych i bankach hipotecznych przywróciła instytucje banków hipotecznych, których działalność w warunkach rozwiniętej gospodarki rynkowej ma istotne znaczenie z punktu widzenia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego.

Banki hipoteczne działają w formie spółki akcyjnej. W sprawach nie uregulowanych w ustawie o bankach hipotecznych i listach zastawnych do działalności banków hipotecznych stosuje się przepisy prawa bankowego i ustawy o Narodowym Banku Polskim. W zakresie dotyczącym emisji listów zastawnych w sprawach dotyczących zasad emisji, obrotu i wykupu listów zastawnych znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy ustawy - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i ustawy o obligacjach.

Do podstawowych funkcji banków hipotecznych należy udzielanie kredytów zabezpieczonych hipotecznie lub wolnych od takiego zabezpieczenia, jeżeli kredytobiorcą, gwarantem lub poręczycielem jest Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski, Wspólnoty Europejskie lub państwo członkowskie, Europejski Bank Rozbudowy i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny albo Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, a także nabywanie od innych banków wierzytelności z tytułu kredytów zabezpieczonych hipotecznie oraz emitowanie listów zastawnych i publicznych listów zastawnych.

Banki hipoteczne mogą wykonywać również niektóre inne czynności bankowe wymienione enumeratywnie w art. 15 ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych. Nad zgodnością działalności banku hipotecznego z ustawą czuwa powołany przez Komisję Nadzoru Bankowego powiernik i jego zastępca.

Emisja listów zastawnych służy głównie refinansowaniu kredytowania budownictwa. Listy zastawne emitowane przez banki hipoteczne nie należą do bankowych papierów wartościowych, są one odrębnym rodzajem papieru wartościowego inkorporującym wierzytelności pieniężne banku hipotecznego zabezpieczone hipotekami, do emisji których uprawnione są wyłącznie banki hipoteczne.

Listy zastawne są emitowane jako hipoteczne listy zastawne i publiczne listy zastawne. Przedmiotem hipoteki zabezpieczającej wierzytelności banku hipotecznego, stanowiące podstawę emisji listów zastawnych, może być wyłącznie prawo własności nieruchomości albo prawo użytkowania wieczystego nieruchomości położonej na obszarze Polski. Hipoteki zabezpieczające wierzytelności stanowiące podstawę emisji listów zastawnych muszą być wpisane na pierwszym miejscu w księdze wieczystej.

Hipoteczne listy zastawne oparte są na kredytach zabezpieczonych hipotecznie. Podstawę emisji publicznych listów zastawnych stanowią wierzytelności banku hipotecznego z tytułu udzielonych kredytów, zabezpieczone do pełnej wysokości wraz z należnymi odsetkami, gwarancją lub poręczeniem Skarbu Państwa, Narodowego Banku Polskiego, Wspólnot Europejskich lub ich państw członkowskich, Europejskiego Banku Rozbudowy i Rozwoju, Banku Inwestycyjnego albo Banku Światowego oraz wierzytelności banku hipotecznego z tytułu kredytów udzielonych tym instytucjom.

Hipoteczne listy zastawne mogą być nominowane w złotych albo w walutach obcych. Bank hipoteczny wykupuje listy zastawne i wypłaca odsetki w sposób i w terminach określonych w warunkach emisji. Listy zastawne, podobnie jak inne papiery wartościowe, dla swej ważności muszą zawierać w treści dokumentu określone dane, które obejmują:

- nazwę „hipoteczny list zastawny”,

- wskazanie podstawy prawnej emisji,

- nazwę (firmę) banku hipotecznego oraz jego siedzibę,

- serię i numer hipotecznego listu zastawnego,

- oznaczenie wartości nominalnej listu zastawnego oraz datę, od której nalicza się oprocentowanie, wysokość oprocentowania, terminy wypłaty odsetek, termin wykupu listu zastawnego, miejsce wykupu oraz warunki wykupu,

- informacje, że po upływie pięciu lat od dnia emisji bank hipoteczny może dokonać umorzenia listu zastawnego przed terminem jego wykupu oraz informacje o warunkach wykupu, jeżeli termin wykupu listu jest dłuższy niż 5 lat,

- informacje o tym, że uprawnionemu z hipotecznego listu zastawnego nie przysługuje prawo wcześniejszego, niż w określonym terminie, przedstawienia go do wykupu,

- miejsce i datę wystawienia hipotecznego listu zastawnego,

- podpisy osób uprawnionych do zaciągania zobowiązań w imieniu banku hipotecznego oraz podpis powiernika; podpisy mogą być odtwarzane sposobem mechanicznym.

Do emisji publicznych listów zastawnych stosuje się odpowiednio przepisy o hipotecznych listach zastawnych. Hipoteczny list zastawny może być emitowany w formie dokumentu lub w formie zdematerializowanej. W przypadku dematerializacji podstawowe dane dotyczące treści listu zamieszcza się w świadectwie depozytowym. Hipoteczne listy zastawne mogą być emitowane w odcinkach zbiorowych.

Akcje

Uwagi ogólne

Akcja jest papierem wartościowym inkorporującym prawa o charakterze majątkowym i niemajątkowym wynikające z uczestnictwa akcjonariusza w spółce akcyjnej. Akcja definiowana jest także jako ogół praw i obowiązków akcjonariusza w spółce albo jako część kapitału akcyjnego.

Zasady emisji akcji, obrotu akcjami oraz ich rodzajów określa ustawa z dnia 15 września 2000 r. - kodeks spółek handlowych, a w zakresie emisji publicznej oraz publicznego obrotu akcjami - ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. W stosunku do akcji spółek działających w sektorach poddanych szczególnej reglamentacji (banki, giełdy) do emisji i obrotu akcjami tych spółek znajdą zastosowanie przepisy szczególne.

Kodeks spółek handlowych reguluje zasady emisji i obrotu akcjami wydawanymi w postaci dokumentu. Zgodnie z art. 328 k.s.h. dokument akcji powinien być sporządzony na piśmie i zawierać następujące dane:

- firmę, siedzibę i adres spółki,

- oznaczenie sądu rejestrowego i numer, pod którym spółka jest wpisana do rejestru,

- datę zarejestrowania spółki i wystawienia akcji,

- wartość nominalną, serię i numer, rodzaj danej akcji i uprawnienia szczególne z akcji,

- wysokość dokonanej wpłaty w przypadku akcji imiennych,

- ograniczenia co do rozporządzania akcją,

- postanowienia statutu o związanych z akcją obowiązkach wobec spółki,

- podpis zarządu i pieczęć spółki; podpis może być mechanicznie odtwarzany.

Ustawa nie przewiduje żadnych specjalnych wymagań co do formy dokumentu akcji, możliwe jest jednak, aby statut spółki takie postanowienia zawierał. Możliwe jest również zamieszczenie w statucie dodatkowych postanowień co do treści dokumentu akcji. Brak w dokumencie akcji albo zamieszczenie niepełnych danych dotyczących oznaczenia emitenta, sądu i numeru w Krajowym Rejestrze Sądowym, pod którym wpisana jest spółka, brak oznaczenia wartości nominalnej akcji, jej serii, numeru, rodzaju i przypisanych uprawnień szczególnych oraz brak podpisu zarządu i pieczęci spółki powoduje nieważność dokumentu akcji (art. 328 § 4 k.s.h.).

Emitentem akcji jest spółka. Pierwsza emisja akcji (założycielska) związana jest z założeniem spółki, kolejne - dotyczą podwyższenia kapitału zakładowego spółki. Kapitał spółki dzieli się na określoną statutem liczbę akcji o równym nominale. Wartość nominalna akcji bez względu na to, z której emisji pochodzą, jest równa. Minimalna nominalna wartość jednej akcji nie może być niższa niż jeden złoty (art. 308 § 2).

Pokrycie kapitału spółki wiąże się z dokonaniem wpłat na akcje. Ustawa zakazuje wydawania akcji po cenie niższej od ich wartości nominalnej. Objęcie akcji po cenie niższej od wartości nominalnej prowadziłoby do sytuacji, w której kapitał spółki nie zostałby w pełni pokryty.

Od wartości nominalnej akcji należy odróżnić cenę, po której akcja jest przez emitenta (spółkę) zbywana. Cena, po której spółka zbywa akcje (cena emisyjna), może być równa albo wyższa od wartości nominalnej. W takim przypadku odzwierciedla zainteresowanie rynku przedsięwzięciem gospodarczym, jakim jest inwestycja w akcje określonej spółki. Jeżeli akcje spółki są obejmowane po cenie wyższej od wartości nominalnej, nadwyżka powinna być uiszczona w całości przed zarejestrowaniem spółki. Różnica między ceną emisyjną a wartością nominalną akcji (agio) przekazywana jest na kapitał zapasowy spółki.

Akcje są niepodzielne. Mogą być wydawane w odcinkach zbiorowych obejmujących większą liczbę akcji, brak jest również przeszkód do wydania odcinka zbiorowego na całą emisję akcji. Akcje mogą stanowić przedmiot współwłasności i wtedy współuprawnieni z akcji wykonują swoje prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela, a za świadczenia związane z akcją odpowiadają solidarnie. Jeżeli współuprawnieni nie wskazali swojego przedstawiciela, oświadczenia spółki mogą być dokonywane wobec któregokolwiek z nich (art. 333 k.s.h.).

Akcje, co do zasady, reprezentują te same prawa i obowiązki, jednakże statut spółki może przyznać niektórym akcjom dodatkowe prawa albo przypisać do nich określone obowiązki, w każdym wypadku prawa takie i obowiązki muszą być wyraźnie oznaczone w statucie spółki.

Wpis spółki do rejestru lub rejestracja podwyższenia kapitału ma znaczenie konstytutywne, dopiero bowiem z tą chwilą dochodzi do powstania akcji, i dopiero po tej dacie spółka może wydawać akcje uprawnionym akcjonariuszom (art. 322 k.s.h. - na akcje i prawa uczestnictwa w zysku bądź podziale majątku spółki, spółka w organizacji nie może wydawać dokumentów na okaziciela, świadectw tymczasowych, jak również dokumentów imiennych lub na zlecenie).

Kodeks spółek handlowych szczegółowo reglamentuje zasady emisji i wydawania akcji. Zmiany wprowadzone z dniem 1 stycznia 2001 r. do prawa spółek implantowały do prawa polskiego rozwiązania funkcjonujące w krajach o rozwiniętych gospodarkach rynkowych, co sprawia, że spółka może zgromadzić i podwyższać swój kapitał przy zastosowaniu kilku metod, co więcej, mogą być one realizowane równocześnie.

Emisja akcji

Akcje, podobnie jak obligacje, należą do papierów wartościowych wydawanych w serii. W stosunku do tego typu papierów wartościowych używa się pojęcia „emisja”, co oznacza oferowanie przez emitenta akcji potencjalnym akcjonariuszom. Przyjęcie oferty określa się pojęciem „objęcie akcji”.

Dla objęcia akcji wymagane jest, w przypadku zawiązania spółki, złożenie przez zainteresowanego oświadczenia w formie aktu notarialnego, w którym przyszły akcjonariusz stwierdza, że wyraża zgodę na zawiązanie spółki i brzmienie statutu oraz na objęcie akcji. Akt musi wymieniać osobę lub osoby obejmujące akcje, liczbę i rodzaj akcji objętych przez każdą z nich, wartość nominalną, cenę emisyjną akcji oraz terminy wpłat na akcje.

Jeżeli akcje mają być objęte za wkłady niepieniężne, akt powinien wymieniać osoby wnoszące wkład niepieniężny, przedmiot wkładu oraz liczbę i rodzaj objętych akcji (art. 313 k.s.h.). W przypadku podwyższenia kapitału przez spółkę i emisji nowych akcji, potencjalni akcjonariusze (subskrybenci) dokonują zapisów na akcje na formularzach przygotowanych przez spółkę. Formularze wypełniane są w dwóch egzemplarzach, z których jeden przeznaczony jest dla subskrybenta, drugi dla spółki. Zapis subskrypcji zainteresowany składa spółce albo osobie przez nią upoważnionej, w terminie podanym w ogłoszeniu, prospekcie albo w liście poleconym (art. 437 § 1 k.s.h.). Zapis na akcje powinien zawierać:

- oznaczenie liczby i rodzajów subskrybowanych akcji,

- wysokość wpłaty dokonanej na akcje,

- zgodę subskrybenta na brzmienie statutu, jeżeli subskrybent nie jest akcjonariuszem spółki,

- podpisy subskrybenta oraz spółki albo innego podmiotu upoważnionego do przyjmowania zapisów i wpłat na akcje,

- adres podmiotu upoważnionego do przyjmowania zapisów i wpłat na akcje.

Oświadczenie subskrybenta nie zawierające wszystkich danych jest nieważne. Nieważne jest również oświadczenie złożone pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu (art. 437 § 4 i 5). Przydziału akcji dokonuje zarząd spółki w terminie dwóch tygodni od zamknięcia subskrypcji, zgodnie z zasadami podanymi w ogłoszeniu.

Złożenie oświadczenia o objęciu akcji powoduje po stronie przyszłego akcjonariusza obowiązek pokrycia akcji (opłacenia) na zasadach i w terminach określonych przez spółkę (art. 330 k.s.h.). Obowiązek wniesienia pełnego wkładu na akcje jest podstawowym obowiązkiem akcjonariusza. Wpłat dokonuje się równomiernie na wszystkie akcje, za pośrednictwem domu maklerskiego albo na rachunek spółki prowadzony przez bank w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 329 k.s.h.).

Niedokonanie przez akcjonariusza wpłaty na akcje może stanowić podstawę do pozbawienia akcjonariusza praw udziałowych przez unieważnienie akcji albo świadectw tymczasowych. O możliwości pozbawienia praw udziałowych spółka powinna uprzedzić zainteresowanych w ogłoszeniach o wpłatach (art. 331 k.s.h.).

Akcjonariusz nabywa roszczenie o wydanie dokumentu akcji w terminie miesiąca od dnia rejestracji spółki albo od dnia podwyższenia kapitału. Zarząd spółki zobowiązany jest wydać dokument akcji w terminie tygodnia od dnia zgłoszenia roszczenia przez akcjonariusza. W przypadku spółek publicznych (spółka, której akcje zostały dopuszczone do obrotu publicznego), akcjonariuszowi przysługuje uprawnienie do otrzymania imiennego świadectwa depozytowego wystawionego przez podmiot prowadzący rachunek papierów wartościowych z chwilą zapisania akcji na rachunku akcjonariusza.

Akcje emisji założycielskiej obejmowane są w całości przez założycieli spółki albo przez założycieli i osoby trzecie, do których założyciele kierują ofertę przystąpienia do spółki. Kolejne emisje związane z podwyższeniem kapitału spółki mogą być adresowane w całości do dotychczasowych akcjonariuszy, wyłącznie do osób trzecich, z wyłączeniem prawa poboru nowych akcji przez dotychczasowych akcjonariuszy albo zarówno do dotychczasowych akcjonariuszy, jak i do osób trzecich, jeżeli prawo poboru nowych akcji zostanie w stosunku do dotychczasowych akcjonariuszy tylko ograniczone.

Możliwe jest również, że nowa emisja akcji będzie miała charakter kierowany ze względu na przeznaczenie akcji nowej emisji dla z góry określonego kręgu adresatów (posiadacze obligacji zamiennych na akcje albo z prawem pierwszeństwa nabycia). Ze względu na adresata akcji ustawa rozróżnia:

- subskrypcję prywatną, polegającą na złożeniu przez spółkę oferty nabycia akcji całej emisji oznaczonemu adresatowi,

- subskrypcję zamkniętą adresowaną do akcjonariuszy, którym przysługuje prawo poboru,

- subskrypcję otwartą, polegającą na zaoferowaniu akcji w drodze ogłoszenia osobom, którym nie przysługuje prawo poboru (art. 431 k.s.h.).

Ustawa nie reguluje oferty publicznej, o której mowa w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi.

Emisja nowych akcji wymaga uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy określającej sumę, o jaką kapitał zakładowy ma być podwyższony, oznaczenie rodzaju akcji, jeżeli do akcji nowej emisji mają być przypisane szczególne uprawnienia - wskazanie tych uprawnień, oznaczenie ceny emisyjnej albo upoważnienie zarządu lub rady nadzorczej do oznaczenia ceny, datę od której akcje nowej emisji mają uczestniczyć w poborze dywidendy, terminy otwarcia i zamknięcia subskrypcji.

Jeżeli akcje mają być wydawane za wkłady niepieniężne, uchwała powinna określać przedmiot wkładów niepieniężnych, ich wycenę oraz wskazywać osoby, które mają objąć akcje za takie wkłady.

Uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego powinna wskazywać także dzień, według którego określa się akcjonariuszy, którym przysługuje prawo poboru nowych akcji (dzień prawa poboru), jeżeli nie zostali oni od tego prawa wyłączeni. Dzień poboru akcji nie może być ustalony później niż z upływem trzech miesięcy, licząc od dnia powzięcia uchwały (art. 432 k.s.h.).

Rodzaje akcji

Rozróżnienie akcji ze wzgledu na oznaczenie osoby legitymowanej z akcji, sposób pokrycia oraz treść praw inkorporowanych w akcji ma istotne znaczenie dla praw i obowiązków wynikających z akcji zarówno po stronie akcjonariusza, jak i spółki.

Ustawa rozróżnia akcje:

- imienne, z których uprawnionym jest osoba (fizyczna, prawna) wskazana w dokumencie akcji. Wobec spółki za akcjonariusza uważa się osobę wpisana do księgi akcyjnej lub posiadacza akcji na okaziciela, z uwzględnieniem przepisów o publicznym obrocie papierami wartościowymi (art. 343 § 1 k.s.h.). Co oznacza, że wskazanie w dokumencie akcji konkretnej osoby będzie skutkowało bez ograniczenia tylko względem osób trzecich. W stosunku do spółki realizacja praw z akcji może mieć miejsce tylko przy zgodności wpisu do księgi akcyjnej z oznaczeniem uprawnionego w dokumencie akcji. Z punktu widzenia bezpieczeństwa działania spółki księga akcyjna jest urządzeniem pozwalającym kontrolować przyznane wspólnikom uprawnienia oraz realizację obowiązków wspólników względem spółki, w szczególności co do pełnego pokrycia akcji oraz przekazaniem przez wspólnika swoich praw zastawnikowi lub użytkownikowi akcji. Księga akcyjna prowadzona jest przez zarząd spółki. Ujawnia się w niej akcjonariuszy posiadających akcje imienne wraz z ich adresem (siedzibą), wysokość dokonanych wpłat na akcje, wpisy o przeniesieniu akcji na inną osobę wraz z datą wpisu oraz ustanowienie na akcji ograniczonego prawa rzeczowego (zastawu lub użytkowania), a także prawa wykonywania głosu przez zastawnika lub użytkownika, jeżeli zostało im przyznane (art. 341 k.s.h.);

- na okaziciela, z których uprawnionym do wykonywania wynikających z nich praw jest każdy posiadacz akcji. Dokumenty akcji na okaziciela nie mogą być wydawane przed pełną wpłatą. W takim przypadku spółka na dowód posiadania akcji i dokonywanych na nie wpłat wydaje imienne świadectwa tymczasowe, które podobnie jak akcje imienne wymagają wpisu do księgi akcyjnej, zakaz bowiem wydania akcji nie w pełni opłaconych nie dotyczy akcji imiennych (art. 335 § 2 k.s.h.). Każdorazowa wpłata na akcje powinna być zaznaczona na świadectwie tymczasowym lub akcji imiennej. Akcjonariusz może żądać zamiany akcji na okaziciela na akcje imienne albo odwrotnie, jeżeli ustawa lub statut nie stanowi inaczej (art. 334 § 2). Zakaz wymiany akcji imiennych na akcje na okaziciela dotyczy akcji nie w pełni opłaconych, akcji pokrytych wkładem niepieniężnym aż do chwili zatwierdzenia przez najbliższe zwyczajne zgromadzenie akcjonariuszy sprawozdania finansowego za rok obrotowy, w którym nastąpiło pokrycie tych akcji (art. 336 § 1 k.s.h.), akcji uprzywilejowanych co do głosu oraz akcji, do których przypisany jest obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych. Niektóre rodzaje spółek akcyjnych ze względu na prowadzony przez nie przedmiot działalności mogą emitować z mocy prawa wyłącznie akcje imienne. Emisja przez spółkę wyłącznie akcji imiennych może także wynikać z postanowień statutu spółki;

- aportowe, tj. akcje pokryte wkładem niepieniężnym. W zakresie pokrycia akcji wkładem niepieniężnym ustawa przewiduje szczególny reżim. Dotyczy on przedmiotu aportu, którym, według art. 14 § 1 k.s.h., nie może być prawo niezbywalne lub świadczenie pracy albo usług, zasad pokrycia akcji, czasowego ograniczenia obrotu oraz odpowiedzialności akcjonariuszy wnoszących wkład niepieniężny z tytułu wad. Akcje obejmowane za wkłady niepieniężne powinny być całkowicie pokryte nie później niż przed upływem roku po zarejestrowaniu spółki albo zarejestrowaniu podwyższenia kapitału. W każdym wypadku pokrycie na dzień rejestracji, podobnie jak przy pokryciu gotówkowym, powinno nastąpić co najmniej w jednej czwartej ich wartości nominalnej, przy czym, jeżeli cena po której obejmowane są akcje jest wyższa od wartości nominalnej, cała nadwyżka powinna być opłacona przed zarejestrowaniem spółki (art. 309 k.s.h.). Wycena przedmiotu wkładów niepieniężnych podlega badaniu przez biegłego rewidenta wskazanego przez sąd rejestrowy właściwy ze względu na siedzibę spółki. Przedmiot wkładu niepieniężnego, osoby wnoszące ten wkład oraz liczba i rodzaj obejmowanych przez nie akcji wymaga określenia w statucie spółki. Akcje aportowe pozostają imiennymi aż do zatwierdzenia przez najbliższe walne zgromadzenie sprawozdania finansowego za rok obrotowy, w którym nastąpiło ich pokrycie. W ciągu tego okresu nie mogą być zbyte i zastawione. W wymienionym okresie akcje aportowe są zatrzymane przez spółkę na zabezpieczenie ewentualnych roszczeń o odszkodowanie z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań do wniesienia wkładów niepieniężnych. Roszczenia spółki o prawidłowe pokrycie akcji mają pierwszeństwo przed innymi wierzytelnościami nieuprzywilejowanymi. Zasady związane z imiennością akcji aportowych oraz zatrzymaniem ich przez spółkę na zabezpieczenie roszczeń nie mają zastosowania do spółek publicznych (art. 336 k.s.h.);

- gotówkowe, tj. akcje pokryte w gotówce. Stosownie do art. 309 § 3 zdanie drugie wymagają one pokrycia co najmniej w jednej czwartej ich wartości nominalnej przed rejestracją spółki albo podwyższenia kapitału. Jeżeli cena, po jakiej obejmowane są akcje jest wyższa od wartości nominalnej, cała nadwyżka powinna być uiszczona przed rejestracją (art. 309 § 2 k.s.h.). Pokrycie pieniężne, zgodnie z art. 358 § 1 k.c., powinno nastąpić w pieniądzu polskim. Wpłaty na akcje dokonywane są bezpośrednio lub za pośrednictwem domu maklerskiego, na rachunek spółki prowadzony przez bank w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 315 k.s.h.). Akcja nie w pełni opłacona musi być akcją imienną (art. 335 § 2 k.s.h.), chyba że zamiast akcji imiennych spółka wyda świadectwa tymczasowe;

- uprzywilejowane, są one akcjami imiennymi. Uprzywilejowanie może dotyczyć zarówno praw majątkowych wynikających z akcji (dywidendy, udziału w podziale masy likwidacyjnej), jak i praw niemajątkowych (korporacyjnych - prawo głosu). Szczególną kategorię akcji uprzywilejowanych co do wysokości dywidendy stanowią akcje nieme (art. 353 § 3 k.s.h.). Akcja niema, to akcja, z której wyłączone zostaje prawo głosu, w zamian za co daje posiadaczowi takiej akcji uprzywilejowanie co do wysokości dywidendy przekraczające zwykłe uprzywilejowanie (zwykłe, tj. nie więcej niż połowę dywidendy przypadającej na akcje nieuprzywilejowane) oraz pierwszeństwo wypłaty dywidendy;

- do których przypisany jest obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych. Akcje te co do zasady, są akcjami imiennymi.

Prawa inkorporowane w akcji

Papier wartościowy, jakim jest akcja, inkorporuje w sobie wiązkę praw o charakterze majątkowym i niemajątkowym. Prawa te, co do zasady, są równe. Możliwe jest jednak, aby na podstawie statutu spółki niektórym akcjom przypisano uprawnienia w szerszym zakresie albo przypisano do nich określone obowiązki.

Na prawa o charakterze majątkowym składają się:

- prawo do dywidendy (udziału w zysku spółki przeznaczonym do podziału między akcjonariuszy). Prawo to ma charakter bezwzględny, co oznacza, że ani statut, ani tym bardziej uchwała zgromadzenia akcjonariuszy nie może pozbawić akcjonariusza tego prawa;

- prawo do udziału w podziale majątku spółki w przypadku jej likwidacji. Prawo to, podobnie jak prawo do dywidendy ma charakter bezwzględny. Kodeks spółek handlowych przewiduje możliwość uprzywilejowania akcji co do uczestnictwa w wypłacie dywidendy oraz podziale masy majątkowej. Uprawnienie takie, co jest oczywiste, powoduje uszczuplenie praw innych akcjonariuszy;

- prawo poboru akcji nowej emisji. Kodeks spółek handlowych przyznaje dotychczasowym akcjonariuszom spółki prawo do objęcia akcji nowej emisji w przypadku podwyższenia kapitału przez spółkę. Prawo to może być w interesie spółki ograniczone lub wyłączone. W każdym wypadku ograniczenie lub pozbawienie prawa poboru dotychczasowych akcjonariuszy wymaga podjęcia przez zgromadzenie akcjonariuszy stosownej uchwały kwalifikowaną większością głosów z podaniem uzasadnienia takiej decyzji.

Prawa o charakterze korporacyjnym ( organizacyjnym) stanowią:

- prawo głosu. Prawo głosu to prawo władzy, daje ono bowiem akcjonariuszowi możliwość decydowania o istotnych sprawach spółki. Uprzywilejowanie co do głosu łamie zasadę „tyle praw, ile zaangażowanego kapitału i ponoszonego ryzyka inwestycyjnego” stąd, stosownie do dyrektyw Unii Europejskiej, kodeks spółek handlowych ograniczył liczbę możliwych głosów przypadających na jedną akcję do dwóch. W spółkach publicznych każda akcja ma jeden głos. W stosunku do akcji uprzywilejowanych co do głosu wyemitowanych przed dniem wejścia w życie kodeksu spółek handlowych, zgodnie z zasadą praw nabytych, zachowane zostały dotychczasowe przywileje głosowe. Zasadą jest, że każda akcja daje jeden głos. Prawo głosu przysługuje od dnia pełnego pokrycia akcji, chyba że statut stanowi inaczej. Statut spółki może ograniczyć prawo głosu akcjonariusza mającego ponad jedną piątą ogółu głosów w spółce (art. 411 k.s.h.). W sprawach dotyczących odpowiedzialności wspólnika względem spółki, udzielenia wspólnikowi absolutorium w związku z pełnieniem funkcji w organie spółki, zwolnienia z zobowiązania oraz sporu między wspólnikiem a spółką kodeks pozbawia akcjonariusza prawa głosu;

- bierne prawo głosu. Akcjonariusz może być członkiem zarządu albo członkiem rady nadzorczej spółki. Ograniczenia w tym zakresie wynikają z bezwzględnie obowiązujących przepisów kodeksu i dotyczą każdej osoby fizycznej, która miałaby być powołana do składu organu spółki. Ograniczenia te wynikają z art. 18 k.s.h. w stosunku do zarządu i rady nadzorczej oraz z art. 387 k.s.h. w stosunku do rady nadzorczej. Przepisy szczególne mogą wprowadzać w tym względzie dalsze ograniczenia;

- prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu przysługuje każdemu akcjonariuszowi bez względu na liczbę akcji. Akcjonariusz nie może być pozbawiony tego prawa. Przepisy kodeksu zawierają obowiązek zachowania szczególnego trybu przy zwoływaniu walnych zgromadzeń w celu umożliwienia akcjonariuszowi korzystania z przysługujących mu uprawnień (art. 402 k.s.h.). Wadliwe zwołanie walnego zgromadzenia stanowi podstawę do zaskarżenia uchwał na nim podjętych;

- prawo zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia. Przysługuje ono akcjonariuszowi w przypadku podjęcia uchwały sprzecznej ze statutem bądź dobrymi obyczajami, godzącej w interes spółki albo mającej na celu pokrzywdzenie akcjonariusza oraz w przypadku uchwały sprzecznej z prawem. Ze skargą może wystąpić:

a) akcjonariusz, który głosował przeciwko uchwale, a po jej podjęciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu (nie dotyczy to akcjonariusza akcji niemej),

b) akcjonariusz bezzasadnie niedopuszczony do udziału w walnym zgromadzeniu,

c) akcjonariusz, który nie był obecny na walnym zgromadzeniu, jeżeli walne zgromadzenie zostało wadliwie zwołane albo jeżeli na walnym zgromadzeniu została podjęta uchwała w sprawie nie objętej porządkiem obrad (art. 422);

- prawo żądania udzielenia informacji na walnym zgromadzeniu i poza nim, nie później jednak niż w ciągu dwóch tygodni od jego zakończenia;

- prawo wystąpienia z powództwem o naprawienie szkody wyrządzonej spółce, jeżeli spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę.

Uprawnienia związane z wyborami rady nadzorczej, grupami kapitałowymi, zwoływaniem walnych zgromadzeń i sprawdzeniem listy obecności na walnym zgromadzeniu są uzależnione od wymaganej wielkości kapitału reprezentowanego przez akcjonariusza, przy czym dla realizacji tych praw może się on łączyć z innymi akcjonariuszami (ta kategoria uprawnień należy do tzw. praw mniejszości).

W piśmiennictwie prawniczym niektórzy autorzy wyrażają pogląd, że podział praw wynikających z akcji na prawa majątkowe i korporacyjne jest nieuzasadniony. Wszystkie bowiem zmierzają do realizacji interesu majątkowego akcjonariusza.

Uczestnictwo w spółce nie nakłada na akcjonariusza żadnych szczególnych obowiązków, poza obowiązkiem dokonania pełnej wpłaty na akcje oraz jeżeli do akcji przypisany jest obowiązek powtarzających się świadczeń o charakterze niepieniężnym - realizację tych świadczeń.

Zasady obrotu akcjami

Artykuł 337 § 1 k.s.h. stanowi, że akcje są zbywalne. Statut spółki może ograniczyć rozporządzanie akcjami imiennymi w ten sposób, że do przeniesienia własności akcji będzie wymagana zgoda spółki, którą najczęściej wyraża zarząd albo obrót akcjami zostanie na podstawie umowy ograniczony na określony czas. Ograniczenie rozporządzania akcjami nie może być ustanowione na okres dłuższy niż lat pięć od dnia zawarcia umowy. Ustawa dopuszcza także umowy ustanawiające prawo pierwokupu akcji lub ich ułamkowych części, jednakże ograniczenia rozporządzania akcjami wynikające z takich umów nie mogą trwać dłużej niż dziesięć lat od dnia zawarcia umowy (art. 338 k.s.h.).

Ograniczenie obrotu akcjami w stosunku do akcji aportowych wynika z mocy samego prawa. W przypadku akcji na okaziciela przeniesienie własności akcji dokonywane jest przez przeniesienie posiadania dokumentu akcji, a w przypadku akcji imiennych - przez pisemne oświadczenie zbywcy na dokumencie akcji lub w innym dokumencie i wręczenie dokumentu akcji nabywcy. Zgodnie z art. 343, „Wobec spółki uważa się za akcjonariusza tylko tę osobę, która jest wpisana do księgi akcyjnej, lub posiadacza akcji na okaziciela”. Nabywca akcji imiennych, w swoim interesie, powinien stosownie do art. 341 § 2 k.s.h. zażądać ujawnienia swoich praw w księdze akcyjnej. W przeciwnym razie nie będzie mógł wykonywać swoich praw w spółce. Wnioskodawca zobowiązany jest przedstawić spółce dokumenty uzasadniające wpis.

Prawa majątkowe z akcji mogą być, stosownie do ogólnych zasad wynikających z prawa cywilnego, swobodnie przenoszone. Przeniesienie praw majątkowych z akcji (prawa do dywidendy, udziału w masie likwidacyjnej, prawo poboru) wymaga formy pisemnej. Na akcji mogą być ustanowione ograniczone prawa rzeczowe - zastaw i użytkowanie. Prawa zastawnika lub użytkownika, jak również fakt przeniesienia praw majątkowych z akcji na inną niż akcjonariusz osobę, wymagają zgłoszenia spółce, w celu ujawnienia ich w księdze akcyjnej. Jeżeli statut spółki nie wprowadza w tym zakresie żadnych ograniczeń, umowa o ustanowienie zastawu lub użytkowania może przewidywać przeniesienie na zastawnika lub użytkownika prawa głosu.

Inne rodzaje papierów wartościowych wydawane przez spółki akcyjne

Spółka akcyjna, oprócz akcji, może wydawać inne papiery wartościowe. Należą do nich:

- świadectwa tymczasowe wydawane na poświadczenie dokonania częściowej wpłaty na akcje na okaziciela. Świadectwo tymczasowe inkoropuje takie same prawa jak akcja. Z chwilą dokonania pełnej wpłaty na akcje podlegają one wymianie na akcje na okaziciela;

- świadectwa założycielskie, opiewające na prawa do zysku w spółce, wydawane założycielom spółki za zasługi poniesione przy zawiązaniu spółki. Mogą być wydawane na okres nie dłuższy niż dziesięć lat od chwili zarejestrowania spółki. Zysk przypadający na świadectwa musi być określony w statucie spółki i jest wypłacany po uprzednim odliczeniu na rzecz akcjonariuszy określonej w statucie minimalnej dywidendy (art. 355 k.s.h.);

- świadectwa użytkowe powstające z umorzenia akcji w pełni opłaconych (art. 361 k.s.h.). Świadectwa użytkowe nie posiadają wartości nominalnej, mogą być imienne i na okaziciela. Jeśli nic innego nie wynika ze statutu spółki, to uczestniczą one na równi z akcjami w podziale dywidendy oraz w podziale nadwyżki majątku spółki pozostałej po pokryciu wartości nominalnej akcji. Uprawniony ze świadectwa użytkowego nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania związane z umorzoną akcją i nie przysługują mu żadne inne prawa udziałowe.

Umorzenie i unieważnienie akcji

Unieważnienie dokumentu akcji ma miejsce w przypadku niedokonania przez akcjonariusza w terminie wyznaczonym przez spółkę wpłaty na akcje wraz z należnymi spółce odsetkami i odszkodowaniem (art. 331 k.s.h.). Do unieważnienia akcji dochodzi również wtedy, kiedy treść dokumentu akcji stała się nieaktualna wskutek zmiany stosunków prawnych, w szczególności w przypadku zmiany wartości nominalnej albo połączenia akcji. W miejsce unieważnionego dokumentu akcji spółka wydaje nowy dokument. Koszty unieważnienia dokumentu i wydania nowego ponosi spółka. Zarząd spółki ogłasza w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym” wykaz unieważnionych dokumentów akcji w terminie czterech tygodni od dnia powzięcia uchwały o ich unieważnieniu.

Akcje spółki mogą być umarzane. Umorzenie akcji polega na likwidacji dokumentu akcji połączonej z wygaśnięciem praw udziałowych związanych z akcją. Akcje mogą być umorzone wyłącznie wtedy, kiedy statut to przewiduje (art. 359 k.s.h.). Akcja może być umorzona za zgodą akcjonariusza w drodze nabycia akcji przez spółkę (umorzenie dobrowolne) oraz bez zgody akcjonariusza (umorzenie przymusowe). Umorzenie przymusowe następuje w każdym wypadku za wynagrodzeniem (wypłata wartości akcji). W przypadku umorzenia dobrowolnego wypłata wartości akcji nie musi być dokonana. Umorzenie akcji wymaga umotywowanej uchwały walnego zgromadzenia. Umorzenie akcji w spółce akcyjnej w każdym przypadku powoduje obniżenie kapitału zakładowego (art. 360 k.s.h.).

Obligacje

Uwagi ogólne

Obligacja jest papierem wartościowym o charakterze dłużnym inkorporującym w sobie wierzytelności o charakterze pieniężnym lub niepieniężnym. Obligacja inkorporuje wyłącznie prawa majątkowe, przy czym obligacje tej samej emisji zawierają jednakowe uprawnienia. Stosownie do definicji obligacji sformułowanej w art. 4 ustawy o obligacjach „obligacja jest emitowanym w serii papierem wartościowym, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia (wykupu obligacji)”. Zasady emisji i obrotu obligacjami reguluje ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach.

Prawo emisji obligacji przysługuje podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą posiadającym osobowość prawną oraz spółkom komandytowo-akcyjnym, gminom, powiatom, związkom międzygminnym oraz miastu stołecznemu Warszawa, innym podmiotom posiadającym osobowość prawną upoważnionym do emisji obligacji na podstawie odrębnych ustaw. Emitentem obligacji mogą być instytucje finansowe, których członkiem jest Rzeczpospolita Polska lub Narodowy Bank Polski lub przynajmniej jedno z państw należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, lub Bank Centralny takiego państwa, lub instytucje, z którymi Rzeczpospolita Polska zawarła umowy regulujące działalność takich instytucji na terenie Rzeczypospolitej Polskiej i zawierające stosowne postanowienia dotyczące emisji obligacji (art. 2 ustawy o obligacjach).

Ustawy nie stosuje się do obligacji emitowanych przez Skarb Państwa i Narodowy Bank Polski.

Do publicznego obrotu obligacjami mają zastosowanie przepisy ustawy - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Obligacje emitowane przez Skarb Państwa i Narodowy Bank Polski są dopuszczone do obrotu publicznego z mocy prawa. W stosunku do obligacji emitowanych przez banki ustawę o obligacjach stosuje się w zakresie nie uregulowanym przepisami ustawy - prawo bankowe.

Katalog podmiotów uprawnionych do emisji obligacji ma charakter zamknięty.

Obligacja, stosownie do art. 5 ustawy o obligacjach, dla swej ważności musi zawierać następujące dane:

- określenie podstawy prawnej emisji,

- nazwę (firmy) i siedzibę remitenta, miejsce i numer wpisu do właściwego rejestru albo wskazanie gminy będącej remitentem,

- nazwę obligacji i cel jej wyemitowania,

- wartość nominalną, serię i numer kolejny,

- oznaczenie obligatariusza w przypadku obligacji imiennej,

- ewentualny zakaz lub ograniczenie zbywania obligacji imiennej,

- jeżeli warunki emisji przewidują oprocentowanie, datę od której nalicza się oprocentowanie, wysokość oprocentowania, terminy wypłaty i miejsce płatności,

- wysokość i zasady udzielenia gwarancji oraz oznaczenie gwaranta,

- określenie zakresu i formy zabezpieczenia albo informację o jego braku,

- miejsce i datę wystawienia obligacji oraz datę nabycia obligacji (w stosunku do obligacji dopuszczonych do obrotu publicznego warunek ten jest spełniony przez wystawienie świadectwa depozytowego zawierającego te dane),

- podpisy osób uprawnionych do zaciągania zobowiązań w imieniu remitenta, przy czym podpisy te mogą być odtwarzane sposobem mechanicznym.

Obligacje dopuszczone do obrotu publicznego funkcjonują w formie zdematerializowanej. Do obligacji dołącza się arkusz wykupu obligacji oraz arkusz kuponowy oprocentowania, jeżeli warunki emisji przewidują oprocentowanie.

Rodzaje obligacji

Ze względu na rodzaj świadczenia (pieniężne lub niepieniężne), sposób zabezpieczenia, termin wykupu, oznaczenie obligatariusza oraz możliwość zamiany obligacji na akcje obligacje dzielą się na:

- imienne - z których uprawnionym jest osoba wskazana w treści obligacji,

- na okaziciela - uprawniających do realizacji uprawnień wynikających z obligacji posiadacza obligacji,

- długoterminowe - o terminie wykupu (termin zapadalności) wynoszącym co najmniej dziesięć lat,

- średnioterminowe,

- krótkoterminowe o terminie wykupu krótszym niż rok,

- niezabezpieczone, zabezpieczone częściowo lub zabezpieczone całkowicie; w takim przypadku zabezpieczenie obejmuje wartość nominalną obligacji i jej oprocentowanie.

Całkowite zabezpieczenie może polegać na:

a) ustanowieniu zastawu lub hipoteki,

b) udzieleniu gwarancji przez Narodowy Bank Polski lub bank o kapitale własnym nie niższym niż równowartość 10 000 euro w walucie polskiej,

c) udzieleniu zabezpieczenia przez Skarb Państwa,

d) udzieleniu zabezpieczenia przez bank zagraniczny lub międzynarodową instytucję finansową posiadającą kapitał własny w wysokości nie niższej niż równowartość 10 000 000 euro,

e) udzieleniu poręczenia przez jednostkę samorządu terytorialnego (dotyczy wyłącznie zobowiązań wynikających z obligacji emitowanych przez inne jednostki samorządu terytorialnego oraz spółki kapitałowe z udziałem jednostek samorządu terytorialnego).

Ustawa wymaga, aby zabezpieczenie było pełne, możliwe jest przy tym łączenie kilku dopuszczonych form zabezpieczenia.

Emisja obligacji niezabezpieczonych może być przeprowadzona przez podmioty, które sporządziły sprawozdanie finansowe za ostatnie trzy lata obrotowe, a wartość ich kapitałów lub funduszy własnych równa jest co najmniej pięciokrotności minimalnego kapitału zakładowego w przypadku spółek kapitałowych prawa handlowego (tj. 50 000 zł dla spółki z o.o. oraz 500 000 zł dla spółki akcyjnej), a w przypadku spółdzielni - funduszu udziałowego.

Wymaganie to nie dotyczy gmin, związków międzygminnych i miasta st. Warszawy oraz banków emitujących obligacje w związku z przeprowadzanym programem naprawczym na podstawie ustawy - prawo bankowe, których nabywcą jest Skarb Państwa;

- obligacje na wierzytelności pieniężne, uprawniające do zapłaty wartości nominalnej obligacji. Obligacje te zawierają najczęściej uprawnienie do wypłaty obok sumy głównej odsetek lub dyskonta. Dyskonto stanowi różnicę między wartością nominalną obligacji a ceną emisyjną, co wynika z faktu, że obligacje, inaczej niż akcje, mogą być wydawane poniżej ich wartości nominalnej (nie dotyczy to obligacji zamiennych na akcje). Ze względu na zasady naliczania odsetek obligacje można podzielić na:

a) obligacje zerokuponowe (nieoprocentowane),

b) obligacje o zmiennym oprocentowaniu,

c) obligacje o stałym oprocentowaniu (zazwyczaj emitowane z dyskontem).

Do oprocentowania obligacji nie stosuje się przepisów o odsetkach maksymalnych.

Artykuł 4 ustawy o obligacjach wymienia obligacje z prawem do zysku emitenta, obligacje zamienne na akcje oraz obligacje z prawem pierwszeństwa nabycia akcji.

Obligacje z prawem do zysku emitenta wymagają określenia w warunkach emisji zasad ustalania udziału obligatariuszy w zysku. Podział lub wypłata zysku na innych zasadach niż określone w warunkach emisji stanowi podstawę odpowiedzialności karnej emitenta. Uprawnienie obligatariusza do udziału w zysku ma charakter warunkowy, ponieważ uzależnione jest od osiągnięcia przez emitenta zysku.

Emisja obligacji zamiennych na akcje jest możliwa tylko wtedy, gdy przewiduje to statut spółki akcyjnej. Obligacje zamienne na akcje nie mogą być emitowane poniżej ich wartości nominalnej i nie mogą być wydawane przed pełną wpłatą. Emisja obligacji zamiennych na akcje wymaga uchwały walnego zgromadzenia i ujawnienia jej w rejestrze sądowym. Uchwała walnego zgromadzenia w tej sprawie powinna określać:

- zakres przyznawanego prawa oraz warunki jego realizacji, w tym rodzaj akcji wydawanych za obligacje (imiennych, na okaziciela, uprzywilejowanych),

- sposób przeliczenia obligacji na akcje, z tym zastrzeżeniem, że na każdy jeden złoty wartości nominalnej obligacji nie może przypadać więcej niż jeden złoty akcji,

- maksymalna wysokość podwyższenia kapitału akcyjnego przez zamianę obligacji na akcje.

Równocześnie z uchwałą o emisji obligacji zamiennych na akcje powinna być podjęta uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego spółki. W takim przypadku prawo poboru akcji przez dotychczasowych akcjonariuszy wymaga wyłączenia. Akcje obejmowane za obligacje są ze swego charakteru akcjami aportowymi. Nie stosuje się jednak do nich przepisów o obowiązku wyceny aportu, ponieważ zasady wymiany na akcje wynikają z warunków emisji obligacji. Obligatariusz zgłasza spółce na piśmie o zamiarze wymiany obligacji na akcje. Z chwilą wydania akcji obligacja ulega umorzeniu. Po zakończeniu roku obrotowego zarząd zgłasza w ciągu miesiąca do rejestru sądowego zmiany w kapitale zakładowym spółki, wynikające z wymiany obligacji na akcje. W przypadku spółek publicznych zmiany do rejestru zgłasza zarząd spółki po upływie każdego miesiąca.

Zgodnie z art. 4 ust. 4 pkt 3 ustawy o obligacjach, obligacje z prawem pierwszeństwa uprawniają do nabycia akcji spółki w przypadku podwyższenia przez tę spółkę kapitału zakładowego. Uchwała walnego zgromadzenia o emisji obligacji powinna określać zakres przyznawanego prawa oraz warunki jego realizacji, a w szczególności liczbę akcji przypadających na jedną obligację oraz cenę akcji lub sposób jej ustalenia. Z uchwały musi wynikać, iż podwyższenie kapitału zakładowego spółki nastąpi z wyłączeniem prawa poboru dotychczasowych akcjonariuszy albo przy jego ograniczeniu.

Świadczenia niepieniężne wynikające z obligacji mogą ulec, z mocy prawa, konwersji na świadczenie pieniężne, stosownie do treści art. 24 ust. 4 ustawy o obligacjach. Zasady przeliczenia świadczenia powinny określać warunki emisji obligacji. Emisja obligacji może także przewidywać świadczenia o mieszanym charakterze.

Emisja obligacji

Emisja obligacji dokonywana jest w drodze subskrypcji publicznej albo przez propozycję nabycia skierowaną do indywidualnych adresatów w liczbie nie większej niż 300 osób (art. 9 u.o obl.).

Do publicznej subskrypcji obligacji mają zastosowanie w zakresie nie uregulowanym przepisami ustawy o obligacjach przepisy ustawy o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Dopuszczenia do obrotu publicznego nie wymaga emisja obligacji krótkoterminowych opiewających wyłącznie na wierzytelności pieniężne. W przypadku takiej emisji emitent jest zobowiązany w terminie siedmiu dni przed rozpoczęciem emisji zawiadomić na piśmie Komisję Papierów Wartościowych i Giełd. Warunki emisji emitent ogłasza w dwóch dziennikach o zasięgu ogólnopolskim.

Propozycja nabycia obligacji w emisji prywatnej powinna zawierać informacje dotyczące przedsięwzięcia, które będzie zrealizowane za pomocą środków pochodzących z emisji, dane dotyczące wielkości i warunków emisji oraz informacje pozwalające zorientować się osobom zainteresowanym nabyciem obligacji w sytuacji finansowej emitenta.

Ustawa o obligacjach wymaga powołania przez emitenta banku reprezentanta. Bank reprezentant jest ustawowym przedstawicielem obligatariuszy. Do jego obowiązków należy analizowanie sytuacji finansowej emitenta z punktu widzenia wywiązania się z obowiązków wynikających z warunków emisji i informowania obligatariuszy o ewentualnych zagrożeniach wypełnienia warunków emisji. Bank reprezentant informuje ponadto obligatariuszy o naruszeniu przez emitenta jego obowiązków, odpowiada na pytania dotyczące emisji oraz podejmuje działania mające na celu ochronę interesów obligatariuszy. Bank składa obligatariuszom co najmniej raz na sześć miesięcy informacje o braku przeszkód do pełnienia przez niego funkcji banku reprezentanta. Emitent jest zwolniony od obowiązku powołania banku reprezentanta w przypadku emisji prywatnej oraz emisji obligacji krótkoterminowych.

Przeniesienie własności obligacji na okaziciela następuje przez wydanie dokumentu obligacji. Przeniesienie własności obligacji imiennych następuje przez przelew połączony z wydaniem dokumentu. Zbycie obligacji pod warunkiem jest niedopuszczalne, ustawa dopuszcza jednak (art. 16 u.o obl.) ograniczenie przez emitenta w warunkach emisji obrotu obligacjami przez zakaz zbywania albo ograniczenie obrotu obligacjami imiennymi.

Prawa z obligacji wygasają przez jej umorzenie z chwilą wykupu obligacji (art. 24 u. o obl.). W przypadku utracenia dokumentu obligacji imiennej obligacja taka podlega odtworzeniu przez sąd w trybie właściwym dla umarzania utraconych dokumentów. Zamiast utraconego dokumentu, stosownie do dyspozycji art. 921[14] k.c. wierzyciel, który uzyskał prawomocne umorzenie obligacji ma prawo do uzyskania na swój koszt od emitenta nowej obligacji. Obligacje na okaziciela nie podlegają odtworzeniu.

Krótkoterminowe papiery wartościowe

Poszukiwanie przez przedsiębiorców nowych możliwości pozyskania kapitału sprawia, że coraz częstszym zjawiskiem na rynku są krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane na podstawie prawa wekslowego, ustawy o obligacjach albo ogólnych przepisów prawa cywilnego, przy czym zasada numerus clausus w zakresie obrotu papierami wartościowymi nie pozwala na przyznanie statusu papieru wartościowego dokumentom opiewającym na wierzytelności pieniężne wydawanym wyłącznie na podstawie przepisów ogólnych kodeksu cywilnego.

Krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez przedsiębiorców określane są często angielską nazwą commercial papers, okres ich wykupu wynosi nie więcej niż jeden rok. Krótkoterminowe papiery wartościowe na polskim rynku znane są pod nazwą „krótkoterminowe weksle inwestycyjno-terminowe” (tzw. KWIT-y) albo jako „bony komercyjne” lub „bony handlowe”.

Ze względu na przyjęte przez ustawę o publicznym obrocie papierami wartościowymi rozwiązanie stanowiące, że emisja papierów wartościowych o terminie wykupu krótszym niż rok nie wymaga dopuszczenia do obrotu publicznego, a jedynie powiadomienia na siedem dni przed terminem takiej emisji Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, poszukiwanie środków finansowych na rynku w ten sposób jest stosunkowo proste.

Krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane są przeważnie z dyskontem, określanym w stosunku do dyskonta bonów skarbowych. Organizatorami emisji są banki i domy maklerskie, które wspomagają emitenta w zakresie przygotowania dokumentacji związanej z emisją, w tym memorandum informacyjnego dla inwestorów. Ze względu na wyższą stopę zwrotu, jaką dają krótkoterminowe papiery wartościowe, są one postrzegane przez inwestorów jako forma znacznie atrakcyjniejsza od depozytów bankowych.

Literatura:

Czerniawski R.: Kodeks spółek, przepisy o spółce akcyjnej - komentarz, Warszawa 2001;

Kruczalak K.: Prawo handlowe, Gdańsk 1992;

Kruczalak K.: Problematyka prawna papierów wartościowych, Gdańsk 1994;

Kruczalak K., w: Prawo handlowe, pod red. J. Okolskiego, Warszawa 1999;

Zawada K.: Prawo papierów wartościowych, pod red. S. Włodyki, Kraków 1995.

ROZDZIAŁ VI 

RYNEK PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH

1. Prawna regulacja rynku papierów wartościowych

Gospodarka rynkowa wymaga rozwiniętego rynku finansowego. Jednym z segmentów tego rynku jest rynek kapitałowy, na którym dokonuje się obrotu papierami wartościowymi i wynikającymi z nich prawami o charakterze majątkowym. Rynek kapitałowy, w odróżnieniu od rynku pieniężnego, jest rynkiem pozyskiwania i alokacji kapitału inwestycyjnego (kapitału rezerwowego, wolnego). Ze względu na okres inwestowania określa się go czasami jako rynek kapitału długo - i średnioterminowego. Coraz częściej wprowadzane są na ten rynek również instrumenty krótkoterminowe.

Odtworzenie rynku kapitałowego i instytucji niezbędnych dla jego funkcjonowania nastąpiło ustawą z dnia 22 marca 1991 r. - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych, uchyloną następnie przez ustawę z dnia 21 sierpnia 1997 r. - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi.

Ustawa - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi stanowi podstawowy akt prawny regulujący publiczny obrót papierami wartościowymi. Poza tą ustawą uregulowane są zasady działania funduszy zbiorowego inwestowania, w tym szczególnej grupy funduszy emerytalnych, spółki akcyjne, banki, ubezpieczyciele, giełdy towarowe, giełdowe izby rozrachunkowe, domy składowe.

Przepisy ustawy nie znajdują zastosowania do obrotu wekslami i czekami oraz do obrotu wydawanymi przez banki certyfikatami depozytowymi lub innymi papierami wartościowymi stanowiącymi dokument wkładu oszczędnościowego albo lokaty terminowej.

Istotne znaczenie dla funkcjonowania rynku papierów wartościowych ma działalność Komisji Papierów Wartościowych i Giełd oraz organizacji samorządowych skupiających maklerów papierów wartościowych i doradców inwestycyjnych przez kształtowanie zasad związanych z obrotem papierami wartościowymi oraz zasad wykonywania zawodu.

Obrót papierami wartościowymi ma charakter pierwotny lub wtórny.

Obrót pierwotny jest obrotem dokonywanym między emitentem papieru wartościowego a nabywcą tego papieru i dotyczy wyłącznie papierów wartościowych nowej emisji. Oferta nabycia może być złożona bezpośrednio przez emitenta albo przez tzw. subemitenta usługowego, którym jest bank albo inna instytucja finansowa, która na podstawie zawartej z emitentem umowy oferuje papiery wartościowe. Stosownie do treści art. 4 pkt 6 p.o p.o.p.w., obrotem pierwotnym jest „proponowanie przez emitenta lub subemitenta usługowego, nabycia emitowanych w serii papierów wartościowych nowej emisji lub nabywanie tych papierów”. 

W przypadku papierów wartościowych nie dopuszczonych do obrotu publicznego obrót papierami wartościowymi nowej emisji ma charakter prywatny.

Udostępnienie przez emitenta papierów wartościowych na rynku regulowanym dotyczy wyłącznie papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu publicznego.

Przez pojęcie „rynek regulowany” należy rozumieć system obrotu papierami wartościowymi dopuszczonymi do publicznego obrotu, zorganizowany w taki sposób, że przy kojarzeniu ofert nabycia i zbycia tych papierów zapewniony jest powszechny i równy dostęp do informacji rynkowej w tym samym czasie oraz zachowane są jednakowe warunki nabywania i zbywania papierów wartościowych.

Ustawa - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi przez „obrót wtórny” rozumie proponowanie przez podmioty inne niż emitent lub subemitent usługowy nabycia emitowanych w serii papierów wartościowych lub nabywanie tych papierów. Obrót papierami wartościowymi dopuszczonymi do obrotu publicznego odbywa się przede wszystkim na rynku regulowanym, który obejmuje:

- rynek giełdowy, na który składają się giełdy papierów wartościowych i giełdy towarowe,

- rynek pozagiełdowy.

Obrót papierami wartościowymi, dopuszczonymi do obrotu publicznego, może być dokonywany poza rynkiem regulowanym w następujących przypadkach:

- przenoszenia praw z papierów wartościowych:

a) między osobami fizycznymi,

b) między podmiotem dominującym a podmiotem zależnym,

c) wchodzących w skład przedsiębiorstwa rozumianego przedmiotowo w sensie art. 55[1] k.c.,

d) w trybie określonym przepisami prawa upadłościowego i w postępowaniu egzekucyjnym,

e) w drodze dziedziczenia,

f) w ramach systemu zabezpieczania płynności rozliczania transakcji, na zasadach określonych przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych w jego regulaminie,

g) w trybie i na warunkach określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 60 ust. 1 pkt 3 p.o p.o.p.w.;

- przenoszenia papierów wartościowych obciążonych zastawem w celu zaspokojenia zastawnika uprawnionego na podstawie innych ustaw do korzystania z takiego trybu zaspokajania, za zgodą i na warunkach określonych przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd;

- wyrażenia zgody przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd na przeniesienie własności papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu publicznego poza rynkiem regulowanym na warunkach określonych w art. 92 albo 93 p.o p.o.p.w.

2. Publiczny obrót papierami wartościowymi

Definicję publicznego obrotu papierami wartościowymi zawiera art. 2 ust. 1 p.o p.o.p.w. Publicznym obrotem papierami wartościowymi jest proponowanie nabycia lub nabywanie praw z emitowanych w serii papierów wartościowych przy wykorzystaniu środków masowego przekazu albo w inny sposób, jeżeli propozycja taka skierowana jest do więcej niż 300 osób albo do nie oznaczonego adresata.

Nie stanowi obrotu publicznego:

- proponowanie nabycia papierów wartościowych w postępowaniu likwidacyjnym, upadłościowym i egzekucyjnym,

- udostępnianie w procesie prywatyzacji przez Skarb Państwa akcji spółki pracownikom oraz producentom rolnym lub rybakom trwale związanym z jej przedsiębiorstwem,

- proponowanie przez Skarb Państwa nabycia co najmniej 10% akcji danej spółki przez jednego nabywcę,

- udostępnianie akcji pracownikom spółki na podstawie art. 46 ustawy o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji,

- proponowanie nabycia akcji spółki powstałej z przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa na podstawie ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, jeżeli stronami umów będą pracownicy spółki, osoby o których mowa w art. 46 ustawy o narodowych funduszach inwestycyjnych, narodowe fundusze inwestycyjne,

- proponowanie nabycia papierów wartościowych opiewających wyłącznie na wierzytelności pieniężne, z wyłączeniem papierów wartościowych określonych w art. 3 ust. 3 p.o p.o.p.w., jeżeli termin realizacji praw z tych papierów jest krótszy niż rok, pod warunkiem, że emitent zawiadomi pisemnie na siedem dni przed terminem emisji Komisję Papierów Wartościowych i Giełd,

- proponowanie dotychczasowym akcjonariuszom nabycia, w wykonaniu prawa poboru, akcji spółki, które nie są dopuszczone do publicznego obrotu,

- proponowanie nabycia nie dopuszczonych do publicznego obrotu akcji spółki, jeżeli ich nabywanie będzie następować w drodze wezwania, w trybie określonym w art. 154 p.o p.o.p.w.,

- proponowanie nabycia przez spółkę własnych akcji w trybie określonym (art. 362 k.s.h.).

Publiczny obrót papierami wartościowymi może być prowadzony po uprzednim dopuszczeniu akcji obrotu publicznego. Zgodę na dopuszczenie papierów wartościowych do obrotu publicznego wyraża Komisja Papierów Wartościowych i Giełd na wniosek emitenta lub wprowadzającego papiery do obrotu publicznego. Wniosek składa się za pośrednictwem domu maklerskiego lub banku prowadzącego działalność maklerską. Obowiązek uzyskania zgody KPWiG nie dotyczy papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa i Narodowy Bank Polski, które są dopuszczone do obrotu publicznego z mocy prawa. Z obowiązku uzyskania zgody zwolnieni są emitenci, którzy podlegali obowiązkom informacyjnym wynikającym z ustawy przez okres co najmniej 36 miesięcy, jeżeli złożą zawiadomienie o rozpoczęciu subskrypcji lub sprzedaży akcji co najmniej na 21 dni przed podjęciem takich czynności. W przypadku wprowadzenia papierów wartościowych do obrotu na podstawie zawiadomienia, Komisja może zgłosić sprzeciw.

Spółka, której akcje co najmniej jednej emisji są dopuszczone do obrotu publicznego, jest spółką publiczną. Kolejne emisje akcji takiej spółki podlegają wprowadzeniu do obrotu publicznego. Jeżeli emitent nie wywiązuje się z obowiązków informacyjnych nałożonych przepisami ustawy - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Komisja może uchylić decyzje o dopuszczeniu papierów wartościowych tego emitenta do obrotu publicznego.

3. Definicja papieru wartościowego w obrocie publicznym

Definicja papieru wartościowego zawarta w art. 3 p.o p.o.p.w. odbiega od regulacji kodeksu cywilnego i dotyczy wyłącznie papierów wartościowych emitowanych w serii dopuszczonych do obrotu publicznego.

W rozumieniu tej ustawy papierami wartościowymi są:

- akcje, prawa do akcji, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne, jak również inne papiery wartościowe wyemitowane na podstawie właściwych przepisów,

- zbywalne prawa majątkowe wynikające z papierów wartościowych, o których mowa w art. 3 ust. 1 p.o p.o.p.w. (np. prawo do dywidendy, prawo poboru),

- inne niż wymienione w art. 3 ust. 2 p.o p.o.p.w. prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny papierów wartościowych wymienionych w ust. 1 i 2 (prawa pochodne).

Papiery wartościowe dopuszczone do obrotu publicznego występują, zgodnie z art. 7 ust. 1 p.o p.o.p.w. w formie zdematerializowanej. Prawa wynikające z tych papierów powstają z chwilą zapisania papierów po raz pierwszy na rachunku papierów wartościowych i przysługują osobie będącej posiadaczem tego rachunku.

Przeniesienie własności papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu publicznego następuje na podstawie umowy zobowiązującej do ich przeniesienia z chwilą dokonania zapisu na rachunku papierów wartościowych. Jeżeli nic innego nie wynika z ustawy, zapis na rachunku dokonywany jest po przeprowadzeniu rozliczeń transakcji w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych.

Posiadacz rachunku papierów wartościowych, na dowód posiadania papierów wartościowych notowanych w obrocie publicznym, może otrzymać (art. 10 ust. 1) świadectwo depozytowe. Świadectwo depozytowe jest dokumentem potwierdzającym uprawnienia jego posiadacza do realizacji uprawnień wynikających ze wskazanych w treści dokumentu papierów wartościowych.

Świadectwo depozytowe nie jest papierem wartościowym. Jego przeniesienie nie powoduje przeniesienia praw do papierów wartościowych w nim wskazanych, stanowi natomiast podstawę do realizacji praw o charakterze niemajątkowym wynikających z określonego w nim papieru wartościowego, np. udziału w walnym zgromadzeniu w przypadku akcji.

4. Zasady publicznego obrotu papierami wartościowymi

Reguły bezpieczeństwa obrotu sprawiają, że publiczny obrót papierami wartościowymi kieruje się zasadami określonymi w ustawie - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Wiążą się one z:

- obowiązkiem uzyskania zgody Komisji Papierów Wartościowych i Giełd na dopuszczenie papierów do obrotu publicznego,

- dokonywaniem tego obrotu wyłącznie za pośrednictwem uprawnionego do prowadzenia takiej działalności banku albo domu maklerskiego,

- realizacją obrotu wtórnego na rynku regulowanym, z wyjątkami określonymi w tej ustawie,

- poddaniu emitenta papierów wartościowych nadzorowi KPWiG,

- nałożenie przez ustawę na emitenta obowiązków informacyjnych,

- poddanie szczególnym regułom obrotu nabywanie znacznych pakietów akcji.

5. Instytucje rynku kapitałowego

Komisja Papierów Wartościowych i Giełd

Organizacja i działanie rynku kapitałowego poddana jest szczegółowej reglamentacji mającej gwarantować bezpieczeństwo uczestników obrotu.

Nadzór państwowy sprawowany jest przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd, która jest centralnym organem administracji państwowej nadzorowanym przez Prezesa Rady Ministrów. Do zadań Komisji należy:

- sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi oraz nad zapewnieniem powszechnego dostępu do rzetelnych informacji na rynku papierów wartościowych,

- inspirowanie, organizowanie i podejmowanie działań zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych oraz ochronę inwestorów,

- współdziałanie z innymi organami administracji rządowej, Narodowym Bankiem Polskim oraz instytucjami i uczestnikami publicznego obrotu papierami wartościowymi w zakresie kształtowania polityki gospodarczej państwa, zapewniającej rozwój rynku papierów wartościowych,

- upowszechnianie wiedzy o zasadach funkcjonowania rynku papierów wartościowych,

- przygotowywanie projektów aktów prawnych związanych z rynkiem papierów wartościowych,

- podejmowanie innych działań przewidzianych w przepisach ustawy.

W skład Komisji Papierów Wartościowych i Giełd wchodzą: przewodniczący, powoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wspólny wniosek Ministra Finansów i Prezesa Narodowego Banku Polskiego, po wyrażeniu opinii przez właściwe komisje sejmowe, dwóch zastępców, powoływanych na wniosek przewodniczącego przez Prezesa Rady Ministrów oraz sześciu członków będących reprezentantami Ministra Finansów, Ministra Gospodarki, Ministra Skarbu Państwa, Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Prawo uczestnictwa w posiedzeniach Komisji mają przedstawiciele spółek prowadzących giełdy, spółek prowadzących rynek pozagiełdowy, reprezentatywnych stowarzyszeń zrzeszających maklerów papierów wartościowych, doradców inwestycyjnych, izby gospodarczej utworzonej przez domy maklerskie, przedstawiciele organizacji zrzeszającej emitentów papierów wartościowych oraz przedstawiciele Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych.

W postępowaniu przed Komisją stosuje się przepisy kodeksu postępowania administracyjnego. Komisja w sprawach indywidualnych wydaje decyzje, a w zakresie swoich kompetencji podejmuje uchwały. Uchwały i decyzje podpisuje przewodniczący Komisji. W sprawach objętych właściwością Komisji przewodniczący wydaje zarządzenia podlegające ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.

Przewodniczącemu Komisji w sprawach cywilnych z zakresu publicznego obrotu papierami wartościowymi przysługują uprawnienia prokuratora wynikające z przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych jest instytucją depozytowo rozliczeniową papierów wartościowych notowanych na rynku publicznym. Papiery wartościowe dopuszczone do obrotu publicznego ulegają po sprawdzeniu ich wiarygodności dematerializacji w KDPW. Depozyt działa w formie spółki akcyjnej na zasadach non profit. Wszystkie akcje spółki są akcjami imiennymi. Akcjonariuszami KDPW mogą być wyłącznie spółki prowadzące giełdy, spółki prowadzące rynek pozagiełdowy, domy maklerskie, Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski oraz banki.

Do zadań KDPW należy w szczególności:

- rejestrowanie papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu publicznego,

- nadzorowanie zgodności wielkości emisji z liczbą papierów wartościowych znajdujących się w obrocie,

- obsługa realizacji zobowiązań emitentów wobec uprawnionych z papierów wartościowych,

- rozliczanie transakcji zawieranych na rynku regulowanym oraz transakcji, o których mowa w art. 92 i 93 p.o p.o.p.w.

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych może obsługiwać obrót papierami wartościowymi, które nie zostały dopuszczone do obrotu publicznego oraz prowadzić rachunki pieniężne, dokonywać rozliczeń pieniężnych, udzielać pożyczek oraz uczestniczyć w rozrachunkach dokonywanych przez Narodowy Bank Polski.

Regulamin Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych uchwala jego Rada Nadzorcza na wniosek Zarządu. Regulamin wymaga zatwierdzenia przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd. Regulamin określa w szczególności:

- prawa i obowiązki uczestników KDPW, tryb i szczegółowe zasady postępowania w związku z nabyciem i utratą statusu jego uczestnika,

- sposób rejestracji papierów w KDPW oraz prowadzenia przez uczestników rachunków papierów wartościowych i innych rachunków związanych z obsługą rachunków papierów wartościowych,

- zasady dokonywania redukcji w związku z unieważnieniem akcji oraz tryb wykonywania przez emitenta obowiązku zwrotu wartości akcji unieważnionych,

- sposób i tryb rozliczania transakcji zawieranych przez uczestników,

- sposób obsługi realizacji zobowiązań emitentów wobec uprawnionych z papierów wartościowych,

- tryb wystawiania świadectw depozytowych przez KDPW,

- sposób naliczania i wysokość opłat za czynności dokonywane na rzecz uczestników,

- środki dyscyplinujące i porządkowe, które mogą być stosowane wobec uczestników naruszających obowiązki wynikające z uczestnictwa oraz zasady i tryb ich stosowania,

- sposób postępowania i środki zastosowane w związku z nadzorem nad zgodnością wielkości emisji rejestrowanej przez KDPW z liczbą papierów wartościowych znajdujących się w obrocie oraz kontrolą nad uczestnikami Depozytu w zakresie podejmowanych przez nich czynności w obrocie papierami wartościowymi,

- sposób funkcjonowania systemu rozliczeń,

- sposób organizacji i zabezpieczania płynności rozliczania transakcji.

Regulamin KDPW wymaga opublikowania co najmniej na dwa tygodnie przed dniem wejścia w życie.

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych wykonuje swoje zadania współdziałając z uczestnikami Depozytu, którymi są emitenci papierów wartościowych dopuszczeni do publicznego obrotu, podmioty uprawnione do prowadzenia rachunków papierów wartościowych oraz inne krajowe instytucje finansowe. Za zgodą Komisji Papierów Wartościowych i Giełd uczestnikami KDPW mogą być inne osoby prawne lub jednostki organizacyjne z siedzibą poza granicami Polski, wykonujące zadania w zakresie centralnej rejestracji papierów wartościowych lub rozliczania transakcji zawieranych w obrocie papierami wartościowymi. Uczestnictwo w Depozycie uzyskuje się przez zawarcie umowy o uczestnictwo. Uczestnictwo może mieć charakter bezpośredni lub pośredni. Uczestnik bezpośredni prowadzi samodzielną działalność wobec Depozytu i innych uczestników. Uczestnik pośredni działa za pośrednictwem uczestnika bezpośredniego.

Rejestracja papierów wartościowych w Krajowym Depozycie polega na prowadzeniu rachunków papierów wartościowych oraz kont depozytowych (art. 132 p.o p.o.p.w.). Kontom depozytowym albo rachunkom papierów wartościowych prowadzonym przez Depozyt powinny odpowiadać rachunki papierów wartościowych prowadzone przez uczestników.

Giełda Papierów Wartościowych

Giełda jest rynkiem, na którym dokonywane są transakcje związane z nabyciem i zbyciem papierów wartościowych.

Giełda może być prowadzona wyłącznie przez spółkę akcyjną. Wszystkie akcje spółki muszą być imienne. Akcjonariuszami spółki mogą być wyłącznie podmioty wskazane przez ustawę - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, do których należą: Skarb Państwa, domy maklerskie, banki, towarzystwa funduszy powierniczych, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, towarzystwa emerytalne, zakłady ubezpieczeń oraz emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu i notowani na giełdzie. Prowadzenie Giełdy wymaga zezwolenia, które wydaje Prezes Rady Ministrów po uzyskaniu opinii Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.

Nadzór nad działalnością Giełdy sprawuje Rada Giełdy. Rada uchwala Regulamin Giełdy, który reguluje między innymi zasady dopuszczenia papierów wartościowych do obrotu na Giełdzie, rodzaje zawieranych na Giełdzie transakcji, warunki oraz tryb notowań giełdowych, wysokość opłat transakcyjnych oraz zagadnienia o charakterze techniczno organizacyjnym związane z funkcjonowaniem Giełdy. Nadzór nad działalnością Giełdy wykonuje Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, która zatwierdza zmiany w regulaminie Giełdy.

Rynek pozagiełdowy

Rynek pozagiełdowy może być prowadzony podobnie jak Giełda, wyłącznie przez spółkę akcyjną. Spółka emituje akcje imienne. Akcje spółki mogą być obejmowane wyłącznie przez podmioty uprawnione na podstawie ustawy - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Zezwolenie na prowadzenie rynku pozagiełdowego wydaje Komisja. Regulamin obrotu papierami wartościowymi na rynku pozagieł-dowym uchwala rada nadzorcza spółki. Rynek pozagiełdowy działa pod nadzorem Komisji. Aktualnie w Polsce rynek pozagiełdowy prowadzony jest przez spółkę utworzoną przez domy maklerskie pod firmą Centralna Tabela Ofert S.A. (Ce.TO S.A.).

Domy maklerskie

Obrót papierami wartościowymi dopuszczonymi do obrotu publicznego dokonywany jest przy udziale obligatoryjnego pośrednika, jakim są domy maklerskie prowadzone przez spółki akcyjne albo banki uprawnione do prowadzenia działalności maklerskiej. Zagraniczna osoba prawna prowadząca działalność maklerską w kraju członku OECD może prowadzić działalność maklerską na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w formie oddziału. Prowadzenie działalności maklerskiej wymaga zezwolenia. Zezwolenie wydaje Komisja Papierów Wartościowych i Giełd.

Działalność maklerska, stosownie do treści art. 30 ust. 2 p.o p.o.p.w. polega na wykonywaniu czynności związanych z obrotem papierami wartościowymi dopuszczonymi do obrotu publicznego takich jak:

- oferowanie papierów w obrocie pierwotnym lub w pierwszej ofercie publicznej,

- nabywanie lub zbywanie papierów wartościowych na cudzy rachunek na zasadach określonych w art. 34 p.o p.o.p.w. (usługi brokerskie),

- nabywanie lub zbywanie papierów wartościowych na własny rachunek w celu realizacji zadań związanych z organizacją rynku regulowanego,

- zarządzanie cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie,

- prowadzenie doradztwa w zakresie obrotu papierami wartościowymi, prowadzenie rachunku papierów wartościowych oraz rachunków pieniężnych służących do ich obsługi,

- pośrednictwo w nabywaniu lub zbywaniu papierów wartościowych będących w obrocie na zagranicznych rynkach regulowanych.

Biura maklerskie mogą podejmować czynności maklerskie również w zakresie obrotu papierami wartościowymi będącymi w obrocie na zagranicznych rynkach regulowanych, w krajach - członkach OECD.

Poza działalnością maklerską domy maklerskie mogą świadczyć wyłącznie usługi określone w ustawie - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Podjęcie takiej działalności wymaga zgody Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, która dotyczy:

- podejmowania czynności faktycznych i prawnych, których celem jest doprowadzenie do objęcia lub nabycia przez zleceniodawcę papierów wartościowych nie dopuszczonych do publicznego obrotu, oraz innych czynności związanych z obrotem takimi papierami lub obsługą towarzystw funduszy powierniczych, towarzystw funduszy inwestycyjnych, funduszy inwestycyjnych, towarzystw emerytalnych i funduszy emerytalnych,

- dokonywania czynności związanych z obrotem prawami majątkowymi nie będącymi papierami wartościowymi w rozumieniu ustawy, w szczególności prawami majątkowymi, których cena rynkowa bezpośrednio lub pośrednio zależy od kształtowania się ceny rynkowej walut obcych albo od zmiany wysokości stóp procentowych,

- dokonywania czynności związanych z obrotem towarami giełdowymi będącymi prawami, z których wynikają roszczenia o zawarcie umów mających za przedmiot towary giełdowe w postaci rzeczy lub w których wysokość roszczeń pieniężnych jest określana w zależności od cen takich rzeczy w obrocie na rynku towarów giełdowych.

Wykonywanie czynności, o których mowa w art. 31 ust. 1 p.o p.o.p.w. nie wymaga odrębnego zezwolenia. Minister Finansów w drodze rozporządzenia może określić inne czynności dopuszczone do wykonywania przez domy maklerskie nie wymagające zezwolenia.

Do wykonywania czynności maklerskich podmiot uprawniony do ich wykonywania zobowiązany jest zatrudnić osoby posiadające uprawnienia maklera lub doradcy inwestycyjnego. Zawód maklera i doradcy inwestycyjnego mogą wykonywać wyłącznie osoby, które zdały egzamin i zostały wpisane na listę maklerów lub doradców inwestycyjnych. Osoby zajmujące się czynnościami związanymi z publicznym obrotem papierami wartościowymi zobligowane są do zachowania tajemnicy zawodowej i informacji poufnej. Tajemnicę zawodową stanowią informacje związane z publicznym obrotem papierami wartościowymi. Informacją poufną jest informacja dotycząca papieru wartościowego lub emitenta, która nie została przekazana do publicznej wiadomości, a która po ujawnieniu mogłaby w istotny sposób wpłynąć na cenę papieru wartościowego.

Literatura:

Chróścicki A.: Fundusze inwestycyjne i emerytalne. Komentarz, Warszawa 1998;

Kruczalak K.: Prawo handlowe, Gdańsk 1992;

Kruczalak K.: Problematyka prawna papierów wartościowych, Gdańsk 1994;

Kruczalak K., w: Prawo handlowe, pod red. J. Okolskiego, Warszawa 1999;

Zawada K.: Prawo papierów wartościowych, pod. red. S. Włodyki, Kraków 1995.

ROZDZIAŁ VII

SPÓŁKI HANDLOWE

1. Wprowadzenie

Spółka jest jedną z prawnie dopuszczonych form prowadzenia działalności gospodarczej, a jej historia jest tak długa, jak długo trwają stosunki wymiany między ludźmi. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. - kodeks spółek handlowych, reguluje 6 typów spółek kwalifikowanych jako spółki prawa handlowego: spółkę jawną, spółkę partnerską, spółkę komandytową i spółkę komandytowo-akcyjną, będące spółkami osobowymi oraz spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i spółkę akcyjną będące spółkami kapitałowymi. Dwie spośród spółek osobowych, t.j. spółka partnerska i spółka komandytowo-akcyjna są nowymi typami spółki przeniesionymi do polskiego prawa z kultury prawnej niemieckiej i amerykańskiej. Poza regulacją kodeksu spółek handlowych, znajduje się spółka cywilna unormowana przepisami kodeksu cywilnego (art. 860-875).

W warunkach gospodarki wolnorynkowej forma spółki okazała się niezwykle sprawnym narzędziem prowadzenia działalności gospodarczej, stąd jej gwałtowny rozkwit w polskiej rzeczywistości gospodarczej. Ze względu na bezpieczeństwo obrotu, niektóre rodzaje działalności mogą być wykonywane wyłącznie w określonym przez ustawodawcę typie spółki (spółki akcyjnej). Dotyczy to, między innymi, działalności bankierskiej, funduszy inwestycyjnych, prowadzenia giełd, działalności ubezpieczeniowej.

Spółka jest konstrukcją prawną służącą do łączenia kapitałów. Ma ona postać stosunku umownego, który charakteryzuje szczególny rodzaj współdziałania podmiotów będących jego stronami. Współdziałanie wspólników zmierza do osiągnięcia wspólnego dla nich celu, jakim jest najczęściej cel gospodarczy.

Umowny charakter stosunku spółki sprawia, że co do zasady wymaga ona dla swego powstania przynajmniej dwóch wspólników. Odstępstwo od tej zasady stanowią spółki kapitałowe, w przypadku których prawo dopuszcza jednoosobowe zawiązanie spółki. Kolejni wspólnicy przystępują do spółki na zasadach wynikających z umowy lub statutu. Umowa spółki powinna określać cel jej zawiązania, który nie zawsze musi mieć charakter gospodarczy (spółki kapitałowe mogą być zakładane w każdym prawnie dozwolonym celu).

Umowa spółki wymaga od wspólników współdziałania przy osiągnięciu wspólnego dla nich celu, co oznacza, że zobowiązani są oni w szczególności do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji w obrocie. Obowiązek osobistego współdziałania jest charakterystyczny dla spółek osobowych, stanowi on element przedmiotowo istotny spółki osobowej. W przypadku spółek kapitałowych wspólnicy nie prowadzą spraw spółki i nie reprezentują jej w obrocie. Uczestniczą jednak w procesie realizacji celu spółki przez kształtowanie treści umowy lub statutu spółki, podejmowanie uchwał związanych z zarządem majątkiem spółki, pozyskaniem kapitału, strategią jej rozwoju, procesami transformacji i reorganizacji spółki. Do ich wyłącznej kompetencji należy podział zysku oraz decyzja o sposobie pokrycia straty, albowiem wspólnicy, działając w sposób określony w ustawie, tworzą jeden z organów spółki kapitałowej, jakim jest zgromadzenie wspólników (walne zgromadzenie akcjonariuszy).

Spółkę jako wyodrębnioną strukturę organizacyjno-prawną, należy odróżnić od przedsiębiorstwa spółki i wspólników spółki.

Wspólnikami spółki są osoby fizyczne i prawne, które zawiązują spółkę oraz kierują spółką w sposób bezpośredni lub pośredni (za pośrednictwem jej organów).

Spółka jest stosunkiem umownym, wiążącym wspólników między sobą oraz między nimi a spółką. Stosunek ten może mieć odpowiednio prostą konstrukcję, jak ma to miejsce w przypadku spółki cywilnej albo tworzyć odrębną od wspólników instytucję prawną, której byt nie jest uzależniony od składu wspólników i zmian zachodzących w jej kapitale (spółka akcyjna).

Wyodrębnienie organizacyjne spółki od jej wspólników podkreśla „firma”, stanowiąca odpowiednik nazwiska osoby fizycznej, pod którą spółka występuje w obrocie.

Na pojęcie „spółka” składa się jej majątek, pochodzący z wkładów wspólników oraz tego, co spółka sama nabędzie w trakcie swej działalności. Majątek ten tworzy przedsiębiorstwo spółki w rozumieniu art. 55[1] k.c., tj. zorganizowane celowo rzeczy i prawa. Należy również zauważyć, że spółka, jak każda inna forma organizacyjno-prawna, musi mieć swoją wewnętrzną strukturę organizacyjną, umożliwiającą osiągnięcie wyznaczonego celu.

Kodeks spółek handlowych nie reguluje wielu zagadnień związanych z funkcjonowaniem spółek handlowych. Poza regulacją kodeksu pozostają sprawy dotyczące w szczególności: rachunkowości spółek, obrotu papierami wartościowymi, firmy i prokury, postępowania rejestrowego, emisji papierów dłużnych (obligacji), które dotyczą również innych podmiotów i są uregulowane w odrębnych ustawach. Ustawy te stosuje się wprost do spółek prawa handlowego w sprawach w nich uregulowanych, ponieważ stanowią lex specialis w stosunku do kodeksu spółek handlowych.

Kodeks spółek handlowych nie odnosi się do stosunków pracowniczych w ramach spółki, które uregulowane są powszechnie obowiązującymi przepisami prawa pracy, oraz do udziału pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem spółki, ponieważ zagadnienia te w stosunku do spółek powstałych z komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych uregulowane zostały przepisami ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.

Zakres przedmiotowy ustawy - kodeks spółek handlowych określa jej art. 1 § 1, zgodnie z którym reguluje ona tworzenie, organizację, funkcjonowanie, rozwiązywanie, łączenie, podział i przekształcanie spółek handlowych.

Umowa spółki (statut) jest określonym typem umowy nazwanej uregulowanej poza przepisami kodeksu cywilnego. Do działania spółki więc mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego.

Stosunek przepisów kodeksu spółek handlowych do przepisów kodeksu cywilnego określa art. 2 k.s.h. W sprawach, o których mowa w art. 1 § 1 k.s.h., tj. objętych zakresem przedmiotowym tej ustawy, ale w niej nie uregulowanych stosuje się wprost przepisy kodeksu cywilnego. Dotyczy to, między innymi, takich zagadnień, jak: zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych, forma czynności prawnych, przedstawicielstwo, rzeczy. W sprawach wynikających z właściwości (natury) stosunku prawnego spółki handlowej, przepisy kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio. Między kodeksem spółek handlowych a kodeksem cywilnym zachodzi więc stosunek lex specialis-lex generalis.

Norma derogacyjna art. 610 k.s.h., uchyla z dniem wejścia w życie ustawy wszelkie przepisy, regulujące zagadnienia, o których mowa w art. 1 § 1, z wyjątkiem przepisów wyraźnie wskazanych w dziale II pt. Przepisy przejściowe. Moc obowiązującą zachowują przepisy dotyczące spółek handlowych powstałych na podstawie odrębnych ustaw (art. 611), w tym ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Ustawy te w stosunku do przepisów kodeksu spółek handlowych są aktami prawnymi o charakterze szczególnym, mają więc pierwszeństwo stosowania przed kodeksem.

Definicję spółki handlowej zawiera art. 3 k.s.h., zgodnie z którym „przez umowę spółki handlowej wspólnicy albo akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa albo statut spółki tak stanowi, przez współdziałanie w inny określony sposób”.

Dla powstania spółki handlowej istotne jest więc określenie wspólnego celu, wniesienie wkładu oraz współdziałanie przy osiągnięciu wspólnego celu, jeżeli umowa spółki tak stanowi.

Element współdziałania wspólnika przy osiągnięciu celu spółki nie występuje w spółkach kapitałowych, w przypadku których „wspólnicy są zobowiązani jedynie do świadczeń określonych w umowie lub statucie spółki” (art. 151 § 3 i art. 301 § 4), sprowadzających się do obowiązku pełnego pokrycia kapitału zakładowego oraz świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki, jeżeli są do nich (albo do posiadanych przez nich tytułów uczestnictwa), przypisane.

Poszczególne typy spółek należą, jak już wskazano, do umów handlowych. Swoboda ich aktualnego ukształtowania wolą stron jest określona zakresem przepisów względnie obowiązujących. W związku z tym dla działania tzw. holdingów szczególne znaczenie ma art. 4 k.s.h. zawierający definicje pojęć w nim używanych, które odnoszą się w znacznym zakresie do funkcjonowania struktur wielopodmiotowych (holdingów). Ustawodawca nie wprowadził jednak do przepisów kodeksu tego typu spółki, uznając, że opierając się na przepisach dotyczących poszczególnych typów spółek tworzenie takich struktur jest możliwe. Wprowadza natomiast pojęcia i normy odnoszące się do spółek holdingowych, których zadaniem jest służyć bezpieczeństwu obrotu gospodarczego. Pozwalają one zidentyfikować powiązania występujące między spółkami i spółdzielniami, nakładając na spółki dominujące i zależne określone obowiązki (art. 6 i 7).

Za spółkę dominującą uznaje się spółkę handlową, gdy (art. 4 § 1 pkt 4 k.s.h.):

- dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników albo na wspólnym zgromadzeniu, także jako zastawnik albo użytkownik, bądź w zarządzie innej spółki kapitałowej (spółki zależnej), także na podstawie porozumień z innymi osobami lub

- jest uprawniona do powoływania albo odwoływania większości członków zarządu lub rady nadzorczej innej spółki kapitałowej (spółki zależnej) albo spółdzielni, także na podstawie porozumień z innymi osobami lub

- więcej niż połowa członków zarządu spółki kapitałowej jest jednocześnie członkami zarządu spółki zależnej, albo dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów w spółce osobowej zależnej, także na podstawie porozumień z innymi osobami lub

- wywiera decydujący wpływ na działalność spółki kapitałowej zależnej albo spółdzielni zależnej, w szczególności na podstawie umów, o których mowa w art. 7.

Uznając wpływ uzyskany na podstawie porozumień za pozycję dominującą, kodeks spółek handlowych znacznie zaostrza obowiązujące dotychczas w tym zakresie przepisy. Porozumienie nie wymaga powiązania kapitałowego między spółkami ani wpływu na kształtowanie struktury organów. Wobec braku wymagania porozumienia na piśmie, za porozumienie może być uznane każde wyrażenie woli przez zainteresowane strony, które pozwoli im osiągnąć wspólny cel.

Spółką powiązaną jest spółka kapitałowa, w której inna spółka handlowa posiada bezpośrednio lub pośrednio 20% głosów na zgromadzeniu wspólników lub walnym zgromadzeniu, także jako zastawnik i użytkownik akcji, albo na podstawie zawartych porozumień z innymi osobami posiada bezpośrednio lub pośrednio co najmniej 20% udziałów albo akcji w innej spółce kapitałowej.

Kodeks spółek handlowych nakłada na spółki, które uzyskały pozycję dominującą obowiązek powiadomienia spółki zależnej o powstaniu stosunku dominacji w terminie dwóch tygodni od dnia powstania tego stosunku pod rygorem zawieszenia wykonywania prawa głosu z akcji (udziałów) reprezentujących więcej niż 33% kapitału zakładowego spółki zależnej. Uchwała powzięta z naruszeniem tego obowiązku jest nieważna z mocy prawa, chyba że mogła być podjęta bez uwzględnienia nieważnych głosów.

Wspólnicy i członkowie organów spółki kapitałowej mają prawo żądania informacji od spółek handlowych będących ich wspólnikami o pozostawaniu w stosunku dominacji lub zależności względem innych wspólników w tej spółce. Żądanie udzielenia informacji dotyczy też liczby posiadanych tytułów uczestnictwa, w tym jako zastawnik i użytkownik oraz na podstawie zawartych porozumień. Odpowiedź powinna być udzielona w ciągu dziesięciu dni od otrzymania żądania. Żądanie udzielenia informacji oraz odpowiedzi powinny mieć formę pisemną. Do dnia udzielenia odpowiedzi spółka, do której pytanie zostało skierowane, nie może wykonywać praw z akcji.

Powstanie i ustanie stosunku dominacji wymaga powiadomienia spółki oraz ogłoszenia w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym” (art. 6). Obowiązek powiadomienia spółki o nabyciu pakietów akcji dających prawo określonej liczby głosów na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników, wynika również z ustawy - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi oraz prawa antymonopolowego.

Kodeks spółek handlowych wymaga, aby umowy między spółką dominującą a spółką zależną dotyczące zarządzania spółką zależną oraz przepływu zysku zostały ujawnione. Złożeniu do akt rejestrowych spółki zależnej podlega wyciąg z takiej umowy zwierający postanowienia, które określają zakres odpowiedzialności za zobowiązania spółki zależnej wobec jej wierzycieli. Jeżeli umowa nie reguluje tych kwestii lub wyłącza odpowiedzialność, okoliczność taka wymaga ujawnienia. Obowiązek zgłoszenia ciąży na zarządzie spółki dominującej albo zależnej lub odpowiednio na wspólnikach prowadzących sprawy spółki zależnej lub spółki dominującej. Niezgłoszenie okoliczności wymagających ujawnienia w terminie trzech tygodni od dnia zawarcia umowy powoduje nieważność postanowień ograniczających lub wyłączających odpowiedzialność spółki dominującej wobec spółki zależnej lub jej wierzycieli.

Umowy o przekazie zysku są powszechnym zjawiskiem w stosunkach gospodarczych, w tym głównie w strukturach holdingowych, ponieważ pozwalają one przez element ceny stosowanej w rozliczeniach wzajemnych, na transfer zysku w pożądanym przez holding kierunku.

Przytoczone normy odnoszące się do struktur wielopodmiotowych stanowią na gruncie kodeksu spółek handlowych wyłączne ograniczenia działalności takich spółek.

Z punktu widzenia prawomocności decyzji (uchwał) podejmowanych przez organy spółek istotne znaczenie ma zawarta w art. 4 pkt 10 definicja bezwzględnej większości głosów, rozumiana jako więcej niż połowa głosów oddanych. Liczba głosów „na tak” oddanych za uchwałą musi być więc większa niż suma głosów przeciwnych i wstrzymujących się. Głosy oddane, to głosy w głosowaniu bezpośrednim oddane przez członka organu (rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, akcjonariusza lub udziałowca na zgromadzeniu lub posiedzeniu organu), głosy oddane za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość (rada nadzorcza) oraz przez pełnomocników (akcjonariuszy lub udziałowców) lub na piśmie przez innego członka rady nadzorczej. Kodeks nie przewiduje głosowań na piśmie oraz za pomocą środków porozumiewania się na odległość w przypadku członków zarządu.

Wymagania dotyczące publikowania informacji przez spółki wynikają przede wszystkim z ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym. Szczegółowe informacje w tym zakresie, dotyczące poszczególnych typów spółek handlowych zawiera także kodeks spółek handlowych. W stosunku do spółek kapitałowych oraz spółki komandytowo-akcyjnej zakres obowiązków informacyjnych jest poszerzony (art. 5 k.s.h.). Co do zasady, informacje składane sądowi rejestrowemu wymagają ogłoszenia w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym”, chyba że ustawa tego nie wymaga. Obowiązek ogłoszenia dotyczy również uzyskania i utraty pozycji dominującej. Wniosek o ogłoszenie w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym” spółka powinna złożyć w ciągu dwóch tygodni od zajścia zdarzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.

2. Firma

Spółki handlowe działają pod firmą. Pojęcie firmy wprowadzone zostało do polskiego prawa przepisami rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. - kodeks handlowy i do czasu wydania przepisów dotyczących firmy i prokury na mocy art. 632 k.s.h. utrzymane zostało w mocy obowiązującej. Zgodnie z art. 26 § 1 k.h. firma jest nazwą, pod którą kupiec rejestrowy prowadzi swoje przedsiębiorstwo. Pojęcie kupca rejestrowego omówione zostało w rozdziale II. Przepisy o firmie i prokurze mają aktualnie zastosowanie wyłącznie do spółek prawa handlowego.

Przyjęta przez kodeks handlowy definicja sprawia, że nazwa spółki handlowej może składać się wyłącznie ze znaków słownych (brak możliwości wprowadzenia oznaczeń graficznych). Firma składa się z dwóch części: korpusu, który w zależności od typu firmy zawiera nazwiska lub nazwy (firmy) wspólników albo też może przybrać oznaczenie dowolne (rzeczowe, imienne, przedmiotowe) oraz dodatków zawierających określenie typu spółki (spółka jawna, akcyjna), mogą być również wprowadzane dodatki określające bliżej osobę wspólnika, np. lek. med., adwokat. Dodatki obligatoryjne wskazujące typ spółki mogą być oznaczane za pomocą skrótów (S.A., Sp. j.). Niedopuszczalne jest użycie dodatków wprowadzających w błąd (art. 31 k.h.).

Kodeks handlowy wprowadza w stosunku do firmy zasady związane z jej tworzeniem i funkcjonowaniem, dotyczą one:

- prawdziwości, co wiąże się z zakazem umieszczania w firmie błędnych informacji i nakazem zawarcia w jej treści minimum danych o spółce,

- ciągłości, co dotyczy prowadzenia działalności pod tą samą firmą bez względu na zmiany wspólników,

- jedności, co dotyczy możliwości działania spółki tylko pod jedną firmą,

- wyłączności, związanej z nakazem wyraźnego odróżnienia się firmy spółki od firm innych spółek już używanych w obrocie,

- jawności rozumianej jako obowiązek działania pod firmą.

Zadaniem firmy jest odróżnienie spółki od innych podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Firma indywidualizuje spółkę w obrocie, ale też spełnia inne role, np. promuje spółkę na rynku.

Kodeks spółek handlowych w stosunku do poszczególnych typów spółek zawiera przepisy indywidualizujące zasady określenia firmy.

Firma spółki jawnej powinna zawierać nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich wspólników albo nazwisko lub firmę (nazwę) jednego albo kilku wspólników oraz dodatkowe oznaczenie „spółka jawna” (art. 24 k.s.h.).

Firma spółki partnerskiej powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera, dodatkowe oznaczenie „i partner” bądź „i partnerzy” albo „spółka partnerska” oraz określenie wolnego zawodu wykonywanego w spółce. Dopuszczalne jest używanie skrótu „sp.p.” (art. 90 § 1 i 2 k.s.h.).

Firma spółki komandytowej powinna zawierać nazwisko jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie „spółka komandytowa” (art. 104 k.s.h.). Możliwe jest używanie w obrocie skrótu „sp.k.”. Jeżeli komplementariuszem jest osoba prawna, firma spółki komandytowej powinna zawierać pełne brzmienie firmy (nazwy) tej osoby prawnej z dodatkowym oznaczeniem „spółka komandytowa”. Nie wyklucza to zamieszczenia nazwiska komplementariusza, który jest osobą fizyczną. Nazwisko komandytariusza nie może być zamieszczone w firmie spółki. W przypadku zamieszczenia nazwiska lub firmy (nazwy) komandytariusza w firmie spółki, komandytariusz taki odpowiada wobec osób trzecich za zobowiązania spółki tak jak komplementariusz, to znaczy osobiście i całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką (art. 104 k.s.h.).

Firma spółki komandytowo-akcyjnej powinna zawierać nazwiska jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie „spółka komandytowo-akcyjna”. Dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu „S.K.A.”. Jeżeli komplementariuszem jest osoba prawna, firma spółki komandytowo-akcyjnej powinna zawierać pełne brzmienie firmy (nazwy) tej osoby prawnej z dodatkowym oznaczeniem „spółka komandytowo-akcyjna”. Nie wyklucza to zamieszczenia nazwiska komplementariusza, który jest osobą fizyczną. Nazwisko albo firma (nazwa) akcjonariusza nie może być zamieszczana w firmie spółki. W przypadku zamieszczenia nazwiska albo firmy (nazwy) akcjonariusza w firmie spółki akcjonariusz taki odpowiada wobec osób trzecich za zobowiązania spółki tak jak komplementariusz (art. 127 k.s.h.).

Firma spółki kapitałowej (z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjnej) może być obrana dowolnie, powinna jednak zawierać oznaczenie typu spółki. Możliwe jest używanie skrótu dodatkowego oznaczenia sp. z o.o. albo S.A. (art. 160 i art. 305 k.s.h.).

Z chwilą wpisu do Rejestru Przedsiębiorców spółka nabywa prawo do firmy (staje się ona jej własnością). Prawo do firmy wygasa z chwilą rozwiązania spółki (z dniem jej wykreślenia z rejestru). Zmiana umowy spółki lub statutu związana ze zmianą firmy powoduje, że z chwilą jej rejestracji prawo spółki do „starej” firmy wygasa, spółka natomiast nabywa prawo do nowej firmy. Kodeks spółek handlowych dopuszcza zbycie przedsiębiorstwa spółki oraz jego zorganizowanej części. Zbycie części przedsiębiorstwa spółki nie daje podstawy do zbycia jej firmy. W przypadku natomiast zbycia całego przedsiębiorstwa spółki firma spółki może być zbyta razem z nim. Nabywca powinien zamieścić w firmie dodatek oznaczający jego osobę (art. 33 k.h.). Zbycie firmy bez przedsiębiorstwa jest niedopuszczalne (art. 34 k.h.). Firma oddziału powinna odpowiadać firmie zakładu głównego i być uzupełniona dodatkiem wskazującym związek oddziału z zakładem głównym. W przypadku, gdy firma zakładu głównego nie różni się dostatecznie od firmy wpisanej lub zgłoszonej do rejestru a znajdującej się w siedzibie oddziału, firma oddziału powinna być uzupełniona dodatkiem dostatecznie wyróżniającym (art. 36 k.h.). Firma podlega ochronie prawnej. W razie bezprawnego naruszenia pokrzywdzony może żądać zaniechania używania firmy, co nie wyłącza dalej idących roszczeń, przewidzianych w innych przepisach. Firma jako oznaczenie, pod którym kupiec rejestrowy prowadzi przedsiębiorstwo, podlega przepisom ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Odpowiednio do art. 5 tej ustawy prawo do firmy powstaje z chwilą rozpoczęcia używania firmy w obrocie gospodarczym. Podobnie art. 43 k.c. w związku z art. 23 i 24 k.c. Prawo do ochrony firmy powstaje z chwilą pierwszego jej użycia w obrocie. Prawo do firmy ma, stosownie do wymienionych regulacji, charakter podmiotowy, osobisto-majątkowy, jest prawem bezwzględnym, skutecznym erga omnes. Nad przestrzeganiem przepisów o firmie czuwa z urzędu sąd rejestrowy.

3. Prokura

Prokura wywodzi się z prawa niemieckiego. W krajowej i zagranicznej nauce prawa, prokurent jest określany jako alter ego (drugie „ja”, zaufany) kupca. Prokura jest szczególnego rodzaju pełnomocnictwem, które regulują art. 60-65 k.h. Prokura, podobnie jak pełnomocnictwo, polega na upoważnieniu do działania w imieniu i na rzecz mocodawcy. Od pełnomocnictwa różni ją jednak to, że może być udzielona wyłącznie przez spółkę handlową (kupca rejestrowego) i upoważnia wyłącznie do czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa zarobkowego. Zakres prokury jest określony ustawowo i nie może być skutecznie ograniczony względem osób trzecich. Ograniczenia w zakresie ustawowego upoważnienia prokurenta wywierają skutek tylko w wewnętrznych stosunkach spółki. W sprawach nie uregulowanych w kodeksie handlowym, do prokury stosuje się przepisy o pełnomocnictwie. Prokura ma charakter samoistny. Jest niezależna od istnienia innego stosunku prawnego łączącego spółkę i prokurenta. Prokura może być udzielona kilku osobom oddzielnie lub łącznie. W przypadku udzielenia prokury łącznej, dla skuteczności oświadczeń woli spółki wymagane będzie zgodne działanie prokurentów łącznych. Prokura łączna służy lepszemu zabezpieczeniu interesów spółki, chodzi w tym przypadku o uniknięcie pochopnych decyzji dokonywanych w imieniu spółki. Prokury nie można przenieść na inne osoby (art. 63 k.h.), prokurent może natomiast ustanawiać pełnomocników do poszczególnych czynności lub pewnego rodzaju czynności.

Przyjmuje się, że prokura nie uprawnia do udzielenia pełnomocnictwa w zakresie ogólnego zarządu, w tym zakresie, według zgodnego stanowiska doktryny, prokurent powinien mieć dodatkowe upoważnienie spółki. Pełnomocnicy ustanowieni przez prokurenta działają w imieniu i na rzecz spółki. Ich ustanowienie nie pozbawia prokurenta jego uprawnień. Prokurę ustanawia spółka. Udzielenie prokury wymaga pisemnego oświadczenia (art. 60 k.h.). W zależności od typu spółki do udzielenia prokury uprawnieni są wspólnicy prowadzący sprawy spółki albo zarząd.

W spółce jawnej ustanowienie prokury może być dokonane przez wspólnika uprawnionego do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji za zgodą wszystkich wspólników prowadzących sprawy spółki (art. 41 k.s.h.).

W spółce partnerskiej, w zależności od przyjętej koncepcji prowadzenia spraw spółki, powołanie prokury następuje tak, jak w spółce jawnej, jeżeli spółka taka powoła zarząd, prawo powołania prokurenta będzie przysługiwało każdemu członkowi zarządu za zgodą wszystkich pozostałych (art. 208 § 6 k.s.h.).

W spółce komandytowej i komandytowo-akcyjnej powołanie prokury odbywa się na zasadach analogicznych jak w spółce jawnej.

W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością oraz w spółce akcyjnej prokurę ustanowić może każdy członek zarządu za zgodą wszystkich pozostałych członków zarządu (art. 208 § 6 i art. 371 § 4 k.s.h.).

Odwołanie prokury może nastąpić w każdym czasie i przez każdego wspólnika prowadzącego sprawy spółki albo - odpowiednio - w spółkach kapitałowych przez każdego członka zarządu.

Udzielenie i wygaśnięcie prokury wymaga ujawnienia w rejestrze sądowym. Do rejestru należy złożyć skreślony wobec sądu albo potwierdzony notarialnie wzór podpisu prokurenta.

Prokura wygasa z chwilą odwołania, z chwilą śmierci prokurenta, a także z dniem postawienia spółki w stan likwidacji i upadłości. Śmierć kupca ani utrata przez niego zdolności do czynności prawnych nie powoduje wygaśnięcia prokury. Prokura wygasa również z chwilą zaprzestania działalności spółki, zgodnie bowiem z art. 61 § 1 k.h., upoważnia ona do czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Do wygaśnięcia prokury dojdzie także z chwilą powołania prokurenta do zarządu spółki, ponieważ w tym przypadku dochodzi do połączenia uprawnień prokurenta z uprawnieniami o szerszym zakresie oraz w przypadku powołania prokurenta do rady nadzorczej, ze względu na brak możliwości łączenia czynności nadzoru z czynnościami o charakterze wykonawczym.

Do prokury jako szczególnego rodzaju pełnomocnictwa stosuje się przepisy o zleceniu. W związku z tym można przyjąć, że prokura wygasa również w przypadku wypowiedzenia jej przez prokurenta. W przeciwnym razie stawałby się on niewolnikiem spółki.

W pozytywnym ujęciu prokura upoważnia do wszystkich czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem jakiegokolwiek przedsiębiorstwa zarobkowego (art. 61 § 1 k.h.). Prokurent może podejmować wszelkie czynności związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa spółki. Nie może natomiast podejmować czynności, które z mocy prawa są przypisane innym osobom, co dotyczy między innymi wszystkich czynności związanych z funkcjonowaniem spółki jako organizacji (korporacji), nie może np. zwołać walnego zgromadzenia, zgłosić danych do rejestru, wydać udziałów. Czynności te nie dotyczą bowiem prowadzenia przedsiębiorstwa. Ustawowe ograniczenia działań prokurenta wynikają z art. 61 § 2, wskazującego na czynności, do dokonania których prokurent powinien mieć wyraźne upoważnienie. Dotyczy to zbycia przedsiębiorstwa, wydzierżawienia przedsiębiorstwa i ustanowienia na nim użytkowania oraz zbycia i obciążenia nieruchomości spółki.

4. Siedziba

Zgodnie z art. 41 k.c., jeżeli ustawa lub oparty na niej statut nie stanowi inaczej, siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający. Siedziba osoby prawnej więc zależy od określonego stanu faktycznego, tj. miejscowości, w której urzęduje organ zarządzający spółki, albo od wskazania takiej miejscowości przez ustawę. Spółka może mieć tylko jedną siedzibę, która nie może być kształtowana w sposób dowolny. W przypadku spółek osobowych, ustawa wymaga, aby umowa spółki wskazała siedzibę spółki (art. 25 pkt 1 k.s.h.). Zgłoszenie spółki do sądu rejestrowego nastąpi stosownie do jej siedziby. Wspólnicy spółki muszą w takim wypadku wskazać w umowie miejscowość, w której spółka będzie miała swoją siedzibę. Siedziba spółki oraz jej oddziały i inne stałe miejsca wykonywania działalności powinny być oznaczone na zewnątrz. Oznaczenie zewnętrzne powinno zawierać oznaczenie spółki oraz zwięzłe określenie przedmiotu wykonywanej działalności (art. 11 p.d.g.).

5. Spółki osobowe

Uwagi ogólne

Spółkami osobowymi prawa handlowego są: spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa oraz spółka komandytowo-akcyjna (art. 4 § 1 pkt 1 k.s.h.). Cechy charakterystyczne spółki osobowej stanowią:

1) trwałość składu osobowego wspólników,

2) prawo i obowiązek prowadzenia przez wspólników spraw spółki i jej reprezentacji w stosunkach z osobami trzecimi,

3) wspólny majątek,

4) osobista odpowiedzialność za zobowiązania spółki,

5) brak osobowości prawnej spółki.

Spółki osobowe prawa handlowego mają status tzw. ułomnych osób prawnych (posiadają podmiotowość prawną, tj. zdolność samodzielnego występowania w obrocie). Mogą w związku z tym prowadzić przedsiębiorstwo spółki pod własną firmą, nabywać we własnym imieniu prawa, w tym własności nieruchomości i innych praw rzeczowych, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane (art. 8 § 1 k.s.h.). Spółki osobowe mogą być zakładane wyłącznie w celach gospodarczych. Spółka osobowa musi mieć co najmniej dwóch wspólników. Wspólnikami mogą być osoby fizyczne i prawne.

Każdy wspólnik spółki osobowej ma jeden głos, bez względu na wartość wniesionego do spółki wkładu i udział w spółce. Wkłady wspólników tworzą ich wspólny majątek, który przez czas trwania spółki stanowi wyodrębnioną od ich majątków osobistych masę majątkową. Każdy wspólnik ma w związku z tym prawo prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji, z tym zastrzeżeniem, że decyzje związane z podjęciem czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymagają jednomyślności wspólników. Z tych samych argumentów umowa spółki może ulec zmianie tylko na skutek jednomyślnej uchwały wspólników.

Zasady związane z trwałością składu wspólników spółki oraz wymaganiem jednomyślności w przypadku uchwał wspólników dotyczących czynności przekraczających zwykły zarząd, uległy w kodeksie spółek handlowych znaczącej liberalizacji wywołanej potrzebami obrotu gospodarczego.

Zasada trwałości składu osobowego wspólników, związana z osobistą odpowiedzialnością wspólników spółki osobowej za jej zobowiązania oraz przypisywaniem znaczenia cechom osobistym wspólników, istotnym dla możliwości osiągnięcia przez spółkę określonego w umowie celu, może być na mocy postanowień umowy spółki zniesiona. Ustawa dopuszcza zmianę składu osobowego spółki w związku z przeniesieniem ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę (art. 10 k.s.h.), jeżeli pozwala na to umowa spółki oraz wszyscy pozostali wspólnicy wyrażą na to zgodę na piśmie (chyba że umowa spółki stanowi inaczej). Możliwość przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę zbliża spółki osobowe prawa handlowego do spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Przeniesienie praw i obowiązków w spółce nie pogarsza sytuacji wierzycieli spółki, wspólnik przystępujący do spółki i występujący ze spółki odpowiada solidarnie za zobowiązania występującego wspólnika związane z jego uczestnictwem w spółce osobowej i zobowiązania tej spółki z okresu, kiedy ustępujący był wspólnikiem.

Zmiana składu osobowego spółki osobowej (ale tylko na zasadzie zmniejszenia liczby wspólników) może być wynikiem wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika albo przez wierzyciela osobistego wspólnika, może się również wiązać ze śmiercią wspólnika. W takim przypadku nie dochodzi jednak do przejęcia praw i obowiązków wspólnika w spółce. Udział przypadający na zmarłego albo ustępującego wspólnika jest wypłacany według jego wartości bilansowej. Dalsze trwanie spółki zależy w takim przypadku od tego, czy pozostali wspólnicy dalej ją prowadzą, przy czym wspólników musi być co najmniej dwóch.

W odróżnieniu od spółki cywilnej, obowiązek wniesienia wkładu stanowi element przedmiotowo istotny spółki prawa handlowego. Wkładem do spółki mogą być prawa o charakterze majątkowym, rzeczy oraz praca i świadczenie usług na rzecz spółki (szerzej przy spółce jawnej). Rzeczy mogą być wniesione do spółki na własność albo oddane jej do używania, w takim wypadku podlegają zwrotowi przy wystąpieniu wspólnika ze spółki albo w przypadku jej rozwiązania.

Udział kapitałowy wspólnika odnoszący się do jego udziału w zysku i stracie oraz masie likwidacyjnej, jest równy wartości jego wkładu, chyba że co innego wynika z umowy spółki.

Wartość wkładów wspólników oraz to, co spółka nabędzie w czasie jej trwania tworzy majątek spółki. Masa majątkowa w trakcie trwania spółki podlega wyodrębnieniu od majątku osobistego wspólników i jest ich wspólnym majątkiem (współwłasność łączna art. 195 i 196 k.c.).

W związku z tym, każdy wspólnik może reprezentować prawa z tej masy wynikające oraz zarządzać spółką (prowadzić jej sprawy). Wspólnik nie może natomiast w trakcie trwania spółki rozporządzać swoim wkładem i pobierać odsetek zarówno od wartości wkładu, jak i udziału.

Istotną nowością w zakresie działania spółek osobowych jest dopuszczenie możliwości zmiany umowy spółki na zasadach określonych w umowie spółki. Do czasu wejścia w życie kodeksu spółek handlowych zmiana taka była możliwa wyłącznie na podstawie jednomyślnej uchwały wspólników.

Podstawowy typ spółki osobowej prawa handlowego stanowi spółka jawna. Na jej konstrukcji oparte są rozwiązania innych typów spółek osobowych tworzących swoiste podtypy spółki jawnej. Dlatego też przy omawianiu tej spółki zostaną szerzej omówione jej podstawowe instytucje, które są wspólne, lub znajdują podobne rozwiązania w innych typach spółki osobowej.

Spółka jawna

Zawiązanie spółki jawnej

Spółką jawną jest spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową (art. 22 § 1 k.s.h.). Jak wszystkie spółki osobowe spółka jawna nie ma osobowości prawnej. Ma natomiast podmiotowość prawną, jest przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy - prawo działalności gospodarczej. Może więc nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i innych rzeczy, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana.

Spółka jawna powstaje w wyniku zawarcia umowy między wspólnikami, którymi mogą być zarówno osoby prawne, jak i fizyczne. Umowa spółki powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności (art. 23 k.s.h.). Umowę spółki jawnej można zawrzeć na czas oznaczony i nieoznaczony. Umowę zawartą na czas życia wspólnika uważa się za zawartą na czas nieoznaczony.

Spółka powstaje z chwilą zawarcia umowy. Wpis do rejestru ma znaczenie deklaratywne, wyjątek stanowi art. 26 § 4 k.s.h. nakładający na spółki cywilne, których obrót za ostatnie dwa lata przekroczył równowartość w zł 400 000 euro (przedsiębiorstwo większych rozmiarów), obowiązek rejestracji jako spółki jawnej. Wpis do rejestru ma w tym przypadku charakter konstytutywny (z chwilą rejestracji powstaje spółka jawna). Przed wpisem do rejestru spółka jawna nie może podjąć działalności gospodarczej (art. 7 p.d.g.).

Umowa spółki musi określać: firmę i siedzibę spółki, określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość, przedmiot działalności spółki, czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony. Elementy te stanowią essentialia negotii umowy spółki jawnej.

Prawo i obowiązek zgłoszenia spółki do sądu rejestrowego ma każdy wspólnik. Sąd rejestrowy nie bada czy spółka jawna zgłoszona do rejestru prowadzi przedsiębiorstwo większych rozmiarów. Wartość masy majątkowej, jaka jest niezbędna do osiągnięcia celu określonego przez wspólników i prowadzenia przedsiębiorstwa spółki, zależy od uznania wspólników. Obowiązek zgłoszenia do rejestru spółki cywilnej, która osiągnęła obrót za ostatnie dwa lata obrotowe przekraczający równowartość w walucie polskiej 400 000 euro jest wynikiem procesu dostosowywania prawa polskiego do prawa Unii Europejskiej i obowiązującymi na gruncie tego prawa zasadami jawności i przejrzystości działania przedsiębiorców.

Zgłoszenie do sądu rejestrowego obejmuje: firmę, siedzibę, ale również adres spółki, przedmiot działalności spółki, nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) oraz adresy wspólników, nazwiska i imiona osób, które są uprawnione do reprezentowania i sposób reprezentacji. Współmałżonek wspólnika może żądać zamieszczenia w rejestrze wzmianki dotyczącej stosunków majątkowych między małżonkami (odrębność majątkowa). Do zgłoszenia należy dołączyć złożone wobec sądu albo poświadczone notarialnie wzory podpisów osób uprawnionych do reprezentowania spółki. Zmiana danych objętych wpisem wymaga zgłoszenia do sądu rejestrowego. Zgłoszenie powinno nastąpić w ciągu siedmiu dni od zmiany (art. 22 ustawy o KRej.S), chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Firma spółki jawnej powinna zwierać nazwiska lub firmy wszystkich wspólników albo nazwisko lub nazwę jednego lub kilku wspólników oraz oznaczenie typu spółki „spółka jawna”. Dopuszczalne jest używanie skrótu oznaczenia typu sp. j. (art. 24 § 2 k.s.h.).

Wkłady wspólników do spółki

Z definicji spółki handlowej zawartej w art. 3 k.s.h. wynika, że wspólnicy zawierając umowę spółki handlowej zobligowani są wnieść do spółki wkład, który umożliwi im osiągnięcie wspólnego celu. Zgodnie z art. 25 pkt 2, umowa spółki powinna określać przedmiot i wartość wkładów. Wkład wspólnika do spółki jawnej może polegać na przeniesieniu lub obciążeniu własności rzeczy lub innych praw, a także na dokonaniu innych świadczeń na rzecz spółki (art. 48 § 2 k.s.h.).

Rzeczami w rozumieniu przepisów prawa cywilnego są przedmioty materialne, ruchome lub nieruchome w tym również pieniądze. Mieniem jest własność i inne prawa majątkowe (art. 44 k.c.), tj. takie prawa, które ze względu na swój charakter pozwalają wyrazić swoją wartość w pieniądzu oraz mogą być przenoszone na inne osoby (stanowić przedmiot obrotu).

Świadczenie według art. 353 § 2 k.c. może polegać na działaniu albo na zaniechaniu. Tak więc wkładem wspólnika do spółki jawnej mogą być pieniądze, wkłady niepieniężne w postaci rzeczy lub praw majątkowych oraz świadczenie na rzecz spółki pracy lub innego rodzaju usług.

Wspólnik odpowiedzialny jest wobec spółki za wady rzeczy wniesionych na własność spółki lub oddanych jej do używania według przepisów o sprzedaży i najmie.

Wkład wspólnika w postaci świadczenia pracy lub usług jest charakterystyczny dla spółek osobowych. W spółkach kapitałowych ani praca, ani świadczenie usług nie może stanowić wkładu wspólnika do spółki.

Co do zasady, praca i świadczenie usług, zaliczonych na wkład wspólnika w spółce jawnej, nie może jednak dotyczyć prowadzenia spraw spółki lub jej reprezentacji. Czynności te świadczone są spółce bez wynagrodzenia (art. 46 k.s.h.), są bowiem prawem i obowiązkiem wspólnika (art. 39 k.s.h.). Przedmiotem wkładu natomiast może być praca lub świadczenie usług przedstawiających dla spółki określoną wartość ekonomiczną, co może mieć miejsce ze względu na szczególne umiejętności wspólnika (np. praca informatyka, inżyniera, rzemieślnika) lub świadczenie usług polegających np. na udostępnianiu spółce środków transportu, danych określonego rodzaju.

Wspólnik nie jest uprawniony ani zobowiązany do podniesienia wartości umówionego wkładu (art. 49 § 2 k.s.h.). Możliwe jest jednak postanowienie w umowie spółki, że o podwyższeniu lub obniżeniu wartości wkładu decydują wspólnicy w drodze uchwały.

Wartość wkładu wspólnika do spółki określa wartość jego udziału kapitałowego w spółce (art. 50 k.s.h.), co odzwierciedla stosowny zapis w pasywach bilansu spółki. Jeżeli umowa spółki nie określa wyraźnie wartości wkładów, przyjmuje się, że są one równe (art. 48 § 1).

Pojęcie udziału (proporcji uczestnictwa), określa zakres partycypacji wspólnika w zysku i pokryciu straty (chyba że wspólnik został zwolniony z obowiązku pokrycia straty). Wysokość udziału ma znaczenie w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki i spłaty jego udziału oraz w przypadku likwidacji spółki dla rozliczeń między wspólnikami.

Stosunek do osób trzecich

Majątek spółki jawnej stanowi wszelkie mienie wniesione przez wspólników jako wkład lub nabyte przez spółkę w czasie jej trwania.

Majątek spółki stanowi wyodrębnioną od osobistego majątku wspólników masę majątkową, która jest ich wspólną własnością (współwłasność łączna albo inaczej - niepodzielnej ręki). Każdy wspólnik, w związku z tym ma prawo prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji, ale też ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Odpowiedzialność ta ma charakter osobisty, bez ograniczenia, całym swoim majątkiem, solidarnie z pozostałymi wspólnikami i spółką, ale na zasadach subsydiarności (pomocniczo).

Oddzielenie majątku spółki od majątku wspólników powoduje, że w trakcie trwania spółki wspólnik nie może dysponować wkładem wniesionym do spółki, żądać od dłużnika zapłaty przypadającego na niego udziału w wierzytelności spółki ani też przedstawić do potrącenia wierzytelności spółki swojemu wierzycielowi. Ograniczenie to dotyczy również dłużników spółki, którzy nie mogą przedstawiać spółce do potrącenia wierzytelności, jakie im przysługują wobec wspólników.

Stosunek do osób trzecich związany jest z zewnętrzną sferą działalności spółki, obejmującą jej kontakty gospodarcze oraz kontakty o innym charakterze, gdzie spółka występuje jako uczestnik gry rynkowej. Reprezentacja spółki obejmuje czynności prawne i faktyczne w zakresie prowadzonego przez spółkę przedsiębiorstwa. Spółka jawna ze względu na brak osobowości prawnej nie ma organów uprawnionych do prowadzenia jej interesów i nie tworzy odrębnej od wspólników struktury organizacyjnej, w związku z czym zarówno prowadzenie spraw spółki (stosunki wewnętrzne), jak i jej reprezentacja w stosunkach zewnętrznych dokonywana jest przez wspólników.

Każdy wspólnik ma prawo reprezentować spółkę. Prawo reprezentacji spółki przez wspólnika rozciąga się na wszystkie czynności sądowe i pozasądowe spółki i nie może być ograniczone ze skutkiem wobec osób trzecich (art. 29 k.s.h.). Wyłączenie wspólnika z prawa reprezentacji oraz ograniczenie tego prawa, może mieć jednak miejsce na skutek postanowień umowy spółki, możliwe jest także pozbawienie wspólnika prawa reprezentacji z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądu. Ograniczenie reprezentacji polega na wprowadzeniu wymagania reprezentacji łącznej. W takim przypadku wspólnik może reprezentować spółkę łącznie z innym wspólnikiem lub prokurentem (art. 30 k.s.h.). W żadnym wypadku nie można wyłączyć wszystkich wspólników od prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji.

Zgodnie z art. 26 § 1 pkt 4 k.s.h. nazwiska i imiona osób, które są uprawnione do reprezentowania spółki oraz sposób reprezentacji wymagają ujawnienia w rejestrze sądowym, wszelkie zmiany tych danych muszą być zgłoszone do rejestru. Obowiązek ten ciąży na każdym wspólniku. Zmiany w zakresie reprezentacji spółki względem osób trzecich stają się skuteczne z chwilą ich ujawnienia w rejestrze. W stosunkach wewnętrznych spółki zmiany sposobu reprezentacji wiążą wspólników od chwili ich dokonania.

Zakres reprezentacji spółki przez wspólników określony został przez ustawodawcę bardzo szeroko. Każdy wspólnik bowiem może dokonać skutecznie każdej czynności dotyczącej przedsiębiorstwa spółki, łącznie ze zbyciem jej przedsiębiorstwa. Należy zwrócić uwagę, że kompetencje wspólników w zakresie reprezentacji są znacznie szersze od kompetencji prokurentów, którzy jako pełnomocnicy spółki w zakresie dokonania określonych czynności podlegają ograniczeniom (obowiązek odrębnego umocowania).

W związku z prowadzeniem spraw spółki i jej reprezentacją, wspólnicy ponoszą wspólnie ze spółką odpowiedzialność za jej zobowiązania. Ich decyzje bowiem określają skalę i rodzaj zobowiązań spółki.

Odpowiedzialność wspólników spółki jawnej ma charakter odpowiedzialności osobistej, to jest całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i innymi wspólnikami. Odpowiedzialność ta ma jednak charakter pomocniczy (subsydiarny) i powstaje w przypadku braku możliwości zaspokojenia się dłużnika z majątku spółki. Wierzyciel spółki musi szukać w pierwszej kolejności zaspokojenia w majątku spółki, a dopiero w wypadku jego braku szukać zaspokojenia z majątku któregokolwiek ze wspólników. Ustawa dopuszcza wniesienie powództwa przeciw wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (art. 31 § 2), wystarczy bowiem, że wierzyciel wykaże, że egzekucja przeciwko spółce, ze względu na stan jej majątku, nie daje gwarancji zaspokojenia.

Wprowadzone do kodeksu postępowania cywilnego zmiany (art. 778[1]) pozwalają uniknąć potrzeby wnoszenia odrębnego powództwa przeciwko wspólnikowi spółki, jeżeli tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce jawnej, partnerskiej, komandytowej lub spółce komandytowo-akcyjnej sąd nada klauzulę wykonalności przeciwko wspólnikowi ponoszącemu odpowiedzialność całym majątkiem za zobowiązania spółki, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna.

Zasada trwałości składu wspólników spółek osobowych ze względu na ochronę interesu wierzycieli spółki, uległa w nowym prawie handlowym znacznemu rozluźnieniu. Za takim rozwiązaniem przemawiały względy gospodarcze. Zmiany w składzie wspólników spółki mogą jednak następować w okolicznościach wymienionych w kodeksie spółek handlowych, jeżeli wspólnicy spółki przewidzieli taką możliwość w umowie spółki za zgodą wszystkich wspólników.

Przystąpienie do spółki nowego wspólnika powoduje powstanie odpowiedzialności tego wspólnika za zobowiązania powstałe przed dniem jego przystąpienia. Podobne skutki rodzi zawarcie umowy spółki jawnej z przedsiębiorcą jednoosobowym. Osoba, która zawiera taką spółkę, staje się odpowiedzialna za zobowiązania powstałe przy prowadzeniu tego przedsiębiorstwa.

Dopuszczona przez art. 10 k.s.h. możliwość przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę powoduje, że osoba taka odpowiada solidarnie ze wspólnikiem występującym ze spółki za zobowiązania tego wspólnika związane z jego uczestnictwem w spółce oraz za zobowiązania spółki. Zmiany w składzie wspólników mogą być związane ze śmiercią wspólnika i przystąpieniem do spółki jego spadkobierców, jeżeli taką możliwość przewiduje umowa spółki.

W przypadku skierowania roszczeń przez wierzyciela spółki w stosunku do wspólnika spółki może on przedstawić wierzycielowi zarzuty służące spółce wobec wierzyciela.

W czasie trwania spółki, wspólnik nie może potrącać swoich osobistych wierzytelności z wierzytelnościami spółki, wierzyciel wspólnika natomiast może w tym okresie uzyskać zajęcie tylko praw majątkowych służących wspólnikowi z tytułu jego udziału w spółce, którymi wspólnik ma prawo rozporządzać. Takim prawem jest np. prawo do zysku w spółce.

Stosunki wewnętrzne spółki

Stosunki wewnętrzne spółki, dotyczą prowadzenia spraw spółki, wzajemnych relacji między wspólnikami, praw i obowiązków wspólników w spółce.

W przypadku braku organów, wspólnicy osobiście prowadzą sprawy spółki. Dlatego też ustawa zakazuje powierzenia prowadzenia spraw spółki osobom trzecim z wyłączeniem wspólników. Każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. Umowa spółki albo uchwała wspólników może jednak przewidywać, że prowadzenie jej spraw zostanie powierzone tylko niektórym wspólnikom. Pozostali wspólnicy są wówczas wyłączeni od prowadzenia spraw spółki.

Prowadzenie spraw spółki dotyczy jej spraw codziennych, to jest tak zwanego zwykłego zarządu, który może być prowadzony przez każdego ze wspólników oraz spraw przekraczających zwykły zarząd, w przypadku których wymagana jest uprzednia uchwała wszystkich wspólników, w tym również wyłączonych z prowadzenia jej spraw. Uchwała wspólników jest niezbędna również wtedy, kiedy przed załatwieniem sprawy z zakresu zwykłego zarządu sprzeciwi się temu choćby jeden ze wspólników.

Pojęcia „zwykły zarząd” oraz „sprawy przekraczające zwykły zarząd” nie mają definicji ustawowej. Zakwalifikowanie określonej sprawy do czynności zwykłego zarządu lub czynności przekraczających ten zarząd zależy od konkretnego stanu faktycznego. W doktrynie prawa wyrażany jest pogląd, że sprawy przekraczające zwykły zarząd są sprawami, które nie występują w spółce codziennie, rodzą skutki prawne w większym zakresie lub dłuższym dystansie czasowym jak np. kredyt inwestycyjny, poręczenie, zadysponowanie składnikami majątku trwałego spółki, wydzierżawienie przedsiębiorstwa, reorganizacja przedsiębiorstwa spółki, bądź zwolnienia grupowe.

Możliwość powierzenia w spółce jawnej prowadzenia jej spraw tylko niektórym wspólnikom sprawia, że spełniają oni w spółce rolę quasi zarządu w prowadzeniu spraw spółki z zakresu zwykłego zarządu.

W sprawach nie przekraczających zwykłych czynności spółki, dla dokonania których, zgodnie z postanowieniami umowy spółki, konieczne jest podjęcie uchwały, wymagana jest jednomyślność wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki. W sprawach zaś przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest uchwała wszystkich wspólników, w tym również wyłączonych od prowadzenia spraw spółki.

Umowa spółki może regulować wymienione kwestie odmiennie, co wynika wprost z art. 37 § 1 k.s.h., możliwe jest bowiem określenie quorum wspólników (liczby wspólników, którzy muszą brać udział w głosowaniu) lub kwalifikowaną liczbę głosów oddanych za uchwałą (w spółkach osobowych każdy wspólnik ma jeden głos, bez względu na wysokość udziału).

Ustanowienie prokury wymaga zgody wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki, a odwołać prokurę może każdy wspólnik prowadzący sprawy spółki.

W przypadku konieczności dokonania przez wspólnika czynności nagłej, której zaniechanie mogłoby wyrządzić spółce poważną szkodę (czynności te mogą należeć zarówno do spraw zwykłego zarządu, jak i przekraczających ten zarząd), każdy wspólnik prowadzący sprawy spółki uprawniony jest do jej dokonania bez uprzedniej uchwały.

Prawa i obowiązki wspólników prowadzących sprawy spółki ocenia się między nimi a spółką według przepisów o zleceniu, a w przypadku działania bez umocowania - według przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia (art. 734-757 k.c.). Umowa zlecenia wymaga od przyjmującego zlecenie zachowania staranności w stosunkach danego rodzaju. Prowadzenie działalności w ramach stosunków gospodarczych zwiększa wymagania względem osób prowadzących tę działalność, będzie ona bowiem rozpatrywana z punktu jej zawodowego charakteru. Obowiązek osobistego prowadzenia spraw spółki ogranicza możliwość powierzenia prowadzenia tych spraw osobom trzecim do przypadków, w których wynika to z umowy, zwyczaju albo gdy wymagają tego okoliczności sprawy. Za prowadzenie spraw spółki wspólnik nie otrzymuje wynagrodzenia (art. 46 k.s.h.), ma jednak prawo do zwrotu wydatków, jakie poczynił w związku z należytym wykonaniem umowy (art. 742 k.c).

Prawo prowadzenia spraw spółki może być wspólnikowi odebrane z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądu. Dotyczy to również zwolnienia wspólnika od obowiązku prowadzenia spraw spółki (art. 47 k.s.h.).

W żadnym przypadku nie jest możliwe pozbawienie wspólnika lub ograniczenie jego prawa do osobistego zasięgania informacji o stanie majątku i interesów spółki oraz prawa do osobistego przeglądania ksiąg i dokumentów spółki (art. 38 § 2 k.s.h.), bez względu na to czy jest on, czy nie jest wyłączony z prowadzenia spraw spółki. Osobisty charakter odpowiedzialności majątkowej wspólników w pełni przemawia za takim rozwiązaniem. Z art. 38 § 2 wynika, że prawo wglądu w dokumenty spółki jako prawo osobiste wspólnika nie może zostać przeniesione na inną osobę.

W zakresie wewnętrznych stosunków spółki istotną kwestię stanowi podział zysku oraz pokrycie straty. Wiąże się ona z wartością udziału wspólnika w spółce. Zgodnie z art. 50 k.s.h., udział kapitałowy wspólnika jest równy wartości wkładu określonej w umowie spółki. Przepis ten ma charakter względnie obowiązujący, można więc w umowie spółki postanowić, że udział kapitałowy wspólnika różni się od wartości wkładu. Co do zasady każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku, bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Proporcje podziału zysku mogą być jednak zmienione w umowie spółki, zgodnie z wolą wspólników. Nie można jednak w umowie spółki wyłączyć wspólnika całkowicie z udziału w zysku, możliwe jest natomiast zwolnienie wspólnika z udziału w stratach, jednakże wyłączenie takie nie ma żadnego znaczenia z punktu widzenia odpowiedzialności wspólnika za zobowiązania spółki. W przypadku poniesienia przez spółkę straty i uszczuplenia udziału kapitałowego wspólnika, zysk przeznacza się w pierwszej kolejności na uzupełnienie udziału. Zmniejszenie udziału kapitałowego wspólnika jest możliwe, wymaga jednak zgody pozostałych wspólników.

Spółka jawna, jako jedyny typ spółki, przewiduje wypłatę corocznie odsetek od wartości udziału kapitałowego. Odsetki wypłaca się w wysokości 5% udziału bez względu na to, czy spółka poniosła stratę.

Przeniesienie przez wspólnika na osobę trzecią niektórych praw z tytułu uczestnictwa w spółce nie wywołuje skutku względem spółki.

Ustawa zakazuje wspólnikom zajmowania się interesami konkurencyjnymi względem spółki (art. 56 k.s.h.). Wspólnik, który naruszy zakaz określony w ustawie, obowiązany jest wyrównać wyrządzoną spółce szkodę oraz wydać korzyści, jakie osiągnął, bez względu na to, czy spółka poniosła szkodę. Każdy wspólnik spółki ma prawo wystąpić z roszczeniami w imieniu spółki. Roszczenia przedawniają się z upływem sześciu miesięcy od dnia, w którym wszyscy pozostali wspólnicy dowiedzieli się o naruszeniu zakazu, nie później jednak niż z upływem trzech lat (art. 57 k.s.h.).

Rozwiązanie spółki, wystąpienie wspólnika, likwidacja spółki

Rozwiązanie spółki następuje w przypadku wystąpienia okoliczności określonych w ustawie lub w umowie spółki (art. 58 k.s.h.). Rozwiązanie spółki wymaga przeprowadzenia jej likwidacji, chyba że wspólnicy uzgodnili inny sposób zakończenia działalności spółki.

Przesłanki rozwiązania spółki stanowią:

- przyczyny przewidziane w umowie spółki,

- jednomyślna uchwała wszystkich wspólników,

- ogłoszenie upadłości spółki,

- śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości,

- wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika,

- prawomocne orzeczenie sądu.

Nie w każdym przypadku i nie każda z wymienionych przyczyn musi prowadzić do rozwiązania spółki. Jeżeli bowiem pomimo ich wystąpienia spółka prowadzi swoją działalność za zgodą wszystkich wspólników, uważa się, że umowa spółki została przedłużona na czas nieoznaczony. Możliwe jest również przewidzenie takiej okoliczności w umowie spółki. Ma to miejsce najczęściej w przypadku śmierci wspólnika, wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika lub jego wierzyciela (art. 64 § 1 k.s.h.).

Umowa spółki może ograniczać albo wyłączać możliwość przystąpienia spadkobierców wspólnika do spółki, może również stanowić, że prawa zmarłego wspólnika służą wszystkim spadkobiercom wspólnie.

Wyłączenie możliwości przystąpienia spadkobierców wspólnika do spółki powoduje konieczność wypłaty udziału kapitałowego spadkobiercom wspólnika. Obowiązek taki powstaje również w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki na skutek wypowiedzenia przez niego umowy spółki albo też, gdy wypowiedzenia takiego dokona wierzyciel wspólnika (art. 65 k.s.h.).

Wartość udziału kapitałowego wspólnika albo jego spadkobiercy oznacza się na podstawie osobnego bilansu, uwzględniającego wartość zbywczą majątku spółki (według jego wartości rynkowej). Jako dzień bilansowy przyjmuje się:

- w przypadku wypowiedzenia - ostatni dzień roku obrotowego, w którym upłynął termin wypowiedzenia,

- w przypadku śmierci wspólnika albo ogłoszenia upadłości - dzień śmierci albo dzień ogłoszenia upadłości,

- w przypadku wyłączenia wspólnika na mocy prawomocnego orzeczenia sądu - dzień wniesienia pozwu.

Udział kapitałowy wspólnika wypłaca się w gotówce. Rzeczy wniesione do używania przez spółkę zwraca się w naturze. Jeżeli udział wykazuje wartość ujemną, wspólnik albo jego spadkobiercy są zobowiązani wyrównać spółce brakującą wartość. Wspólnik ustępujący albo spadkobiercy zmarłego wspólnika uczestniczą w zysku i stracie ze spraw nie zakończonych, nie mają jednak wpływu na ich prowadzenie.

W spółkach składających się z dwóch wspólników, jeżeli po stronie jednego z nich zaistnieje powód rozwiązania spółki, sąd może przyznać drugiemu wspólnikowi prawo do przejęcia majątku spółki z obowiązkiem rozliczenia się z występującym wspólnikiem zgodnie z art. 65 k.s.h. (art. 66 k.s.h.); w takim przypadku do rozwiązania spółki dojdzie bez likwidacji.

Likwidacja spółki następuje we wszystkich przypadkach wymienionych w art. 58 k.s.h., chyba że wspólnicy uzgodnili inny sposób zakończenia działalności spółki. Likwidacja spółki ze względu na czas jej trwania, koszty z nią związane, utratę wartości majątku spółki wskutek rozdrobnienia masy i likwidacji niektórych jej składników (rynek, organizacja, umiejętności i wiedza pracowników) z punktu widzenia interesów wspólników i wierzycieli spółki nie jest najlepszym rozwiązaniem. W tej sytuacji wspólnicy mogą umówić się, że cały majątek spółki zostanie przejęty przez jednego z nich za spłatą pozostałych wspólników albo sprzedany innej osobie. Porozumienie wspólników w sprawie sposobu zakończenia działalności spółki, w przypadku wypowiedzenia umowy spółki przez wierzyciela wspólnika albo ogłoszenia upadłości wspólnika, wymaga zgody tego wierzyciela lub syndyka (art. 67 § 2 k.s.h.).

Do spółki w likwidacji stosuje się przepisy regulujące jej stosunki wewnętrzne i zewnętrzne, chyba że co innego wynika z celu likwidacji. Zakaz konkurencji dotyczy likwidatorów spółki. Likwidatorami są wszyscy wspólnicy, jeżeli nie powołali na likwidatorów tylko niektórych spośród siebie albo osób spoza ich grona. Na miejsce wspólnika upadłego wchodzi syndyk.

Uchwała powołująca likwidatorów wymaga jednomyślności. W przypadku wystąpienia z umotywowanym wnioskiem wspólnika albo innej osoby, mającej interes prawny, sąd rejestrowy może z ważnych powodów ustanowić likwidatorami tylko niektórych wspólników albo też inne osoby. Ingerencja sądu będzie jednak wymagała wykazania interesu prawnego wnioskodawcy i wskazania ważnych przyczyn.

Likwidator powołany przez wspólników może być odwołany tylko ich jednomyślną uchwałą. Jeżeli likwidatora powołał sąd tylko on może go odwołać.

Likwidatorzy zgłaszają likwidacje do sądu rejestrowego. W rejestrze sądowym ujawnia się osoby likwidatorów, spółka od dnia otwarcia likwidacji wprowadza do swojej firmy dodatkowe oznaczenie „w likwidacji”.

Likwidatorzy sporządzą bilans likwidacyjny według wartości zbywczej majątku spółki, zakończą bieżące interesy spółki, ściągną wierzytelności i spłacą zobowiązania oraz upłynnią majątek spółki. Nowe interesy mogą być podejmowane w przypadku, gdy jest to niezbędne do ukończenia spraw w toku (art. 77 § 1 k.s.h.).

Likwidatorzy prowadzą sprawy spółki i reprezentują spółkę w granicach kompetencji związanych z realizacją procesu likwidacji i w tym zakresie nie podlegają ograniczeniom. Należy jednak zauważyć, że postawienie spółki w stan likwidacji nie pozbawia wspólników ich praw do spółki. Zostają oni wyłącznie ograniczeni w zakresie prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji o tyle, o ile sprawy te dotyczą procesu likwidacji i tylko wtedy, gdy sami tego procesu nie realizują. Jeżeli ustanowiono kilku likwidatorów, reprezentują oni spółkę łącznie, chyba że wspólnicy lub sąd postanowili inaczej. W sprawach wymagających uchwały, wymagana jest jednomyślność likwidatorów, jeżeli wspólnicy lub sąd nie postanowili inaczej. W stosunkach wewnętrznych spółki likwidatorzy mają obowiązek stosowania się do uchwał wspólników. Jeżeli likwidatorzy zostali ustanowieni przez sąd, mają obowiązek zastosowania się do jednomyślnych uchwał wspólników i osób mających interes prawny, na których wniosek zostali powołani. Z chwilą otwarcia likwidacji wygasa prokura. Nie można również w okresie likwidacji ustanawiać prokury.

Z majątku spółki spłaca się jej zobowiązania oraz pozostawia kwoty niezbędne na zaspokojenie roszczeń jeszcze niewymagalnych lub spornych. Kwoty na zaspokojenie powinny być złożone do depozytu sądu.

Pozostały majątek dzieli się między wspólników stosownie do postanowień umowy. W braku takich postanowień spłaca się udziały. Nadwyżkę dzieli się w stosunku do udziałów wspólników w zysku. Rzeczy wniesione przez wspólnika do używania zwraca się w naturze.

Jeżeli majątek spółki nie wystarcza na spłatę udziałów i długów, niedobór dzieli się między wspólników stosownie do postanowień umowy, a w wypadku ich braku, w proporcji w jakiej wspólnicy uczestniczą w podziale straty.

Po zakończeniu podziału masy i sporządzeniu bilansu zamknięcia likwidacji, likwidatorzy zgłaszają zakończenie likwidacji do sądu rejestrowego z wnioskiem o wykreślenie spółki z rejestru. Rozwiązanie spółki następuje z chwilą jej wykreślenia z rejestru.

W przypadku upadłości spółki, jej rozwiązanie następuje po ukończeniu postępowania upadłościowego. Wniosek o wykreślenie spółki składa syndyk.

Księgi i dokumenty rozwiązanej spółki należy oddać na przechowanie na okres nie krótszy niż pięć lat wspólnikowi lub osobie trzeciej. W przypadku braku ich zgody, przechowawcę wyznaczy sąd rejestrowy.

Spółka partnerska

Zawiązanie spółki partnerskiej

Spółka partnerska jest nowym typem spółki osobowej w prawie polskim. Jej istotę stanowi wyłączenie odpowiedzialności partnera (wspólnika spółki) za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki (art. 95 § 1 k.s.h.).

Spółka zawiązywana jest przez wspólników (partnerów) do wykonywania w jej ramach wolnego zawodu. W prawie polskim brak jest jednolitej definicji wolnych zawodów. Doktryna prawa identyfikuje cechy wyróżniające wolny zawód od wykonywania innych zawodów i działalności, wyróżniając takie elementy, jak:

- osobiste wykonywanie czynności związanych z wykonywaniem zawodu,

- szczególny rodzaj wykształcenia i wymagania kwalifikacyjne,

- niezależność zawodową,

- obowiązywanie etyki zawodowej,

- odmienny charakter wynagrodzenia za usługi świadczone w ramach wykonywania zawodu,

- uregulowana w szczególny sposób odpowiedzialność karna i cywilna oraz odpowiedzialność korporacyjna,

- tajemnica zawodowa, związana z wykonywaniem większości wolnych zawodów.

Ustawa dopuszcza wykonywanie więcej niż jednego zawodu w spółce, chyba że odrębna ustawa regulująca status wolnego zawodu na to nie pozwala. Wykonywanie zawodu dotyczy wyłącznie osób fizycznych, dlatego też, zgodnie z art. 87 k.s.h., partnerami w spółce mogą być wyłącznie osoby fizyczne uprawnione do wykonywania wolnych zawodów określonych w art. 88 lub w odrębnych ustawach. Wykonywanie wolnego zawodu w spółce możliwe jest więc tylko w przypadku dopuszczenia przez ustawę takiej możliwości, przez wyraźne wskazanie zawodu, przy czym, jeżeli odrębna ustawa stawia w tym względzie jakieś dodatkowe wymagania (art. 87 § 2), to muszą być one spełnione.

W sprawach nie uregulowanych przepisami o spółce partnerskiej stosuje się odpowiednio (wprost, w zakresie, w jakim ze względu na odrębne regulacje mogą być stosowane lub wcale, jeżeli ustawa w stosunku do tego typu spółki zawiera odrębną regulację) przepisy o spółce jawnej. Konstrukcja prawna spółki partnerskiej zawiera elementy zbliżające ją do unormowań charakterystycznych dla spółek kapitałowych (możliwość powierzenia prowadzenia spraw spółki i reprezentacji zarządowi, pozbawienie wspólnika prawa reprezentacji spółki uchwałą wspólników podjętą kwalifikowaną większością głosów).

Firma spółki partnerskiej powinna zwierać nazwisko co najmniej jednego partnera i dodatkowe oznaczenie „i partner” bądź „i partnerzy” albo „spółka partnerska” oraz określenie wolnego zawodu wykonywanego w spółce.

Umowa spółki partnerskiej wymaga formy aktu notarialnego. Niezachowanie tej formy, zgodnie z art. 73 § 2 k.c., powoduje jej nieważność. Artykuł 91 wymienia essentialia negotii umowy spółki partnerskiej, należą do nich:

- określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach umowy spółki,

- określenie przedmiotu działalności spółki,

- nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, w przypadku, o którym mowa w art. 95 § 2 k.s.h.,

- w przypadku, gdy spółkę reprezentują tylko niektórzy partnerzy - nazwiska i imiona tych partnerów,

- określenie firmy i siedziby spółki,

- określenie czasu trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

- określenie wkładów wnoszonych przez każdego z partnerów oraz ich wartości.

Spółka partnerska powstaje z chwilą wpisu do właściwego rejestru. Wpis ma w tym przypadku charakter konstytutywny. Spółkę do rejestru ma prawo i obowiązek zgłosić każdy partner. Zgłoszenie spółki partnerskiej do rejestru obejmuje:

- firmę, siedzibę, adres spółki, nazwiska i imiona partnerów spółki oraz ich adresy albo adresy dla doręczeń,

- określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki,

- przedmiot działalności spółki,

- nazwiska i imiona partnerów, którzy są uprawnieni do reprezentowania spółki, nie dotyczy to przypadku, gdy umowa spółki nie przewiduje ograniczeń prawa reprezentacji przez partnerów, jeżeli umowa spółki przewiduje powołanie zarządu, nazwiska i imiona prokurentów oraz osób powołanych w skład zarządu,

- nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, jeżeli umowa spółki to przewiduje.

Do zgłoszenia spółki do sądu rejestrowego należy dołączyć dokumenty potwierdzające prawo każdego wspólnika do wykonywania zawodu. Zmiany objęte wpisem do rejestru wymagają zgłoszenia sądowi rejestrowemu.

Stosunek do osób trzecich

Istotnym elementem związanym z funkcjonowaniem spółki partnerskiej jest wyłączenie odpowiedzialności partnera (wspólnika) za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działania lub zaniechania osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki (art. 95 § 1 k.s.h.). Partnerzy w umowie spółki mogą postanowić, że jeden albo większa liczba partnerów godzą się na ponoszenie odpowiedzialności, podobnie jak wspólnik spółki jawnej. Unormowanie związane z ograniczeniem odpowiedzialności partnerów w formule spółki osobowej jest dla partnerów przedstawicieli wolnych zawodów atrakcyjne ze względu na skutki podatkowe prowadzenia działalności w formie spółki osobowej.

Każdy partner (wspólnik) jest uprawniony do samodzielnej reprezentacji spółki, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Pozbawienie partnera prawa reprezentacji spółki może nastąpić tylko z ważnych powodów, uchwałą powziętą większością trzech czwartych głosów w obecności co najmniej dwóch trzecich ogólnej liczby partnerów, przy czym z umowy mogą wynikać surowsze postanowienia. Pozbawienie partnera prawa reprezentacji spółki wymaga ujawnienia w rejestrze sądowym i staje się skuteczne z chwilą wpisu do rejestru (art. 96 k.s.h.).

Jeżeli umowa spółki przewiduje powierzenie prowadzenia spraw spółki zarządowi, do zasad powołania zarządu, działania, zakresu kompetencji oraz odpowiedzialności członków zarządu stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące działania zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.

Rozwiązanie spółki

Zgodnie z art. 98 § 1 k.s.h. rozwiązanie spółki partnerskiej powodują:

- przyczyny przewidziane przez wspólników w umowie spółki,

- jednomyślna uchwała wszystkich partnerów,

- ogłoszenie upadłości spółki,

- utrata przez wszystkich partnerów prawa do wykonywania wolnego zawodu,

- prawomocne orzeczenie sądu.

Jeżeli w spółce pozostanie tylko jeden partner lub tylko jeden partner ma prawo wykonywania wolnego zawodu związanego z przedmiotem działalności spółki, spółka ulega rozwiązaniu z upływem roku od zaistnienia któregokolwiek z tych zdarzeń. Utrata przez wspólnika prawa wykonywania zawodu, nakłada na niego obowiązek wystąpienia ze spółki najpóźniej z końcem roku kalendarzowego, w którym utracił to prawo. Wystąpienie następuje przez pisemne oświadczenie skierowane do zarządu albo do partnera uprawnionego do reprezentowania spółki. W przypadku braku działania wspólnika przyjmuje się, że wystąpienie nastąpiło w ostatnim dniu terminu (art. 100 k.s.h.).

Spadkobierca zmarłego partnera nie wstępuje do spółki w jego miejsce, chyba że umowa spółki stanowi w tym względzie inaczej. W takim przypadku spadkobierca musi być osobą fizyczną i posiadać uprawnienia do wykonywania wolnego zawodu prowadzonego w spółce.

Śmierć partnera, ogłoszenie upadłości partnera lub wypowiedzenie umowy spółki przez partnera albo wierzyciela partnera, może - ale nie musi - prowadzić do rozwiązania spółki partnerskiej. W takich okolicznościach będą miały zastosowanie art. 59-62 i art. 64-66 k.s.h.

Zgodnie z art. 59 k.s.h. spółkę uważa się za przedłużoną na czas nieoznaczony, jeżeli pomimo zaistnienia przyczyn rozwiązania określonych w umowie spółki prowadzi ona swoją działalność za zgodą wszystkich wspólników.

Podobnie w przypadku śmierci wspólnika, wypowiedzenia umowy spółki lub upadłości, uchwała wszystkich pozostałych wspólników może zadecydować o dalszym trwaniu spółki. Ewentualność taką mogą również przewidzieć wspólnicy w umowie spółki.

Spółka komandytowa

Zawiązanie spółki komandytowej

Zasady działania spółki komandytowej regulują przepisy działu III tytułu II kodeksu spółek handlowych.

Charakterystycznym elementem tej spółki jest występowanie dwóch kategorii wspólników, z których jedna odpowiada za zobowiązania spółki osobiście i całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką z uwzględnieniem zasady subsydiarności, podobnie jak wspólnicy spółki jawnej (wspólnicy ci nazywani są komplementariuszami), odpowiedzialność drugiej grupy wspólników (komandytariuszy) ograniczona jest do wysokości sumy komandytowej, co zbliża ją do zasad odpowiedzialności wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Prawo i obowiązek reprezentacji spółki i prowadzenia jej spraw przysługuje wyłącznie komplementariuszom.

Aby powstała spółka komandytowa, co najmniej jeden wspólnik musi być komplementariuszem i co najmniej jeden - komandytariuszem. Wspólnikami w obu grupach mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i prawne.

Umowa spółki komandytowej wymaga formy aktu notarialnego. W firmie spółki komandytowej zamieszczane są wyłącznie nazwiska (firmy) komplementariuszy (co najmniej jednego wspólnika) oraz oznaczenie typu spółki „spółka komandytowa”, jeżeli komplementariuszem jest osoba prawna, jej firma w pełnym brzmieniu powinna być zamieszczona w firmie spółki. Umieszczenie nazwiska (firmy) komandytariusza w firmie spółki skutkuje jego odpowiedzialnością za zobowiązania spółki, podobnie jak komplementariusza.

Essentialia negotii umowy spółki stanowią:

- firma i siedziba spółki,

- przedmiot działalności spółki,

- czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

- oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość,

- oznaczony kwotowo zakres odpowiedzialności każdego komandytariusza wobec wierzycieli (suma komandytowa).

W zakresie wnoszenia wkładów do spółki komandytowej na pokrycie swojego udziału w spółce ustawodawca wprowadza pewne zróżnicowanie dotyczące zasad wniesienia wkładu i jego przedmiotu w zależności od tego, czy wnoszącym wkład jest komandytariusz, czy komplementariusz.

Wkładem komplementariusza mogą być rzeczy, prawa majątkowe oraz praca lub świadczenie usług (tak jak wspólnika spółki jawnej). Należy jednak zauważyć, że ze względu na osobisty charakter pracy, wkład w postaci pracy z pewnością nie może być wkładem komplementariusza będącego osobą prawną.

Wkładem komandytariusza mogą być pieniądze lub świadczenie niepieniężne (aport). Zgodnie z art. 107 § 2 k.s.h., zobowiązanie do wykonania pracy lub świadczenia usług na rzecz spółki nie mogą stanowić wkładu komandytariusza do spółki, chyba że wartość innych wkładów komandytariusza do spółki nie jest niższa od wysokości sumy komandytowej, w takim bowiem przypadku wierzyciele spółki mają zabezpieczenie swoich roszczeń w realnym majątku spółki.

Ograniczenia w zakresie wkładu komandytariusza dotyczą również możliwości wniesienia wkładu w postaci akcji lub udziałów w spółce, która jest komplementariuszem spółki (art. 107 § 3). Wkład komandytariusza do spółki może być niższy niż suma komandytowa, jeżeli umowa spółki nie zawiera w tym przedmiocie innych postanowień. Komandytariusz, który wniósł do spółki wkład o wartości niższej niż suma komandytowa, ma obowiązek spłacić zobowiązanie spółki w wysokości różnicy między sumą komandytową a wartością jego wkładu.

Umowa spółki nie może zwolnić komandytariusza z obowiązku wniesienia wkładu.

Spółkę zgłaszają do rejestru osoby, które działały w jej imieniu po jej zawiązaniu, one też ponoszą solidarną odpowiedzialność za jej zobowiązania (art. 109 § 2 k.s.h.). Zgłoszenie spółki do sądu rejestrowego powinno zawierać:

- firmę, siedzibę i adres spółki,

- przedmiot działalności spółki,

- nazwiska i imiona albo firmy komplementariuszy oraz odrębnie nazwiska i imiona albo firmy komandytariuszy, a także okoliczności dotyczące ograniczenia zdolności wspólnika do czynności prawnych, jeżeli takie istnieją,

- nazwiska i imiona osób uprawnionych do reprezentowania spółki i sposób reprezentacji; w przypadku gdy komplementariusze powierzyli tylko niektórym spośród siebie prowadzenie spraw spółki - zaznaczenie tej okoliczności,

- sumę komandytową.

Zmiana danych objętych wpisem do rejestru wymaga zgłoszenia sądowi rejestrowemu.

Wpis spółki komandytowej do rejestru ma znaczenie konstytutywne, stosownie bowiem do art. 109 § 1 k.s.h., z chwilą wpisu do rejestru powstaje spółka komandytowa. W sprawach nie uregulowanych odmiennie, do spółki komandytowej stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej.

W kontekście art. 110 § 1 pkt 3, nakładającego obowiązek ujawnienia w rejestrze sądowym okoliczności dotyczących ograniczenia zdolności wspólnika do czynności prawnych, jeżeli ma to miejsce, zwraca uwagę konieczność stosowania w tym przypadku art. 15-22 k.c. dotyczących ważności czynności prawnych. Wydaje się również uzasadnione wyrażenie poglądu, że osoba taka będzie mogła uczestniczyć w spółce jako komandytariusz, albowiem jej uczestnictwo po stronie komplementariuszy związane byłoby z osobistą i nieograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania spółki, nawet przy wyłączeniu takiej osoby z prowadzenia spraw spółki, co przy braku jej pełnego rozeznania co do skutków czynności rawnych może budzić poważne wątpliwości.

Stosunek do osób trzecich

Stosunek do osób trzecich wspólnika spółki komandytowej zależy od jego pozycji w spółce. Komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli do wysokości sumy komandytowej określonej w umowie spółki (art. 111 k.s.h.). W zakresie wartości wniesionego do spółki wkładu jest wolny od odpowiedzialności i w przypadku wystąpienia przez wierzyciela spółki z egzekucją do jego majątku osobistego odpowiada wyłącznie w ramach różnicy między wartością sumy komandytowej a wartością realnie wniesionego wkładu. W związku z tym, każde uszczuplenie wartości wkładu lub jego zwrot (np. w przypadku zwrotu części wkładu), zwiększa odpowiedzialność komandytariusza o wartość dokonanego zwrotu wkładu.

Uszczuplenie majątku spółki komandytowej może być spowodowane stratą bilansową. W takim przypadku za zwrot wkładu w stosunku do wierzycieli uznaje się każdą wypłatę dokonaną przez spółkę na rzecz komandytariuszy przed uzupełnieniem wkładu do jego pierwotnej wartości określonej w umowie spółki. Wypłaty takie dotyczą najczęściej wypłaty z zysku. Ustawa nie wymaga ujawnienia w rejestrze zmian w majątku spółki spowodowanych stratą, inaczej niż ma to miejsce w przypadku wypłaty wspólnikowi części lub zwrotu całego wkładu, które wymagają zgłoszenia sądowi rejestrowemu. Komandytariusz nie ma obowiązku zwrotu wypłat z zysku, w przypadku gdy spółka dokonała takiej wypłaty, zamiast przeznaczyć ją na uzupełnienie wartości wkładu, pod warunkiem, że działał w dobrej wierze.

Obniżenie wysokości sumy komandytowej nie ma skutku prawnego wobec wierzycieli, których wierzytelności powstały przed chwilą wpisania obniżenia sumy komandytowej do rejestru (art. 113 k.s.h.).

Osoba przystępująca do działającej spółki komandytowej w charakterze komandytariusza ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki powstałe przed datą jej przystąpienia.

Kodeks spółek handlowych odstąpił od zasady stałego kręgu wspólników. Umowa spółki może w związku z tym przewidywać przyjęcie do spółki nowego komplementariusza, co może mieć miejsce przez zmianę statusu dotychczasowego komandytariusza lub przyjęcie do spółki nowego komplementariusza. Takie zmiany w składzie wspólników wymagają zawsze zgody wszystkich dotychczasowych wspólników.

Zmiana składu wspólników może również nastąpić w wyniku zbycia ogółu praw i obowiązków przez dotychczasowego wspólnika spółki i przeniesienia ich na inną osobę, jeżeli umowa spółki dopuszcza taką możliwość (art. 10 k.s.h.) albo na skutek przystąpienia do spółki spadkobiercy wspólnika.

W przypadku zawarcia umowy spółki komandytowej z przedsiębiorcą prowadzącym przedsiębiorstwo we własnym imieniu i na własny rachunek, komandytariusz odpowiada także za zobowiązania powstałe przy prowadzeniu tego przedsiębiorstwa, a istniejące w chwili wpisu spółki do rejestru (art. 116 k.s.h.).

Co do zasady spółka komandytowa jest reprezentowana przez komplementariuszy, którzy na mocy umowy spółki albo prawomocnego orzeczenia sądu nie zostali pozbawieni prawa reprezentacji. Komandytariusz może reprezentować spółkę jako pełnomocnik. Nie ma również przeszkód, aby komplementariuszowi udzielona została prokura.

Czynność prawna dokonana przez komandytariusza bez ujawnienia swego pełnomocnictwa powoduje jego nieograniczoną odpowiedzialność za skutki tej czynnosci wobec osób trzecich. Podobnie jest w przypadku działania komandytariusza bez umocowania (pełnomocnictwa) lub przy przekroczeniu jego zakresu.

Stosunki wewnętrzne spółki

Stosunki wewnętrzne regulują wzajemne relacje między wspólnikami spółki, ich prawa i obowiązki w spółce oraz stosunki między wspólnikami a spółką.

Sprawy spółki prowadzą komplementariusze, przy czym umowa spółki może powierzyć prowadzenie spraw spółki tylko niektórym z nich albo też niektórzy wspólnicy spółki mogą być pozbawieni prowadzenia spraw spółki wyrokiem sądu. Do stosunków między komplementariuszami związanych z reprezentacją i prowadzeniem spraw spółki stosuje się przepisy o spółce jawnej. W sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest zgoda komandytariusza, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

Jeżeli wynika to z umowy spółki, komandytariuszowi może być powierzone prowadzenie spraw spółki i jej reprezentacja. W takim przypadku do komandytariusza, podobnie jak do komplementariusza, będą miały zastosowanie przepisy o zakazie działalności konkurencyjnej dotyczące wspólników spółki jawnej (art. 56 i 57 k.s.h.).

Jeżeli jednak komandytariusz uprawniony do prowadzenia spraw spółki, zbędzie ogół swoich praw i obowiązków spółce, prawo do prowadzenia spraw spółki wygaśnie, ma ono bowiem charakter osobisty. Komandytariusz ma prawo żądać odpisu sprawozdania finansowego za rok obrotowy w celu sprawdzenia jego rzetelności oraz przeglądać księgi i dokumenty spółki (art. 120 § 1 k.s.h.). Z przyjętej normy wynika, że sw trakcie roku obrotowego działania kontrolne wspólnika (komandytariusza) są ograniczone. Zgodnie bowiem z art. 120 § 2 wspólnik będzie miał prawo wglądu w dokumenty i księgi spółki oraz wglądu w sprawozdanie finansowe, jeżeli na jego wniosek sąd rejestrowy wyda takie zarządzenie.

Komandytariusz uczestniczy w zysku spółki proporcjonalnie do jego wkładu rzeczywiście wniesionego do spółki, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (w stosunku do komplementariuszy zasada podziału zysku jest taka sama). Zysk przypadający na komandytariusza jest przeznaczony w pierwszej kolejności na uzupełnienie jego wkładu rzeczywiście wniesionego do wartości umówionej. Uczestnictwo komandytariusza w stracie ogranicza się do wartości umówionego wkładu.

Śmierć komandytariusza nie stanowi przyczyny rozwiązania spółki. W takim przypadku prawa komandytariusza w spółce wykonywane są przez jednego ze spadkobierców. Czynności, które dokonane zostały przez pozostałych wspólników przed wskazaniem reprezentanta wiążą spadkobierców. Podział udziału zmarłego komandytariusza w majątku spółki może być dokonany wyłącznie za zgodą pozostałych wspólników.

Spółka komandytowo-akcyjna

Zawiązanie spółki

Spółka komandytowo-akcyjna jest drugim nowym typem spółki osobowej wprowadzonym do polskich stosunków gospodarczych przez kodeks spółek handlowych. Ma ona umożliwić przedsiębiorcom krajowym prowadzącym działalność gospodarczą w spółkach o charakterze rodzinnym pozyskanie kapitału bez narażenia się na wrogie przejęcie.

Spółka komandytowo-akcyjna jest spółką o mieszanym charakterze osobowo-kapitałowym na co wyraźnie wskazuje art. 126 k.s.h. Do spółki tej mają w pierwszej kolejności zastosowanie przepisy działu IV, tytułu II kodeksu spółek handlowych regulujące zasady tworzenia i działania spółki komandytowo-akcyjnej. W sprawach dotyczących stosunku prawnego komplementariuszy, zarówno między sobą, jak i wobec wszystkich akcjonariuszy oraz wobec osób trzecich, a także wkładów tych wspólników, z wyłączeniem wkładu na kapitał zakładowy, stosuje się przepisy dotyczące spółki komandytowej. W pozostałych sprawach, odpowiednie zastosowanie mają przepisy dotyczące spółki akcyjnej, w szczególności przepisy dotyczące kapitału zakładowego, wkładów akcjonariuszy, akcji, rady nadzorczej i walnego zgromadzenia.

Spółka komandytowo-akcyjna stanowi swoistą odmianę spółki komandytowej, w której jedną grupę tworzą komplementariusze jako wspólnicy reprezentujący spółkę oraz prowadzący jej sprawy, drugą - akcjonariusze, którzy są dla spółki inwestorami (dostarczycielami kapitału).

Spółka komandytowo-akcyjna ma strukturę organizacyjną spółki akcyjnej, na którą składa się:

- zarząd, którego rolę spełniają komplementariusze działający jak wspólnicy spółki jawnej,

- rada nadzorcza, która staje się organem obligatoryjnym, jeżeli liczba akcjonariuszy przekracza dwadzieścia pięć osób,

- walne zgromadzenie, składające się ze wspólników spółki będących akcjonariuszami. Istotne elementy wyróżniające tę spółkę to:

- możliwość łączenia pozycji komplementariusza i akcjonariusza w spółce,

- obowiązek wyrażenia pod rygorem nieważności zgody na treść uchwał walnego zgromadzenia określonych przepisami ustawy lub statutu przez wszystkich komplementariuszy lub większości z nich,

- prawo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu komplementariuszy nie będących akcjonariuszami,

- brak możliwości odwołania albo zawieszenia w czynnościach komplementariusza, który de facto jest członkiem zarządu w spółce.

Do zawarcia umowy spółki komandytowo-akcyjnej wymagane jest sporządzenie statutu w formie aktu notarialnego. Osoby podpisujące statut są założycielami spółki. Statut powinien być podpisany co najmniej przez wszystkich komplementariuszy.

Ustawa wymaga, aby kapitał zakładowy spółki wynosił minimum 50 000 zł, to jest tyle, ile ustawodawca wymaga dla zawiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Spółka komandytowo-akcyjna prowadzi działalność pod firmą. Zasady budowy firmy oraz zasady odpowiedzialności akcjonariusza, którego nazwisko lub firmę umieszczono w firmie spółki są odpowiednikiem przepisów o spółce komandytowej.

Akcjonariusz spółki jest zobowiązany wyłącznie do świadczeń określonych w statucie. Statut spółki komandytowo-akcyjnej, zgodnie z art. 130 k.s.h., powinien zawierać:

- firmę i siedzibę spółki,

- przedmiot działalności spółki,

- czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

- oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego komplementariusza oraz ich wartość,

- wysokość kapitału zakładowego, sposób jego zebrania, wartość nominalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem, czy akcje są imienne, czy na okaziciela,

- liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnienia, jeżeli mają być wprowadzone akcje różnych rodzajów,

- nazwiska i imiona (nazwy) komplementariuszy albo firmy oraz ich siedziby, adresy albo adresy do doręczeń,

- organizację walnego zgromadzenia i rady nadzorczej, jeżeli ustawa lub statut przewidują ustanowienie rady nadzorczej.

Komplementariusz może wnieść wkład do spółki na kapitał zakładowy lub na inne fundusze. Wniesienie przez komplementariusza wkładu na kapitał zakładowy nie wyłącza jego nieograniczonej odpowiedzialności za zobowiązania spółki.

Do wkładu komplementariusza do spółki stosuje się przepisy o spółce jawnej, jednakże, jeżeli wkład byłby wnoszony na kapitał zakładowy, to musi on spełniać wymagania określone w art. 14 k.s.h. (nie mogą być wkładem prawa niezbywalne lub praca albo świadczenie usług).

Jak wynika z art. 132, komplementariusz może być równocześnie akcjonariuszem spółki.

Wkłady komplementariuszy i akcjonariuszy tworzą kapitały własne spółki komandytowo-akcyjnej.

Zgłoszenia spółki do sądu rejestrowego może dokonać każdy wspólnik będący komplementariuszem. Wymagania dotyczące treści zgłoszenia zawiera art. 133 § 1. Obejmują one:

- firmę, siedzibę i adres spółki,

- przedmiot działalności spółki,

- wysokość kapitału zakładowego, liczbę i wartość nominalną akcji,

- liczbę akcji uprzywilejowanych i rodzaj uprzywilejowania, jeżeli statut je przewiduje,

- wzmiankę, jaka część kapitału zakładowego została wpłacona przed zarejestrowaniem,

- nazwiska i imiona albo firmy komplementariuszy oraz okoliczności dotyczące ograniczenia ich zdolności do czynności prawnych, jeżeli takie istnieją,

- nazwiska i imiona osób uprawnionych do reprezentowania spółki i sposób reprezentacji w przypadku, jeżeli komplementariusze powierzyli tylko niektórym spośród siebie prowadzenie spraw spółki, zaznaczenie tej okoliczności,

- jeżeli przy zawiązaniu spółki akcjonariusze wnoszą wkłady niepieniężne - zaznaczenie tej okoliczności,

- czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.

Zmiana danych objętych treścią wpisu podlega zgłoszeniu do sądu rejestrowego.

Wpis ma charakter konstytutywny. Spółka komandytowo-akcyjna powstaje z chwilą wpisu do rejestru. Osoby, które działały w jej imieniu przed wpisem do rejestru, odpowiadają solidarnie.

Stosunek do osób trzecich

Osobowy charakter spółki komandytowo-akcyjnej przesądza, że za jej zobowiązania odpowiedzialność ponosi spółka oraz komplementariusze, jako wspólnicy uprawnieni do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji. W zakresie odpowiedzialności komplementariuszy za zobowiązania spółki kodeks wprowadza modyfikacje w stosunku do przepisów o spółce komandytowej.

Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki, co wynika z faktu, iż nie jest on ani uprawniony, ani zobowiązany do prowadzenia jej spraw.

Odpowiedzialność akcjonariusza ma charakter ekonomiczny i zamyka się wartością wniesionego do spółki wkładu na pokrycie kapitału zakładowego.

Spółkę reprezentują komplementariusze, których z mocy statutu lub prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa reprezentowania spółki (art. 137 k.s.h.). Późniejsze pozbawienie komplementariusza prawa reprezentowania spółki stanowi zmianę statutu i wymaga zgody wszystkich pozostałych komplementariuszy, przy czym pozbawienie komplementariusza prawa reprezentacji wbrew jego woli może nastąpić wyłącznie z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądu. Sprzeciw w tej sprawie powinien być zgłoszony do protokołu walnego zgromadzenia albo na piśmie, z podpisem notarialnie poświadczonym, nie później niż w ciągu miesiąca od dnia powzięcia uchwały przez walne zgromadzenie. Pozbawienie komplementariusza prawa reprezentacji wbrew jego sprzeciwowi, zwalnia tego wspólnika od odpowiedzialności osobistej za zobowiązania powstałe od chwili dokonania odpowiedniego wpisu w rejestrze. Ustawa nie definiuje ważnych powodów. Wydaje się, że można do nich zaliczyć np. brak odpowiednich kwalifikacji po stronie wspólnika lub prowadzenie działalności konkurencyjnej.

Podobnie jak w spółce komandytowej, statut może dopuszczać przyjęcie do spółki nowego komplementariusza. W takim przypadku do spółki może przystąpić nowy wspólnik lub status taki może uzyskać dotychczasowy akcjonariusz spółki. Zmiany w składzie wspólników wymagają zgody wszystkich pozostałych komplementariuszy. Oświadczenie nowego komplementariusza o przystąpieniu do spółki, zgoda na brzmienie statutu oraz oznaczenie wartości jego wkładów wymaga formy aktu notarialnego. Nowy komplementariusz odpowiada również za zobowiązania spółki istniejące w chwili wpisania go do rejestru.

Zgodnie z art. 10 k.s.h., brak jest przeszkód do przeniesienia całości praw i obowiązków w spółce przez komplementariusza na inną osobę, jeżeli statut spółki na to zezwala. Umowa przenosząca prawa i obowiązki występującego wspólnika na inną osobę powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Oświadczenie, o którym mowa w art. 136 § 2 k.s.h., nie jest wymagane.

Zasady reprezentacji spółki przez akcjonariusza uregulowane są tak jak zasady reprezentacji spółki komandytowej przez komandytariusza (art. 138 k.s.h.).

Stosunki wewnętrzne spółki

Stosunki wewnętrzne spółki komandytowo-akcyjnej dotyczą zasad prowadzenia spraw spółki przez komplementariuszy, zakresu swobody komplementariuszy w prowadzeniu spraw spółki, kompetencji i zasad działania rady nadzorczej, kompetencji i zasad działania walnego zgromadzenia.

Każdy komplementariusz ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. Statut spółki może stanowić, że prowadzenie spraw spółki powierza się jednemu albo kilku komplementariuszom. Zmiana statutu pozbawiająca prawa prowadzenia spraw spółki lub przyznająca takie prawo komplementariuszowi dotychczas go pozbawionemu, wymaga zgody wszystkich pozostałych komplementariuszy (art. 140 k.s.h.). Komplementariuszowi nie przysługuje prawo do prowadzenia spraw spółki, przekazanych do kompetencji walnego zgromadzenia albo rady nadzorczej przez przepisy kodeksu lub statutu (art. 141).

Prowadzenie spraw spółki obejmuje:

- sprawy zwykłego zarządu, do których prowadzenia nie jest wymagana uprzednia uchwała wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji,

- sprawy zwykłego zarządu, wymagające uprzedniej uchwały komplementariuszy uprawnionych do prowadzenia spraw spółki,

- sprawy przekraczające zwykły zarząd, ale nie zastrzeżone przez kodeks lub statut do kompetencji walnego zgromadzenia, których podjęcie wymaga zgody wszystkich komplementariuszy, nawet wyłączonych od prowadzenia spraw spółki (patrz odpowiednio przepisy o spółce komandytowej dotyczące jej stosunków wewnętrznych),

- sprawy zastrzeżone przez kodeks lub statut do kompetencji walnego zgromadzenia, nie wymagające zgody komplementariuszy,

- sprawy zastrzeżone do kompetencji walnego zgromadzenia, wymagające zgody wszystkich komplementariuszy,

- sprawy zastrzeżone do kompetencji walnego zgromadzenia, wymagające zgody większości komplementariuszy.

Pamietając, że do walnego zgromadzenia mają zastosowanie przepisy o spółce akcyjnej, niefortunne wydaje się sformułowanie ustawodawcy: „komplementariuszowi nie przysługuje prawo do prowadzenia spraw spółki przekazanych do kompetencji walnego zgromadzenia albo rady nadzorczej”. Prowadzenie sprawy wiąże się z wykonaniem przez uprawnionego czynności faktycznych i prawnych. Walne zgromadzenie, na mocy przepisów kodeksu spółek handlowych oraz statutu spółki, ma kompetencje do podjęcia decyzji w zakresie określonych spraw oraz określenia warunków jej wykonania. Wykonawcą decyzji na mocy uchwały walnego zgromadzenia w każdym wypadku są wspólnicy uprawnieni do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji, stosownie do art. 140, w przeciwnym razie w zakresie spraw przypisanych do kompetencji walnego zgromadzenia w kodeksie i statucie spółki stawałoby się ono zarówno organem stanowiącym, jak i wykonawczym, co pozostaje w kolizji z ogólnymi zasadami stosowania prawa.

Do komplementariuszy prowadzących sprawy spółki mają zastosowanie art. 483-490 k.s.h. dotyczące odpowiedzialności cywilnoprawnej członków zarządu. Powództwo w imieniu spółki o odszkodowanie może wytoczyć rada nadzorcza.

W spółce komandytowo-akcyjnej można ustanowić radę nadzorczą. Jeżeli liczba akcjonariuszy przekracza 25 osób, ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe (art. 142). Rada nadzorcza jest powoływana i odwoływana przez walne zgromadzenie. Do rady nadzorczej spółki komandytowo-akcyjnej stosuje się przepisy o spółce akcyjnej, z wyjątkami określonymi przez ustawę.

Komplementariusz i jego pracownik nie mogą być członkami rady nadzorczej. Komplementarusz będący równocześnie akcjonariuszem spółki nie może wykonywać prawa głosu z przysługujących mu akcji przy podejmowaniu uchwał związanych z wyborem i odwołaniem członków rady nadzorczej, nie może również brać udziału w takich głosowaniach jako pełnomocnik pozostałych akcjonariuszy. Postanowienia te nie dotyczą komplementariusza pozbawionego prawa prowadzenia spraw spółki lub jej reprezentowania (art. 142 § 4 i 5).

Zważywszy, że komplementariusze spełniają w spółce rolę zarządu, rozwiązanie takie jest oczywiste.

Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Przysługuje więc jej prawo wglądu w dokumenty spółki, prawo żądania informacji i wyjaśnień, prawo wejścia i zapoznania się z przedsiębiorstwem spółki. Kodeks nie wymienia jako szczególnej kompetencji rady nadzorczej w spółce komandytowo-akcyjnej, prawa oceny sprawozdania finansowego za rok obrotowy spółki oraz wyrażania opinii w kwestii podziału zysku albo pokrycia straty spółki. Nie oznacza to jednak, aby rada takiej oceny nie mogła wydać. Badanie sprawozdania finansowego stosownie do przepisów ustawy o rachunkowości dokonywane jest przez biegłych rewidentów, tak więc ocena dokonywana przez radę nadzorczą ma w tym przypadku drugorzędne znaczenie, tym bardziej że zakres przedmiotowy badania sprawozdania finansowego przez biegłych rewidentów i radę nadzorczą pokrywa się.

Do rady nadzorczej spółki komandytowo-akcyjnej nie stosuje się art. 383 k.s.h., przyznającego radzie nadzorczej kompetencję do zawieszania w czynnościach poszczególnych członków zarządu bądź całego zarządu, co ze względu na charakter więzi między spółką a komplementariuszem jest zrozumiałe (wspólnik spółki). Pozbawienie bowiem wspólnika prawa reprezentacji może nastąpić wyłącznie na warunkach określonych w art. 137 k.s.h., tj. na mocy statutu albo prawomocnego orzeczenia sądu, a pozbawienie prawa prowadzenia spraw spółki tylko wtedy, gdy statut tak stanowi (art. 140 k.s.h.). Rada nadzorcza może jednak delegować swoich członków do czasowego wykonywania czynności komplementariuszy w przypadku, gdy żaden z komplementariuszy uprawnionych do prowadzenia spraw spółki i do jej reprezentowania nie może sprawować swoich czynności. Sytuacja taka może być związana z chorobą wspólnika lub innymi zdarzeniami losowymi. Powinna ona jednak mieć charakter przejściowy. Dłuższe utrzymywanie się tego stanu będzie wymagało zwołania walnego zgromadzenia, w celu zmiany statutu lub w celu zwolnienia z zakazu reprezentacji i prowadzenia spraw spółki wyłączonego komplementariusza, bądź w celu zmiany pozycji w spółce akcjonariusza i przyjęcia roli komplementariusza spółki.

Kodeks nie rozwiązuje problemu nadzoru nad spółką w czasie, kiedy w spółce nie działa rada nadzorcza (spółka nie spełnia kryteriów ustawowych). Wydaje się uzasadnione przyjęcie, że w tym okresie, zgodnie z art. 120 k.s.h., prawo kontroli ksiąg i dokumentów będzie przysługiwało komplementariuszom.

W spółce komandytowo-akcyjnej, w której nie ustanowiono rady nadzorczej, komplementariuszom reprezentującym spółkę oraz prowadzącym jej sprawy wynagrodzenie ustala pełnomocnik powołany uchwałą walnego zgromadzenia. Pełnomocnik ma również prawo wystąpienia w imieniu spółki z powództwem przeciwko komplementariuszom, jeżeli wystąpią okoliczności, o których mowa w art. 483-490 k.s.h.

W spółce komandytowo-akcyjnej działa walne zgromadzenie. Do jego wyłącznej kompetencji należą sprawy wymienione enumeratywnie w art. 146 k.s.h. Katalog spraw stanowiących wyłączne kompetencje walnego zgromadzenia może zostać poszerzony postanowieniami statutu.

Pozycja walnego zgromadzenia w spółce komandytowo-akcyjnej ma charakter szczególny. Wynika to z faktu, że niektóre uchwały walnego zgromadzenia wymagają, pod rygorem nieważności, zgody wszystkich lub większości komplementariuszy (art. 146 § 2 i 3 k.s.h.).

Zasady działania walnego zgromadzenia regulują przepisy o spółce akcyjnej w zakresie, w jakim nie zostały odmiennie uregulowane dla spółki komandytowo-akcyjnej.

Walne zgromadzenie może być zwyczajne albo nadzwyczajne. Co do zasady, wymaga ono zwołania, przy czym w tym przypadku kompetencja ta przysługuje komplementariuszom prowadzącym sprawy spółki (zarząd), radzie nadzorczej albo akcjonariuszom reprezentującym nie mniej niż 10% kapitału zakładowego, chyba że statut spółki zawiera względniejsze postanowienia. W zależności od rodzaju emitowanych akcji (imienne lub na okaziciela) zwołanie walnego zgromadzenia następuje przez ogłoszenie zamieszczone w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym”, co najmniej na trzy tygodnie przed terminem walnego zgromadzenia albo listem poleconym wysłanym w tym samym terminie, lub pocztą kurierską.

Walne zgromadzenie będzie się mogło odbyć bez uprzedniego zwołania, jeżeli 100% kapitału będzie reprezentowane i wszyscy zgromadzeni wyrażą zgodę na odbycie walnego zgromadzenia i porządek obrad.

Prawo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu ma akcjonariusz oraz komplementariusz (każdy, nie tylko uprawniony do prowadzenia spraw spółki) bez względu na to, czy jest, czy nie jest akcjonariuszem spółki.

Akcje objęte przez osobę nie będącą komplementariuszem dają prawo do jednego głosu na walnym zgromadzeniu, chyba że statut stanowi inaczej (możliwe uprzywilejowanie do dwóch głosów). Nie można całkowicie pozbawić akcjonariusza prawa głosu (art. 145 § 3 k.s.h.). W kontekście zakazu całkowitego pozbawienia akcjonariusza prawa głosu z akcji, niemożliwe jest ustanowienie w spółce komandytowo-akcyjnej akcji niemych, w związku z przyznaniem akcjom uprzywilejowania w zakresie dywidendy (art. 353 § 3).

Każda akcja objęta lub nabyta przez komplementariusza daje prawo do jednego głosu, w związku z czym nabycie przez komandytariusza akcji uprzywilejowanych co do głosu pozwoli mu wykonywać z takich akcji tylko jeden głos.

Wymagania kodeksowe związane z ważnością uchwał walnego zgromadzenia (zgoda komplementariuszy), sugerują potrzebę poświęcenia głosowaniom na walnym zgromadzeniu więcej uwagi.

Jeżeli statut nie wprowadza ostrzejszych postanowień, uchwały walnego zgromadzenia podejmowane są bezwzględną większością głosów oddanych. W przypadkach określonych w kodeksie do podjęcia uchwały wymagana jest kwalifikowana większość głosów. W stosunku do uchwał, które nie wymagają zgody komplementariuszy, walne zgromadzenie spółki komandytowo-akcyjnej będzie głosowało analogicznie jak w spółce akcyjnej. Prawo udziału w walnym zgromadzeniu nie daje w tym przypadku komplementariuszom prawa uczestnictwa w głosowaniach.

Uchwały wymagające zgody komplementariuszy muszą spełniać dwa kryteria: muszą zapaść większością przewidzianą przepisami kodeksu (lub statutu, jeżeli będą ostrzejsze) oraz wymagają zgody wszystkich lub większości komplementariuszy (połowa plus jeden). Należy zwrócić uwagę na możliwość wprowadzenia przez statut wymagania quorum dla ważności uchwał walnego zgromadzenia.

Ze względu na zróżnicowany charakter uczestnictwa w spółce komplementariuszy i akcjonariuszy, ustawa określa zasady podziału zysku (art. 147 § 1 k.s.h.). Komplementariusz oraz akcjonariusz uczestniczy w zysku spółki proporcjonalnie do wkładów wniesionych do spółki, chyba że statut stanowi inaczej.

Przytoczona norma ma charakter względnie obowiązujący. Możliwe jest w związku z tym odmienne uregulowanie tego zagadnienia w statucie spółki. Podobnie § 2 art. 147 pozwala na odmienną regulację prawem wewnętrznym spółki zasad wypłaty zysku przypadającego na komplementariusza reprezentującego spółkę i prowadzącego jej sprawy. Komplementariuszowi pobierającemu wynagrodzenie z tytułu prowadzenia spraw spółki nie przysługuje udział w zysku spółki w części odpowiadającej wkładowi jego pracy do spółki. W stosunku do tej kategorii wspólników kodeks zastosował formułę, którą można określić jako „zaliczkową wypłatę zysku”.

Rozwiązanie i likwidacja spółki

Rozwiązanie spółki powodują:

- przyczyny przewidziane w statucie spółki,

- uchwała walnego zgromadzenia o rozwiązaniu spółki,

- ogłoszenie upadłości spółki,

- śmierć, ogłoszenie upadłości lub wystąpienie jedynego komplementariusza, chyba że statut stanowi inaczej,

- inne przyczyny przewidziane prawem.

Upadłość akcjonariusza nie stanowi przyczyny rozwiązania spółki (art. 148 § 2 k.s.h.). Jeżeli statut tak stanowi, komplementariusz może wypowiedzieć umowę spółki i wystąpić z niej. Prawo takie nie przysługuje akcjonariuszowi. Wychodzi on ze spółki przez zbycie akcji.

Do rozwiązania i likwidacji spółki komandytowo-akcyjnej stosuje się przepisy dotyczące likwidacji spółki akcyjnej. Likwidatorami są komplementariusze uprawnieni do prowadzenia spraw spółki, chyba że statut lub uchwała walnego zgromadzenia, podjęta za zgodą wszystkich komplementariuszy, stanowi inaczej.

6. Spółki kapitałowe

Wprowadzenie

Spółki kapitałowe stanowią rozwiniętą formę organizacyjną spółki, charakteryzującą się odrębną od swych założycieli (wspólników) organizacją, posiadającą status osoby prawnej. Spółka kapitałowa pozwala na łączenie kapitałów wielu osób, bez konieczności ich osobistego zaangażowania w prowadzenie spraw spółki i jej reprezentację.

Ryzyko prowadzenia przez wspólników działalności gospodarczej w spółkach kapitałowych zostaje zminimalizowane. Ogranicza się bowiem ono po stronie inwestorów (wspólników) do wartości zaangażowanego kapitału na objęcie tytułów uczestnictwa w spółce.

Wspólnik, nie będąc uprawnionym ani zobowiązanym do prowadzenia spraw spółki nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Odrębna od wspólników osobowość prawna spółki sprawia, że działa ona na rynku we własnym imieniu i na własny rachunek. Zaciągane przez spółkę zobowiązania nie mogą być w związku z tym przenoszone na wspólników.

Zgodnie z art. 33 k.c., osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (art. 37 § 1 k.c.). Spółki kapitałowe uzyskują osobowość prawną z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego - Rejestru przedsiębiorców (art. 12 k.s.h.).

Osoba prawna działa przez swoje organy, w sposób przewidziany w kodeksie i opartym na nim statucie. Kompetencje organów spółek są wyraźnie rozgraniczone przez prawo. Działania podjęte przez organ nieuprawniony (nie posiadający określonej kompetencji) są nieważne i rodzą odpowiedzialność odszkodowawczą osób, które działając jako organ osoby prawnej dokonały tej czynności, albo będąc jej organem przekroczyły zakres umocowania (art. 39 k.c.). Organami spółek kapitałowych są:

- zarząd, będący organem wykonawczym spółki; prowadzi on sprawy spółki i reprezentuje ją na zewnątrz,

- rada nadzorcza, która jest organem nadzoru w spółce; do jej obowiązków należy czuwanie nad realizacją przez organ wykonawczy celów spółki określonych w statucie (w umowie spółki oraz uchwałach wspólników) i nadzorowanie legalności działania spółki,

- komisja rewizyjna, będąca organem kontroli, w zasadzie o jedynym ustawowym uprawnieniu do oceny sprawozdania finansowego za rok obrotowy spółki z możliwością poszerzenia tego uprawnienia o kompetencje z zakresu nadzoru,

- walne zgromadzenie (zgromadzenie wspólników), będące organem o kompetencjach stanowiących, identyfikujące uprawnienia władcze wspólników do spółki, ale też posiadające uprawnienia związane z zarządem majątkiem spółki i jej funkcjonowaniem jako organizacji.

Kodeks spółek handlowych w art. 18, określił wymagania, jakie spełniać muszą osoby powoływane do organów spółki. Zgodnie z § 1 art. 18, członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej albo likwidatorem może być tylko osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Norma ta ma charakter bezwzględnie obowiązujący. Nie może być również powołana do tych organów osoba, która została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa określone w przepisach rozdziałów XXXIII-XXXVII kodeksu karnego, tj. przestępstwa przeciwko ochronie informacji, przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów, przestępstwa przeciwko mieniu, przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi. Zakaz ten dotyczy również osób, które popełniły przestępstwa określone w art. 585, 587, 590 i art. 591 k.s.h., tj. działania na szkodę spółki przy jej tworzeniu i działaniu, podawaniu nieprawdziwych informacji, przez wystawianie fałszywych dokumentów, posługiwanie się fałszywym dokumentem lub cudzymi akcjami.

Zakaz wynikający z karalności ma charakter przejściowy, wygasa z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, nie wcześniej jednak niż po upływie trzech lat od dnia zakończenia okresu odbywania kary. Może być również uchylony przez sąd, który wydał wyrok na wniosek złożony przez skazanego w terminie trzech miesięcy od uprawomocnienia się wyroku.

Kodeks spółek handlowych rozróżnia dwa typy spółek kapitałowych: spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółkę akcyjną. Konstrukcja spółki akcyjnej posłużyła do sformułowania w prawie osobowości prawnej jednostek organizacyjnych prowadzących działalność gospodarczą, której zasady tworzenia i działania wynikają z ogólnych powszechnie obowiązujących norm prawa. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jako typ prawny spółki pojawiła się znacznie później.

Podstawową różnicę między spółką z ograniczoną odpowiedzialnością a spółką akcyjną stanowi możliwość pozyskania kapitału przez tę ostatnią w trybie publicznym.

Jak wcześniej wspomniano, spółka jest przede wszystkim umową. Fakt, że prawo handlowe odnoszące się do zawodowych stosunków wymiany między osobami prawa cywilnego stanowi część prawa prywatnego sprawia, że do umowy spółki mają zastosowanie normy prawa cywilnego, w szczególności przepisy ogólne tego prawa. Stosunek spółki jest stosunkiem zobowiązaniowym, kontraktowym, stąd też do spółek znajduje zastosowanie norma art. 353[1] k.c., pozwalająca na swobodę kształtowania treści umowy przez strony, jeżeli nie jest to sprzeczne z ustawą, charakterem stosunku prawnego i zasadami współżycia społecznego.

W przypadku spółek kapitałowych, ze wzgledu na ochronę interesów osób trzecich i bezpieczeństwo obrotu gospodarczego, swoboda ta podlega znacznemu ograniczeniu, co ma miejsce w szczególności w przypadku spółki akcyjnej.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością zawiera w swojej konstrukcji wiele cech spółki osobowej. Dla jej powstania istotne są również cechy osobiste wspólników (aczkolwiek decydujące znaczenie ma kapitał). Krąg wspólników jest zawsze spółce znany ze względu na imienny charakter udziału (spółka zawsze wie, kto jest jej wspólnikiem). Założyciele spółki są jej wspólnikami.

Spółka akcyjna jest klasycznym rozwiązaniem służącym do łączenia kapitałów. Cechy osobiste wspólników nie mają dla tej spółki większego znaczenia. Są oni (wspólnicy) często dla spółki anonimowi, jeżeli spółka emituje akcje na okaziciela. Do zawiązania spółki akcyjnej może dojść etapami. Założyciele spółki bowiem nie muszą być jej wspólnikami, a jeżeli są, nie muszą objąć wszystkich akcji. Do zawarcia spółki dochodzi dopiero wtedy, kiedy wszystkie akcje w jej kapitale zakładowym określonym w statucie zostaną objęte (tj. wtedy, kiedy złożone zostaną oświadczenia woli o przystąpieniu do spółki, wyrażeniu zgody na brzmienie statutu, objęciu określonej liczby akcji oraz złożone zostanie zobowiązanie do ich pokrycia w terminach określonych przez spółkę).

Przepisy ogólne dla obu typów spółek kapitałowych zawarte są w dziale III, tytułu I kodeksu spółek handlowych.

Zasady naczelne obrotu gospodarczego (handlowego) związane z tempem obrotu i szybkością podejmowania decyzji gospodarczych zadecydowały o wprowadzeniu do przepisów ogólnych dotyczących spółek kapitałowych instytucji spółki kapitałowej w organizacji. Powołanie instytucji „spółki w organizacji” służy skróceniu okresu związanego z fazą organizacyjną spółki, który to okres w poprzednim stanie prawnym utrudniał podejmowanie przez spółkę czynności prawnych związanych z jej organizacją.

Spółka w organizacji powstaje w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z chwilą zawarcia umowy spółki (sporządzenia umowy w formie aktu notarialnego i podpisania jej przez wszystkich wspólników - art. 161 § 1 k.s.h.) oraz z chwilą objęcia wszystkich akcji w kapitale spółki w przypadku spółki akcyjnej (art. 310 § 1 k.s.h.).

Spółka w organizacji ma podmiotowość prawną, może we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, w tym własność nieruchomości, pozywać i być pozywana (art. 11 § 1). W sprawach nie uregulowanych odrębnie, do spółki w organizacji stosuje się przepisy dotyczące właściwego typu spółki. Z chwilą wpisu do rejestru spółka w organizacji staje się właściwą spółką, nabywa osobowość prawną oraz staje się podmiotem praw i obowiązków spółki w organizacji.

Względy bezpieczeństwa obrotu gospodarczego oraz zasada jawności i przejrzystości działania przedsiębiorców wymagają informowania rynku o stanie prawnym przedsiębiorcy, dlatego też spółka w organizacji działa z dodatkowym oznaczeniem firmy „spółka w organizacji” (podobnie jak w przypadku likwidacji spółki). Za zobowiązania spółki w organizacji odpowiada spółka i osoby, które działały w jej mieniu. Wspólnik albo akcjonariusz spółki w organizacji odpowiada solidarnie ze spółką za jej zobowiązania do wartości nie wniesionego wkładu, określonego w umowie albo w statucie spółki.

Konstrukcja prawna spółki w organizacji wyraźnie nawiązuje do konstrukcji spółki osobowej prawa handlowego - spółki komandytowej.

Ustawa jednolicie reguluje przedmiot wkładu na pokrycie kapitału spółki akcyjnej i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 14 § 1). Przedmiotem wkładu do spółki kapitałowej nie może być prawo niezbywalne lub świadczenie pracy lub usług. Z definicji tej a contrario wynika, że wkładem do spółki kapitałowej mogą być wyłącznie rzeczy oraz prawa zbywalne (majątkowe). Zagadnienie wkładów omówione zostało szerzej przy spółce jawnej. Wniesienie przez wspólnika wkładu niepieniężnego posiadającego wady rodzi po jego stronie obowiązek wyrównania spółce różnicy między wartością tego wkładu, przyjętą w umowie albo w statucie, a wartością zbywczą tego wkładu. Umowa albo statut może w tym przypadku przyznawać spółce inne uprawnienia (np. naliczenie kary).

Kodeks spółek handlowych, odmiennie niż kodeks handlowy, nie wprowadza obowiązku terminu do wyrównania wartości wkładu. W tej sytuacji roszczenie spółki o wyrównanie wartości wkładu przedawnia się na zasadach ogólnych.

Zasady bezpieczeństwa obrotu i ochrony wierzycieli spółki zadecydowały o wprowadzeniu do przepisów o spółkach handlowych wielu norm mających zapobiegać nieuczciwej działalności przedsiębiorców. Ustawa przewiduje, że wierzytelności wspólnika z tytułu udzielonej spółce pożyczki są uważane za jego wkład do spółki, jeżeli w ciągu dwóch lat od dnia zawarcia umowy pożyczki spółka ogłosi upadłość. Te same argumenty zakazują wspólnikowi potrącania swoich wierzytelności wobec spółki z wierzytelnościami spółki względem wspólnika z tytułu należnej wpłaty na kapitał.

Oddzielenie w spółkach kapitałowych kapitału od zarządzania spółką sprawia, że kapitał inwestycyjny zarządzany jest przez najemny zarząd, którego interesy nie zawsze muszą być zbieżne z oczekiwaniami wspólników. Może to prowadzić do naruszenia interesów spółki i wspólników, może również naruszać interesy wierzycieli w związku z uszczupleniem masy majątkowej spółki. Z tych względów zawarcie przez członka organu spółki, prokurenta i likwidatora ze spółką kapitałową umowy kredytu, pożyczki, poręczenia albo innej podobnej umowy wymaga zgody zgromadzenia wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 15 k.s.h.).

Konstytutywny charakter wpisu do rejestru sprawia, że dopiero z tą chwilą dochodzi do powstania spółki kapitałowej określonego typu i uzyskania przez nią osobowości prawnej. Chwila wpisu decyduje w tym przypadku o powstaniu tytułów uczestnictwa w spółce inkorporujących prawa o charakterze majątkowym i niemajątkowym przysługujące wspólnikom spółki. W związku z tym rozporządzenie udziałem albo akcją dokonane przed wpisem spółki kapitałowej do rejestru albo przed zarejestrowaniem podwyższenia kapitału zakładowego jest nieważne. Do chwili rejestracji bowiem nie ma spółki kapitałowej, nie ma więc również tytułów uczestnictwa w tej spółce.

Spółka może być zgłoszona do rejestru dopiero po spełnieniu określonych prawem wymagań, a mianowicie:

- zgromadzeniu wymaganego prawem kapitału zakładowego,

- zawarciu umowy spółki (w zależności od typu spółki będzie to inny moment),

- powołaniu organów spółki.

Sąd rejestrowy może odmówić wpisania spółki do rejestru. Może się również zdarzyć, że spółka nie zostanie zgłoszona do sądu rejestrowego w ustawowym terminie 6 miesięcy, co spowoduje, że umowa spółki wygaśnie.

Względy bezpieczeństwa i pewności obrotu gospodarczego, zadecydowały o wprowadzeniu do kodeksu spółek handlowych normy art. 17 regulującej ważność czynności prawnych dokonanych przez spółkę.

Kodeks rozróżnia czynności dotknięte bezwzględną nieważnością oraz czynności, które są ważne i skuteczne względem spółki i osób trzecich, chociaż zostały dokonane z naruszeniem prawa.

Wadą bezwzględnej nieważności dotknięte są czynności spółki, do dokonania których ustawa wymaga uchwały właściwego organu spółki; dokonane bez spełnienia tego wymagania są nieważne. Nieważność ma charakter „nieważności zawieszonej”. Wyrażenie przez uprawniony organ spółki zgody w ciągu dwóch miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez spółkę usuwa ten brak z datą wsteczną, tj. od chwili dokonania czynności.

Czynności spółki, do dokonania których na mocy prawa wewnętrznego spółki (umowy lub statutu) wymagana jest uchwała uprawnionego organu są ważne, mogą natomiast powodować odpowiedzialność odszkodowawczą względem spółki.

W stanie prawnym obowiązującym do 31 grudnia 2000 r. wątpliwości praktyki i doktryny budziło, w jakich przypadkach i jakie dokumenty wystawiane przez spółkę powinny być podpisane przez wszystkich członków zarządu, a kiedy tylko przez niektórych z nich na zasadach reprezentacji. Wątpliwości te rozstrzyga art. 19 k.s.h., stanowiąc, że złożenie podpisów przez wszystkich członków zarządu pod dokumentem wystawionym przez spółkę jest wymagane tylko w przypadku, gdy ustawa tak stanowi.

Kodeks statuuje utrwaloną w prawie europejskim zasadę jednakowego traktowania wspólników albo akcjonariuszy w takich samych okolicznościach (art. 20). Jest to widoczne przy terminach wypłaty zysku i głosowaniach w grupach uprawnionych.

Względy bezpieczeństwa i pewności obrotu gospodarczego zadecydowały również o ograniczeniu uprawnień sądu rejestrowego do rozwiązania wpisanej do rejestru spółki kapitałowej. Orzeczenie o rozwiązaniu spółki może nastąpić tylko w przypadku wystąpienia okoliczności enumeratywnie wymienionych w ustawie (art. 21 k.s.h.), po uprzednim wezwaniu przez sąd do usunięcia braków, nie później niż w ciągu pięciu lat od wpisu spółki do rejestru. Orzeczenie o rozwiązaniu spółki zapada po przeprowadzeniu rozprawy. Czynności prawne dokonane przez spółkę wpisaną do rejestru do daty jej rozwiązania są ważne.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Powstanie spółki

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może być utworzona przez jedną albo więcej osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 151 § 1 k.s.h.). Ustawa zakazuje wyłącznie jednoosobowego zawiązania spółki z o.o. przez inną jednoosobową spółkę z o.o.

Umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wymaga formy aktu notarialnego i powinna określać:

- firmę i siedzibę spółki,

- przedmiot działalności spółki,

- wysokość kapitału zakładowego,

- czy wspólnik może mieć więcej niż jeden udział, liczbę i wartość nominalną udziałów objętych przez poszczególnych wspólników,

- czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony (art. 157 k.s.h.).

Jeżeli wspólnikowi mają być przyznane szczególne korzyści lub jeżeli na wspólników mają być nałożone, oprócz wniesienia wkładów na pokrycie udziałów, inne obowiązki wobec spółki, wymaga to określenia w umowie spółki pod rygorem nieważności (art. 159 k.s.h.).

Z chwilą zawarcia umowy spółki powstaje spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji. Spółka w organizacji jest reprezentowana przez zarząd albo pełnomocnika powołanego jednomyślną uchwałą wspólników. Odpowiedzialność osób działających za spółkę w organizacji wygasa z chwilą zatwierdzenia ich czynności przez zgromadzenie wspólników. Jeżeli spółka ma jednego wspólnika, to w fazie organizacyjnej spółki przysługuje mu wyłącznie prawo zgłoszenia spółki do rejestru (art. 161 i 162 k.s.h.).

Do powstania spółki z o.o. niezbędne jest:

- zawarcie umowy spółki,

- wniesienie przez wspólników wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego, jeżeli udziały obejmowane są za cenę wyższą od wartości nominalnej, wymaga się również wniesienia całej nadwyżki ponad wartość nominalną, - powołanie zarządu,

- ustanowienie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, jeżeli wymaga tego ustawa lub umowa spółki,

- wpisanie spółki do rejestru.

Zgłoszenia spółki do rejestru dokonuje zarząd. Wniosek o wpis podpisują wszyscy członkowie zarządu. Drobne uchybienia, które nie naruszają interesu spółki ani interesu publicznego nie stanowią przeszkody do dokonania wpisu (art. 164 k.s.h.). Zgłoszenie spółki do rejestru, oprócz danych objętych treścią umowy, powinno zawierać: adres spółki, nazwiska i imiona członków jej organów, informację dotyczącą pokrycia kapitału wkładem niepieniężnym, pismo przeznaczone dla ogłoszeń spółki, jeżeli umowa to przewiduje.

Kodeks spółek handlowych w przypadku spółek kapitałowych mających tylko jednego wspólnika (bez względu na to, czy doszło do jednoosobowego zawiązania spółki, czy też wszystkie udziały zostały skupione w ręku jednej osoby) wymaga ujawnienia danych tego wspólnika w rejestrze sądowym z podaniem nazwiska i imienia (firmy, siedziby) i adresu oraz zaznaczenia, że osoba ta jest jedynym wspólnikiem.

Do zgłoszenia zarząd dołącza umowę spółki, dowód ustanowienia członków zarządu, jeżeli nie wynika to z aktu notarialnego zawierającego umowę spółki, poświadczone notarialnie wzory podpisów członków zarządu, chyba że są przez zarząd składane przed sądem, oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wkłady na pokrycie kapitału zakładowego zostały przez wszystkich wspólników wniesione w całości.

Jednocześnie ze zgłoszeniem, zarząd składa podpisaną przez wszystkich członków zarządu listę wspólników, z podaniem nazwiska i imienia (firmy) oraz liczby i wartości nominalnej udziałów każdego z nich. Zmiany danych objętych treścią wpisu podlegają zgłoszeniu do sądu rejestrowego. Obowiązek ten spoczywa na zarządzie (art. 167 k.s.h.).

Jeżeli spółka nie zostanie zgłoszona do rejestru albo sąd odmówi jej rejestracji, osoby działające za spółkę w organizacji zwrócą niezwłocznie wniesione wkłady i pokryją zobowiązania spółki. Jeżeli jest to niemożliwe, przeprowadza się likwidację spółki. Do likwidacji spółki w organizacji stosuje się odpowiednio przepisy o likwidacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Spółka w organizacji ulega rozwiązaniu z dniem zatwierdzenia przez zgromadzenie wspólników sprawozdania likwidacyjnego (art. 170 k.s.h.).

Wpis spółki do Rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym, powoduje nabycie przez spółkę osobowości prawnej i zobowiązuje zarząd spółki do dopełnienia obowiązków wynikających z ustawy. Dotyczą one złożenia w terminie dwóch tygodni po zarejestrowaniu spółki we właściwym urzędzie skarbowym, poświadczonego przez zarząd odpisu umowy spółki, ze wskazaniem sądu rejestrowego oraz wskazaniem daty i numeru rejestracji.

Jeżeli po rejestracji spółki zostaną stwierdzone braki, sąd z urzędu albo na wniosek osób mających interes prawny wzywa spółkę do ich usunięcia. Jeżeli spółka nie zastosuje się do wezwania, sąd może nałożyć grzywny (art. 172 k.s.h.).

W przypadku spółek mających jedynego wspólnika (art. 173 k.s.h.) albo gdy wszystkie udziały przysługują jedynemu wspólnikowi i spółce, ustawa wymaga, aby oświadczenia woli takiego wspólnika składane były spółce w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym, chyba że ustawa stanowi inaczej. Jeżeli taki wspólnik jest zarazem jedynym członkiem zarządu, czynność prawna między nim a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego. Notariusz, który sporządza akt, obowiązany jest przesłać sądowi rejestrowemu wypis z aktu notarialnego. Norma ta jest szczególnie istotna ze względu na art. 73 § 2 k.c. dotyczący skutków niezachowania formy czynności prawnej (czynność jest nieważna, chyba że zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej).

W spółce, która ma jednego wspólnika, jedyny wspólnik wykonuje wszystkie uprawnienia zgromadzenia wspólników.

Kapitał zakładowy

Kapitał zakładowy dla funkcjonowania spółek kapitałowych ma znaczenie podstawowe. Jest on miernikiem zdolności spółki do spłaty swoich zobowiązań, wskazuje na skalę działalności spółki, jej pozycję na rynku. Kapitał zakładowy pozwala ocenić stopień ryzyka, z jakim spółka prowadzi swoją działalność. Kapitał zakładowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością dzieli się na udziały o równej albo nierównej wysokości.

Jeżeli wspólnik może mieć więcej niż jeden udział, to wówczas wszystkie udziały w kapitale spółki są równe i niepodzielne.

Możliwość posiadania w spółce udziałów o nierównej wysokości jest odzwierciedleniem organizacji masy majątkowej charakterystycznej dla spółek osobowych, w których wspólnicy mają, co do zasady, po jednym udziale, przy czym ich wartość jest najczęściej zróżnicowana.

Kapitał zakładowy spółki z o.o. powinien wynosić co najmniej 50 000 zł. Wartość nominalna udziału (wartość wynikająca z podzielenia kapitału przez liczbę udziałów przy udziałach o równej wartości albo udział o najniższej wartości przy nierównych udziałach) nie może być niższa niż 500 zł (art. 154 k.s.h.). Udziały nie mogą być obejmowane poniżej wartości nominalnej (nie dawałyby bowiem wówczas pełnego pokrycia kapitału). Jeżeli udział jest obejmowany po cenie wyższej od wartości nominalnej, nadwyżkę przelewa się do kapitału zapasowego.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie musi tworzyć z mocy ustawy kapitału zapasowego. Kapitał zapasowy lub inne kapitały rezerwowe tworzone z zysku albo wpłat nadwyżki nad wartością nominalną udziału lub sprzedaży uprawnień mogą być tworzone, jeżeli tak stanowi umowa spółki.

W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością cały kapitał zakładowy na dzień rejestracji spółki albo rejestracji podwyższenia kapitału musi być pokryty.

Jeżeli wspólnik wnosi do spółki wkład niepieniężny (aport) na pokrycie swojego udziału w spółce, to umowa spółki musi szczegółowo określać przedmiot wkładu, osobę wspólnika wnoszącego aport oraz liczbę i wartość nominalną objętych w zamian udziałów. W przypadku spółki z o.o. ustawa nie wymaga poddania wyceny udziałów opinii biegłego rewidenta, jak ma to miejsce w spółce akcyjnej (art. 312 k.s.h.). Wspólnicy spółki mogą dokonać oszacowania wartości wkładu niepieniężnego sami. Należy jednak zwrócić uwagę, że oszacowanie wkładu niepieniężnego ponad jego wartość zbywczą na dzień rejestracji spółki lub podwyższenia kapitału rodzi obowiązek wyrównania spółce powstałej z tego tytułu szkody (art. 175 k.s.h.).

Określając wartość kapitału w umowie spółki wspólnicy mogą postanowić o możliwości jego podwyższenia do określonej w umowie wysokości (maksymalnej wysokości) oraz ustalić terminy, w jakich podwyższenie zostanie dokonane. W takim przypadku podwyższenie kapitału do wartości określonej w umowie spółki nie będzie stanowiło zmiany umowy. O każdym podwyższeniu zarząd zawiadomi sąd rejestrowy (art. 257 k.s.h.).

Z kapitału zakładowego spółki nie można wypłacać wynagrodzenia za usługi świadczone przy powstaniu spółki, jak również zaliczyć wartości tych usług na poczet wkładu wspólnika. Wynagrodzenie za tego rodzaju usługi wypłacane jest w ciężar kosztów spółki.

Zmiana wysokości kapitału zakładowego jest, poza wyjątkiem określonym w art. 257 k.s.h., zmianą umowy spółki, wymaga więc dla swej skuteczności uchwały wspólników i wpisu do rejestru. Wszystkie uchwały związane ze zmianą umowy spółki wymagają formy aktu notarialnego (art. 255 k.s.h.). Zmianę umowy zgłasza zarząd do sądu rejestrowego.

Podwyższenie kapitału następuje poprzez podwyższenie wartości nominalnej udziałów istniejących albo ustanowienie nowych udziałów.

W zależności od uchwalonej techniki podwyższenia kapitału (podwyższenie wartości nominalnej udziału lub wydanie nowych udziałów) jest ono adresowane wyłącznie do dotychczasowych wspólników albo może się wiązać z przystąpieniem do spółki innych osób.

Wspólnicy spółki mają pierwszeństwo objęcia nowych udziałów w podwyższonym kapitale spółki w stosunku do swoich dotychczasowych udziałów, chyba że umowa spółki albo uchwała o podwyższeniu kapitału stanowi inaczej. Prawo pierwszeństwa należy wykonać w terminie miesiąca od dnia wezwania do jego wykonania przez spółkę. Wezwania przesyłane są wszystkim wspólnikom równocześnie.

Wydanie przez spółkę nowych udziałów wymaga ich objęcia przez dotychczasowych lub nowych wspólników. Objęcie następuje przez złożenie oświadczenia w formie aktu notarialnego. Oświadczenie nowego wspólnika powinno zawierać przystąpienie do spółki oraz objęcie udziałów o określonej wartości nominalnej (art. 258 § 2 i art. 259 k.s.h.).

Podwyższenie kapitału zakładowego spółki może nastąpić z jej kapitałów własnych (art. 260 k.s.h.). Jeżeli wiąże się ono z wydaniem nowych udziałów, nowe udziały przysługują wspólnikom w stosunku do ich dotychczasowych udziałów i nie wymagają objęcia (podobnie przy podwyższeniu wartości nominalnej dotychczasowych udziałów). Oświadczenia o objęciu udziałów nie składa również spółka w przypadku nabycia udziałów własnych (art. 200 k.s.h.).

Kapitał spółki może podlegać zmianom wynikającym z konieczności jego obniżenia. Obniżenie kapitału może być wynikiem złej sytuacji ekonomicznej spółki i poniesieniem przez nią straty bilansowej. Potrzeba obniżenia kapitału może wynikać ze strategii spółki związanej ze sposobem zamknięcia jej działalności albo wyłączeniem wspólnika ze spółki.

Obniżenie kapitału może naruszać interesy wierzycieli spółki. Z tego powodu obniżenie kapitału wymaga spełnienia warunków określonych w art. 263 i art. 264 § 1 k.s.h. Uchwała o obniżeniu kapitału musi wskazywać wysokość, o jaką kapitał ma być obniżony i sposób obniżenia. Zarząd spółki zobowiązany jest ogłosić o obniżeniu kapitału i wezwać wierzycieli spółki do zgłoszenia sprzeciwu w terminie trzech miesięcy od daty ogłoszenia, jeżeli nie godzą się na obniżenie. Wierzyciele, którzy w tym terminie zgłosili sprzeciw, powinni być przez spółkę zaspokojeni albo zabezpieczeni. Wierzycieli, którzy nie zgłosili sprzeciwu, uważa się za akceptujących obniżenie.

Spółka może odstąpić od powiadomienia rynku o planowanym obniżeniu kapitału, jeżeli pomimo obniżenia kapitału zakładowego nie zwraca się wspólnikom wpłat dokonanych na kapitał zakładowy, a jednocześnie z obniżeniem kapitału zakładowego następuje jego podwyższenie co najmniej do pierwotnej wysokości (art. 264 § 2 k.s.h.). Sytuacja taka może mieć miejsce w przypadku zaistnienia straty w spółce. Zarząd zgłasza obniżenie kapitału do sądu rejestrowego. Do zgłoszenia należy dołączyć uchwałę o obniżeniu kapitału, dowody wezwania wszystkich wierzycieli, oświadczenia wszystkich członków zarządu stwierdzające, że wierzyciele, którzy zgłosili się w wymaganym terminie zostali zaspokojeni lub zabezpieczeni. Nie dotyczy to jednak obniżenia kapitału na warunkach określonych w art. 264 § 2 k.s.h.

W przypadku dokonywania przez spółkę obniżenia kapitału zakładowego przez umorzenie udziałów własnych, uchwałę zgromadzenia wspólników zastępuje uchwała zarządu spółki, który w tym przypadku dokonuje wszelkich czynności związanych z obniżeniem kapitału (por. art. 255 § 2 w związku z art. 199 § 5 i art. 265 § 4 k.s.h).

Prawa i obowiązki wspólników

Jeżeli ustawa lub umowa spółki nie stanowi inaczej, wspólnicy mają równe prawa i obowiązki w spółce. Równe, to jest takie same , wynikające z faktu bycia wspólnikiem spółki, i proporcjonalne do liczby posiadanych udziałów.

Przynależność do spółki stanowiącej ze swej istoty korporację (organizację o celach gospodarczych)daje wspólnikom, członkom tej korporacji, określone uprawnienia o charakterze osobistym (nie majątkowym) oraz pakiet praw majątkowych. Do uprawnień osobistych należy zaliczyć przede wszystkim prawo głosu przypadające na każdy udział wspólnika, prawo zwoływania zgromadzeń wspólników, prawo zamieszczania w porządku posiedzenia zgromadzenia wspólników określonych spraw, prawo zaskarżania uchwał zgromadzenia wspólników, powoływania składu organów, prawo uczestnictwa w zgromadzeniu wspólników i inne wyraźnie wskazane przez ustawodawcę.

Wspólnikom spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przysługuje ponadto prawo kontroli działalności spółki, chyba że zostanie im ono odjęte. Prawo głosu jest prawem władzy. Oddając głos, wspólnik realizuje swoje uprawnienia właścicielskie w spółce.

Realizacja uprawnień o charakterze niemajątkowym następuje najczęściej na zgromadzeniach wspólników. W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością możliwe jest również podejmowanie decyzji przez wspólników przez głosowania pisemne. Oddanie głosu następuje w sposób określony ustawą i prawem wewnętrznym spółki. Realizacja niektórych uprawnień niemajątkowych wymaga formy pisemnej, np. zaskarżenie uchwały zgromadzenia wspólników, powołanie organów spółki.

Umowa spółki może przewidywać udziały o szczególnych uprawnieniach, które powinny być określone w umowie spółki.

Uprzywilejowanie może dotyczyć:

- prawa głosu (nie więcej niż trzy na jeden udział),

- prawa do dywidendy,

- sposobu uczestnictwa w podziale majątku spółki w przypadku jej likwidacji.

Uprzywilejowanie co do liczby głosów dotyczy wyłącznie udziałów o równej wartości nominalnej. Jeżeli spółka wydała udziały o różnej wartości nominalnej, na zgromadzeniu wspólników na każde 100 złotych udziału przypada jeden głos.

Uprzywilejowanie dotyczące dywidendy nie może być wyższe niż określone w art. 196 k.s.h., to jest nie więcej niż o połowę dywidendy przysługującej udziałom nieuprzywilejowanym. Uprzywilejowanie co do dywidendy może się wiązać z prawem do poboru dywidendy za lata, w których spółka dywidendy nie wypłacała. Uprzywilejowanie takie może być przyznane na nie więcej niż pięć lat.

Przyznanie udziałom szczególnych uprawnień umowa spółki może uzależnić od spełnienia przez wspólnika dodatkowych świadczeń na rzecz spółki, upływu terminu lub ziszczenia się warunku. Jeżeli umowa spółki zobowiązuje wspólnika do powtarzających się świadczeń na rzecz spółki, zakres i rodzaj takich świadczeń musi być wyraźnie oznaczony. Za dodatkowe świadczenia wspólnikowi wypłacane jest wynagrodzenie według cen albo stawek przyjętych w obrocie. Spółka wypłaca wynagrodzenie bez względu na to, czy osiągnęła zysk (art. 176 k.s.h.). Obrót udziałem, do którego przypisany jest obowiązek powtarzających się świadczeń, jego częścią lub ułamkową częścią udziału oraz jego obciążenie (np. zastawem) wymaga zgody spółki, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (dopuszcza swobodny obrót). Zgoda spółki jest w tym przypadku uzasadniona jej interesem i zabezpieczeniem świadczenia przez nowego wspólnika tego samego i w takim samym zakresie.

Podstawowym prawem majątkowym wspólnika w spółce jest jego prawo do udziału w zysku, jaki wynika z rocznego sprawozdania finansowego i został przeznaczony do podziału uchwałą zgromadzenia wspólników (art. 191 § 1 k.s.h.). O wysokości zysku przeznaczonego do podziału decydują wspólnicy uchwałą. Do podziału może być w związku z tym przeznaczony cały zysk lub tylko jego cześć. Jeżeli umowa spółki przewiduje tworzenie kapitału zapasowego i innych kapitałów rezerwowych z zysku i określa część zysku, jaka na tworzenie tych kapitałów zostanie co roku przeznaczona, to zgromadzenie wspólników jest postanowieniami umowy związane i zysk do podziału pozostanie po odprowadzeniu odpisów na utworzone przez spółkę kapitały. W przypadku braku ustawowego i umownego obowiązku tworzenia takich kapitałów, zgromadzenie wspólników ma swobodę rozporządzenia zyskiem.

Umowa spółki może przewidywać inne zasady podziału zysku, może również zawierać uprawnienie do wypłaty przez spółkę zaliczki na poczet dywidendy na zasadach w niej określonych. Jeżeli umowa spółki nie zawiera w tym względzie żadnych postanowień, zysk dzieli się w stosunku do udziałów.

Ustawodawca wprowadził w zakresie podziału zysku zasady wiążące wszystkie spółki, bez względu na postanowienia umowne. Dotyczą one: maksymalnej dywidendy, jaka może być wypłacona wspólnikom spółki, maksymalnej wysokości dywidendy uprzywilejowanej i okresu, za jaki może być wypłacona, wysokości i warunków wypłaty zaliczki na poczet dywidendy oraz dnia dywidendy, tj. dnia, na który spółka określa krąg wspólników uprawnionych do wypłaty dywidendy (art. 192-197 k.s.h.).

Maksymalna dywidenda (art. 192 k.s.h.) - kwoty przeznaczone do podziału między wspólników nie mogą przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o kwoty przekazane na kapitały (fundusze) rezerwowe w poprzednich latach i pomniejszonego o poniesioną stratę oraz kwoty przekazane na fundusze rezerwowe utworzone zgodnie z ustawą lub umową spółki, które nie mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy.

Dywidenda uprzywilejowana (art. 196 i 197 k.s.h.). Jest to dywidenda, która przewyższa nie więcej niż o połowę dywidendę przysługującą udziałom nieuprzywilejowanym albo prawo do poboru dywidendy za lata, w których spółka dywidendy nie wypłacała. Dywidenda jest płatna z zysku w następnych latach, nie więcej jednak niż za pięć lat.

Udziały uprzywilejowane w zakresie dywidendy nie korzystają z pierwszeństwa zaspokojenia przed pozostałymi udziałami, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

Zaliczka na poczet dywidendy. Umowa spółki może upoważnić zarząd do wypłaty wspólnikom zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy (art. 194 i 195 k.s.h.) za ostatni rok obrotowy, jeżeli spółka posiada środki wystarczające na wypłatę. Zaliczka może być wypłacona, jeżeli sprawozdanie spółki za ostatni rok obrotowy wykazuje zysk. Zaliczka stanowić może najwyżej połowę zysku osiągniętego od końca ostatniego roku obrotowego, powiększonego o niewypłacone zyski z poprzednich lat obrotowych oraz pomniejszonego o straty z lat poprzednich i kwoty obowiązkowych kapitałów rezerwowych utworzonych zgodnie z ustawą lub umową spółki. Zaliczka na poczet dywidendy nie uwzględnia uprzywilejowania.

Środki przeznaczone na wypłatę zaliczkowej dywidendy wiążą się jednak z zyskiem za rok bieżący, tj. ten, w którym dokonywana jest wypłata (zaliczka stanowić może najwyżej połowę zysku osiągniętego od końca ostatniego roku obrotowego). Wypłata powinna być dokonana przed podziałem zysku na zwyczajnym zgromadzeniu wspólników, które musi się odbyć do końca czerwca, ponieważ z tą datą bez względu na zawarte upoważnienie, kompetencja ta wraca do zgromadzenia wspólników.

Przyjęta przez ustawodawcę konstrukcja zaliczkowej wypłaty dywidendy nie uwzględnia zróżnicowania gospodarczego branż, a ściślej sezonowości cykli produkcji, zysk w zależności od branży i jej sezonowości pojawia się w różnych okresach roku, w niektórych nigdy nie występuje w pierwszym kwartale roku, a nawet w pierwszej połowie roku. Niemniej jednak przyjęte rozwiązanie pozwala na swobodniejsze dysponowane środkami finansowymi spółki i uwzględnia potrzebę rozłożenia wypływu środków finansowych ze spółki.

Dzień dywidendy. Uprawnionymi do wypłaty dywidendy za dany rok obrotowy są wspólnicy, którym udziały przysługiwały w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku. Na mocy postanowień umowy spółki zgromadzenie wspólników spółki może określić inny dzień, według którego ustala się listę wspólników uprawnionych do dywidendy za dany rok obrotowy (dzień dywidendy). W takim przypadku dzień dywidendy (art. 193 k.s.h.) wyznacza się w ciągu dwóch miesięcy od dnia powzięcia uchwały o podziale zysku.

Jeżeli spółka dokona nieuzasadnionej wypłaty dywidendy, wspólnik, który ją otrzymał, zobowiązany jest do zwrotu. Członkowie zarządu odpowiedzialni za nieuprawnioną wypłatę ponoszą odpowiedzialność solidarną ze wspólnikiem. Jeżeli nie można uzyskać zwrotu od osób odpowiedzialnych, szkodę w majątku spółki pokrywają pozostali wspólnicy.

Podstawowym obowiązkiem wspólnika spółki kapitałowej jest pełne i prawidłowe pokrycie swoich udziałów w spółce. Szkoda z tytułu nieprawidłowego pokrycia udziałów może wystąpić najczęściej w przypadku pokrycia udziału wkładem niepieniężnym (aportem). Wyceny aportu w spółce z o.o. dokonują sami wspólnicy, może więc się zdarzyć, że wartość takiego wkładu zostanie zawyżona w stosunku do jego wartości zbywczej na dzień zawarcia umowy. Wspólnik, który wniósł taki wkład oraz członkowie zarządu, którzy mając tego świadomość zgłosili spółkę do rejestru, obowiązani są solidarnie wyrównać spółce brakującą wartość.

Wkłady wniesione na pokrycie kapitału spółki nie mogą być zwracane wspólnikom w czasie trwania spółki ani w całości, ani w części. Nie można również pobierać od nich odsetek. W określonych sytuacjach ustawa przewiduje jednak możliwość dokonania takiej wypłaty. Wiąże się ona z umorzeniem udziału. Umorzenie udziału i zasady tego umorzenia muszą być w każdym wypadku przewidziane w umowie spółki.

Umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może zobowiązywać wspólników do dopłat w granicach liczbowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziału (art. 177 k.s.h.). Dopłata jest szczególnym rodzajem pożyczki udzielanej spółce przez wspólnika, w stosunku do której wspólnik nie może sobie naliczyć odsetek od udostępnionej spółce kwoty. Dopłata nie zwiększa udziałów wspólnika, ale wpływa na kapitał zapasowy spółki. Może ona służyć na pokrycie straty, ale nie ma przeszkód, żeby była przeznaczona na inne potrzeby spółki, np. inwestycyjne. Umowa spółki musi oznaczyć wysokość dopłaty, np. 1/2 wartości nominalnej udziału, trzykrotność wartości nominalnej.

Dopłaty powinny być nakładane i uiszczane równomiernie do udziałów wspólników. Wysokość i terminy dopłat określa uchwała wspólników. Uchwała rodzi zobowiązanie po stronie wspólników do jej wniesienia w określonym w uchwale wspólników terminie i wysokości. Spółce przysługuje roszczenie z tytułu dopłaty względem wspólnika. Nieuiszczenie w terminie i w określonej w uchwale wspólników wysokości dopłaty rodzi po stronie wspólnika obowiązek zapłaty odsetek ustawowych. Spółka może także żądać naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Dopłaty mogą być pobierane wielokrotnie. Zwrot dopłat może być dokonany, jeżeli nie są one potrzebne na pokrycie straty bilansowej. O zamierzonym zwrocie spółka musi ogłosić na trzy miesiące przed zwrotem. Zwrotu dopłat spółka dokonuje równomiernie wszystkim wspólnikom. Zwróconych dopłat nie uwzględnia się przy żądaniu nowych, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 179 k.s.h.).

W spółkach kapitałowych, inaczej niż w spółkach osobowych, skład wspólników nie jest tak istotny dla spółki. Obrót tytułami uczestnictwa na ogół jest swobodny i nie podlega żadnym ograniczeniom. Wspólnik może wyjść ze spółki w każdym czasie przez wyzbycie się udziałów. W spółkach akcyjnych obrót akcjami jest zjawiskiem codziennym. Nabywając i zbywając następnie tytuły uczestnictwa wspólnicy (akcjonariusze) spółki wykorzystują wzrost ich wartości i uzyskują efekt zaangażowania kapitału w „interes”, jakim jest spółka.

Osobowy charakter spółki z o.o. powoduje, że znacznie częściej niż w spółkach akcyjnych, umowa spółki z o.o. wymaga zgody na zbycie udziału. Udział jest imienną formą uczestnictwa w spółce, stąd spółka zawsze wie, kto jest jej wspólnikiem. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, zgodę na zbycie udziałów wyraża zarząd spółki.

Zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz jego zastawienie wymaga formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (art. 180 k.s.h.). Jeżeli każdy wspólnik może mieć tylko jeden udział, umowa spółki może dopuścić zbycie części udziału. W wyniku podziału nie mogą powstać udziały o wartości niższej niż 500 zł.

Umowa spółki może zarówno wymagać zgody na dokonanie obrotu udziałami, jak i ten obrót ograniczać (np. przez zakaz obrotu w określonym czasie). Zgody udziela zarząd spółki na piśmie, jeżeli umowa spółki nie wskazała innego organu uprawnionego do jej wyrażenia. W przypadku odmowy zgody na zbycie udziału wspólnik może się zwrócić do sądu rejestrowego, który udzieli zgody, jeżeli po stronie wspólnika istnieją ważne powody. Spółka ma prawo wskazania w tych okolicznościach nabywcy. Jeżeli strony nie mogą uzgodnić warunków sprzedaży, cenę nabycia i termin zapłaty ustala sąd na wniosek wspólnika lub spółki. Sąd może, w miarę potrzeb, korzystać z opinii biegłego. Jeżeli osoba wskazana przez spółkę nie uiści w terminie ceny, wspólnik może rozporządzić swobodnie swoim udziałem.

Argumenty związane z kontrolowaniem składu wspólników w spółkach o osobowym charakterze sprawiły, że w przypadku egzekucji wszczętej przeciwko wspólnikowi spółki, jeżeli w drodze egzekucji ma nastąpić sprzedaż udziału, którego zbycie umowa spółki ogranicza lub uzależnia od jej zgody, spółka ma prawo wskazać osobę, która nabędzie udział za cenę, jaką określi sąd rejestrowy. Wycena udziału zostanie dokonana przez biegłego, jeżeli spółka wystąpi z takim wnioskiem w ciągu dwóch tygodni od dnia zawiadomienia jej przez sąd rejestrowy. Jeżeli spółka wniosku nie złoży, a osoba wskazana przez spółkę nie wpłaci komornikowi ustalonej przez sąd ceny, udział zostanie sprzedany w trybie przewidzianym w przepisach egzekucyjnych (art. 185 § 3 k.s.h.).

Zarząd spółki prowadzi księgę udziałów (art. 188 k.s.h.), do której wpisani są wszyscy jej wspólnicy z ujawnieniem ich imienia i nazwiska, firmy (nazwy), adresu, liczby posiadanych udziałów, ich wartości nominalnej, praw i obowiązków do tych udziałów przypisanych. Jeżeli umowa spółki dopuszcza wykonywanie praw głosu przez użytkowników i zastawników, a umowy zastawu lub użytkowania akcji zawierające takie uprawnienie zostały zawarte, prawa te powinny być ujawnione w księdze udziałów.

Wspólnik ma obowiązek powiadomienia spółki o zbyciu, oddaniu w użytkowanie i zastawieniu udziału. Zawiadomienia może dokonać zarówno zbywca, jak i nabywca udziałów. Wspólnikiem względem spółki jest osoba wpisana do księgi udziałów i tylko ona może wykonywać wynikające z udziału prawa. Zmiany zachodzące w składzie wspólników zarząd spółki jest zobowiązany zgłaszać sądowi rejestrowemu. Nowa lista wspólników z wymienieniem liczby i wartości nominalnej udziałów każdego z nich oraz wzmianką o ustanowieniu zastawu lub użytkowania powinna być podpisana przez wszystkich członków zarządu.

Każdy wspólnik ma prawo przeglądać księgę udziałów.

Przystąpienie do spółki spadkobierców wspólnika (art. 183 k.s.h.), może zostać ograniczone albo wyłączone przez umowę spółki. Przepis ten wyraźnie nawiązuje do osobowego charakteru spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, dla której, podobnie jak w spółkach osobowych, osoba wspólnika może mieć istotne znaczenie. Jeżeli umowa spółki z o.o. wprowadza takie ograniczenia, powinna określać warunki spłaty spadkobierców nie wstępujących do spółki, pod rygorem bezskuteczności ograniczenia lub wyłączenia.

Jeżeli zmarły wspólnik posiadał w spółce więcej niż jeden udział, umowa może wyłączyć lub ograniczyć podział udziałów między spadkobierców. Podobnie w przypadku, gdy zmarły wspólnik miał tylko jeden udział. Jeżeli podział udziału był dopuszczony, wskutek podziału nie mogą powstać udziały o wartości niższej niż 500 zł.

Osoby, które są współuprawnionymi z udziału lub udziałów, wykonują swoje prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela. Jeżeli nie wskażą takiego, spółka może składać oświadczenia wobec któregokolwiek z nich. Za świadczenia związane ze wspólnym udziałem lub udziałami współuprawnieni odpowiadają solidarnie wobec spółki.

Co do zasady w czasie trwania spółki nie wolno zwracać wspólnikom wniesionych wkładów ani w całości, ani w części, nie wolno także z majątku stanowiącego pokrycie kapitału spółki dokonywać na rzecz wspólników jakichkolwiek wypłat, jak również wypłacać wspólnikowi odsetek od wniesionych wkładów i przysługujących mu udziałów (art. 189 i 190 k.s.h.). Reguła ta może być zmieniona umową spółki przez instytucję umorzenia udziału.

Umorzenie udziału (art. 199 k.s.h.) polega na wygaśnięciu praw z udziału, co prowadzi do jego zniesienia przez wypłatę jego wartości wspólnikowi z zysku lub z kapitału zakładowego spółki albo przeniesienie wartości udziału z kapitału zakładowego na kapitał zapasowy bez dokonania wypłaty na rzecz wspólnika.

Umorzenie udziału z zysku spółki nie spowoduje zmiany kapitału zakładowego spółki, zmniejszy wyłącznie liczbę udziałów. W takim przypadku wartość nominalna pozostałych udziałów wzrośnie. Umorzenie zaś udziałów z kapitału zakładowego spowoduje przesunięcie wartości umorzonych udziałów do kapitału zapasowego spółki, co pozwoli na pokrycie straty albo wypłatę udziału wspólnikowi. Umorzenie udziałów może wynikać z bardzo różnych okoliczności faktycznych, niekoniecznie związanych ze złą sytuacją ekonomiczną spółki i potrzebą pokrycia straty. Przyczynę umorzenia może stanowić konieczność spłaty wyłączonego wspólnika, lub spadkobierców zmarłego wspólnika, zamykanie (ograniczanie) działalności spółki albo inne okoliczności.

Udział może być umorzony jedynie po wpisie spółki do rejestru i tylko w przypadku, gdy umowa spółki tak stanowi. Wpis do rejestru ma znaczenie konstytutywne (kreatywne), z chwilą wpisu powstaje spółka z o.o. i udziały, dlatego też dopiero po tej dacie może nastąpić umorzenie udziałów (wcześniej ich nie ma). Ustawa rozróżnia umorzenie dobrowolne, które następuje za zgodą wspólnika w drodze nabycia udziału przez spółkę oraz umorzenie przymusowe, które dokonuje się bez zgody wspólnika. Przesłanki i tryb umorzenia przymusowego musi określać umowa spółki.

Umorzenie udziału wymaga uchwały zgromadzenia wspólników. Jeżeli umorzenie następuje z kapitału zakładowego, stanowi zmianę umowy spółki, w takim przypadku uchwała wymaga formy aktu notarialnego. Uchwała o umorzeniu udziałów powinna wskazywać podstawę prawną umorzenia, wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzony udział, które nie może być niższe od wartości księgowej udziału. Jeżeli umorzenie ma charakter przymusowy, uchwała wymaga uzasadnienia.

Za zgodą wspólnika umorzenie udziału może nastąpić bez wynagrodzenia. Umowa spółki może stanowić ponadto, że udział ulega umorzeniu w razie ziszczenia się określonego zdarzenia bez powzięcia uchwały przez zgromadzenie wspólników. W takim przypadku mają zastosowanie przepisy o umorzeniu przymusowym. Ziszczenie się zdarzenia wymaga podjęcia niezwłocznie przez zarząd spółki uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego, chyba że umorzenie następuje z czystego zysku.

Jeżeli umorzenie dokonywane jest z kapitału zakładowego spółki, następuje ono z chwilą obniżenia kapitału (wpisu do rejestru o obniżeniu kapitału).

Kodeks spółek handlowych co do zasady włącza nabywanie przez spółkę udziałów własnych oraz przyjmowanie ich w zastaw. Zakaz ten dotyczy również spółek i spółdzielni zależnych, które nie mogą nabywać udziałów spółki dominującej. Wyjątek od tej zasady stanowi nabycie udziałów w drodze egzekucji na zaspokojenie roszczeń spółki, których nie można zaspokoić z innego majątku wspólnika oraz nabycie udziałów w celu ich umorzenia (art. 200 k.s.h.).

Spółka umieszcza nabyte udziały w bilansie spółki w pozycji „udziały własne do zbycia”. Jeżeli spółka nie zbędzie udziałów w ciągu roku od ich nabycia, powinna je umorzyć według przepisów dotyczących umorzenia kapitału zakładowego, chyba że utworzyła na ten cel specjalny fundusz rezerwowy.

Organy spółki

Pojęcie organu osoby prawnej

Osoba prawna działa przez swoje organy (art. 38 k.c.). Organami osoby prawnej są pojedyncze osoby lub zespoły ludzi, powołane do pełnienia funkcji w sposób wskazany przez ustawę i oparty na niej statut. Ustawa i statut określa równocześnie organizację organów osoby prawnej i ich kompetencje, a jeżeli jest ich kilka - również zasady współdziałania.

Osoby powołane w skład organu nie działają jako osoby fizyczne (Jan Kowalski), lecz występują jako jej organ (dyrektor, prezes, zarząd, rada nadzorcza). Ich działanie musi się w związku z tym mieścić w granicach przyznanych kompetencji i następować zgodnie z przewidzianym trybem.

Organ osoby prawnej jest częścią jej samej. Wykroczenie przez organ poza przyznane granice kompetencji powoduje nieważność czynności prawnej.

Argumenty związane z pewnością obrotu gospodarczego, zadecydowały w przypadku spółek handlowych o wprowadzeniu w stosunku do osób powoływanych do organów spółek prawa handlowego wymagań podmiotowych zawartych w art. 18 § 1 k.s.h., zgodnie z którymi członkiem organu spółki i jej likwidatorem może być tylko osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Kierując się tymi samymi argumentami, kodeks określa w art. 17 czynności prawne spółki dotknięte bezwzględną nieważnością.

Zarząd

Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę (art. 201 § 1 k.s.h.).

Prowadzenie spraw spółki, podobnie jak w spółkach osobowych, obejmuje zespół czynności z zakresu bieżącego zarządzania spółką, jak np. realizowanie bieżącej produkcji, organizacja przedsiębiorstwa spółki, prowadzenie jej księgowości, wykonywanie czynności pracodawcy, zawieranie umów związanych z codziennym funkcjonowaniem spółki, podpisanie faktur za dostawę prądu, wody itp. Czynności te zaliczane są do spraw zwykłego zarządu. Zarząd podejmuje również działania przekraczające zadania zwykłego zarządu: opracowuje wieloletnią strategię firmy, sporządza plany wieloletnie i roczne, przygotowuje procesy restrukturyzacji przedsiębiorstwa spółki, zawiera wieloletnie umowy, zbywa i nabywa mienie dla spółki. Niektóre z tych czynności, w szczególności w zakresie przekraczającym zwykły zarząd, wymagają dla swej ważności uprzedniej uchwały określonego ustawą lub umową spółki innego organu spółki.

Zarząd jest jedno- lub wieloosobowy. Liczbę członków zarządu określa umowa spółki. Członkiem zarządu może być wspólnik lub każda inna osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Ustawa nie stawia żadnych innych wymagań (w szczególności co do kwalifikacji). Należy jednak zauważyć, że w przypadku narażenia spółki na szkodę, odpowiedzialność członka zarządu będzie rozpatrywana z punktu widzenia jego zawodowego charakteru (zaostrzone kryteria) art. 293 § 2 k.s.h.

Członków zarządu powołuje i odwołuje zgromadzenie wspólników w drodze uchwały, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. W praktyce często spotykanym rozwiązaniem jest przyznanie tego prawa radzie nadzorczej.

Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, mandat członka zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu.

Umowa spółki może w tym przypadku wprowadzić inny okres, na który powoływany jest zarząd, nie ma również przeszkód, aby powołać zarząd na czas nieokreślony (brak wyraźnego zakazu przy dopuszczeniu uregulowania tej kwestii prawem wewnętrznym). W przypadku kadencji (okresu, na jaki następuje powołanie kolejnych zarządów lub poszczególnych członków zarządu) dłuższej niż rok, wygaśnięcie mandatu z mocy prawa następuje z dniem odbycia zwyczajnego zgromadzenia wspólników za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Możliwe jest w takim przypadku powiązanie wygaśnięcia mandatu z innym zdarzeniem.

Jeżeli umowa spółki przewiduje wspólną kadencję członków zarządu, mandaty wszystkich członów zarządu wygasną równocześnie, bez względu na faktyczny okres pełnienia funkcji. Artykuł 202 § 3 k.s.h. ustawy dopuszcza a contrario indywidualną kadencję każdego członka zarządu.

Mandat jest pełnomocnictwem udzielonym przez spółkę do sprawowania funkcji, jest uprawnieniem o charakterze osobistym nie podlegającym przeniesieniu na inną osobę. Mandat wygasa z chwilą odwołania ze składu zarządu, wskutek śmierci albo rezygnacji z funkcji.

Członek zarządu może być w każdej chwili odwołany uchwałą wspólników (art. 203 § 1 k.s.h.). Wynika z tego, że wspólnicy w każdym wypadku, bez względu na to, kogo umowa spółki uprawnia do powołania zarządu, mogą odwołać członka zarządu z pełnionej funkcji. Umowa spółki może zawierać inne postanowienia, w szczególności ograniczać prawo odwołania członka zarządu do ważnych powodów. Ustawa nie wyjaśnia, co rozumie przez „ważne powody”, powinny być one jednak wskazane w umowie spółki.

Odwołanie nie pozbawia członka zarządu roszczeń ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka zarządu. Stosunek powołania ma charakter samoistny i nie musi się wiązać z potrzebą łączenia członka zarządu ze spółką jakimkolwiek innym stosunkiem prawnym. Powołanie tworzy między spółką a osobą powołaną do sprawowania funkcji więź organizacyjną. Do stosunku powołania stosuje się przepisy o zleceniu (stąd mandat może być sprawowany nieodpłatnie). Zawarcie jakiejkolwiek innej umowy z członkiem zarządu wynikającej ze stosunku powołania nie oznacza więc, że stosunek taki wygasa automatycznie z chwilą odwołania. Wygaśnięcie mandatu może, ale nie musi, powodować zmianę albo wygaśniecie innych stosunków umownych wiążących członka zarządu ze spółką. Szczególne znaczenie mają w tym przypadku przepisy prawa pracy.

Odwołanie jest skuteczne z chwilą jego dokonania. Spółka zobowiązana jest zgłosić odwołanie do sądu rejestrowego. W literaturze prawa przeważa pogląd, że odwołanie jest skuteczne bez względu na to, czy doszło, czy nie do wiadomości zainteresowanego. Dla dalszych skutków związanych z odwołaniem wydaje się jednak istotne, aby stosownie do treści art. 61 k.c. oświadczenie woli spółki o odwołaniu mandatu spełniało wymagania tej normy. Przemawiają za tym zdecydowanie względy bezpieczeństwa obrotu gospodarczego.

Odwołany członek zarządu jest uprawniony i obowiązany do złożenia wyjaśnień w toku przygotowania sprawozdania zarządu z działalności spółki i sprawozdania finansowego, obejmujących okres pełnienia przez niego funkcji członka zarządu oraz do udziału w zgromadzeniu wspólników zatwierdzającym te sprawozdania, chyba że akt odwołania stanowi inaczej.

Prawa członka zarządu do reprezentowania spółki nie można ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich. Prawo członka zarządu do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych (art. 204 k.s.h.). Norma ta głosi zasadę bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, stanowiącą jedną z głównych zasad prawa handlowego.

Reprezentacja spółki dotyczy stosunków zewnętrznych spółki i wiąże się ze składaniem przez spółkę oświadczeń woli innym uczestnikom obrotu gospodarczego, organom władzy państwowej, samorządowej i lokalnej, różnego rodzaju organizacjom. W stosunkach wewnętrznych spółki, stosownie do art. 207 k.s.h. zarząd podlega ograniczeniom ustanowionym w przepisach ustawy dotyczących spółki z o.o., umowie spółki oraz, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, w uchwałach wspólników. Skuteczność oświadczeń woli zarządu oceniana będzie w kontekście art. 17 k.s.h. Naruszenie wymagania uzyskania uchwały wskazanego w ustawie organu spółki spowoduje bezwzględną nieważność czynności dokonanej przez zarząd lub będzie mogło spowodować odpowiedzialność odszkodowawczą członków zarządu.

Sposób reprezentacji spółki określa umowa. Jeżeli zarząd jest jednoosobowy, reprezentacja spółki jest jednoosobowa. W przypadku wieloosobowego zarządu, reprezentacja może być jednoosobowa lub wieloosobowa (łączna). Artykuł 205 k.s.h. stanowi, że w przypadku braku postanowień, co do sposobu reprezentacji spółki, reprezentacja spółki jest łączna, dwuosobowa i wymaga współdziałania dwóch członków zarządu albo członka zarządu łącznie z prokurentem. Zakres reprezentacji członków wieloosobowego zarządu nie może być zróżnicowany (każdy członek zarządu może reprezentować spółkę w pełnym zakresie). Ograniczenie zakresu reprezentacji wiąże sie z wymaganiem reprezentacji łącznej. Dopuszcza się natomiast rozwiązania, w których prezes zarządu może reprezentować spółkę jednoosobowo, pozostali członkowie zaś tylko łącznie. Członek zarządu nie może jednak skutecznie reprezentować spółki przy zawarciu umowy między nim samym a spółką. Pozostali członkowie zarządu również nie mogą względem siebie dokonywać czynności w imieniu spółki, zakaz ten dotyczy również prokurenta.

W czynnościach między spółką a zarządem spółka jest reprezentowana przez pełnomocnika powołanego uchwałą wspólników albo przez radę nadzorczą (art. 210 k.s.h.).

Należy zwrócić uwagę, że art. 173 § 2 (wymaganie formy aktu notarialnego) odnosi się do sytuacji, w której jednoosobowy wspólnik spółki będący jednocześnie jednoosobowym zarządem dokonuje czynności prawnej między sobą jako wspólnikiem i spółką, która jest reprezentowana przez zarząd w jego osobie. Norma ta nie dotyczy stosunku zarząd-spółka, dotyczy ona stosunków wspólnik-spółka. Czynność prawna między zarządem a spółką reprezentowaną przez zarząd jest, co do zasady, niedopuszczalna. W spółkach, w których jedyny wspólnik jest jednoosobowym zarządem, wynagrodzenie za czynności reprezentacji i zarządu, podobnie jak w spółkach osobowych, wspólnikowi (zarządowi) nie przysługuje. Efektem jego działań w zakresie prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji jest wypracowany zysk.

Zarząd prowadząc sprawy spółki wchodzi w różnego rodzaju stosunki z jej otoczeniem gospodarczym, organami władzy państwowej i samorządowej, organizacjami społecznymi i innymi podmiotami. Ustawa wymaga, aby pisma i zamówienia handlowe spółki kierowane do oznaczonej osoby spełniały określone w art. 206 k.s.h. wymagania, tj. zawierały firmę spółki, jej siedzibę i adres, oznaczenie sądu rejestrowego i numeru, pod którym spółka jest wpisana do rejestru. Obowiązek ten nie dotyczy pism kierowanych do osób pozostających ze spółką w stałych stosunkach gospodarczych.

Oświadczenia innych osób składane spółce oraz doręczenia pism mogą być dokonywane wobec jednego członka zarządu lub prokurenta.

Umowa spółki w przypadku wieloosobowego zarządu może wprowadzać podział obowiązków wewnątrz spółki. Regulacja taka ma jednak wyłącznie znaczenie wewnętrzne. Jeżeli umowa nie zawiera żadnych postanowień, każdy członek zarządu ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. Każdy jest uprawniony do prowadzenia spraw nieprzekraczających zwykłych czynności spółki bez uprzedniej uchwały. W przypadku, gdy sprawa przekracza zakres zwykłych czynności lub gdy jej załatwieniu sprzeciwi się choćby jeden z pozostałych członków zarządu, wymagana jest uprzednia uchwała. Umowa spółki i oparty na niej regulamin powinna wskazywać czynności, które dla swej ważności wymagają uchwały zarządu.

Uchwały zarządu mogą być powzięte, jeżeli wszyscy członkowie zostali prawidłowo powiadomieni o posiedzeniu zarządu. Uchwały zarządu zapadają bezwzględną większością głosów, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Sposób powiadamiania powinna określać umowa spółki lub z jej upoważnienia regulamin zarządu. Powołanie prokurenta wymaga zgody wszystkich członków zarządu. Odwołać prokurę może każdy członek zarządu. Prokurent jest pełnomocnikiem spółki. Prokurent nie podlega ograniczeniom dotyczącym reprezentacji członków zarządu. Może w związku z tym reprezentować spółkę jednoosobowo, chyba że ustanowiono prokurę łączną.

Ustawa nie różnicuje kompetencji poszczególnych członków zarządu.

Możliwość zawarcia w umowie spółki postanowień dotyczących osoby prezesa zarządu jest wyrazem racjonalnego podejścia ustawodawcy do funkcjonowania organów kolegialnych. Artykuł 208 § 8 k.s.h., stanowiący, że umowa spółki może przewidywać, iż w przypadku równości głosów decyduje głos prezesa zarządu, jak również przyznawać mu określone uprawnienia w zakresie kierowania pracami zarządu, oznacza wyłącznie uprawnienia o charakterze techniczno-organizacyjnym. Prezes uzyskuje co najwyżej pozycję primus inter pares (pierwszy miedzy równymi).

Zarząd jest organem spółki i działa w jej interesie, co nakłada na członka zarządu w przypadku sprzeczności interesów spółki z interesami członka zarządu, jego współmałżonka, krewnych i powinowatych do drugiego stopnia oraz osób, z którymi jest powiązany osobiście, obowiązek powstrzymania się od udziału w rozstrzyganiu takich spraw. Członek zarządu może w takich okolicznościach żądać zaznaczenia tego faktu w protokole (art. 209 k.s.h.).

Zakaz uczestnictwa w podejmowaniu decyzji dotyczących członka zarządu rozumiany jest szeroko, nie ogranicza się on wyłącznie do więzów formalnych oraz więzów krwi, ale dotyczy powiązań faktycznych. Osobami powiązanymi osobiście są w tym przypadku osoby na stałe zamieszkałe z członkiem zarządu, jego przyjaciele, a także osoby, z którymi powiązany jest interesami gospodarczymi.

W odniesieniu do członków zarządu kodeks spółek handlowych wprowadza zakaz konkurencji (art. 211). Członek zarządu nie może bez zgody spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej lub jako członek organu spółki kapitałowej, bądź uczestniczyć w innej konkurencyjnej osobie prawnej jako członek organu. Zakaz ten obejmuje także udział w konkurencyjnej spółce kapitałowej w przypadku posiadania co najmniej 10% udziałów lub akcji tej spółki albo prawa powołania co najmniej jednego członka zarządu. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, zgody udziela organ uprawniony do powołania zarządu.

Zakaz konkurencji nie jest zakazem bezwzględnym. Jeżeli uprawniony organ udzieli członkowi zarządu zgody, możliwe będzie prowadzenie przez niego interesów w podmiocie konkurencyjnym. Pojęcie interesu konkurencyjnego jest rozumiane w prawie szeroko. Obejmuje między innymi takie czynności jak świadczenie usług doradczych podmiotom konkurencyjnym, ułatwianie prowadzenia działalności konkurencyjnej.

Nadzór

Powołanie organu nadzoru lub kontroli nie ma w spółce z o.o. charakteru obligatoryjnego. Prawo kontroli może być wykonywane osobiście przez wspólników spółki. Jednakże w przypadku, kiedy kapitał spółki osiągnie wartość 500 000 zł, a spółka będzie miała równocześnie więcej niż 25 wspólników, powołanie organu nadzoru jest wymagane. W takim przypadku umowa spółki może wyłączyć albo ograniczyć indywidualną kontrolę wspólników (art. 213 k.s.h.).

Prawo indywidualnej kontroli spółki przysługujące jej wspólnikom jest odbiciem osobowych cech spółki z o.o. Wspólnik osobiście lub wspólnik z upoważnioną przez siebie osobą może w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki, sporządzać dla swego użytku bilans lub żądać od zarządu wyjaśnień (art. 212 k.s.h.).

Z przepisu tego nie wynika po stronie wspólnika uprawnienie do udzielenia upoważnienia innej osobie do wykonywania czynności kontroli. Wspólnik może działać z taką osobą łącznie. Rozwiązanie takie jest całkowicie uzasadnione skalą działalności spółki i potrzebą posiadania specjalistycznej wiedzy pozwalającej profesjonalnie ocenić sposób prowadzenia spraw spółki.

Prawo wspólnika do kontroli spółki nie obejmuje rewizji majątku. Ustawa nie wymienia tego uprawnienia, co ma miejsce w przypadku rady nadzorczej. Uprawnienie wspólnika do kontroli nie powinno być jednak realizowane w sposób mogący wyrządzić spółce szkodę. Ustawa stanowi, że zarząd może odmówić wspólnikowi wyjaśnień oraz udostępnienia do wglądu ksiąg i dokumentów spółki, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że wspólnik wykorzysta je w celach sprzecznych z interesem spółki i przez to wyrządzi spółce znaczną szkodę.

Norma ta zawiera dwa pojęcia niedookreślone „uzasadniona obawa” i „znaczna szkoda”. Oczywiste jest, że z punktu widzenia zarządu wykonywanie kontroli przez wspólników nie jest miłym zjawiskiem. Postrzeganie interesu spółki przez wspólników i zarząd może być różne. Istnieje więc ryzyko, że zarząd korzystając z tego przepisu będzie utrudniał wykonywanie wspólnikom kontroli. W przypadku niedopuszczenia wspólnika do kontroli lub odmowy wyjaśnień, wspólnik może żądać rozstrzygnięcia sprawy uchwałą wspólników. Uchwała wspólników powinna być podjęta w ciągu miesiąca od dnia zgłoszenia żądania (art. 212 § 3 k.s.h.). Prawo żądania podjęcia uchwały nie daje wspólnikowi prawa zwołania zgromadzenia wspólników, które, co do zasady, zwoływane jest przez zarząd.

W spółce z o.o. uchwały mogą być podjęte również korespondencyjnie, jeżeli wszyscy wspólnicy wyrażą na piśmie zgodę na postanowienie, które ma być powzięte, albo na głosowanie pisemne. Czynności związane z takim trybem głosowania mogą być podjęte przez zarząd. W przypadku upływu miesięcznego terminu albo niepowzięcia uchwały lub zawiadomienia wspólnika o podjęciu niekorzystnej dla niego uchwały, wspólnik może w ciągu siedmiu dni od upływu tego terminu złożyć do sądu wniosek o udzielenie mu możliwości wglądu w dokumenty spółki lub zobowiązanie przez sąd zarządu do udzielania wspólnikowi wyjaśnień.

Należy zauważyć, że kodeks daje swobodę w zakresie wyboru organu nadzoru w sytuacji, kiedy jego ustanowienie jest wymagane przez ustawę.

Kompetencje rady nadzorczej i komisji rewizyjnej różnią się zasadniczo. Rada nadzorcza sprawuje nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Ma ona prawo wglądu w dokumenty spółki oraz prawo przeprowadzania rewizji jej majątku. W związku z tym rada dokonuje kontroli działań zarządu nie tylko z punktu widzenia legalności (zgodności z obowiązującymi przepisami prawa), lecz także racjonalności i celowości. Wykonując swoje kompetencje rada nadzorcza nie może naruszać przy ich wykonywaniu uprawnień zarządu, nie może wchodzić w zarządzanie spółką. Dość powszechna tendencja do przekraczania uprawnień i częste wchodzenie przez rady nadzorcze w czynności zarządu przyczyniło się do wprowadzenia do kodeksu normy, zgodnie z którą rada nadzorcza wykonując swoje obowiązki nie może wydawać zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki (art. 219 § 2 k.s.h.). Przepis ten interpretowany jest często przez zarządy spółek jako norma ograniczająca prawo rady nadzorczej do udzielania zarządowi spółki zaleceń, poleceń, które byłyby dla zarządu wiążące. Kompetencje takie wynikają z samej istoty nadzoru, który jest nie tylko prawem do dokonywania rewizji, ale również uprawnieniem władczym o charakterze kształtującym. Rada nie może w związku z przedmiotową normą określić „jak”, ale ma ustawowe prawo powiedzieć „co” i „kiedy” w działalności spółki powinno ulec zmianie.

Umowa spółki może ustawowe kompetencje rady nadzorczej poszerzyć w taki sposób, że dokonanie określonych czynności będzie wymagało zgody lub opinii rady nadzorczej. Do dodatkowych uprawnień może także należeć prawo zawieszania w czynnościach poszczególnych członków zarządu lub całego zarządu (art. 220 k.s.h.). Do szczególnych obowiązków rady nadzorczej należy ocena sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy oraz sprawozdania zarządu. Nie wydaje się jednak, żeby ze względu na obowiązek badania sprawozdania finansowego przez biegłych księgowych i jego zakres, kompetencja ta miała jakieś szczególne znaczenie. W kontekście zespołu czynności związanych z zamknięciem i oceną działalności spółki za ostatni rok obrotowy, istotne znaczenie ma ocena sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz pisemne sprawozdanie z wyników tej oceny. Istotne znaczenie dla zamknięcia roku obrotowego mają też opinie rady dotyczące sposobu podziału zysku lub pokrycia straty.

Wykonując swoje obowiązki rada nadzorcza może badać wszystkie dokumenty spółki, żądać od zarządu i pracowników spółki sprawozdań i wyjaśnień. Czynności nadzoru w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością są wykonywane indywidualnie, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

Uprawnienia komisji rewizyjnej stanowią zamknięty katalog (art. 221 k.s.h.). Należą do nich: ocena sprawozdania zarządu spółki, ocena sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy, ocena wniosku zarządu dotycząca podziału zysku lub pokrycia straty, złożenie zgromadzeniu pisemnego sprawozdania z wyników tej oceny. W spółce nie mającej rady nadzorczej umowa spółki może poszerzyć obowiązki komisji rewizyjnej tak, że ich zakres zbliży się do kompetencji rady nadzorczej. Sposób działania komisji odnosi się do sposobu wykonywania czynności kontroli przez radę nadzorczą.

Członek rady nadzorczej i komisji rewizyjnej nie może łączyć swojej funkcji z innymi (art. 214 k.s.h.). Członek zarządu, prokurent, likwidator i kierownik oddziału lub zakładu oraz zatrudniony w spółce główny księgowy, radca prawny lub adwokat nie może być jednocześnie członkiem rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej. Zakaz łączenia funkcji dotyczy innych osób, które podlegają bezpośrednio członkowi zarządu albo likwidatorowi. Do rady nadzorczej spółki dominującej nie może być powołany ponadto członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej i likwidator spółki lub spółdzielni zależnej (art. 214 k.s.h.).

Rada nadzorcza spółki z o.o. powinna liczyć co najmniej 3 członków (podobnie komisja rewizyjna). Odstępstwem od tego wymagania są przepisy ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w zakresie liczebności, składu i sposobu powoływania rady nadzorczej. Wyjątki w zakresie sposobu kształtowania składu organów nadzoru i ich kompetencji wynikają również z innych ustaw normujących działanie innych spółek handlowych.

Ustanowienie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej wymaga odpowiedniego zapisu w umowie spółki. Umowa spółki musi określać liczbę członków rady, sposób jej powoływania oraz zasady odwoływania członków rady, kadencję, kompetencje, zasady działania.

Powołanie do składu rady może nastąpić w umowie spółki, w takim przypadku każda zmiana w składzie rady nadzorczej będzie stanowiła zmianę umowy spółki i dla swej ważności będzie mogła być dokonana wyłącznie w formie aktu notarialnego. Możliwe jest również dokonanie aktu powołania odrębną uchwałą wspólników, w takim przypadku wymaga ona formy pisemnej. Umowa spółki może przewidywać inny sposób powoływania i odwoływania rady nadzorczej.

Członków rady nadzorczej powołuje się na rok, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej. Możliwe jest w takim przypadku ustanowienie dłuższej lub krótszej kadencji. Uchwałą wspólników członkowie rady nadzorczej mogą być odwołani w każdym czasie. Inaczej niż w przypadku zarządu kodeks nie wymienia ważnych powodów. Funkcja członka rady bowiem wynika z zaufania, jakim darzą go właściciele. Stosunek powołania do rady nadzorczej tworzy więź organizacyjną między członkiem rady a spółką. Udzielenie mandatu do pełnienia funkcji oparte jest na umowie zlecenia. Przy wykonywaniu czynności członek rady nadzorczej zobowiązany jest dołożyć należytej staranności.

Kwestia wygaśnięcia mandatu, kadencji wspólnej lub odrębnej uregulowana jest dla rady nadzorczej analogicznie jak dla zarządu.

Uchwały rady nadzorczej zapadają na posiedzeniach. Rada nadzorcza podejmuje uchwały, jeżeli na posiedzeniu jest obecna co najmniej połowa jej członków, a wszyscy członkowie rady zostali zaproszeni. Umowa spółki może w sprawie quorum wprowadzać surowsze wymagania, np. obecności na posiedzeniu 3/4 składu rady. Ustawa nie określa miejsca posiedzeń rady, oczywiste jest jednak, że mają się one odbywać w przedsiębiorstwie spółki. Rada bowiem jest organem spółki i tam znajdują się wszelkie dokumenty. Trudno wyobrazić sobie skuteczne wykonywanie obowiązku nadzoru w oderwaniu od przedsiębiorstwa spółki.

Z przebiegu posiedzenia sporządza się protokół. Umowa spółki albo wydany z jej upoważnienia regulamin rady powinny określać sposób powiadamiania członków rady i wymagania co do treści protokołu (art. 222 § 6).

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom gospodarki, kodeks spółek handlowych uwzględnił w procedurze działań rady nadzorczej skalę postępu technologicznego w zakresie rozwoju środków komunikacji społecznej i element czasu przy decyzjach gospodarczych. W związku z tym umowa spółki może przewidywać, że członkowie rady nadzorczej mogą brać udział w podejmowaniu uchwał rady nadzorczej oddając swój glos na piśmie za pośrednictwem innego członka rady nadzorczej. Oddanie głosu nie może dotyczyć spraw wprowadzonych do porządku obrad na posiedzeniu rady. Rada nadzorcza może głosować pisemnie lub przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość, jeżeli umowa spółki tak stanowi. Uchwała jest ważna, gdy wszyscy członkowie rady nadzorczej zostali powiadomieni o treści uchwały. W takich trybach zakazane jest jednak podjęcie uchwał związanych z wyborem przewodniczącego i wiceprzewodniczącego rady, powołania członka zarządu oraz odwołania i zawieszenia tych osób w czynnościach.

Przepisy dotyczące składu, trybu powoływania oraz zasad działania rady nadzorczej stosuje się odpowiednio do komisji rewizyjnej.

Kodeks spółek handlowych nie wypowiada się na temat zakazu działalności konkurencyjnej członka rady nadzorczej i komisji rewizyjnej. Nie można jednak przyjąć, że członek rady nadzorczej jest z niego zwolniony, co pozwala mu na swobodne wykorzystanie informacji dotyczących spółki, powziętych w związku z wykonywaną funkcją. Odpowiedzialność taka wyraźnie wynika z przepisów o odpowiedzialności cywilnoprawnej i karnej członków rady nadzorczej.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nawiązuje do funkcjonowania spółek osobowych również w zakresie czynności rewizyjnych, czego wyrazem jest prawo wspólników spółki do żądania przeprowadzenia rewizji spółki obejmującej działalność spółki i jej rachunkowość. Badanie przeprowadza biegły wyznaczony przez sąd rejestrowy na wniosek wspólnika lub wspólników reprezentujących co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego (art. 223 k.s.h.). Członkowie organów spółki (zarząd i rada nadzorcza) są zobowiązani udostępnić rewidentom wgląd w dokumenty i przedsiębiorstwo spółki oraz udzielać żądanych wyjaśnień. Biegły rewident składa swoje sprawozdanie sądowi rejestrowemu, który przesyła sprawozdanie żądającemu rewizji oraz organom spółki. Sprawozdanie takie wymaga odczytania na najbliższym zgromadzeniu wspólników. Wynagrodzenie biegłego rewidenta określa sąd rejestrowy. Koszty badania ponosi żądający. Jeżeli jednak sprawozdanie biegłych wykaże nadużycia, żądający ma prawo wymagać od spółki zwrotu kosztów tego badania.

Zgromadzenie wspólników

Zgromadzenie wspólników jest ustawowym organem spółki. Zgromadzenie tworzą wszyscy wspólnicy zebrani w sposób określony w ustawie (przez zwołanie) lub bez uprzedniego zwołania (jeżeli cały kapitał spółki jest reprezentowany, a wszyscy wyrażą zgodę na odbycie zgromadzenia i proponowany porządek obrad). Uczestnictwo w zgromadzeniu wspólników jest prawem, ale nie obowiązkiem wspólnika.

Zgromadzenia obradują jako zwyczajne i nadzwyczajne. Zwyczajne zgromadzenie odbywa się raz w roku, nie później niż w ciągu sześciu miesięcy po upływie każdego roku obrotowego.

Przedmiotem obrad tego zgromadzenia jest:

- rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy,

- powzięcie uchwały o podziale zysku albo pokryciu straty, jeżeli zgodnie z art. 191 § 2 k.s.h. sprawy te nie zostały wyłączone spod kompetencji zgromadzenia wspólników (umowa spółki może określać inne zasady podziału zysku),

- udzielenie członkom organów spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiązków.

Udzielenie absolutorium dotyczy wszystkich osób, które pełniły funkcję członków organów spółki, a których mandaty wygasły przed dniem zgromadzenia wspólników. Osoby te mają prawo uczestniczyć w zgromadzeniu, przeglądać sprawozdanie zarządu i sprawozdanie finansowe wraz z odpisem sprawozdania organów nadzoru oraz sprawozdania biegłego rewidenta i przedkładać do nich opinie na piśmie. Żądanie należy złożyć spółce na tydzień przed zgromadzeniem wspólników.

W sprawach, o których mowa, nie można głosować na piśmie.

Przedmiotem zwyczajnego zgromadzenia wspólników mogą być również inne sprawy, w tym rozpatrzenie sprawozdania grupy kapitałowej.

Pozostałe sprawy spółki są rozpatrywane zgodnie z jej potrzebami na nadzwyczajnych walnych zgromadzeniach. Nadzwyczajne zgromadzenie wspólników zwołuje się, gdy wymaga tego ustawa, wynika to z umowy spółki oraz wtedy, kiedy organy lub osoby uprawnione uznają to za wskazane.

Uchwały wspólników wymagają:

- postanowienia dotyczące roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy zawiązaniu spółki lub sprawowaniu zarządu albo nadzoru,

- zbycie, wydzierżawienie przedsiębiorstwa spółki lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego,

- nabycie i zbycie nieruchomości albo udziału w nieruchomości, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej,

- zwrot dopłat,

- umowy o nabycie dla spółki nieruchomości lub udziału w nieruchomości albo środków trwałych za cenę przewyższającą jedną czwartą kapitału zakładowego, nie niższą jednak niż 50 000 zł, zawartej przed upływem dwóch lat od dnia zarejestrowania spółki, chyba że były przewidziane w umowie spółki,

- rozporządzenie prawem lub zaciągniecie zobowiązania do świadczenia o wartości dwukrotnie przewyższającej wysokość kapitału zakładowego, chyba że umowa spółki stanowi inaczej,

- każda zmiana umowy spółki, w tym zmiany w jej kapitale, decyzje związane z reorganizacją jej przedsiębiorstwa w związku z połączeniem z inną spółką, przekształceniem w inną spółkę lub podziałem spółki, zmiana przedmiotu działalności spółki rozwiązanie spółki i inne wymienione przez ustawę.

Zgromadzenia wspólników odbywają się w siedzibie spółki. Umowa spółki może wskazać inne miejsce właściwe do odbycia zgromadzenia wspólników na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Za zgodą wspólników wyrażoną na piśmie zgromadzenie może się odbyć w innym miejscu niż określone w umowie spółki (art. 234 k.s.h.). Nieważne w związku z tym będzie zwołanie zgromadzenia wspólników poza granicami państwa.

Prawo zwoływania zgromadzeń wspólników przysługuje przede wszystkim zarządowi. Pozostali uprawnieni (rada nadzorcza i komisja rewizyjna) zwołują zgromadzenia za pośrednictwem zarządu. Prawo samodzielnego zwołania będzie przysługiwało tym organom, jeżeli zarząd nie zwoła walnego zgromadzenia w ciągu dwóch tygodni od otrzymania takiego wniosku albo w przypadku zwyczajnego zgromadzenia, jeżeli nie zostanie ono zwołane stosownie do art. 231 k.s.h.

Kompetencja zwołania zgromadzenia wspólników może być przyznana także innym osobom, np. określonym wspólnikom, a nawet osobom spoza ich grona.

Z mocy prawa żądanie zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników służy również samym wspólnikom, jeżeli reprezentują oni co najmniej 1/10 część kapitału zakładowego. Umowa spółki może przyznać takie prawo wspólnikom reprezentującym mniejszą część kapitału. Uprawnieni do zwołania mogą żądać umieszczenia na porządku obrad tego zgromadzenia określonych spraw. Żądanie powinno być złożone zarządowi na piśmie, co najmniej na miesiąc przed proponowanym zgromadzeniem wspólników. W tym przypadku bowiem obowiązuje również zasada zwoływania przez zarząd. Uprawnienie do żądania zwołania zgromadzenia wspólników przez grupę kapitałową reprezentującą 1/10 kapitału zakładowego należy do tzw. praw mniejszości służących ochronie interesu wspólników mniejszościowych. Niezastosowanie się przez zarząd do żądania wspólników w ciągu dwóch tygodni od jego zgłoszenia, uprawnia wspólników do zwrócenia się o pomoc do sądu. Sąd rejestrowy, po wezwaniu wspólników do złożenia oświadczenia, może upoważnić żądających do zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia i wyznaczyć przewodniczącego tego zgromadzenia. Zgromadzenie rozstrzygnie, czy koszty zwołania i odbycia zgromadzenia ma ponieść spółka. W zawiadomieniach o zwołaniu należy powołać się na postanowienie sądu rejestrowego.

Zgromadzenie wspólników zwołuje się listami poleconymi lub pocztą kurierską, za pisemnym potwierdzeniem odbioru, wysłanymi co najmniej dwa tygodnie przed terminem zgromadzenia wspólników. W zaproszeniu należy oznaczyć dzień, godzinę i miejsce zgromadzenia wspólników oraz szczegółowy porządek obrad. W przypadku zamierzonej zmiany umowy spółki należy wskazać istotne elementy treści proponowanych zmian (art. 238 k.s.h.).

Zasadą jest, że zgromadzenie wspólników obraduje tylko w zakresie określonym w zawiadomieniu o zwołaniu porządku obrad. Kodeks przewiduje jednak okoliczności, w których możliwe jest podjęcie uchwał nie objętych porządkiem obrad. Sytuacja taka może mieć miejsce wtedy, gdy cały kapitał zakładowy jest reprezentowany na zgromadzeniu i nikt z obecnych nie zgłosi sprzeciwu co do podjęcia uchwały. Uchwały mogą być podjęte bez uprzedniego zwołania zgromadzenia, jeżeli cały kapitał zakładowy jest reprezentowany, a nikt z obecnych nie zgłosi sprzeciwu odnośnie odbycia zgromadzenia i umieszenia poszczególnych spraw na porządku obrad.

Zgromadzenie powinno mieć przewodniczącego. Przewodniczącym może być wspólnik albo pełnomocnik wspólnika. Przewodniczącego wybiera się bezwzględną liczbą głosów oddanych, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 245 k.s.h.). Przed przystąpieniem do obrad przewodniczący powinien sprawdzić, czy zgromadzenie jest prawidłowo zwołane i zdolne do podejmowania uchwał, co jest istotne w przypadku wymagania uczestnictwa w zgromadzeniu określonej liczby kapitału zakładowego (quorum) oraz czy uczestniczące w nim osoby są uprawnione do udziału w zgromadzeniu. Jeżeli spółka posiada udziały o nierównej liczbie głosów, należy również ustalić, jaką liczbą głosów dysponują poszczególni wspólnicy. Jeżeli z ustawy lub z umowy nie wynikają ograniczenia, wspólnicy mogą uczestniczyć w zgromadzeniu przez pełnomocników. Pełnomocnictwo wymaga pod rygorem nieważności, formy pisemnej i złożenia go do akt zgromadzenia. Pełnomocnikami wspólników nie mogą być członkowie zarządu i pracownicy spółki. Od tej zasady ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych ustanawia wyjątek w grupie tak zwanego akcjonariatu pracowniczego.

Zgromadzenie jest ważne bez względu na liczbę reprezentowanych na nim udziałów, jeżeli ustawa lub umowa spółki nie stanowi inaczej (wymaganie quorum).

Wspólnicy nie mogą brać udziału w głosowaniach ich dotyczących. Zakaz ten jest bezwzględnie obowiązujący. Nie można się w takim przypadku posłużyć pełnomocnikiem ani samemu wystąpić jako pełnomocnik innego wspólnika.

Uchwały zapadają bezwzględną większością głosów, jeżeli ustawa lub umowa spółki nie stanowią inaczej.

Kwalifikowana większość głosów wymagana jest dla uchwał dotyczących zmiany umowy spółki, rozwiązania spółki albo zbycia przedsiębiorstwa spółki lub jego zorganizowanej części. W takich przypadkach ustawa wymaga 2/3 głosów oddanych za uchwałą. Surowsze warunki są wymagane dla zmiany przedmiotu działalności spółki (3/4 głosów oddanych za uchwałą).

Umowa spółki może przewidywać surowsze wymagania w zakresie kwalifikowanych głosowań. Liczba głosów wymagana przez ustawę stanowi próg minimalny i nie może ulec obniżeniu. Podjęcie uchwały, która zwiększa świadczenia wspólników określone w umowie spółki lub uszczupla prawa udziałowe albo prawa przyznane osobiście wspólnikom, wymaga zgody wszystkich wspólników, których dotyczy (art. 246 § 3 k.s.h.).

Głosowania co do zasady są jawne. Tajne głosowania zarządza się przy wyborach oraz nad wnioskiem o odwołanie członków organów lub likwidatorów spółki albo wnioskami o pociągnięcie ich do odpowiedzialności oraz w innych sprawach osobowych. Tajne głosowanie należy zarządzić na wniosek choćby jednego wspólnika. Wniosku w sprawie tajnego głosowania nie głosuje się; w przypadku zgłoszenia jest on wiążący. Uchylenie tajności głosowania może mieć miejsce wyłącznie w sprawach wyboru komisji powoływanych przez zgromadzenie wspólników.

W spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością możliwe jest podejmowanie uchwał bez odbycia zgromadzenia wspólników (art. 227 § 2 k.s.h.). Uchwały mogą być powzięte, jeżeli wszyscy wspólnicy wyrażą zgodę na piśmie na postanowienie, które ma być powzięte, albo na głosowanie pisemne.

Uchwały zgromadzania wspólników wymagają wpisania do księgi protokołów i podpisania przez obecnych lub co najmniej przez przewodniczącego i osobę sporządzającą protokół.

Protokół zgromadzenia wspólników wymaga aktu notarialnego, jeżeli stanowi zmianę umowy spółki. Nie ma przeszkód, aby wspólnicy korzystali z usług notariusza również w innych przypadkach. W takim wypadku odpis protokołu załącza się do księgi protokołów.

W protokole należy stwierdzić prawidłowość zwołania zgromadzenia i jego zdolność do podjęcia uchwał, wymienić powzięte uchwały, liczbę głosów oddanych za każdą uchwałą i zgłoszone sprzeciwy. Do protokołu należy dołączyć listę obecności z podpisami uczestników zgromadzenia wspólników. Dowody zwołania zgromadzenia zarząd dołączy do księgi protokołów. Uchwały podjęte korespondencyjnie zaś, zarząd wpisuje do księgi protokołów (art. 248 k.s.h.). Wspólnicy mogą przeglądać księgę protokołów i żądać z niej odpisów.

Uchwała wspólników sprzeczna z umową spółki bądź dobrymi obyczajami i godząca w interesy spółki lub mająca na celu pokrzywdzenie wspólnika może być zaskarżona w drodze wytoczonego przeciwko spółce powództwa o uchylenie uchwały. Zaskarżenie uchwały nie wstrzymuje postępowania rejestrowego. Sąd rejestrowy może jednak zawiesić postępowanie po przeprowadzeniu rozprawy.

Osoby i organy uprawnione do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały wspólników wymienia art. 250 k.s.h. Uprawnienie to przysługuje:

- zarządowi, radzie nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz poszczególnym ich członkom,

- wspólnikowi, który głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu,

- wspólnikowi bezzasadnie niedopuszczonemu do udziału w zgromadzeniu,

- wspólnikowi, który nie był obecny na zgromadzeniu, jedynie w przypadku wadliwego zwołania zgromadzenia wspólników lub powzięcia uchwały w sprawie nie objętej porządkiem obrad,

- w przypadku pisemnego głosowania, wspólnikowi, którego pominięto przy głosowaniu lub który nie zgodził się na głosowanie pisemne, albo też który głosował przeciwko uchwale i po otrzymaniu wiadomości o uchwale w terminie dwóch tygodni zgłosił sprzeciw.

Powództwo o uchylenie uchwały można wnieść w terminie miesiąca od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż w terminie sześciu miesięcy od dnia powzięcia uchwały.

Jeżeli uchwała wspólników jest sprzeczna z prawem, osoby i organy wymienione w art. 250 k.s.h. mogą wytoczyć przeciwko spółce powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały. W takim przypadku nie stosuje się art. 189 k.p.c. (powództwo o ustalenie). Prawo wniesienia powództwa wygasa z upływem sześciu miesięcy od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż z upływem trzech lat od dnia powzięcia uchwały. Upływ wymienionych terminów nie wyłącza możliwości podniesienia zarzutu nieważności uchwały.

W sporach dotyczących uchylenia uchwały zgromadzenia wspólników lub stwierdzenia jej nieważności pozwaną spółkę reprezentuje zarząd, chyba że wspólnicy ustanowili w tym celu pełnomocnika. Jeżeli zarząd nie może działać za spółkę, a brak jest pełnomocnika, sąd wyznaczy dla spółki kuratora.

Prawomocny wyrok uchylający uchwałę ma moc obowiązującą w stosunkach miedzy spółką a wszystkimi wspólnikami oraz między spółką a członkami organów spółki.

Wyłączenie wspólnika

Wyłączenie wspólnika jest instytucją charakterystyczną dla spółek osobowych. Ma ona na celu wyeliminowanie ze spółki wspólnika, którego działalność w spółce nie służy interesom spółki lub uniemożliwia realizację jej celów. Działania takie pojawiają się w spółkach dosyć często i umożliwiają wspólnikowi manipulowanie decyzjami spółki albo blokują podjęcie istotnych dla spółki decyzji. Wprowadzanie przez umowy spółek wymagania quorum kapitałowego umożliwia takie działania poprzez sam fakt uczestnictwa lub nie w zgromadzeniu wspólników. Przyczyna wyłączenia musi leżeć po stronie wspólnika wyłączanego. Z żądaniem muszą wystąpić wszyscy pozostali wspólnicy reprezentujący więcej niż połowę kapitału zakładowego. Umowa spółki może przyznać prawo żądania wyłączenia wspólnika również mniejszej liczbie wspólników, jeżeli ich udziały stanowią więcej niż połowę kapitału zakładowego. W takim przypadku muszą być pozwani wszyscy pozostali wspólnicy.

Udziały wspólnika wyłączonego muszą być przejęte przez wspólników lub osoby trzecie. Cenę udziałów oznacza sąd na podstawie ich rzeczywistej wartości w dniu doręczenia pozwu. Sąd orzekając o wyłączeniu wyznaczy termin, w którym wyłączonemu wspólnikowi ma być zapłacona cena udziałów wraz z odsetkami. Termin liczony jest od dnia doręczenia pozwu. Jeżeli w wyznaczonym terminie wspólnik nie otrzyma zapłaty ani określona przez sąd suma nie zostanie złożona do depozytu, orzeczenie o wyłączeniu stanie się bezskuteczne. W takim przypadku wspólnik bezskutecznie wyłączony ma prawo żądać naprawienia wyrządzonej mu szkody.

W celu zabezpieczenia powództwa sąd może, z ważnych powodów, zawiesić wspólnika w wykonywaniu jego praw udziałowych w spółce. Wspólnik nie będzie mógł w takim przypadku uczestniczyć czynnie w zgromadzeniu wspólników. Wspólnika prawomocnie wyłączonego, za którego przejęte udziały zapłacono w terminie, uważa się za wyłączonego ze spółki już od dnia doręczenia mu pozwu, nie wpływa to jednak na ważność czynności, w których brał on udział w spółce po dniu doręczenia mu pozwu.

Rozwiązanie i likwidacja spółki

Rozwiązanie spółki następuje z chwilą jej wykreślenia z rejestru. Rozwiązanie spółki wymaga przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego (art. 272 k.s.h.). Przyczyny rozwiązania spółki wymienia art. 270 k.s.h. Są to:

- przyczyny przewidziane w umowie spółki (może to być osiągnięcie celu, dla którego spółka została zawiązana, lub odwrotnie - brak możliwości jego osiągnięcia, upływ terminu, na jaki zawiązano spółkę),

- uchwała wspólników o rozwiązaniu spółki albo o przeniesieniu jej siedziby za granicę, stwierdzona protokołem sporządzonym przez notariusza,

- ogłoszenie upadłości spółki,

- inne przyczyny przewidziane prawem (należy tu przede wszystkim wskazać przyczyny, o których mowa w art. 21 k.s.h.).

Rozwiązanie spółki może także nastąpić na podstawie orzeczenia sądu (art. 271 k.s.h.), co może mieć miejsce w przypadku gdy:

- z żądaniem takim wystąpi wspólnik lub członek organu spółki, ponieważ osiągnięcie celu spółki stało się niemożliwe albo jeżeli zaszły inne ważne przyczyny wywołane stosunkami w spółce,

- z żądaniem takim wystąpi oznaczony w odrębnej ustawie organ państwowy, jeżeli działalność spółki naruszająca prawo zagraża interesowi publicznemu (co może mieć miejsce w wypadku naruszenia warunków koncesji lub zezwolenia).

Data otwarcia likwidacji jest związana z przyczyną rozwiązania spółki. Jeżeli rozwiązanie spółki jest wynikiem orzeczenia sądu, datę otwarcia likwidacji stanowi data uprawomocnienia się orzeczenia sądu o rozwiązaniu spółki. W przypadku podjęcia uchwały w sprawie rozwiązania spółki przez wspólników datę otwarcia likwidacji stanowi dzień podjęcia uchwały, w przypadku innej przyczyny, data powstania tej przyczyny.

Postępowanie likwidacyjne jest obligatoryjne, wspólnicy nie mogą umówić się co do innego sposobu rozwiązania spółki. Jeżeli rozwiązanie spółki jest wynikiem upadłości spółki, postępowanie likwidacyjne przeprowadza się po zakończeniu postępowania upadłościowego.

W okresie likwidacji spółka działa pod firmą z dodatkiem „w likwidacji”. Postępowanie likwidacyjne ma na celu zabezpieczenie interesu wierzycieli spółki. Spłata udziałów wspólników nastąpi dopiero po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli. Procedura likwidacji jest jawna; spółka ogłasza w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym” o otwarciu likwidacji.

Wszczęcie postępowania likwidacyjnego nie powoduje rozwiązania organów spółki. W zakresie nie związanym z czynnościami likwidatora organy spółki działają nadal. Ma to związek ze zwoływaniem i odbywaniem zgromadzeń wspólników oraz wykonywaniem innych czynności dotyczących funkcjonowania spółki jako organizacji. Z dniem likwidacji wygasa prokura. Nie wolno też ustanawiać nowych prokurentów.

Postępowanie likwidacyjne prowadzą likwidatorzy, którzy w zakresie postępowania likwidacyjnego przejmują zarząd i reprezentację spółki. Likwidatorami spółki są członkowie zarządu, chyba że umowa spółki albo uchwała wspólników w sprawie rozwiązania spółki i jej likwidacji stanowi co innego. Likwidatorzy mogą być w każdej chwili odwołani, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Jeżeli o likwidacji spółki orzeka sąd, ustanawia on likwidatorów. W takim przypadku likwidatorami spółki mogą być wspólnicy lub osoby trzecie. Likwidatorów ustanowionych przez sąd, tylko sąd może odwołać. Na wniosek osób mających interes prawny, sąd może z ważnych powodów odwołać likwidatorów i ustanowić innych, niezależnie od tego, przez kogo byli uprzednio powołani.

Do likwidatorów stosuje się przepisy o zarządzie. Likwidatorów spółki obowiązuje zasada reprezentacji łącznej. Do podstawowych czynności likwidatorów należy: zgłoszenie do sądu rejestrowego otwarcia likwidacji, podanie nazwisk i imion likwidatorów, ich adresów oraz sposobu reprezentowania spółki przez likwidatorów. Wszelkie zmiany w tym zakresie wymagają zgłoszenia do sądu. Do zgłoszenia należy dołączyć złożone wobec sądu albo poświadczone notarialnie wzory podpisów likwidatorów. Likwidatorzy sporządzą bilans otwarcia likwidacji i złożą go zgromadzeniu wspólników w celu zatwierdzenia (art. 281 § 1 k.s.h.).

Likwidatorzy zakończą interesy bieżące spółki (nowe interesy mogą być podejmowane tylko o tyle, o ile są potrzebne do zakończenia spraw w toku), ściągną wierzytelności spółki, upłynnią jej majątek oraz spłacą zobowiązania. Likwidatorzy ogłoszą o rozwiązaniu spółki i jej likwidacji (art. 279 k.s.h.) oraz wezwą wierzycieli spółki do zgłoszenia wierzytelności w terminie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia, a także złożą do depozytu sądowego sumy potrzebne na zaspokojenie lub zabezpieczenie znanych spółce wierzycieli, którzy się nie zgłosili lub których wierzytelności nie są wymagalne lub są sporne (art. 285 k.s.h.).

Jeżeli postępowanie likwidacyjne trwa dłużej niż rok, likwidatorzy zobowiązani są do składania po upływie każdego roku obrotowego zgromadzeniu wspólników sprawozdania ze swej działalności (art. 281 § 2 k.s.h.). W trakcie postępowania likwidacyjnego wspólnikom nie można wypłacać jakiejkolwiek części zysku ani dokonać podziału majątku przed spłatą wszystkich zobowiązań spółki. W trakcie likwidacji dopłaty mogą być uchwalone wyłącznie za zgodą wszystkich wspólników (art. 275 § 3 k.s.h.). Majątek nieruchomy spółki likwidatorzy zbywają w toku postępowania likwidacyjnego w drodze publicznej licytacji, a z wolnej ręki jedynie na mocy uchwały wspólników i po cenie nie niższej niż uchwalona przez wspólników (art. 282 § 1 k.s.h.). Celem tego przepisu jest uzyskanie jak najkorzystniejszej ceny. Podział majątku między wierzycieli spółki powinien nastąpić z uwzględnieniem pierwszeństwa zaspokojenia, np. wierzytelności zabezpieczone hipoteką i zastawem. Jeżeli z bilansu likwidacyjnego wynika, że majątek spółki nie wystarczy na zaspokojenie wszystkich wierzycieli , likwidatorzy powinni ogłosić upadłość.

Podział pozostałej po zaspokojeniu wierzycieli masy majątkowej może nastąpić nie wcześniej niż po upływie sześciu miesięcy od daty ogłoszenia o otwarciu likwidacji i wezwaniu wierzycieli (art. 286 § 1 k.s.h.). Wspólnicy, którzy po upływie tego terminu otrzymali w dobrej wierze przypadającą na nich część majątku nie są zobowiązani do jego zwrotu w celu pokrycia należności wierzycieli, którzy zgłosi swoje roszczenia po tej dacie. Majątek spółki pozostały po spłacie wierzycieli dzieli się w stosunku do udziałów wspólników, jeżeli umowa nie stanowi inaczej. Po spłacie wspólników, likwidatorzy sporządzą sprawozdanie likwidacyjne i złożą je sądowi rejestrowemu z wnioskiem o wykreślenie spółki z rejestru oraz zawiadomią właściwy urząd skarbowy o rozwiązaniu spółki. Sprawozdanie likwidacyjne składa się w urzędzie łącznie z powiadomieniem.

Mimo wystąpienia przyczyn rozwiązania spółki może ona istnieć nadal. W tym przypadku wymagana jest jednomyślna uchwała wszystkich wspólników powzięta do dnia złożenia wniosku o wykreślenie spółki z rejestru (art. 273 k.s.h.). Zachowanie bytu spółki jest jednak niemożliwe, jeżeli z żądaniem rozwiązania spółki wystąpił oznaczony w odrębnej ustawie organ państwowy, rozwiązanie spółki następuje z przyczyn określonych w art. 21 albo z żądaniem rozwiązania spółki wystąpił członek zarządu nie będący jej wspólnikiem. Księgi i dokumenty spółki powinny być oddane na przechowanie osobie wskazanej w umowie spółki lub w uchwale wspólników. W przypadku braku wskazania, przechowawcę wyznaczy sąd rejestrowy.

Odpowiedzialność cywilnoprawna i karna

Odpowiedzialność cywilnoprawną członków organów spółki oraz innych osób odpowiedzialnych za wyrządzoną spółce szkodę regulują art. 291-299 k.s.h. Kodeks przyjmuje zasadę odpowiedzialności deliktowej, co nie wyłącza możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych na zasadach ogólnych (art. 300 k.s.h.). Odpowiedzialność deliktowa oparta jest na istnieniu winy po stronie osoby, która szkodę wyrządziła. Prawo wniesienia pozwu w związku z wyrządzoną szkodą przysługuje spółce reprezentowanej przez zarząd albo ustanowionego w tym celu przez zgromadzenie wspólników pełnomocnika. Wyjątek od tej zasady stanowi art. 295 § 1 k.s.h, zgodnie z którym, jeżeli spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie szkody w terminie roku od ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, każdy wspólnik może wnieść pozew o naprawienie szkody wyrządzonej spółce.

Artykuł 293 k.s.h. wprowadza domniemanie winy członków organów spółki i likwidatorów. Odwrócenie zasady wynikającej z art. 6 k.c., zgodnie z którą ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne, sprawia, że osoby, którym spółka postawiła zarzut wyrządzenia jej szkody muszą udowodnić brak swojej winy.

Przy wykonywaniu obowiązków członków organów spółki osoby do nich powołane ponoszą odpowiedzialność z uwzględnieniem zawodowego charakteru swojej działalności.

Ustawa wprowadza dwa terminy przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody. Trzyletni, licząc od dnia, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia (a więc termin liczy się od powzięcia obu tych wiadomości), oraz ogólny, zgodnie z którym roszczenie przedawnia się w każdym przypadku z upływem dziesięciu lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.

Osoby biorące udział w tworzeniu spółki oraz członkowie jej organów i likwidatorzy ponoszą odpowiedzialność karną za niedopełnienie obowiązków ustawowych i działanie na szkodę spółki (art. 585-595 k.s.h.). Czyny określone w tych artykułach są przestępstwami. Przepisy karne kodeksu spółek handlowych są normami szczególnymi w stosunku do przepisów kodeksu karnego określonymi w jego rozdziale XXXVI - przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu (art. 296-309 k.k.).

Spółka akcyjna

Wprowadzenie

Spółka akcyjna jest w polskim prawie drugim typem spółki kapitałowej. W odróżnieniu od spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółkę akcyjną ukształtowała wieloletnia praktyka gospodarcza. Jej pierwsze ślady sięgają średniowiecza. Spółka akcyjna jest bardzo dogodną formą łączenia kapitału dla prowadzeniu działalności gospodarczej na wielką skalę.

Spółka akcyjna jest przede wszystkim umową, powstaje na skutek zgodnych oświadczeń woli osób obejmujących akcje pierwszej emisji.

Do jej zawiązania może dojść jednym aktem (tak jak w spółce z o.o.), albo wieloma aktami, kiedy umowa (statut) spółki sporządzony zostanie przez założycieli spółki, pozostali akcjonariusze przystąpią do spółki na warunkach określonych w statucie (nie mogą zmienić treści statutu ). W takim przypadku nawiązanie stosunku uczestnictwa w spółce nastąpi na podstawie umowy adhezyjnej, przez przystąpienie.

Spółka akcyjna jest organizacją prywatnoprawną - korporacją. Od korporacji o celach społecznych różni ją powód, dla którego jest zawiązywana, którym jest, przede wszystkim i najczęściej, cel gospodarczy, chociaż prawo dopuszcza zakładanie spółek kapitałowych w każdym innym prawnie dopuszczonym celu. Organizacja różni się od umowy sposobem podejmowania decyzji. W organizacji decyduje wola zbiorowa większości jej członków określona w statucie, podczas gdy zmiana umowy wymaga zgody wszystkich wspólników. W przypadku spółek kapitałowych decydujące znaczenie dla zmiany charakteru więzi między wspólnikiem a spółką ma data rejestracji spółki. Od tej chwili spółka nabywa osobowość prawną i staje się odrębnym od swoich wspólników podmiotem prawa.

Między spółką akcyjną a spółką z ograniczoną odpowiedzialnością występują dwie podstawowe różnice. Po pierwsze, tytuł uczestnictwa w spółce, jakim jest akcja, uregulowany został jako papier wartościowy, inkorporujący w sobie określony pakiet praw o charakterze majątkowym oraz dający właścicielowi papieru określone prawa osobiste do decydowania o sposobie prowadzenia spółki i jej gospodarki. Akcja może być imienna, co zbliża ją w zakresie zasad dokonywania obrotu do instytucji udziału w spółce z o.o. oraz na okaziciela. W takim wypadku do wykonywania praw z akcji legitymowany jest wobec spółki każdy jej posiadacz. Po drugie, spółka akcyjna może pozyskiwać kapitał w sposób publiczny, kierując zaproszenie przystąpienia do spółki do nieokreślonego bliżej inwestora.

Przepisy dotyczące spółek akcyjnych zawierają znacznie więcej norm bezwzględnie obowiązujących niż przepisy o spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, a swoboda kształtowania umowy (statutu) spółki akcyjnej została ograniczona przez normy art. 304 § 3 i 4, stosownie do których:

- statut może zawierać postanowienia odmienne niż przewiduje ustawa, jeżeli ustawa na to zezwala,

- statut może zwierać dodatkowe postanowienia, chyba że z ustawy wynika, że przewiduje ona wyczerpujące uregulowanie albo dodatkowe postanowienie statutu jest sprzeczne z naturą spółki akcyjnej lub dobrymi obyczajami.

Instytucja spółki akcyjnej ze względu na posiadane cechy wykorzystywana jest do prowadzenia działalności, dla której względy bezpieczeństwa są szczególnie ważne. Dotyczy to przede wszystkim działalności bankowej, ubezpieczeniowej, funduszy inwestycyjnych, towarzystw emerytalnych, mediów.

W przypadku spółek akcyjnych, których akcje dopuszczone zostały do obrotu publicznego, do działania tych spółek, obok przepisów kodeksu spółek handlowych, mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. W zakresie związanym z publicznym obrotem akcjami przepisy tej ustawy mają pierwszeństwo stosowania przed kodeksem spółek handlowych.

Zawiązanie spółki akcyjnej

Spółkę akcyjną może zawiązać jedna albo więcej osób. Wyjątek stanowi spółka z o.o. mająca jednego wspólnika. Kodeks nie zabrania zawiązania jednoosobowej spółki akcyjnej przez inną jednoosobową spółkę akcyjną.

W przypadku, kiedy spółka ma jednego wspólnika albo wszystkie akcje w spółce przysługują jednemu akcjonariuszowi i spółce, jedyny akcjonariusz wykonuje uprawnienia walnego zgromadzenia spółki. Oświadczenia woli składane przez takiego akcjonariusza spółce wymagają formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi, chyba że co innego wynika z przepisów ustawy. Jeżeli jedyny akcjonariusz, jest jednocześnie jedynym członkiem zarządu spółki, czynność prawna między tym akcjonariuszem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego. O każdorazowym dokonaniu takiej czynności prawnej notariusz zawiadamia sąd rejestrowy, przesyłając do sądu wypis aktu notarialnego (art. 303 k.s.h.).

Statut spółki akcyjnej wymaga dla swej ważności formy aktu notarialnego. Osoby podpisujące statut są założycielami spółki.

Do powstania spółki jest wymagane:

- zawiązanie spółki (zawarcie umowy), w tym podpisanie statutu przez założycieli, czynności te dokonywane są zazwyczaj w jednym akcie notarialnym,

- wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego (całego wymaganego na moment jej rejestracji przez statut),

- ustanowienie zarządu i rady nadzorczej (statut spółki określa wyłącznie liczbę członków tych organów bez wskazywania konkretnych osób, powołanie dokonywane jest odrębną uchwałą wspólników, co pozwala uniknąć potrzeby zmiany statutu w przypadku odwołania tych osób ze składu organu spółki),

- wpis do rejestru (wydanie przez sąd rejestrowy postanowienia o wpisie).

Treść statutu spółki akcyjnej musi obejmować dane, o których mowa w art. 304 k.s.h. Pominięcie w statucie postanowień wymaganych przez ustawodawcę może stanowić przyczynę odmowy wpisu spółki do rejestru.

Treść statutu obejmuje:

1) firmę i siedzibę spółki,

2) przedmiot działalności spółki,

3) czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

4) wysokość kapitału zakładowego oraz kwotę wpłaconą przed zarejestrowaniem na pokrycie kapitału zakładowego,

5) wartość nominalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem, czy akcje są imienne, czy na okaziciela,

6) nazwiska i imiona oraz firmy założycieli,

7) liczbę członków zarządu i rady nadzorczej albo co najmniej minimalną lub maksymalną liczbę członków tych organów oraz podmiot uprawniony do ustalenia składu zarządu lub rady nadzorczej,

8) co najmniej przybliżoną wielkość wszystkich kosztów poniesionych lub obciążających spółkę w związku z jej utworzeniem, ustaloną na dzień zawiązania spółki,

9) pismo do ogłoszeń, jeżeli spółka zamierza dokonywać ogłoszeń również poza „Monitorem Sądowym i Gospodarczym”.

Pod rygorem bezskuteczności wobec spółki statut powinien zawierać postanowienia dotyczące:

1) liczby i rodzajów tytułów uczestnictwa w zysku lub w podziale majątku spółki oraz związanych z nim praw,

2) wszelkich związanych z akcjami obowiązków świadczenia na rzecz spółki, poza obowiązkiem wpłacenia należności za akcje,

3) warunków i sposobu umorzenia akcji,

4) uprawnień osobistych przyznanych akcjonariuszom.

Do zawiązania spółki akcyjnej w organizacji dochodzi z chwilą objęcia wszystkich akcji w kapitale spółki (art. 323 k.s.h.). Wpis do rejestru (art. 12 k.s.h.) ma znaczenie konstytutywne. Z chwilą wpisu do rejestru spółka nabywa osobowość prawną.

Statut spółki może określać minimalną lub maksymalną wysokość kapitału zakładowego (widełkowe pokrycie lub podwyższenie kapitału zakładowego). W takim przypadku zawiązanie spółki nastąpi z chwilą objęcia przez akcjonariuszy takiej liczby akcji, których łączna wartość nominalna jest równa co najmniej minimalnej wysokości kapitału zakładowego, to jest nie mniej niż 500 000 zł oraz złożenia przez zarząd, przed zgłoszeniem spółki do rejestru, oświadczenia w formie aktu notarialnego o wysokości objętego kapitału zakładowego. Wysokość objętego kapitału powinna mieścić się w określonych przez statut granicach. Zmiana oświadczenia zarządu nie wpływa na zmianę chwili zawiązania spółki (art. 310 k.s.h.).

Umowa spółki akcyjnej może mieć, jak już wspomniano, charakter adhezyjny. Akty przystąpienia wymagają formy aktu notarialnego i powinny zawierać: imię, nazwisko, firmę (nazwę) osoby obejmującej akcje, zgodę na zawiązanie spółki akcyjnej i brzmienie statutu oraz objęcie akcji, liczbę i rodzaj obejmowanych akcji, wartość nominalną i cenę emisyjną, terminy wpłat na akcje. Jeżeli akcjonariusze w zamian za akcje wnoszą wkłady niepieniężne lub gdy przed rejestracją spółki ma być nabyte jakiekolwiek mienie, akt przystąpienia musi określić osoby wnoszące wkłady niepieniężne lub zbywców nabywanego przez spółkę mienia, przedmiot wkładu lub nabywanego mienia oraz rodzaj i wysokość wynagrodzenia lub zapłaty. W aktach tych powinno być zawarte stwierdzenie, że każdy z przyszłych akcjonariuszy zapoznał się ze sprawozdaniem założycieli oraz opinią biegłego rewidenta, o której mowa w art. 312 k.s.h. (por. też art. 313 i 314 k.s.h.).

Minimalna wysokość kapitału zakładowego spółki akcyjnej wynosi 500 000 zł przy minimalnej nominalnej wartości jednej akcji 1 zł.

Pokrycie kapitału zakładowego nie może nastąpić poniżej wartości nominalnej akcji (art. 309 § 1 k.s.h.). Objęcie akcji poniżej ich wartości nominalnej powodowałoby niepełne pokrycie kapitału. Cena, po jakiej wydawane są akcje, może być równa albo wyższa od wartości nominalnej. Jeżeli akcje są wydawane po cenie wyższej od wartości nominalnej, nadwyżka (agio) powinna być uiszczona w całości przed zarejestrowaniem (albo przed podwyższeniem kapitału) spółki. Nadwyżka wpływa na kapitał zapasowy.

Kapitał spółki akcyjnej na dzień jej rejestracji musi być pokryty przynajmniej w jednej czwartej jego wysokości. Akcje obejmowane za wkłady niepieniężne powinny być pokryte w całości nie później niż przed upływem roku po zarejestrowaniu spółki (art. 309 k.s.h.). Wpłaty na akcje powinny być dokonane bezpośrednio lub za pośrednictwem domu maklerskiego, na rachunek spółki w organizacji prowadzony przez bank w Rzeczypospolitej Polskiej. Przedmiot wkładu pozostaje do wyłącznej dyspozycji zarządu (art. 315 k.s.h.).

Jeżeli przy zawiązaniu spółki albo przy podwyższeniu kapitału przewidziane są wkłady niepieniężne albo spółka nabywa mienie lub dokonuje zapłaty za usługi świadczone przy jej powstaniu, założyciele spółki zobligowani są do sporządzenia sprawozdania, które powinno określać:

- przedmiot wkładów, liczbę i rodzaj wydawanych akcji lub tytułów udziału w dochodach albo podziale majątku spółki,

- mienie nabyte przed zarejestrowaniem oraz wysokość i sposób zapłaty,

- usługi świadczone przy powstaniu spółki oraz wysokość i sposób wynagrodzenia,

- osoby, które wnoszą wkłady niepieniężne, zbywają spółce mienie lub otrzymują wynagrodzenie za usługi,

- zastosowaną metodę wyceny wkładów.

Sprawozdanie wymaga uzasadnienia zamierzonych transakcji, objęcia akcji za wkłady niepieniężne oraz wysokości przyznanego wynagrodzenia lub zapłaty.

Jeżeli przedmiotem wkładu jest przedsiębiorstwo (zespół zorganizowanych składników materialnych i niematerialnych w rozumieniu art. 55[1] k.c., do sprawozdania powinny być dołączone sprawozdania finansowe za ostatnie dwa lata obrotowe tego przedsiębiorstwa lub za cały okres jego działalności, jeżeli prowadzone było krócej (art. 311 k.s.h.).

Sprawozdanie założycieli podlega badaniu biegłych rewidentów wyznaczonych przez sąd rejestrowy właściwy dla siedziby spółki.

Z badania sprawozdania biegli sporządzają opinię, którą składają razem ze sprawozdaniem założycieli sądowi rejestrowemu. Ustalenia wynagrodzenia biegłych oraz zatwierdzenia ich wydatków dokona sąd rejestrowy. Jeżeli spółka nie dokona zapłaty, sąd ściągnie należne kwoty w trybie egzekucji opłat sądowych.

W przypadku rozbieżności w ocenie wartości aportu przez biegłych i założycieli spór rozstrzyga sąd na wniosek założycieli. Na postanowienie sądu wydane w wyniku rozpatrzenia wniosku zażalenie nie przysługuje.

Spółka przed dniem rejestracji zobowiązana jest ogłosić o złożeniu w sądzie rejestrowym opinii biegłego rewidenta (art. 312 k.s.h.).

Spółka akcyjna w organizacji jest reprezentowana przez wszystkich założycieli działających łącznie albo przez pełnomocnika ustanowionego jednomyślną uchwałą założycieli. Osoby te działają za spółkę do chwili powołania zarządu, co musi nastąpić przed datą zgłoszenia wniosku o wpis spółki do rejestru, nazwiska członków zarządu bowiem wymagają ujawnienia w rejestrze sądowym. Odpowiedzialność założycieli i pełnomocnika wobec spółki ustaje z chwilą zatwierdzenia ich czynności przez walne zgromadzenie. Do praw i obowiązków oraz odpowiedzialności założycieli spółki w okresie przed powstaniem spółki w organizacji stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące spółki akcyjnej w organizacji (art. 323 k.s.h.).

Zarząd zgłasza spółkę do sądu rejestrowego właściwego ze względu na siedzibę spółki. Wniosek o wpis podpisują wszyscy członkowie zarządu.

Wniosek o wpis spółki do rejestru obejmuje:

- firmę, siedzibę oraz adres spółki lub adres dla doręczeń,

- przedmiot działalności spółki,

- wysokość kapitału zakładowego, liczbę i wartość nominalną akcji,

- wysokość kapitału docelowego, jeżeli statut to przewiduje,

- liczbę akcji uprzywilejowanych i rodzaj uprzywilejowania,

- wzmiankę, jaka część kapitału zakładowego została pokryta przed zarejestrowaniem,

- nazwiska i imiona członków zarządu oraz sposób reprezentowania spółki,

- nazwiska i imiona członków rady nadzorczej,

- jeżeli akcjonariusze wnoszą wkłady niepieniężne, zaznaczenie tej okoliczności,

- czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

- jeżeli statut wskazuje pismo przeznaczone do ogłoszeń spółki, oznaczenie tego pisma,

- jeżeli statut przewiduje przyznanie uprawnień osobistych określonym akcjonariuszom lub tytuły uczestnictwa w dochodach lub majątku spółki niewynikające z akcji, zaznaczenie tych okoliczności.

Jeżeli spółka ma jedynego wspólnika, w zgłoszeniu należy ponadto podać jego imię i nazwisko (firmę) oraz adres (siedzibę), z zaznaczeniem, że jest on jedynym akcjonariuszem. Dane jedynego akcjonariusza podaje się również, jeżeli stał się on jedynym wspólnikiem spółki wskutek skupienia wszystkich akcji. Zarząd zgłosi tę okoliczność do sądu w ciągu trzech tygodni od powzięcia wiadomości (art. 319 § 2 k.s.h.).

Zmiana wszelkich danych, objętych treścią wniosku o wpis spółki do rejestru, podlega zgłoszeniu do sądu rejestrowego. Zgłoszenie powinno nastąpić zgodnie z wymaganiami ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, tj. w ciągu 7 dni od zaistnienia zdarzenia. Jeżeli przed rejestracją spółki kapitał został pokryty w części, zarząd zgłosi do rejestru dokonanie każdej kolejnej wpłaty na kapitał. Do zgłoszenia spółki oraz zmian składu osobowego zarządu należy dołączyć złożone wobec sądu albo potwierdzone notarialnie wzory podpisów członków zarządu (art. 321 k.s.h.).

Do zgłoszenia zarząd powinien dołączyć:

- statut i akty notarialne o zawiązaniu spółki i objęciu akcji,

- oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wymagane statutem wpłaty na akcje oraz wkłady niepieniężne zostały dokonane zgodnie z prawem,

- potwierdzony przez bank lub dom maklerski dowód wpłaty na rachunek spółki w organizacji, jeżeli przewidziane jest wniesienie wkładów niepieniężnych po rejestracji spółki, oświadczenie wszystkich członów zarządu, że wniesienie tych wkładów jest zapewnione stosownie do postanowień statutu najpóźniej w terminie roku od dnia rejestracji spółki,

- dokument stwierdzający ustanowienie organów spółki z wyszczególnieniem ich składu osobowego,

- zezwolenie lub dowód zatwierdzenia statutu przez właściwy organ władzy publicznej, jeżeli są one wymagane do powstania spółki,

- oświadczenie o faktycznie objętym kapitale (przy widełkowym kapitale),

- sprawozdanie założycieli wraz z opinią biegłych (jeżeli zachodzą okoliczności wymagane przez ustawę).

Sąd rejestrowy w przypadku stwierdzenia braków usuwalnych wezwie spółkę do ich usunięcia i wyznaczy termin, pod rygorem odmowy wpisu. Jeżeli wniosek o wpis oraz załączone dokumenty wykazują drobne uchybienia, które nie naruszają interesu spółki ani interesu publicznego, a nie mogą być usunięte bez poniesienia niewspółmiernie wysokich kosztów, sąd nie może odmówić wpisu (art. 317 k.s.h.).

Spółka powinna być zgłoszona do rejestracji w ciągu sześciu miesięcy od dnia sporządzenia statutu (art. 325 § 1 k.s.h.). Jeżeli w tym czasie zgłoszenie nie zostanie dokonane, a postanowienie sądu o odmowie dokonania wpisu stanie się prawomocne, zarząd zawiadomi o tym przez ogłoszenie osoby mające interes prawny oraz zarządzi zwrot wpłaconych sum i wkładów niepieniężnych. Jeżeli spółka nie ma zarządu, zwrotu wkładów dokonują założyciele (325 k.s.h.).

W przypadku, gdy spółka nie jest w stanie dokonać zwrotu wkładów lub pokryć w pełni wierzytelności, zarząd przeprowadzi jej likwidację. W wypadku braku zarządu, walne zgromadzenie albo sąd rejestrowy ustanowi likwidatorów.

Do likwidacji spółki w organizacji stosuje się przepisy o likwidacji spółki akcyjnej. Likwidatorzy ogłoszą jednokrotnie o likwidacji, wzywając wierzycieli do zgłoszenia wierzytelności w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia. Spółka w organizacji ulega rozwiązaniu z dniem zatwierdzenia sprawozdania likwidacyjnego przez walne zgromadzenie.

Jeżeli po zarejestrowaniu spółki, sąd rejestrowy stwierdzi braki, wzywa spółkę do ich usunięcia. W przypadku gdy spółka nie stosuje się do poleceń sądu, sąd nałoży na zarząd grzywny stosownie do przepisów o Krajowym Rejestrze Sądowym.

Prawa i obowiązki akcjonariuszy

Tytuł uczestnictwa w spółce akcyjnej stanowi akcja. Akcja jest papierem wartościowym uprawniającym jej posiadacza do wykonywania w spółce praw udziałowych. Akcja powstaje z chwilą rejestracji spółki, stąd wydanie akcji przed rejestracją jest nieważne. Kodeks spółek handlowych reguluje zasady obrotu akcjami wydawanymi w postaci dokumentu. Zdematerializowany obrót papierami wartościowymi dotyczy akcji dopuszczonych do obrotu publicznego. Warunki dopuszczenia akcji do obrotu publicznego oraz zasady obrotu publicznego uregulowane są przepisami prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi.

Pojedyncza akcja zawiera w sobie pakiet praw majątkowych oraz praw o charakterze niemajątkowym przypadający na każdą akcję jako jednostkę uczestnictwa w spółce. Zasadą jest proporcjonalność posiadanych uprawnień do liczby akcji. Niektóre uprawnienia wymagają dla swej realizacji reprezentowania określonej wartości kapitału, np. prawo zwoływania zgromadzeń wspólników przysługujące akcjonariuszom reprezentującym nie mniej niż 10% kapitału lub prawo żądania wyborów rady nadzorczej grupami kapitałowymi, w przypadku realizacji którego wspólnik musi reprezentować 20% kapitału.

Statut spółki może przez uprawnienia przypisane do akcji lub uprawnienia przyznane osobiście wspólnikowi zmienić zasadę proporcjonalności. Z reguły w takich przypadkach za nabyte dodatkowe uprawnienia akcjonariusz musi dodatkowo zapłacić.

Artykuł 328 k.s.h. określa wymagania co do treści akcji. Nie wprowadza natomiast żadnych szczególnych wymagań odnośnie formy dokumentu akcji, poza obowiązkiem zachowania formy pisemnej. W sprawach nie uregulowanych w kodeksie spółek handlowych do akcji wydawanej w postaci dokumentu będą miały zastosowanie przepisy art. 921[6]-921[16] k.c. o papierach wartościowych.

Zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych (art. 328) dokument akcji powinien zawierać:

1) firmę, siedzibę i adres spółki,

2) oznaczenie sądu rejestrowego i numer, pod którym spółka jest wpisana do rejestru,

3) datę zarejestrowania spółki i wystawienia akcji,

4) wartość nominalną, serię i numer oraz rodzaj danej akcji i uprawnienia szczególne z akcji,

5) wysokość dokonanej wpłaty w przypadku akcji imiennych,

6) ograniczenia co do rozporządzenia akcją,

7) postanowienia statutu o związanych z akcją obowiązkach wobec spółki.

Dokument akcji wymaga opatrzenia pieczęcią spółki oraz podpisem zarządu. Podpis może być odtwarzany mechanicznie.

Naruszenie wymagań określonych w pkt 1, 2 i 4 oraz brak pieczęci spółki i podpisu zarządu powoduje nieważność dokumentu akcji. Statut spółki może wprowadzać dodatkowe wymagania co do treści dokumentu akcji i jego formy.

Akcje są niepodzielne, mogą być jednak wydawane w odcinkach zbiorowych (art. 333 k.s.h.). Właściciel akcji nie może jej podzielić na mniejsze jednostki, które będą mogły stanowić samodzielny przedmiot obrotu.

Odcinek zbiorowy akcji musi zawierać numery wszystkich akcji nim objętych. Jeżeli statut spółki nie reguluje sposobu wydawania odcinków zbiorowych, akcjonariusz ma prawo żądać wydania mu akcji w określonych przez niego odcinkach zbiorowych. W każdym przypadku będzie mógł żądać zamiany tych odcinków na pojedyncze dokumenty akcji, uprawnienie to bowiem wynika z jego prawa swobody obrotu prawami w spółce.

Akcja może stanowić przedmiot współwłasności. Współuprawnieni z akcji wykonują swoje prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela, a za świadczenia związane z akcją odpowiadają wobec spółki solidarnie.

Akcje mogą być imienne i na okaziciela (art. 334 k.s.h.). Zamiana akcji imiennych na akcje na okaziciela albo odwrotnie może być dokonana na żądanie akcjonariusza, jeżeli ustawa lub statut nie stanowi inaczej.

Akcjonariusz ma prawo do wydania mu akcji. Obowiązek wydania akcji spoczywa na zarządzie spółki. Akcjonariusz nabywa roszczenie o wydanie akcji w ciągu miesiąca od dnia rejestracji spółki. Dokumenty akcji należy wydać akcjonariuszowi w terminie tygodnia od zgłoszenia roszczenia. Akcjonariusz spółki publicznej, której akcje notowane są w obrocie zdematerializowanym, ma prawo do imiennego świadectwa depozytowego wystawionego przez podmiot prowadzący rachunek papierów wartościowych, zgodnie z przepisami o publicznym obrocie papierami wartościowymi (art. 328 § 6 k.s.h.).

Akcje można klasyfikować w zależności od ich charakteru i przypisanych do nich praw i obowiązków.

Podstawowy podział dotyczy akcji imiennych i na okaziciela.

Akcjami imiennymi są akcje wydawane za wkłady niepieniężne, które powinny pozostać imiennymi aż do dnia zatwierdzenia przez najbliższe walne zgromadzenie sprawozdania finansowego za rok obrotowy, w którym nastąpiło pokrycie akcji (art. 336 k.s.h.), akcje nie w pełni opłacone, które powinny pozostać imiennymi aż do pełnej wpłaty na akcje, chyba że akcje na okaziciela złożone zostały do depozytu spółki, a zamiast akcji spółka wydała świadectwa tymczasowe (art. 335 k.s.h.), akcje uprzywilejowane lub akcje, do których przypisany został obowiązek powtarzających się świadczeń na rzecz spółki (art. 351 i 356 k.s.h.).

Klasyfikacji można dokonać według podziału na akcje zwykłe i akcje uprzywilejowane. Ustawa wskazuje przykładowe uprzywilejowanie akcji. Wiąże się ono z prawem głosu , prawem do dywidendy lub podziału majątku spółki w przypadku jej likwidacji. Statut spółki może uzależniać przyznanie dodatkowych uprawnień od spełnienia dodatkowych świadczeń na rzecz spółki, upływu terminu lub ziszczenia się warunku (art. 351 § 3 k.s.h.).

Wobec spółki akcjonariuszem jest osoba wpisana do księgi akcyjnej i posiadacz akcji na okaziciela albo imiennego świadectwa depozytowego w przypadku spółek publicznych (art. 343 § 1 k.s.h.). Posiadanie akcji na okaziciela jest wystarczającą legitymacją do wykonywania praw akcyjnych w spółce. Nie dotyczy to prawa uczestnictwa w walnym zgromadzeniu, w przypadku którego wymagane jest złożenie akcji do depozytu spółki albo innej instytucji finansowej wskazanej przez spółkę (art. 406 § 2 k.s.h.).

Obowiązek prowadzenia księgi akcyjnej spoczywa na zarządzie (art. 341 k.s.h.). Spółka reprezentowana przez zarząd może zlecić prowadzenie księgi akcyjnej bankowi lub domowi maklerskiemu w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 342 k.s.h.).

Do księgi akcyjnej zarząd wpisuje akcjonariuszy posiadających akcje imienne i świadectwa tymczasowe. W księdze akcyjnej ujawnia się również prawa zastawników lub użytkowników akcji oraz prawa do zysku lub majątku spółki przyznane akcjonariuszom i innym osobom (art. 341 k.s.h.).

Wpisu do księgi akcyjnej zarząd dokonuje na wniosek osoby uprawnionej, która składając wniosek zobowiązana jest dołączyć do wniosku dokumenty uzasadniające wpis. Zarząd nie ma obowiązku badania prawdziwości podpisów zbywcy akcji i osób ustanawiających zastaw lub użytkowanie akcji. Przed dokonaniem zmian w księdze akcyjnej zarząd zawiadamia osoby zainteresowane wyznaczając co najmniej dwutygodniowy termin do zgłoszenia sprzeciwu. Sprzeciw wstrzymuje zmianę wpisu.

Każdy akcjonariusz ma prawo przeglądać księgę akcyjną i żądać odpisów za zwrotem kosztów sporządzenia. Księgę akcyjną można prowadzić w formie zapisu elektronicznego.

Kodeks spółek handlowych przewiduje możliwość umorzenia akcji. Umorzenie prowadzi do wygaśnięcia praw związanych z akcją. Umorzenie akcji może być uzasadnione bardzo zróżnicowanymi stanami faktycznymi. Może się wiązać z zamykaniem (wygaszaniem) działalności spółki i potrzebą sukcesywnej spłaty akcjonariuszy, może stanowić metodę wystąpienia wspólnika ze spółki lub jego wyłączenia, może dotyczyć restrukturyzacji kapitałów własnych spółki albo być związane z koniecznością pokrycia straty w sytuacji, kiedy kapitały zapasowe i rezerwowe spółki zostały wcześniej skonsumowane.

Akcje mogą być umorzone tylko wtedy, kiedy statut tak stanowi (art. 359 k.s.h.).

Ustawa wyróżnia umorzenie dobrowolne i umorzenie przymusowe. Umorzenie dobrowolne dokonywane jest za zgodą akcjonariusza w drodze nabycia akcji przez spółkę. Umorzenie dobrowolne może nastąpić bez wypłaty wartości akcji, jeżeli wspólnik wyrazi na to zgodę.

Umorzenie przymusowe następuje w okolicznościach i trybie określonym przez statut. W każdym wypadku wymaga wypłaty wartości akcji, a decyzja o umorzeniu przymusowym wymaga uzasadnienia.

Umorzenie akcji co do zasady wymaga zgody walnego zgromadzenia. Statut może jednak stanowić, że akcje ulegają umorzeniu w razie ziszczenia się określonego warunku albo upływu terminu. W takim przypadku zarząd zobligowany jest podjąć niezwłocznie uchwałę o umorzeniu akcji.

Umorzenie akcji wiąże się w spółce akcyjnej z obligatoryjnym obniżeniem kapitału zakładowego spółki, co wymaga, zgodnie z art. 456 k.s.h., powiadomienia wierzycieli spółki. Uchwała o obniżeniu kapitału powinna być podjęta na walnym zgromadzeniu, które zadecydowało o umorzeniu akcji. Powiadomienie wierzycieli nie jest jednak wymagane, gdy:

1) spółka umarza akcje własne nabyte nieodpłatnie w celu ich umorzenia,

2) jeżeli wynagrodzenie akcjonariuszy akcji umorzonych ma być wypłacone wyłącznie z zysku spółki, wykazanego w sprawozdaniu finansowym zbadanym przez biegłego rewidenta, nie wcześniej niż sześć miesięcy przed umorzeniem akcji,

3) gdy umorzenie następuje bez jakichkolwiek świadczeń na rzecz akcjonariuszy, z wyjątkiem przyznania im świadectw użytkowych.

Umorzenie następuje z chwilą obniżenia kapitału zakładowego (decyduje data wpisu do rejestru uchwały o obniżeniu).

Statut może przewidywać, że w zamian za umorzone akcje spółka wyda świadectwa użytkowe. Świadectwo użytkowe nie ma wartości nominalnej, stanowi natomiast uprawnienie do uczestnictwa, na równi z akcjami, w podziale dywidendy i nadwyżki masy majątkowej spółki pozostałej po wypłacie wartości nominalnej akcji. Świadectwo użytkowe jest papierem wartościowym, może być imienne lub na okaziciela. Posiadacz świadectwa użytkowego na okaziciela nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania dotyczące umorzonej akcji i nie przysługują mu żadne prawa udziałowe poza wymienionymi (art. 361 k.s.h.).

Podstawowy obowiązek akcjonariusza stanowi pełne i prawidłowe pokrycie akcji. Do pozostałych obowiązków należy zaliczyć obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki, jeżeli zostały przypisane do akcji lub osoby akcjonariusza oraz obowiązek zwrotu bezpodstawnie otrzymanej wypłaty.

Pokrycie akcji w przypadku spółki akcyjnej nie musi nastąpić w całości przed dniem rejestracji. Terminy i wysokość wpłat na akcje określa w takim przypadku statut albo uchwała walnego zgromadzenia. Kompetencja związana z określeniem terminów może zostać scedowana na zarząd spółki (art. 330 § 1 k.s.h.).

Ustawa nie narzuca terminów, w jakich powinno nastąpić pełne pokrycie akcji. Wyjątek stanowi pokrycie akcji wkładem niepieniężnym, w przypadku którego ustawa wymaga, aby nastąpiło ono najpóźniej w ciągu roku od dnia rejestracji spółki (podwyższenia kapitału).

Zarząd wzywa akcjonariuszy do dokonania wpłat na akcje. Wezwania te reguluje art. 330 § 2, 3 i 4 k.s.h. Wpłaty na akcje dokonywane są przez wszystkich akcjonariuszy w tym samym terminie i w tej samej wysokości, proporcjonalnie do liczby posiadanych akcji. Niedokonanie w terminie ustalonym przez spółkę wpłaty na akcje rodzi obowiązek zapłaty odsetek ustawowych. Opóźnienie wpłaty może stanowić podstawę do wystąpienia przez spółkę do wspólnika z roszczeniem o naprawienie wyrządzonej spółce szkody, jeżeli spółka na skutek niedotrzymania terminu wpłaty poniosła szkodę. Statut spółki może przewidywać obowiązek zapłaty kary za niedotrzymanie terminu i warunków wpłaty. Niedokonanie wpłaty na akcje w ciągu miesiąca od wyznaczonego terminu może stanowić podstawę pozbawienia akcjonariusza jego praw udziałowych przez unieważnienie dokumentów akcji. Spółka ma obowiązek uprzedzenia akcjonariuszy w ogłoszeniu o wpłatach o skutkach niedokonania wpłaty w terminie.

O unieważnieniu spółka zawiadamia akcjonariusza i jego prawnych poprzedników w okresie ostatnich pięciu lat. Po ogłoszeniu o unieważnieniu dokumentów akcji lub świadectw tymczasowych spółka wyda nowe dokumenty pod dawnymi numerami i sprzeda je za pośrednictwem notariusza, domu maklerskiego lub banku (art. 331 § 3 k.s.h.). Jeżeli uzyskana ze sprzedaży suma nie pokryje kosztów i należności, za niedobór odpowiadają solidarnie akcjonariusz i jego poprzednicy prawni.

Obowiązek świadczeń niepieniężnych może być przypisany do akcji imiennych lub osoby akcjonariusza. Świadczenia niepieniężne, o których mowa w art. 356 k.s.h., muszą mieć charakter trwały (muszą się powtarzać). Ustawa nie wskazuje, o jaki rodzaj świadczeń chodzi, charakter tych świadczeń będzie zależał od potrzeb spółki; może to być np. obowiązek udzielania specjalistycznych konsultacji, dostarczania określonych materiałów itp. Z przepisów ustawy wynika jednoznacznie, że świadczenia te muszą mieć dla spółki szczególne znaczenie, tak dalece, że przeniesienie akcji na inną osobę może nie zapewniać spółce świadczeń tego rodzaju. Obrót akcjami, do których przypisany jest obowiązek powtarzających się świadczeń może być dokonany wyłącznie za zgodą spółki. Spółka ma prawo odmówić zgody z ważnej przyczyny, bez obowiązku wskazania innego nabywcy. Za niewykonanie lub nienależyte wykonanie świadczeń niepieniężnych statut spółki może przewidywać odszkodowanie umowne. Za świadczenia tego rodzaju należy się wspólnikowi wynagrodzenie według cen przyjętych w obrocie.

Prawo głosu jest bezspornie najsilniejszym prawem korporacyjnym. Kodeks handlowy umożliwiał przyznanie jednej akcji maksymalnie pięciu głosów. Uprawnienie to łamało zasadę równego traktowania akcjonariuszy i stanowiło odstępstwo od reguły, iż prawa powinny być współmierne do zaangażowania kapitałowego. Kodeks spółek handlowych zmienił tę regułę przyznając maksymalne uprzywilejowanie co do głosu nie więcej niż dwa głosy na jedną akcję w spółkach nie notowanych na rynku publicznym. W spółkach publicznych każda akcja ma jeden głos.

Rozwiązanie takie jest zgodne z konstrukcją prawną w zakresie uprawnień wspólników w innych systemach prawnych, które odchodzą od uprzywilejowania co do liczby głosów przypadających na jedną akcję.

W spółkach działających w dniu wejścia w życie kodeksu spółek handlowych, uprawnienia związane z uprzywilejowaniem akcji co do liczby głosów zostają zachowane, stosownie do konstytucyjnej zasady ochrony praw nabytych (art. 613 k.s.h.). Na okres przejściowy ustawa zachowuje zwiększone uprawnienia w zakresie uprzywilejowania co do głosu akcji Skarbu Państwa, uprzywilejowanie takie nie może trwać jednak dłużej niż do 31 grudnia 2004 r. (art. 625 k.s.h.).

Statut spółki, w stosunku do akcjonariuszy, którzy mają więcej niż jedną piątą ogółu głosów na walnym zgromadzeniu, może przewidywać ograniczenie wykonywania prawa głosu (art. 411 § 1 k.s.h.).

Zasadą jest, że jedna akcja daje jeden głos na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy (poza akcjami uprzywilejowanymi), wyjątek od tej zasady stanowi art. 353 § 3 k.s.h., zgodnie z którym akcja uprzywilejowana co do dywidendy może być pozbawiona prawa głosu - „akcja niema”.

Prawo głosu przysługuje od dnia pełnego pokrycia akcji, chyba że statut stanowi inaczej.

Prawa do dywidendy, czyli prawa do udziału w zysku przeznaczonym do podziału na akcje, nie można akcjonariusza pozbawić, nie można również przyznać zysku tylko na niektóre akcje.

Zasadą jest, że podziałowi ulega zysk wypracowany za ostatni rok obrachunkowy. Kodeks dopuszcza jednak zwiększenie wypłaty o środki pochodzące z funduszy zapasowych i rezerwowych spółki tworzonych z zysku po pomniejszeniu tych środków o poniesione straty i obligatoryjne odpisy (dywidenda maksymalna). Ustawodawca wprowadził w spół-ce akcyjnej ograniczenie co do okresu, z jakiego mogą być uwzględnione środki pochodzące z zysków ubiegłych lat (nie więcej jak z trzech ostatnich lat obrotowych).

Uprawnieni do otrzymania dywidendy za dany rok są akcjonariusze, którym przysługiwały akcje w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku.

Dzień dywidendy nie może być wyznaczony później niż w terminie dwóch miesięcy, licząc od dnia powzięcia uchwały o podziale zysku. Uchwałę o przesunięciu terminu dywidendy podejmuje zwyczajne walne zgromadzenie.

W przypadku spółki publicznej dzień dywidendy może być dniem podziału zysku lub inny dzień w okresie trzech miesięcy od tego dnia.

Statut może przewidywać akcje uprzywilejowane co do podziału dywidendy. Uprzywilejowanie może polegać na prawie do otrzymania podwyższonej dywidendy, nie więcej jednak niż o połowę dywidendy wypłacanej na akcje nieuprzywilejowane. Jeżeli uprzywilejowanie akcji przekracza o więcej niż połowę dywidendę nieuprzywilejowaną, akcja pozbawiona jest wykonywania prawa głosu (akcja niema) - art. 353 § 3 k.s.h. Akcjonariuszowi uprawnionemu z akcji niemej statut może przyznać prawo do wyrównania zysków niewypłaconych, nie później niż w ciągu kolejnych trzech lat obrotowych (art. 353 § 4 k.s.h.). Uprzywilejowanie akcji niemej nie jest uwzględnione przy wypłacie zaliczki na poczet dywidendy.

Roszczenie o wypłatę dywidendy powstaje po podjęciu przez walne zgromadzenie uchwały o podziale zysku.

Statut może przewidywać wypłatę akcjonariuszom przez zarząd zaliczki na poczet dywidendy. Warunkiem wypłaty zaliczki na poczet dywidendy jest osiągniecie przez spółkę zysku za ostatni rok obrotowy oraz posiadanie wystarczających środków na dokonanie wypłaty. Wartość wypłaty odnosi się do zysku wypracowanego do końca roku obrotowego (dotyczy zysku wypracowanego w roku, w którym dokonywana jest wypłata) i nie może przekroczyć połowy tego zysku. Wartość wypłaty może być zwiększona o niewypłacony zysk z ostatnich trzech lat obrotowych. Wypłata zaliczki wymaga zgody rady nadzorczej (art. 349 k.s.h.).

Zysk rozdziela się proporcjonalnie do liczby akcji. Jeżeli akcje nie są w pełni opłacone - proporcjonalnie do stopnia ich pokrycia (art. 347 § 2 k.s.h.).

Prawo do udziału w podziale majątku likwidowanej spółki powstaje po zaspokojeniu i zabezpieczeniu wierzycieli spółki. Majątek dzieli się między wspólników w stosunku do stopnia pokrycia akcji. Statut może przewidywać uprzywilejowanie w zakresie podziału masy likwidacyjnej. Może się ono sprowadzać do pierwszeństwa w wypłacie wartości nominalnej akcji lub do wypłaty o wyższej wartości.

Prawo poboru akcji wiąże się z podwyższeniem kapitału i wydaniem nowych akcji przez spółkę. Akcjonariusze spółki mają prawo pierwszeństwa poboru nowych akcji. Pozbawienie akcjonariuszy tego prawa może nastąpić tylko w interesie spółki i wymaga uchwały walnego zgromadzenia podjętej kwalifikowaną większością głosów. Prawo poboru może zostać ograniczone do możliwości objęcia części akcji nowej emisji. Ograniczenie albo pozbawienie dotychczasowych akcjonariuszy prawa poboru wymaga zapowiedzenia na porządku obrad walnego zgromadzenia. Zarząd spółki zobowiązany jest w takim przypadku przedstawić uzasadnienie wniosku o wyłączenie prawa poboru oraz proponowaną cenę emisyjną akcji lub sposób jej ustalenia.

Przepis ten nie ma zastosowania w przypadku objęcia całości emisji akcji przez instytucję finansową (subemitenta) z obowiązkiem oferowania akcjonariuszom akcji na warunkach określonych w uchwale wspólników, albo jeżeli uchwała walnego zgromadzenia stanowi, że subemitent obejmie akcje, w stosunku do których akcjonariusze nie wykonają przysługującego im prawa poboru. Subemitent może objąć akcje spółki wyłącznie za wkłady pieniężne. Zawarcie umowy z subemitentem wymaga zgody walnego zgromadzenia. Zgoda wydawana jest na wniosek zarządu zaopiniowany przez radę nadzorczą. Prawo wyrażenia zgody statut lub uchwała walnego zgromadzenia może przekazać do kompetencji rady nadzorczej (art. 433).

Prawa i obowiązki przypisane do akcji mogą, w zależności od postanowień statutu, być przenoszone razem z tytułem uczestnictwa lub wygasać. Prawa i obowiązki przypisane do osoby akcjonariusza wygasają najpóźniej z chwilą jego ustąpienia ze spółki (art. 354 k.s.h.). Uprawnienia osobiste mogą dotyczyć prawa powoływania lub odwoływania członków zarządu, rady nadzorczej lub prawa do otrzymywania oznaczonych świadczeń od spółki.

Spółka może wydawać imienne świadectwa założycielskie w celu wynagrodzenia usług świadczonych przy zawiązaniu spółki. Świadectwa mogą być wydawane najwyżej na okres dziesięciu lat od chwili zarejestrowania spółki. Świadectwo uprawnia do udziału w zysku spółki w granicach ustalonych przez statut po uprzednim odliczeniu na rzecz akcjonariuszy minimalnej dywidendy (art. 355 k.s.h.).

Akcjonariusz ma, co do zasady, swobodę rozporządzania akcją. Akcje na okaziciela zbywane są przez wręczenie ich innej osobie. Przeniesienie akcji imiennej i świadectwa tymczasowego wymaga pisemnego oświadczenia. Rozporządzenie akcją imienną statut spółki może uzależnić od zgody spółki (art. 337 k.s.h.). Zgody na rozporządzenie akcjami imiennymi udziela zarząd spółki w formie pisemnej, chyba że statut stanowi inaczej, np. upoważnia radę nadzorczą do wyrażenia zgody na przeniesienie własności akcji. Spółka odmawiając zgody musi wskazać nabywcę. Statut powinien określać termin do wskazania innego nabywcy, cenę lub sposób jej określenia oraz termin zapłaty. Jeżeli statut nie zawiera tych postanowień, ograniczenie zbycia jest bezskuteczne.

Ograniczenie rozporządzania akcjami przez akcjonariusza może wynikać z umowy zawartej między spółką i akcjonariuszem (art. 338 k.s.h.). Ograniczenie umowne nie może być ustanowione na okres dłuższy niż pięć lat od dnia zawarcia umowy. Dopuszczalne są również umowy ustanawiające prawo pierwokupu lub inne prawo pierwszeństwa nabycia akcji lub ułamkowej części akcji. Ograniczenia wynikające z takich umów nie mogą trwać dłużej niż dziesięć lat. Zbycie akcji, którą obrót został ograniczony umownie, jest skuteczne. Może jednak narazić akcjonariusza na odpowiedzialność kontraktową.

Spółka nie może nabywać akcji własnych. Zakaz dotyczy zarówno nabycia bezpośredniego, jak i pośredniego (przez osoby trzecie), kiedy nabywcami akcji spółki dominującej są spółki lub spółdzielnie od niej zależne. Prowadzi to bowiem do tzw. krzyżowego połączenia kapitałów i zatarcia wzajemnych relacji. Działanie takiego podmiotu przestaje być czytelne dla rynku, co godzi w zasadę przejrzystości działania przedsiębiorców. W okolicznościach określonych w ustawie, ustawodawca w drodze wyjątku dopuszcza nabycie akcji własnych przez spółkę. Dotyczy to sytuacji, w których spółka:

1) nabywa akcje w celu zapobieżenia bezpośrednio zagrażającej spółce poważnej szkodzie,

2) nabywa akcje, które mają być zaoferowane do nabycia pracownikom lub osobom, które były zatrudnione w spółce przez okres co najmniej trzech lat,

3) nabywa akcje nieodpłatnie lub w drodze sukcesji uniwersalnej, np. w przypadku fuzji,

4) nabywa akcje na własny lub cudzy rachunek w celu ich dalszej odprzedaży (instytucja finansowa),

5) nabywa akcje w celu ich umorzenia,

6) nabywa akcje w drodze egzekucji, w celu zaspokojenia roszczeń spółki, których nie można zaspokoić w inny sposób z majątku akcjonariusza,

7) nabywa akcje w innych przypadkach przewidzianych w ustawie.

Nabycie akcji w celu zapobieżenia zagrażającej spółce szkodzie oraz w celu wydania ich pracownikom może dotyczyć akcji w pełni opłaconych z utworzonych w tym celu przez spółkę kapitałów rezerwowych, w łącznej wartości nie przekraczającej 10% kapitału zakładowego. Zarząd spółki, który nabył akcje w tych właśnie celach, jest zobowiązany zawiadomić o tym najbliższe walne zgromadzenie uzasadniając powód nabycia i jego warunki (art. 363).

Akcje nabyte przez spółkę w celu wydania ich pracownikom, powinny być wydane w ciągu roku od daty ich nabycia. W pozostałych przypadkach spółka powinna zbyć akcje w ciągu roku od dnia ich nabycia. Jeżeli wartość akcji własnych nabytych przez spółkę przekracza 10% jej kapitału zakładowego, to nadwyżka ponad 10% wartości powinna zostać zbyta w ciągu dwóch lat.

Zarząd zobowiązany jest do niezwłocznego umorzenia akcji własnych, jeżeli nie zostały one zbyte przez spółkę w terminach ustawowych. Akcje własne spółki umieszczane są w bilansie spółki pod osobną pozycją „akcje własne do zbycia”.

W żadnym wypadku spółka nie może obejmować akcji własnych, zakaz ten dotyczy obejmowania akcji spółki przez spółdzielnię lub spółkę zależną. Działania takie prowadziłyby bowiem do fikcyjnego pokrycia kapitału spółki (art. 366 k.s.h.). Objęcie akcji własnych przez spółkę rodzi po stronie członków zarządu odpowiedzialność za pełne wniesienie wkładu na akcje (art. 366 § 3 k.s.h.) oraz odpowiedzialność karną w postaci kary grzywny, kary ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy.

Organy spółki

Wprowadzenie

Spółka akcyjna jako osoba prawna działa przez swoje organy. Udział wspólników spółki w jej bieżącym funkcjonowaniu jest całkowicie wyłączony. Z założenia „rozdrobniony” właściciel nie jest w stanie skutecznie zarządzać spółką, nie zawsze też ma wystarczające kwalifikacje do wykonywania czynności zarządu bądź nadzoru.

Prawa wspólników, związane przede wszystkim z realizacją przez spółkę celu określonego w jej statucie, wykonywane są w tej spółce, podobnie jak w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, przez organ spółki identyfikujący wolę wspólników jako wolę zbiorową (walne zgromadzenie), na zasadach określonych w statucie. Kompetencje organu przysługują wspólnikowi wyłącznie wtedy, kiedy występuje on w tej roli. Oznacza to, że wspólnik jest organem spółki (walnym zgromadzeniem) tylko wtedy, kiedy działa na zgromadzeniu wspólników w sposób określony prawem oraz w zakresie kompetencji tego organu.

Wspólnik jako organ spółki (nawet jednoosobowy), działając na prawidłowo zwołanym lub bez formalnego zwołania walnym zgromadzeniu wspólników, podejmuje wobec spółki decyzje stanowiące, zmienia jej statut i powołuje jej organy. W realizacji swoich władczych uprawnień musi jednak uwzględniać narzucone mu przez prawo stanowione i statut ramy, w przeciwnym razie może liczyć się z zaskarżeniem podjętych uchwał.

Wspólnik jako akcjonariusz ma przede wszystkim obowiązek wniesienia wkładu na pokrycie akcji obejmowanych w spółce oraz do świadczeń o charakterze niepieniężnym, jeżeli są do niego lub do posiadanych przez niego akcji przypisane.

Wspólnik może być powołany do składu organu nadzoru lub organu wykonawczego. Może też być prokurentem spółki, jej pełnomocnikiem, pracownikiem, może być w końcu powiązany ze spółką stosunkiem cywilnoprawnym. Wymienione role są niezależne od siebie. Dlatego też przepisy kodeksu regulujące funkcjonowanie organów spółki wyraźnie stanowią o możliwości „zaangażowania” wspólnika w każdej z nich.

Zarząd

Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę. Może on być jedno- lub wieloosobowy. Ustawa nie określa maksymalnej liczby członków zarządu. Członkiem zarządu może być akcjonariusz lub osoba spoza grona akcjonariuszy. Formalnoprawne wymagania dotyczące osób, które można powoływać do składu organów spółki określa art. 18 k.s.h. Ustawa nie stawia żadnych innych wymagań, jakie powinny spełniać osoby powoływane do składu zarządu. Należy jednak zwrócić uwagę na normę art. 483 § 2 k.s.h. dotyczącą odpowiedzialności członków zarządu za szkodę wyrządzoną spółce, zgodnie z którą „członek zarządu, rady nadzorczej oraz likwidator powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności”. Przepis ten wyraźnie wskazuje, że osoby powoływane do zarządu powinny mieć kwalifikacje odpowiednie do zakresu prowadzonej przez spółkę działalności.

Ustawową kompetencję do powoływania i odwoływania zarządu ma w spółce akcyjnej rada nadzorcza. Uprawnienie to może zmienić statut spółki, przez wskazanie innych osób albo innego organu (walnego zgromadzenia), jako uprawnionego do powołania zarządu. Statut może przyjmować inne zasady kształtowania składu zarządu, np. przez wyznaczenie przez wskazaną w statucie osobę. Zasadą jest, że organ powołujący ma prawo odwołania powołanych przez siebie osób oraz określenia warunków ich wynagradzania za czynności zarządu. Wyłączna kompetencja zarządu do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji sprawiała w przypadku podejmowania przez zarząd działań niekoniecznie zgodnych z oczekiwaniami wspólników, ale aprobowanych przez radę nadzorczą, poczucie dyskomfortu i ograniczenia uprawnień walnego zgromadzenia. Miało to miejsce w przypadkach przypisania prawa powoływania zarządu do innych osób lub do rady nadzorczej. Wspólnicy stawali się często w takich przypadkach „zakładnikami” organów spółki. Kodeks spółek handlowych przecina ten problem, przyznając walnemu zgromadzeniu prawo odwołania albo zawieszenia w czynnościach członka zarządu spółki w każdym czasie, bez względu na to, komu przysługuje prawo powołania (art. 368 k.s.h.).

Powołanie określonej osoby do zarządu powoduje, że staje się ona członkiem organu władzy wykonawczej, a tym samym upoważniona do działania w tym charakterze. Powołanie nakłada na powołanego określone obowiązki oraz rodzi odpowiedzialność za ich niewykonanie. Powołanie wymaga jego przyjęcia przez powołanego. Zgoda może być wyrażona uprzednio, np. jako zgoda na kandydowanie, może ona nastąpić po akcie powołania albo być wyrażona w sposób dorozumiały przez przystąpienie do wykonywania obowiązków. Brak jest jakichkolwiek podstaw dla przyjęcia rozumowania, że powołanie może być skuteczne bez zgody osoby, której dotyczy.

Akt powołania jest skuteczny z chwilą jego dokonania (analogicznie przy odwołaniu). Wpis do rejestru nie ma charakteru konstytutywnego, służy wyłącznie bezpieczeństwu obrotu gospodarczego.

Stosownie do generalnej kompetencji związanej z powoływaniem zarządu, rada nadzorcza ustala wynagrodzenie członków zarządu zatrudnionych na podstawie umowy o pracę albo innej umowy cywilnoprawnej, chyba że statut stanowi inaczej. Walne zgromadzenie może upoważnić radę nadzorczą do ustalenia, że wynagrodzenie członków zarządu obejmuje również prawo do określonego udziału w zysku rocznym spółki, który jest przeznaczony do podziału między akcjonariuszy (art. 378 k.s.h.). Z przepisu tego wynika, że wynagrodzenie w postaci udziału w zysku jest dodatkowym świadczeniem, jakie może przewidywać umowa zawarta z członkiem zarządu. Zysk płacony zarządowi mieści się w puli zysku przeznaczonego do podziału dla akcjonariuszy.

Przepisy o spółce akcyjnej ustalają obligatoryjny charakter kadencyjności zarządu i rady nadzorczej. Maksymalna kadencja nie może trwać dłużej niż pięć lat. Statut spółki może w ramach tego limitu ustanawiać inne okresy. Możliwe jest wielokrotne powoływanie tej samej osoby na kolejne kadencje, jednak powołanie takie nie może nastąpić wcześniej niż na rok przed upływem bieżącej kadencji.

Statut może w granicach kadencji ustanowić częściowe odnawianie zarządu w ten sposób, że pewna liczba członków zarządu kolejno ustępuje albo w drodze losowania, albo według starszeństwa wyboru, albo w inny sposób. Przepis ten przez „odświeżenie” składu zarządu ma sprzyjać jego lojalności względem spółki i lepiej zabezpieczać interesy wspólników (art. 369 § 2 k.s.h.).

W zakresie wspólnej kadencji i kadencji biegnącej niezależnie dla każdego członka organu spółki oraz kwestii związanych z wygaśnięciem mandatu, uprawnieniami w razie odwołania, funkcjonowaniem wieloosobowego zarządu, prawa reprezentacji i sposobu reprezentacji, pism i zamówień handlowych, sprzeczności interesów członka zarządu, jego krewnych, powinowatych oraz osób, z którymi jest powiązany osobiście, a także zakazu konkurencji, ustawa wprowadziła przepisy analogiczne do przepisów dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Prowadzenie spraw spółki wiąże się z jej stosunkami wewnętrznymi, obejmuje zarząd majątkiem spółki oraz prowadzenie przedsiębiorstwa spółki, z czym wiążą się decyzje dotyczące sposobu gospodarczego wykorzystania tego majątku, sposobu zorganizowania przedsiębiorstwa spółki, zastosowania określonej technologii produkcji, zatrudnienia odpowiedniej kadry.

Reprezentacja spółki realizuje się w stosunkach zewnętrznych spółki z jej otoczeniem gospodarczo-społecznym i politycznym. W strukturze spółki zarząd jest organem mającym wyłączną kompetencję do reprezentacji spółki. Podlega ona ograniczeniu w sposób bezwzględny tylko w przypadku umów zawieranych między spółką a członkami zarządu (art. 379 k.s.h.), kiedy to spółka reprezentowana jest przez radę nadzorczą albo ustanowionego uchwałą wspólników pełnomocnika oraz w przypadku reprezentacji spółki w sprawach o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały wspólników, kiedy spółkę reprezentuje pełnomocnik powołany przez walne zgromadzenie wspólników. W żadnym wypadku spółka nie może być reprezentowana ani przez poszczególnych akcjonariuszy, ani przez walne zgromadzenie działające in gremium.

Reprezentacja, w zależności od charakteru wykonywanych czynności, wymaga uprzedniego umocowania w uchwale właściwego organu spółki, w tym również w uchwale zarządu, jeżeli dotyczy czynności przekraczającej zwykły zarząd, a nie wymaga dla swej skuteczności uchwały innego organu. Wymaganie uzyskania decyzji innego organu spółki albo podjęcia takiej uchwały przez zarząd działający in corpore wprowadza w stosunku do członków zarządu ograniczenia, mające znaczenie w wewnętrznych stosunkach spółki. Niezastosowanie się przez zarząd do wprowadzonych ograniczeń może powodować odpowiedzialność członków zarządu względem spółki (por. art. 375 w związku z art. 17 k.s.h.). Skuteczność czynności prawnych spółki dokonywanych przez zarząd albo innych reprezentantów spółki z osobami trzecimi reguluje art. 17 k.s.h. Brak wymaganego przez ustawę umocowania w postaci uchwały uprawnionego organu spółki do dokonania określonej czynności powoduje jej bezwzględną nieważność. Normy prawa powszechnego, jakim jest kodeks spółek handlowych mają zastosowanie do wszystkich, stąd też działa w tym przypadku zasada ignorantia iuris nocet.

Reprezentacja dla swej skuteczności wymaga zachowania formy, jaka została przyjęta dla spółki postanowieniami statutu (jednoosobowa lub wieloosobowa).

Zarząd z mocy prawa wykonuje wiele funkcji o charakterze organizacyjnym, związanych z funkcjonowaniem spółki jako organizacji.

Są to, między innymi, czynności rejestrowe, czynności związane ze zwoływaniem walnych zgromadzeń spółki, prowadzenie księgi akcyjnej i udzielanie zgody na zbycie akcji imiennych.

Bez względu na liczebność zarządu jest on zobowiązany do sporządzania protokołu ze swoich posiedzeń i protokołowania uchwał. Wymaganie dotyczące treści protokołu określa art. 376 k.s.h.

Rada nadzorcza

Rada nadzorcza jest w spółce akcyjnej organem obligatoryjnym. Kodeks spółek handlowych zrezygnował z możliwości ustanawiania w spółkach akcyjnych komisji rewizyjnej.

Zgodnie z art. 382 k.s.h., rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Rada nadzorcza nie ma prawa wydawania zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki. Do szczególnych obowiązków rady nadzorczej należy ocena sprawozdania zarządu oraz sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy spółki zarówno w zakresie ich zgodności z księgami i dokumentami, jak i ze stanem faktycznym, oraz wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty, a także składanie walnemu zgromadzeniu corocznego pisemnego sprawozdania z wyników tej oceny.

Pojęcie nadzoru obejmuje uprawnienia kontrolne związane z prawem wglądu w działalność prowadzoną przez inna osobę oraz uprawnienie do wydawania decyzji wiążących kontrolowanego. Wykonywanie nadzoru nie prowadzi jednak do powstania stosunku podległości służbowej. Wykonywanie nadzoru może się wobec tego realizować tylko w takich formach, jakie zostały nadzorującemu przez prawo przyznane. W przypadku spółki akcyjnej prawem takim jest możliwość zawieszenia w czynnościach członka zarządu lub całego zarządu, prawo skierowania członka rady nadzorczej do czasowego wykonywania czynności zarządu (art. 383 § 1 k.s.h.), prawo i obowiązek podjęcia niezwłocznych działań w celu dokonania zmiany w składzie zarządu, jeśli członek zarządu nie może wykonywać swojej funkcji, prawo zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia, prawo zwołania walnego zgromadzenia. Statut spółki może przyznać radzie nadzorczej prawo weta w stosunku do uchwał zarządu. Ponadto, w przypadku braku zgody rady nadzorczej na dokonanie określonej czynności, zarząd może zwrócić się do walnego zgromadzenia, aby podjęło uchwałę zezwalającą na dokonanie tej czynności.

Statut spółki nie może jednak upoważnić rady nadzorczej do podejmowania decyzji w sprawach związanych z prowadzeniem spraw spółki.

Ograniczenia wynikające ze statutu spółki wywierają skutek wyłącznie w stosunkach wewnętrznych spółki (art. 17 § 3 k.s.h.).

Rada nadzorcza w celu wykonania swoich obowiązków może badać wszystkie dokumenty spółki, żądać od zarządu i pracowników spółki sprawozdań, wyjaśnień oraz dokonywać rewizji stanu majątku spółki. Ustawa nie ogranicza rady nadzorczej w zakresie i sposobie wykonywania kontroli spółki. Dostosowanie więc metody i częstotliwości kontroli należy do rady nadzorczej. Artykuł 382 k.s.h. wymaga jednak, aby nadzór miał charakter stały. W tej sytuacji działania rady nie mogą ograniczyć się do pojedynczych czynności, ale muszą mieć charakter systemowy, pozwalający na objęcie czynnościami nadzoru „działalności spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności”.

Rada nadzorcza składa się co najmniej z trzech członków powoływanych i odwoływanych przez walne zgromadzenie. Statut może przewidywać inny sposób powoływania lub odwoływania członków rady nadzorczej (art. 385 k.s.h.). Podobnie jak w przypadku zarządu, kodeks nie narzuca górnej granicy składu rady. Liczba członków rady powinna być powiązana ze skalą prowadzonej przez spółkę działalności oraz jej strukturą organizacyjną tak, aby zapewnić skuteczny nadzór. Nie może to być jednak organ zbytnio rozbudowany, ponieważ nie będzie wtedy zdolny do operatywnego działania.

Kadencja rady nadzorczej nie może być dłuższa niż pięć lat (art. 386 k.s.h.). Do wspólnej kadencji rady nadzorczej lub biegnącej indywidualnie dla każdego członka rady oraz do wygaśnięcia mandatu i skutków tego wygaśnięcia stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zarządu. Regulacja prawna w tym zakresie jest podobna. Ograniczenia podmiotowe związane z możliwością powołania do rady nadzorczej określonych osób zostały uregulowane tak samo jak w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.

W przypadku spółki akcyjnej ustawa wprowadza w ramach tzw. praw mniejszości możliwość wyboru rady nadzorczej odrębnymi grupami kapitałowymi. Wybór taki jest obligatoryjny bez względu na określone w statucie zasady wyboru rady nadzorczej, jeżeli z wnioskiem o jego dokonanie wystąpi grupa akcjonariuszy reprezentująca co najmniej 1/5 kapitału zakładowego. Jeżeli w skład rady nadzorczej wchodzi osoba powołana przez podmiot określony w odrębnej ustawie, wyborowi podlegają jedynie pozostali członkowie rady. Grupa kapitałowa, reprezentująca kapitał przypadający na jedno miejsce w radzie, wybiera członka rady. Miejsca nie obsadzone w radzie przez grupy kapitałowe obsadza się w drodze głosowania wszystkich akcjonariuszy nie biorących udziału w wyborach grupami. Jeżeli nie dojdzie do powołania w tym trybie choćby jednego członka rady, nie dokonuje się wyborów. Wybór grupami kapitałowymi prowadzi do przedterminowego wygaśnięcia mandatów wszystkich dotychczasowych członków rady. Głosowania w tym przypadku nie uwzględniają przywilejów co do liczby głosów ani ograniczeń (art. 385 § 9 k.s.h.).

Rada nadzorcza w spółce akcyjnej wykonuje swoje czynności kolegialnie. Może jednak delegować swoich członków do samodzielnego wykonywania określonych czynności nadzoru. Nie oznacza to jednak, że taki członek rady może wydawać zarządowi spółki samodzielnie jakiekolwiek polecenia. Rada wykonuje swoje uprawnienia w stosunku do zarządu przez wydawanie uchwał i opinii, które dla swej ważności wymagają przyjęcia ich przez radę w sposób i w formie ustalonej przez prawo.

W przypadku powołania w spółce rady nadzorczej odrębnymi grupami kapitałowymi, każda grupa ma prawo skierowania jednego spośród wybranych przez siebie członków rady do stałego indywidualnego wykonywania czynności nadzorczych. Członkowie ci mają prawo uczestniczenia w posiedzeniach zarządu z głosem doradczym. Osobom takim przysługuje odrębne wynagrodzenie, którego wysokość ustala walne zgromadzenie. Obejmuje ich, podobnie jak członków zarządu, zakaz konkurencji.

Rada podejmuje uchwały na posiedzeniach. Posiedzenia rady powinny odbywać się na terenie przedsiębiorstwa spółki. Uchwały mogą być podjęte, jeśli wszyscy członkowie rady zostali zaproszeni na posiedzenie, a na posiedzeniu jest obecna co najmniej połowa jej członków. Statut może wprowadzać surowsze wymagania dotyczące quorum rady nadzorczej (art. 388 k.s.h.). Uchwały rady nadzorczej zapadają bezwzględną większością głosów, chyba że statut stanowi inaczej. Przewodniczący rady, na mocy postanowień statutu, może uzyskać głos rozstrzygający w przypadku równej liczby głosów.

Zagadnienia dotyczące podejmowania uchwał w trybie korespondencyjnym, możliwości oddania głosu na piśmie za pośrednictwem innego członka rady oraz głosowania za pomocą środków porozumiewania się na odległość, kodeks reguluje tak samo jak w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.

Posiedzenia rady są protokołowane, do protokołów rady stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące protokołów zarządu.

Sposób działania rady nadzorczej, podobnie jak zarządu, może regulować regulamin uchwalony przez walne zgromadzenie albo sporządzony na podstawie upoważnienia statutu przez radę nadzorczą. Regulamin rady nadzorczej powinien określać organizację rady i sposób wykonywania przez radę czynności (art. 391 § 3 k.s.h.).

Bez względu na postanowienia statutu i regulaminu rady nadzorczej, prawo żądania zwołania rady nadzorczej przysługuje w każdym wypadku zarządowi i każdemu członkowi rady. Żądający zwołania rady nadzorczej zobowiązany jest podać proponowany porządek obrad. Przewodniczący rady nadzorczej powinien zwołać posiedzenie w ciągu dwóch tygodni od otrzymania wniosku. Jeżeli tego nie zrobi, organ lub osoba żądająca zwołania rady nadzorczej może to uczynić sama (art. 389 k.s.h.). Rada nadzorcza powinna być zwoływana w miarę potrzeb, nie rzadziej jednak niż trzy razy w roku obrotowym. Rozwiązanie to stanowi novum w prawie handlowym i służy zwiększeniu nadzoru nad funkcjonowaniem spółek akcyjnych.

Członkowi rady nadzorczej może być przyznane wynagrodzenie. Wynagrodzenie określa statut lub uchwała walnego zgromadzenia. Uchwała walnego zgromadzenia może przyznać członkom rady nadzorczej prawo do udziału w zysku za dany rok obrotowy przeznaczonym do podziału między akcjonariuszy. Członkom rady nadzorczej przysługuje zwrot poniesionych przez nich kosztów związanych z udziałem w pracach rady nadzorczej (art. 392 § 3 k.s.h.).

Walne zgromadzenie

Wspólnicy spółki akcyjnej realizują swoje uprawnienia do kierowania działalnością spółki działając jako walne zgromadzenie. Konstrukcja prawna spółki akcyjnej nie przewiduje możliwości podejmowania uchwał poza walnym zgromadzeniem wspólników (w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością dopuszcza się głosowania korespondencyjne). Zasadniczy wpływ na takie rozwiązanie ma możliwość ukształtowania anonimowego dla spółki kręgu wspólników, którzy będą zobligowani ujawnić swoje prawa własności dopiero na walnym zgromadzeniu i w takim zakresie, w jakim będą chcieli je realizować. Rozdrobniony i bardzo często anonimowy akcjonariat, który nie zawsze jest zainteresowany aktywnym udziałem w spółce, sprawia że ochrona prawna obejmuje nie tylko interesy osób trzecich, ale również akcjonariuszy spółki. Dają temu wyraz nie tylko przepisy ograniczające możliwość swobodnego kształtowania treści statutu spółki, ale również te, które odnoszą się do wymagań formalnych związanych z dokumentacją działania spółki. Ustawa wymaga, aby protokół walnego zgromadzenia sporządzony był zawsze przez notariusza jako osobę zaufania publicznego i miał formę aktu notarialnego, bez względu na to, czy przedmiotem obrad walnego zgromadzenia są zmiany w statucie spółki, czy jakieś inne kwestie. Wymaganie to daje gwarancję przestrzegania przez uczestników zgromadzenia obowiązującej procedury działania walnego zgromadzenia.

Walne zgromadzenie wspólników powinno się odbyć przynajmniej raz w roku w terminie sześciu miesięcy od zakończenia roku obrotowego spółki.

Zgromadzenie to określane jest jako zwyczajne. Jego podstawowym zadaniem jest zatwierdzenie przez akcjonariuszy sprawozdania finansowego, sprawozdania zarządu, podjęcie decyzji co do sposobu pokrycia straty albo podziału zysku oraz udzielenie absolutorium członkom organów spółki. Wszystkie inne walne zgromadzenia wspólników określane są jako nadzwyczajne i wynikają najczęściej z wymagań ustawy lub statutu, żądających w związku z prowadzoną przez spółkę działalnością gospodarczą zajęcia stanowiska przez wspólników. Decyzja walnego zgromadzenia zawsze też będzie wymagana w przypadku zmiany statutu spółki, jej reorganizacji albo likwidacji. Można powiedzieć, że kompetencje walnego zgromadzenia dotyczą bieżącej działalności gospodarczej spółki oraz wiążą się ze zdarzeniami „nadzwyczajnymi”. Ustawa wyraźnie rozróżnia te stany przez tryb głosowania bezwzględną albo kwalifikowaną większością głosów.

Walne zgromadzenia zwołuje przede wszystkim zarząd, pozostali uprawnieni realizują zawsze swoje uprawnienie za pośrednictwem zarządu, a dopiero jeżeli zarząd nie zwoła walnego zgromadzenia, mogą to zrobić samodzielnie albo przy pomocy sądu.

Obowiązek zwołania zwyczajnego walnego zgromadzenia ma rada nadzorcza, jeżeli w terminie wymaganym przez ustawę nie zostanie ono zwołane przez zarząd. Nadzwyczajne walne zgromadzenie może być zwołane samodzielnie prze radę nadzorczą, jeżeli w terminie dwóch tygodni od złożenia takiego żądania zarząd go nie zwoła (art. 399).

Do tak zwanych praw mniejszości należy prawo żądania zwołania walnego zgromadzenia oraz umieszczenia określonych spraw na porządku obrad przez akcjonariuszy reprezentujących nie mniej niż 10% kapitału zakładowego. Statut może ustanowić w tym zakresie łagodniejsze wymagania. Żądanie należy złożyć zarządowi co najmniej na miesiąc przed proponowanym terminem walnego zgromadzenia. Niezwołanie walnego zgromadzenia w ciągu dwóch tygodni od złożenia żądania, uprawnia akcjonariuszy do zwrócenia się do sądu. Sąd ustali termin zgromadzenia oraz wyznaczy przewodniczącego (art. 400 k.s.h.).

Walne zgromadzenie zwołuje się przez ogłoszenie zamieszczone w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym” co najmniej na trzy tygodnie przed terminem walnego zgromadzenia. Jeżeli spółka wyemitowała wyłącznie akcje imienne, zawiadomienia o zwołaniu walnego zgromadzenia mogą być wysłane listem poleconym albo pocztą kurierską za pisemnym potwierdzeniem odbioru, co najmniej na dwa tygodnie przed terminem walnego zgromadzenia. Dzień wysłania listów uważa się za dzień ogłoszenia (art. 402).

Ogłoszenie o zwołaniu walnego zgromadzenia powinno zawierać:

- datę, godzinę i miejsce walnego zgromadzenia,

- szczegółowy porządek obrad; jeżeli przedmiotem obrad walnego zgromadzenia mają być zmiany statutu, należy podać treść projektowanej zmiany oraz dotychczasowe postanowienia.

W sprawach nie objętych porządkiem obrad nie można podejmować uchwał, chyba że cały kapitał zakładowy jest reprezentowany, a nikt z obecnych nie zgłosi sprzeciwu dotyczącego powzięcia uchwały. Nie dotyczy to uchwał o charakterze porządkowym oraz wniosków o zwołanie kolejnego walnego zgromadzenia (art. 404 k.s.h.).

Walne zgromadzenie może podjąć uchwały bez formalnego zwołania, jeżeli cały kapitał jest reprezentowany, a nikt z obecnych nie zgłosił sprzeciwu co do odbycia walnego zgromadzenia i umieszczenia poszczególnych spraw na porządku obrad. Uchwały podjęte na takim zgromadzeniu wymagają ogłoszenia w terminie miesiąca od daty ich podjęcia, jeżeli nie podlegają wpisowi do rejestru (art. 405 k.s.h.).

Walne zgromadzenia odbywają się w siedzibie spółki, nie zawsze jednak, chociażby ze względu na dużą liczbę akcjonariuszy jest to możliwe, dlatego też ustawa dopuszcza wskazanie innego miejsca na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Walne zgromadzenie spółki publicznej może się odbyć w miejscowości będącej siedzibą giełdy, na której są dopuszczone do obrotu giełdowego akcje spółki (art. 403 k.s.h.).

Legitymacja do udziału w walnym zgromadzeniu wynika z uczestnictwa w spółce i posiadania praw własności inkorporowanych w akcji. Procedura udokumentowania prawa do udziału w walnym zgromadzeniu zależy od rodzajów akcji albo wydawanych przez spółkę dokumentów stwierdzających prawa do akcji.

Spółka akcyjna stosuje szczegółowe procedury obejmujące postępowanie sprawdzające (złożenie akcji na okaziciela do depozytu, lista obecności, możliwość powołania komisji w celu ustalenia, czy osoby wpisane na listę są uprawnione do udziału w walnym zgromadzeniu i przysługującej im liczby głosów) oraz przebieg walnego zgromadzenia.

Emisja akcji na okaziciela i rozdrobniony akcjonariat powoduje, że wspólnicy są dla spółki anonimowi. Ich identyfikacja następuje dopiero na walnym zgromadzeniu. Przy czym wspólnik nie musi uczestniczyć w walnym zgromadzeniu osobiście, może posłużyć się pełnomocnikiem. Prawa wspólnika mogą być reprezentowane również przez innych przedstawicieli, np. syndyka masy upadłości, kuratora, likwidatora, opiekuna. Stwarza to po stronie spółki niebezpieczeństwo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu osoby nieuprawnionej.

Uprawnieni z akcji imiennych i świadectw tymczasowych oraz zastawnicy i użytkownicy akcji, którym przysługuje prawo głosu, mają prawo uczestniczenia w walnym zgromadzeniu, jeżeli zostali wpisani do księgi akcyjnej co najmniej na tydzień przed terminem walnego zgromadzenia.

Akcje na okaziciela dają prawo uczestniczenia w walnym zgromadzeniu, jeżeli dokumenty akcji zostaną złożone w spółce co najmniej na tydzień przed terminem walnego zgromadzenia i nie będą odebrane przed jego zakończeniem. Zamiast akcji mogą być złożone zaświadczenia na dowód zdeponowania akcji u notariusza, w banku lub domu maklerskim mającym siedzibę lub oddział na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, wskazanym przez spółkę w ogłoszeniu o zwołaniu walnego zgromadzenia. Zaświadczenie powinno wymieniać numery dokumentów akcji i stwierdzać, że akcje nie będą wydane przed zakończeniem walnego zgromadzenia. W przypadku spółek publicznych akcjonariusze składają w spółce imienne świadectwa depozytowe wystawione przez podmiot prowadzący rachunek papierów wartościowych zgodnie z przepisami ustawy - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi.

Członkowie zarządu i rady nadzorczej mają prawo uczestniczenia w walnym zgromadzeniu (art. 406 § 4 k.s.h.). Przyznanie członkom zarządu i rady nadzorczej z mocy ustawy prawa uczestnictwa w walnym zgromadzeniu jest ważną zmianą cywilizującą zasady działania spółki i wzajemne relacje jej organów. Wprowadzenie tej normy przeciwdziała praktykowanym przez spółki „sądom kapturowym”, bez możliwości wypowiedzenia się zainteresowanych w swojej sprawie. Pozwala przedstawić członkom organów spółki argumenty w sprawach będących przedmiotem obrad walnego zgromadzenia. Daje wspólnikowi możliwość uzyskania bezpośredniej informacji i wyjaśnień w omawianych sprawach.

Walne zgromadzenie jest ważne bez względu na liczbę reprezentowanych na nim akcji, chyba że ustawa albo statut stanowi inaczej (wymaganie quorum).

Akcja daje na walnym zgromadzeniu jeden głos (chyba że jest uprzywilejowana). Statut może ograniczyć prawo głosu akcjonariusza mającego ponad 1/5 głosów w spółce. Prawo głosu przysługuje od dnia pełnego pokrycia akcji, chyba że statut stanowi inaczej (art. 411 k.s.h.).

Zarząd spółki jest zobowiązany sporządzić i wyłożyć w siedzibie spółki na trzy dni powszednie przed odbyciem walnego zgromadzenia listę akcjonariuszy uprawnionych do udziału w walnym zgromadzeniu z określeniem liczby przypadających na nich głosów. Nieumieszczenie akcjonariusza na liście nie stanowi podstawy do niedopuszczenia go do udziału w walnym zgromadzeniu, jeżeli wykaże, że spełnił wymagania wynikające z ustawy i treści ogłoszenia.

Zgromadzenie otwiera przewodniczący rady nadzorczej albo jego zastępca, a w razie nieobecności tych osób - prezes zarządu lub osoba wyznaczona przez zarząd. Możliwa jest jednak odmienna regulacja przepisami statutu.

Osoba otwierająca walne zgromadzenie sprawdza prawidłowość jego zwołania i zdolność do podejmowania uchwał (jeżeli statut spółki wymaga określonego quorum kapitałowego, to bez uczestnictwa w walnym zgromadzeniu wymaganej statutem wielkości kapitału nie jest ono zdolne do podejmowania uchwał).

Zgromadzenie dokonuje wyboru przewodniczącego obrad spośród akcjonariuszy albo osób umocowanych do ich reprezentowania. Przewodniczący niezwłocznie po wyborze zarządza sporządzenie listy obecności zawierającej spis uczestników walnego zgromadzenia i służących im głosów. Listę podpisuje przewodniczący obrad. Lista podlega wyłożeniu w trakcie trwania obrad. Lista obecności w trakcie trwania zgromadzenia może ulegać zmianom w związku z przybyciem akcjonariuszy albo opuszczeniem przez niektórych z nich obrad.

Akcjonariusze reprezentujący na walnym zgromadzeniu 1/10 część kapitału na nim zgromadzonego mogą zażądać sprawdzenia listy (art. 410 k.s.h.).

Przewodniczący walnego zgromadzenia prowadzi obrady, przestrzega porządku, udziela głosu. Przewodniczący nie ma uprawnienia do zmiany porządku obrad. Walne zgromadzenie może obradować z przerwami. Przerwa wymaga przegłosowania kwalifikowaną większością głosów (2/3). Przerwy w obradach nie mogą trwać dłużej łącznie niż 30 dni (art. 408 § 2 k.s.h.). Przepis dotyczący przerw w obradach usuwa wykształconą ostatnio praktykę, w szczególności w dużych spółkach publicznych, manipulowania przerwami w celu uzyskania korzystnego dla siebie wyniku głosowania.

Akcjonariusz ma prawo głosowania wszystkich uchwał z wyjątkiem tych, które dotyczą jego odpowiedzialności wobec spółki oraz udzielenia mu absolutorium. Prawo głosu akcjonariusz realizuje osobiście albo przez pełnomocnika. Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie pod rygorem nieważności i dołączone do protokołu walnego zgromadzenia. Pełnomocnikiem akcjonariusza nie może być członek zarządu i pracownik spółki. Wyjątek w tym zakresie stanowią spółki powstałe w drodze komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych, w których, w ramach tzw. akcjonariatu pracowniczego, dopuszcza się udzielenie przez akcjonariusza pracownika spółki pełnomocnictwa innemu pracownikowi.

Jeżeli w spółce istnieją akcje o różnych uprawnieniach, uchwały o zmianie statutu, obniżeniu kapitału zakładowego i umorzeniu akcji, mogące naruszyć prawa akcjonariuszy danego rodzaju akcji, powinny być powzięte w drodze oddzielnego głosowania w każdej grupie akcji taką większością głosów, jaka jest wymagana do podjęcia danej uchwały. Zasada ta obowiązuje również w przypadku emisji przez spółkę akcji uprzywilejowanych, przyznających uprawnienia tego samego rodzaju, jakie posiadają dotychczas uprzywilejowani akcjonariusze. Nie dotyczy to jednak sytuacji, kiedy emisja nowych uprzywilejowanych akcji wynika z postanowień statutu.

Statut może przewidywać, że zniesienie lub ograniczenie przywilejów związanych z akcjami poszczególnych rodzajów oraz uprawnień osobistych przyznanych indywidualnie oznaczonemu akcjonariuszowi następuje za odszkodowaniem. Zniesienie przywileju akcji niemej powoduje uzyskanie przez akcjonariusza prawa głosu (art. 419 k.s.h.).

Uchwały zmieniające statut wymagają dla swej skuteczności wpisu do rejestru.

Głosowania są co do zasady jawne. Głosowania tajne dotyczą spraw personalnych. Głosowanie tajne należy zarządzić również wtedy, gdy wniosek taki zgłosi chociaż jeden akcjonariusz. Uchylenie tajności może nastąpić w sprawach o powołanie komisji. W szczególnie istotnych dla spółki kwestiach kodeks wymaga jawnego i imiennego głosowania (np. zmiana przedmiotu działalności spółki). W takim przypadku wspólnicy ani uchwałą, ani statutem spółki nie mogą zmienić tej zasady. Specjalnych warunków wymaga podjęcie uchwały w sprawie wyłączenia wspólników mniejszościowych ze spółki przez przymusowy wykup ich akcji. Uchwała taka może być podjęta, jeżeli nie więcej niż pięciu akcjonariuszy, reprezentujących łącznie nie mniej niż 90% kapitału zakładowego spółki, będzie chciało wykupić akcje akcjonariuszy reprezentujących mniej niż 5% kapitału (art. 418 k.s.h.). Uchwała wymaga kwalifikowanej większości 9/10 głosów oddanych za uchwałą. Każda akcja ma jeden głos bez przywilejów i ograniczeń. Ideą tego przepisu jest umożliwienie przekształcenia się spółki otwartej w spółkę zamkniętą (rodzinną).

Akcjonariusz nie tylko ma prawo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu wspólników, może również żądać od zarządu informacji dotyczących spółki. Informacja powinna być udzielona, jeżeli uzasadnia ją potrzeba oceny sprawy znajdującej się na porządku obrad walnego zgromadzenia. Zarząd może jednak odmówić udzielenia informacji, jeżeli mogłoby to wyrządzić szkodę spółce lub spółce z nią powiązanej albo narazić członka zarządu na poniesienie odpowiedzialności karnej, cywilnoprawnej albo administracyjnej. Informacja może być udzielona w uzasadnionych wypadkach na piśmie. Zarząd może udzielić akcjonariuszowi informacji dotyczących spółki również poza walnym zgromadzeniem. Zakres informacji, wraz z podaniem osoby akcjonariusza, powinien być ujawniony na najbliższym walnym zgromadzeniu. Akcjonariusz, któremu odmówiono informacji, może się zwrócić o pomoc do sądu (art. 428 i 429 k.s.h.).

Protokół walnego zgromadzenia spółki akcyjnej spisuje notariusz. Protokół ten powinien stwierdzać:

- prawidłowość zwołania walnego zgromadzenia i jego zdolność do podejmowania uchwał,

- podjęte uchwały, liczbę głosów oddanych za uchwałą i zgłoszone sprzeciwy.

Do protokołu należy dołączyć listę obecności uczestników walnego zgromadzenia z ich podpisami.

Wypis z protokołu wraz z dowodami zwołania walnego zgromadzenia oraz pełnomocnictwami udzielonymi przez akcjonariuszy zarząd dołącza do księgi protokołów. Akcjonariusze mogą przeglądać księgę protokołów, a także żądać wydania poświadczonych przez zarząd odpisów uchwał (art. 421 k.s.h.).

Uchwały walnego zgromadzenia mogą być zaskarżone w drodze powództwa o uchylenie uchwały albo stwierdzenie jej nieważności. Instytucja ta uregulowana została podobnie jak w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Prawo wytoczenia powództwa przysługuje osobom i organom, o których mowa w art. 422. Zaskarżenie uchwały nie wstrzymuje postępowania rejestrowego. Sąd rejestrowy może jednak zawiesić postępowanie rejestrowe po przeprowadzeniu rozprawy. W przypadku oczywiście bezzasadnego powództwa o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia, sąd na wniosek pozwanej spółki może zasądzić od powoda kwotę do dziesięciokrotnej wysokości kosztów sądowych oraz wynagrodzenia jednego adwokata lub radcy prawnego. Nie wyłącza to możliwości dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych.

Prawomocny wyrok uchylający uchwałę lub stwierdzający jej nieważność nie ma skutku wobec osób trzecich działających w dobrej wierze. Ustawa różnicuje terminy do wniesienia powództwa w stosunku do spółek niepublicznych i publicznych. Są one dla tych ostatnich o połowę krótsze (por. art. 424 i 425 k.s.h.).

Zmiana statutu, podwyższenie i obniżenie kapitału

Zmiana statutu wymaga uchwały walnego zgromadzenia i wpisu do rejestru. Uchwały w sprawie zmiany statutu zapadają, zgodnie z art. 415 k.s.h. kwalifikowaną większością 3/4 głosów, jeżeli statut nie zawiera surowszych postanowień. W przypadku wprowadzania do treści statutu szczególnie istotnych z punktu widzenia spółki lub niektórych akcjonariuszy zmian, ustawa wprowadza ostrzejsze rygory, które dotyczą wymaganej liczby głosów, podjęcia uchwały w obecności określonej wysokości kapitału lub wyrażenia zgody na podjęcie uchwały przez wszystkich zainteresowanych.

Zmiana statutu będzie skuteczna z chwilą jej wpisu do rejestru. Zgłoszenie zmiany statutu do rejestru powinno być dokonane najpóźniej w ciągu trzech miesięcy od dnia powzięcia uchwały przez walne zgromadzenie, z tym zastrzeżeniem, że zmiana statutu związana z podwyższeniem kapitału spółki wymaga zgłoszenia do rejestru w ciągu sześciu miesięcy od daty jej uchwalenia. Zarząd, zgłaszając zmianę statutu do rejestru, zgłasza zmianę wszelkich danych objętych treścią wniosku o wpis, o których mowa w art. 318 i 319 k.s.h., oraz składa do właściwego urzędu skarbowego jednolity tekst zmienionego statutu spółki. Upoważnienie do sporządzenia jednolitego tekstu statutu może być przekazane radzie nadzorczej przez walne zgromadzenie (art. 430 k.s.h.).

Każda zmiana kapitału stanowi zmianę statutu i dla swej skuteczności wymaga spełnienia wymagań ustawowych.

Podwyższenie kapitału zakładowego następuje w drodze emisji nowych akcji lub podwyższenia wartości nominalnej dotychczasowych akcji. Wpis do rejestru decyduje o chwili podwyższenia. W zależności od sposobu udostępnienia akcji nowej emisji i jej adresata, kodeks rozróżnia:

- subskrypcję prywatną, polegającą na złożeniu przez spółkę oferty oznaczonemu adresatowi i jej przyjęciu przez tego adresata na piśmie pod rygorem nieważności; oferta, o której mowa, musi spełniać przynajmniej wymagania określone w art. 66 k.c.

- subskrypcję zamkniętą, polegającą na zaoferowaniu przez spółkę akcji wyłącznie akcjonariuszom, którym przysługuje prawo poboru,

- subskrypcję otwartą, polegającą na zaoferowaniu akcji w drodze ogłoszenia, skierowanego do osób, którym nie przysługuje prawo poboru (subskrypcja otwarta nie jest ofertą publiczną w rozumieniu przepisów ustawy - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi).

Podwyższenie kapitału zakładowego może nastąpić po całkowitym wpłaceniu co najmniej 9/10 dotychczasowego kapitału. Obowiązek taki nie występuje w przypadku łączenia się spółek.

Jeżeli nowo wyemitowane akcje nie zostaną objęte i opłacone do wysokości określonej w uchwale walnego zgromadzenia w terminie sześciu miesięcy od dnia podjęcia uchwały, podwyższenie kapitału nie dojdzie do skutku. Do podwyższenia kapitału nie dojdzie również w przypadku wydania przez sąd postanowienia o odmowie rejestracji podwyższenia kapitału. W takim przypadku zarząd spółki zobowiązany jest dokonać zwrotu wkładów (art. 431 k.s.h.).

Uchwała o podwyższeniu kapitału powinna określać termin i warunki emisji obejmujące:

1) sumę, o jaką kapitał zakładowy ma być podwyższony,

2) oznaczenie, czy akcje nowej emisji są na okaziciela, czy imienne,

3) szczególne uprawnienia, jeżeli uchwała przewiduje przyznanie takich uprawnień akcjom nowej emisji,

4) cenę emisyjną nowych akcji lub upoważnienie zarządu albo rady nadzorczej do oznaczenia ceny emisyjnej,

5) datę, od której akcje nowej emisji mają uczestniczyć w dywidendzie,

6) terminy otwarcia i zamknięcia subskrypcji albo upoważnienie udzielone zarządowi lub radzie nadzorczej do określenia tych terminów albo termin zawarcia przez spółkę umowy o objęciu akcji w trybie subskrypcji prywatnej,

7) przedmiot wkładów niepieniężnych i ich wycenę oraz osoby, które mają objąć akcje za takie wkłady, łącznie z podaniem liczby akcji, które mają przypaść każdej z nich, jeżeli akcje mają być objęte za wkłady niepieniężne,

8) dzień prawa poboru (dzień, na który określa się akcjonariuszy, którym przysługuje prawo poboru nowych akcji); dzień prawa poboru nie może być ustalony później niż z upływem trzech miesięcy, licząc od dnia powzięcia uchwały).

Jeżeli dotychczasowi akcjonariusze spółki mają być pozbawieni prawa poboru, wymagana jest w tej sprawie uchwała walnego zgromadzenia podjęta kwalifikowaną większością 4/5 głosów. Wyłączenie dotychczasowych akcjonariuszy z prawa poboru albo ograniczenie tego prawa może mieć miejsce wyłącznie w interesie spółki. Uchwała taka wymaga zapowiedzenia w porządku obrad i uzasadnienia przez zarząd. Zarząd powinien w tym przypadku wskazać proponowaną cenę emisyjną akcji bądź sposób jej ustalenia.

Jeżeli przy udostępnieniu akcji spółka chce się posłużyć subemitentem (bank albo instytucja finansowa), a prawa poboru wspólników nie zostają naruszone, uchwała o pozbawieniu prawa poboru jest zbędna. Subemitent obejmie wtedy wszystkie akcje nowej emisji i zaoferuje akcjonariuszom w celu wykonania prawa poboru. Zawarcie przez spółkę umowy z subemitentem wymaga zgody walnego zgromadzenia. Walne zgromadzenie podejmuje uchwałę na wniosek zarządu zaopiniowany przez radę nadzorczą.

Na mocy postanowień statutu lub uchwały walnego zgromadzenia kompetencja do wyrażenia zgody na udostępnienie akcji za pośrednictwem subemitenta może być przekazana radzie nadzorczej. Subemitent obejmuje całą emisję za gotówkę (art. 433 k.s.h.). Przepisy dotyczące wyłączenia dotychczasowych wspólników z prawa poboru będą miały zastosowanie przy emisji przez spółkę papierów wartościowych zamiennych na akcje lub inkorporujących prawo zapisu na akcje (obligacje).

Akcje, co do których akcjonariuszom przysługuje prawo poboru, zarząd powinien zaoferować w drodze ogłoszenia. W przypadku gdy spółka wyemitowała wyłącznie akcje imienne, zawiadomienie akcjonariuszy może nastąpić listami poleconymi. Termin do wykonania prawa poboru nie może być krótszy niż dwa tygodnie od dnia wysłania listu.

Jeżeli w pierwszym terminie prawo poboru nie zostanie w pełni wykonane, zarząd ogłasza drugi, co najmniej dwutygodniowy, termin poboru pozostałych akcji przez wszystkich dotychczasowych akcjonariuszy. Drugi podział akcji dokonywany jest przez zarząd proporcjonalnie do udziału akcjonariusza w kapitale spółki.

Akcje nieobjęte zarząd przydziela według swego uznania. Akcjonariusze spółki publicznej wykonują prawo poboru w jednym terminie wskazanym w prospekcie emisyjnym. Termin ten nie może być jednak krótszy niż dwa tygodnie od dnia ogłoszenia prospektu. Wykonując prawo poboru, akcjonariusz może się równocześnie zapisać na nieobjęte przez innych uprawnionych akcje.

Zapis nie może być wyższy niż wielkość emisji. Akcje objęte dodatkowym zapisem zarząd przydziela proporcjonalnie do zgłoszeń. Akcje nieobjęte zarząd rozdziela według swojego uznania. Zapisy na akcje realizowane są na formularzach przygotowanych przez spółkę. Zapis subskrypcji składa się spółce lub osobie przez nią upoważnionej w terminie podanym w ogłoszeniu lub w liście zawiadamiającym o subskrypcji.

Zapis powinien zawierać:

1) oznaczenie liczby i rodzajów subskrybowanych akcji,

2) wysokość wpłaty dokonanej na akcje,

3) zgodę subskrybenta na brzmienie statutu, jeżeli nie jest on akcjonariuszem spółki,

4) podpisy subskrybenta oraz spółki albo innego podmiotu upoważnionego do przyjmowania zapisów i wpłat na akcje (np. banku),

5) adres podmiotu upoważnionego do przyjmowania zapisów i wpłat na akcje.

Oświadczenie subskrybenta, które nie zawiera wszystkich wymienionych danych jest nieważne.

Zapisów na akcje nie można dokonywać pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Termin zapisów na akcje nie może być dłuższy niż trzy miesiące od dnia otwarcia subskrypcji. Jeżeli w tym terminie całość lub minimalna liczba akcji nie zostanie subskrybowana i należycie opłacona, podwyższenie kapitału nie dochodzi do skutku. Zarząd ogłosi o niedojściu podwyższenia kapitału do skutku i wezwie subskrybentów do odbioru wpłaconych kwot. W przypadku dojścia podwyższenia do skutku, zarząd dokona przydziału akcji subskrybentom odpowiednio do ogłoszonych zasad przydziału.

Wykaz subskrybentów, określający liczbę i rodzaj przyznanych im akcji, zarząd wyłoży najpóźniej w termie tygodnia od dnia przydziału w miejscach, gdzie zapisy były przyjmowane i pozostawi do wglądu subskrybentów na następne dwa tygodnie. Osoby, którym akcji nie przydzielono, należy wezwać do odbioru wpłaconych kwot (art. 437-439 k.s.h.).

Subskrypcja otwarta wymaga zamieszczenia w ogłoszeniu, oprócz danych wymaganych przez art. 434 § 2 k.s.h., dodatkowych informacji o spółce, istotnych z punktu widzenia potencjalnych kandydatów na akcjonariuszy. Dane te obejmują:

1) numer i datę „Monitora Sądowego i Gospodarczego”, w którym ogłoszono statut spółki,

2) firmę i adres spółki,

3) firmę i adres subemitenta oraz oferowaną mu cenę objęcia akcji, jeżeli spółka zawarła taką umowę,

4) firmę i adres podmiotu przyjmującego zapisy i wpłaty na akcje, jeżeli spółka udzieliła takiego upoważnienia,

5) termin, do którego subskrybenci mogą dokonywać zapisów na akcje (nie krótszy niż dwa tygodnie od dnia ogłoszenia).

Zapisy na akcje oraz przydział akcji następuje jak w przypadku subskrypcji zamkniętej (art. 437-439 k.s.h.).

Przepisów kodeksu spółek handlowych o sposobie i treści ogłoszenia subskrypcji nie stosuje się w przypadku subskrypcji akcji w ramach publicznego obrotu. W takich okolicznościach będą miały zastosowanie przepisy ustawy - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi.

Podwyższenie kapitału zarząd zgłasza do sądu rejestrowego. Do zgłoszenia należy dołączyć dokumenty związane z przeprowadzeniem podwyższenia kapitału wraz z oświadczeniami zarządu o objęciu akcji i wniesieniu wymaganych wkładów. W przypadku objęcia akcji dopuszczonych do publicznego obrotu należy dołączyć prospekt emisyjny (art. 441 k.s.h.).

Podwyższenie kapitału ze środków własnych spółki uzależnione jest od sytuacji finansowej spółki. Jest ono możliwe, jeżeli zatwierdzone sprawozdanie finansowe za ostatni rok bilansowy wykazuje zysk, a opinia biegłego rewidenta nie zawiera istotnych zastrzeżeń dotyczących sytuacji finansowej spółki.

W chwili więc podejmowania uchwały spełnione muszą być trzy warunki:

- sprawozdanie finansowe za ostatni rok musi wykazywać zysk,

- sprawozdanie to musi być zatwierdzone przez walne zgromadzenie,

- opinia biegłego rewidenta nie może zawierać istotnych zastrzeżeń dotyczących sytuacji spółki.

Jeżeli sprawozdanie finansowe zostało sporządzone na dzień bilansowy przypadający co najmniej na sześć miesięcy od dnia walnego zgromadzenia, którego przedmiotem ma być powzięcie uchwały o podwyższeniu kapitału ze środków własnych spółki, konieczne jest sporządzenie nowego sprawozdania finansowego i przeprowadzenie jego badania.

Podwyższenia kapitału zakładowego, zgodnie z art. 442 k.s.h., dokonuje się z kapitału zapasowego lub innych kapitałów rezerwowych utworzonych z zysku, jeżeli środki te mogą być przeznaczone na ten cel. Norma art. 442 wyraźnie wskazuje, że podwyższenie może być dokonane po podziale zysku, ponieważ kodeks nie przewiduje możliwości podwyższenia wprost z zysku na kapitał zakładowy.

Podwyższenie kapitału zakładowego ze środków kapitału zapasowego, siłą rzeczy, adresowane jest wyłącznie do dotychczasowego akcjonariatu. Wartość bowiem kapitałów własnych przeliczona na jedną akcję przedstawia jej wartość księgową (bilansową). Podwyższenie kapitału ze środków własnych stanowi przesunięcie środków w ramach pasywów własnych i nie powoduje zmiany sumy bilansowej.

Podwyższenie może być dokonane przez emisję nowych akcji albo podwyższenie wartości nominalnej jednej akcji. Nowe akcje wydawane akcjonariuszom w podwyższonym kapitale zakładowym spółki nie wymagają złożenia przez dotychczasowych akcjonariuszy oświadczenia o objęciu akcji, zgody na brzmienie statutu oraz zobowiązania do wniesienia wkładu (art. 442 k.s.h.).

Akcje przydziela się akcjonariuszom proporcjonalnie do już posiadanych. W przypadku pojawienia się ułamkowych części akcji na skutek problemów z przeliczeniem, walne zgromadzenie może podjąć uchwałę o emisji uzupełniającej, pod warunkiem wniesienia przez akcjonariuszy dopłat do pełnej ceny emisyjnej, albo o wypłacie akcjonariuszom kwoty przysługującej z rozliczenia ułamkowych części akcji. Jeżeli wszystkie akcje z emisji uzupełniającej nie zostaną objęte w całości przez uprawnionych akcjonariuszy, zarząd wypłaci im wartość ułamkową akcji. Wypłaty w gotówce nie mogą przekroczyć 1/10 wartości nominalnej przydzielonych akcjonariuszom akcji. Jeżeli podwyższenie nastąpiło przez podwyższenie wartości nominalnej akcji, zarząd wezwie akcjonariuszy do złożenia dokumentów akcji w celu ich aktualizacji lub wymiany (art. 443 k.s.h.).

Do podwyższenia kapitału ze środków własnych spółki stosuje się przepisy o emisji zamkniętej.

Instytucja kapitału docelowego służy usprawnieniu działania spółki w warunkach gospodarki konkurencyjnej, w której szybkość pozyskania pieniądza i cena tego pieniądza mają podstawowe znaczenie.

Procedura podwyższania kapitału w ramach kapitału docelowego realizowana jest w całości przez zarząd spółki, łącznie z decyzją (uchwałą) o podwyższeniu kapitału, kwocie podwyższenia i warunkami emisji.

Czynności związane z podwyższeniem realizowane są na podstawie upoważnienia statutowego, udzielonego na okres nie dłuższy niż trzy lata i obejmują prawo do podwyższenia przez zarząd w jednej lub kilku emisjach kapitału zakładowego spółki. Wysokość kapitału docelowego nie może przekraczać trzech czwartych kapitału zakładowego na dzień udzielenia upoważnienia zarządowi. Upoważnienie zarządu do podwyższenia kapitału może być powtarzane na dalsze trzyletnie okresy. Udzielenie upoważnienia wymaga zmiany statutu.

Zarząd nie jest uprawniony do podwyższania kapitału z kapitałów własnych spółki ani do wydawania akcji uprzywilejowanych, jak też nie może przyznawać uprawnień osobistych. Akcje powinny być wydawane za wkłady pieniężne. Możliwe jest jednak udzielenie upoważnienia do wydawania akcji za wkłady niepieniężne (art. 444 k.s.h.).

Upoważnienie statutowe może iść tak daleko, że akcjonariusze przekażą zarządowi prawo do wyłączenia prawa poboru dotychczasowych akcjonariuszy. Uchwała zmieniająca w tym zakresie statut musiałaby jednak spełnić warunki podjęcia uchwały przez walne zgromadzenie o wyłączeniu prawa poboru. W każdym przypadku przy braku statutowego upoważnienia zarządu do wyłączenia albo ograniczenia prawa poboru, wyłączenie prawa poboru będzie wymagało dla każdej emisji uchwały walnego zgromadzenia.

Uchwała przekazująca kompetencje do podwyższenia kapitału zarządowi wymaga kwalifikowanej większości 3/4 głosów i musi być podjęta w obecności co najmniej połowy kapitału, a w spółce publicznej - co najmniej 1/3 kapitału zakładowego (art. 445 k.s.h.). Jeżeli ze względu na brak quorum podjęcie uchwały jest niemożliwe, można zwołać kolejne walne zgromadzenie. W takim przypadku, ustawa wymaga udziału co najmniej 1/3 części kapitału zakładowego. W spółkach publicznych na kolejnym walnym zgromadzeniu quorum nie jest wymagane.

Uchwały zarządu dotyczące kapitału docelowego wymagają formy aktu notarialnego i zastępują uchwałę walnego zgromadzenia. Zarząd decyduje o wszystkich sprawach związanych z podwyższeniem kapitału zakładowego, chyba że co innego wynika z ustawy albo upoważnienie zawiera odmienne postanowienia. Rada nadzorcza wyraża zgodę na proponowaną przez zarząd cenę emisyjną i objęcie akcji za wkłady niepieniężne, chyba że statut stanowi inaczej.

Warunkowe podwyższenie kapitału jest adresowane do konkretnych osób. Uchwała o warunkowym podwyższeniu kapitału może być podjęta w celu:

- przyznania praw do akcji obligatariuszom posiadającym obligacje zamienne lub obligacje z prawem pierwszeństwa albo,

- przyznania praw do objęcia akcji pracownikom, członkom zarządu lub rady nadzorczej w zamian za wkłady niepieniężne, stanowiące wierzytelności, jakie przysługują im z tytułu nabytych uprawnień do udziału w zysku spółki lub spółki zależnej. Wartość nominalna warunkowego podwyższenia kapitału nie może przekraczać 3/4 kapitału zakładowego w chwili podejmowania uchwały.

Nabycie akcji za wierzytelności z tytułu praw do zysku spółki oraz za obligacje zamienne i obligacje z prawem pierwszeństwa może nastąpić tylko w trybie warunkowego podwyższenia kapitału.

Uchwała walnego zgromadzenia o warunkowym podwyższeniu kapitału wymaga kwalifikowanej większości 3/4 głosów w obecności połowy kapitału, w spółce publicznej odpowiednio 1/3 kapitału zakładowego. Uchwała powinna określać:

- wartość nominalną warunkowego podwyższenia kapitału,

- cel warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego,

- termin wykonania prawa objęcia akcji,

- określenie grona osób uprawnionych do objęcia akcji.

Do wkładów wnoszonych przez obligatariuszy nie stosuje się przepisów o wycenie wkładów niepieniężnych. Warunki wymiany obligacji na akcje wynikają z warunków emisji obligacji. Wkłady stanowiące wierzytelności z tytułu praw do zysku w spółce muszą być poddane badaniu przez biegłego rewidenta. Sąd rejestrowy oddali wniosek o rejestrację, jeżeli wartość wkładu jest niższa co najmniej o 1/5 od ceny emisyjnej akcji, które mają być obejmowane za wkłady niepieniężne (art. 449 k.s.h.).

Zarząd zgłasza warunkowe podwyższenie kapitału do sądu rejestrowego wraz z dokumentami określonymi w art. 441 § 2 pkt 1, 2 i 4, dołączając uchwałę walnego zgromadzenia o warunkowym podwyższeniu kapitału oraz sprawozdanie zarządu i opinię biegłego rewidenta, jeżeli akcje obejmowane są za wkłady niepieniężne. Uchwała o warunkowym podwyższeniu kapitału podlega ogłoszeniu najpóźniej w terminie sześciu tygodni od dnia wpisu (art. 450 § 2 k.s.h.).

Akcje w kapitale warunkowym obejmowane są przez uprawnionych w formie złożenia pisemnego oświadczenia na formularzu przygotowanym przez spółkę.

Dokumenty akcji wydawane są tylko tym akcjonariuszom, którzy wnieśli pełny wkład. Wydanie akcji powoduje podwyższenie kapitału zakładowego o sumę równą wartości nominalnej wydanych akcji. Zarząd w terminie trzydziestu dni od zakończenia każdego roku kalendarzowego zgłasza do sądu rejestrowego wykaz akcji objętych w danym roku w celu uaktualnienia wpisu kapitału zakładowego. Do zgłoszenia zarząd dołącza wykaz osób, które wykonały prawo objęcia akcji z podaniem liczby objętych akcji oraz wartości wniesionych wkładów.

Zarząd spółki publicznej dokonuje zgłoszenia w terminie tygodnia po upływie każdego miesiąca, licząc od dnia wydania pierwszego dokumentu akcji.

Realizacja przez zarząd spółki uprawnienia do docelowego i warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego, nie stoi na przeszkodzie podjęciu uchwały o podwyższeniu kapitału przez walne zgromadzenie (art. 454 k.s.h.).

Obniżenie kapitału następuje przez zmniejszenie wartości nominalnej akcji z zastrzeżeniem, że w wyniku obniżenia nie mogą powstać akcje o wartości nominalnej niższej niż 1 zł, albo przez umorzenie akcji.

Uchwała o obniżeniu kapitału i ogłoszenie o nim muszą wskazywać cel obniżenia i kwotę, o jaką kapitał zakładowy ma zostać obniżony. Informacja taka jest istotna z punktu widzenia rynku, ponieważ obniżenie kapitału zakładowego nie musi być wynikiem złej sytuacji ekonomicznej spółki. Pozwala wobec tego wierzycielom podjąć decyzję co do zgłoszenia, lub nie, sprzeciwu. Uchwałę walnego zgromadzenia zastępuje uchwała zarządu, jeśli umorzenie akcji dotyczy akcji własnych spółki, które nie zostały zbyte w ciągu roku od ich objęcia przez spółkę albo umorzenie akcji następuje w związku ze ziszczeniem się określonego w statucie spółki zdarzenia (art. 359 § 6 k.s.h.).

O zamierzonym obniżeniu kapitału zarząd spółki niezwłocznie ogłasza, wzywając wierzycieli do wniesienia sprzeciwu. Wierzyciele bowiem, którzy nie godzą się na obniżenie kapitału, mogą w ciągu trzech miesięcy od dnia ogłoszenia wnieść sprzeciw. Wniesienie sprzeciwu zobowiązuje spółkę do ich zaspokojenia albo zabezpieczenia. Wierzycieli, którzy nie wnieśli sprzeciwu, uważa się za wyrażających zgodę na obniżenie (art. 456 k.s.h.).

Wymaganie ogłoszenia o obniżeniu kapitału może być pominięte, jeżeli równocześnie z obniżeniem kapitału spółka dokonuje jego podwyższenia co najmniej do pierwotnej wysokości oraz nie dokonuje wypłaty umorzonych akcji.

Obowiązek taki nie istnieje również wtedy, kiedy obniżenie kapitału wiąże się z pokryciem poniesionych strat lub przeniesieniem określonych kwot do kapitału zapasowego albo zarząd umorzył akcje własne spółki, których łączna wartość nie przekracza 10% obniżonego kapitału zakładowego.

Kwoty uzyskane z obniżenia kapitału zakładowego nie mogą być przeznaczone na zwolnienie akcjonariuszy z obowiązku wniesienia wkładów ani na wypłaty dla akcjonariuszy. Wypłat na rzecz akcjonariuszy można dokonać, jeżeli procedura obniżenia kapitału ma charakter publiczny, z zachowaniem przepisów o ogłoszeniach. Kapitał rezerwowy, utworzony z kwot przeniesionych z kapitału zakładowego, nie może przekraczać 10% wartości obniżonego kapitału zakładowego (art. 457 k.s.h.).

Zarząd zgłasza obniżenie kapitału zakładowego do sądu rejestrowego wraz z dokumentami (art. 458). Artykułu 458 § 2 pkt 3 i 4 k.s.h. nie stosuje się (obowiązek dołączenia do zgłoszenia dowodów należytego wezwania wierzycieli oraz oświadczenia zarządu o tym, że wierzyciele zostali zabezpieczeni albo zaspokojeni), jeżeli obniżenie kapitału dotyczy przypadków, o których mowa w art. 457 § 1 oraz art. 360 § 2, tj. w sytuacji, kiedy umorzenie akcji nie powoduje zmiany kapitału zakładowego albo wiąże się wyłącznie z przesunięciem środków z kapitału zakładowego do kapitału zapasowego lub kapitałów rezerwowych, co nie zmienia wysokości kapitału własnego spółki.

Rozwiązanie i likwidacja spółki akcyjnej

Rozwiązanie spółki prowadzi do zakończenia jej bytu prawnego i likwidacji interesów. Zasadą jest, że w przypadku likwidacji masa majątkowa spółki powinna pozwolić na spłatę lub zabezpieczenie jej wierzycieli, w przeciwnym razie spółka powinna ogłosić upadłość.

Rozwiązanie spółki powodują:

- przyczyny przewidziane w statucie,

- uchwała walnego zgromadzenia o rozwiązaniu spółki albo o przeniesieniu siedziby spółki za granicę,

- ogłoszenie upadłości spółki,

- inne przyczyny przewidziane prawem.

Akcjonariusze w każdej chwili mogą podjąć uchwałę o dalszym prowadzeniu spółki. Uchwała walnego zgromadzenia może być powzięta do dnia zgłoszenia wniosku o wykreślenie spółki z rejestru. Dla powzięcia uchwały wymagana jest kwalifikowana większość 3/4 głosów, oddana w obecności co najmniej połowy kapitału zakładowego. Jeżeli rozwiązanie spółki następuje na mocy prawomocnego orzeczenia sądu, podjęcie uchwały o dalszym trwaniu spółki jest niemożliwe.

Otwarcie likwidacji następuje z dniem uprawomocnienia się orzeczenia o rozwiązaniu spółki przez sąd albo powzięcia przez walne zgromadzenie uchwały o rozwiązaniu spółki lub zaistnienia innej przyczyny rozwiązania (art. 461 k.s.h.). Spółka w likwidacji zachowuje osobowość prawną.

W firmie spółki wymagane jest zaznaczenie o likwidacji. W trakcie postępowania likwidacyjnego do spółki stosuje się przepisy dotyczące organów spółki, praw i obowiązków akcjonariuszy oraz inne przepisy dotyczące funkcjonowania spółki akcyjnej, jeżeli nie kolidują z celem likwidacji. Od dnia postawienia spółki w stan likwidacji akcjonariusze spółki nie mogą pobierać dywidendy ani też nie można dokonywać w tym czasie innych wypłat na ich rzecz. Podział majątku spółki na akcjonariuszy nastąpi dopiero po zaspokojeniu albo zabezpieczeniu wierzycieli.

Likwidatorami spółki są członkowie zarządu, chyba że statut lub uchwała walnego zgromadzenia stanowi inaczej. Lista likwidatorów może być uzupełniona przez sąd rejestrowy na wniosek akcjonariuszy reprezentujących co najmniej 1/10 część kapitału zakładowego. Jeżeli likwidacja następuje na skutek orzeczenia sądu, sąd ustanawia likwidatorów. Sąd może zmienić ustanowionych przez akcjonariuszy likwidatorów na wniosek osób mających w tym interes prawny. Likwidatorzy zgłoszą likwidację do rejestru. W zgłoszeniu należy podać dane likwidatorów i sposób reprezentacji spółki, nawet jeżeli nie ulegnie on zmianie (art. 464 k.s.h.).

Likwidatorzy spółki:

- ogłoszą dwukrotnie o rozwiązaniu spółki i wezwą wierzycieli do zgłoszenia wierzytelności najpóźniej w terminie sześciu miesięcy od ostatniego ogłoszenia,

- sporządzą bilans likwidacyjny i uzyskają jego zatwierdzenie przez walne zgromadzenie,

- zakończą bieżące interesy spółki, ściągną wierzytelności, wypełnią zobowiązania spółki, nowe interesy mogą być podejmowane, jeżeli są potrzebne do zakończenia starych spraw.

W trakcie likwidacji likwidatorzy prowadzą sprawy spółki i reprezentują ją na zewnątrz. Ograniczenia kompetencji likwidatorów nie wywierają skutków prawnych względem osób trzecich.

Jeżeli spółka ustanowiła prokurę, wygasa ona z dniem otwarcia likwidacji. Nowych prokurentów nie wolno wtedy ustanawiać.

W przypadku, gdy kapitał zakładowy nie wystarcza na pokrycie zobowiązań spółki, likwidatorzy ściągną od wspólników brakujące wpłaty na kapitał, zaczynając od akcji nieuprzywilejowanych. Wpłaty ściąga się w takiej wysokości, jaka jest potrzebna na pokrycie zobowiązań. Jeżeli majątek spółki nie wystarcza na wypłaty na akcje uprzywilejowane, likwidatorzy ściągną z akcji zwykłych dalsze wpłaty (nie więcej jednak niż wynikało z warunków emisji tych akcji). Sumy potrzebne na zaspokojenie lub zabezpieczenie znanych spółce wierzycieli, którzy nie zgłosili jeszcze swoich wierzytelności, oraz wierzytelności nie wymagalne lub sporne likwidatorzy złożą do depozytu sądowego.

Podział pozostałego majątku między akcjonariuszy nie może nastąpić wcześniej niż przed upływem roku od dnia ostatniego ogłoszenia o otwarciu likwidacji i wezwaniu wierzycieli. Majątek dzieli się między akcjonariuszy w stosunku do dokonanych przez każdego z nich wpłat na kapitał zakładowy.

Jeżeli spółka wydała akcje uprzywilejowane co do podziału masy likwidacyjnej, spłaca się w pierwszej kolejności akcje uprzywilejowane a następnie akcje zwykłe. Nadwyżka majątku zostanie podzielona na wszystkie akcje.

Wierzyciele spółki, którzy nie zgłosili swoich roszczeń we właściwym terminie i nie byli spółce znani, mogą żądać zaspokojenia z jeszcze niepodzielonego majątku spółki. Akcjonariusze, którzy otrzymali w dobrej wierze przypadającą na nich część majątku, nie są zobowiązani do zwrotu.

Likwidatorzy po zakończeniu likwidacji sporządzają sprawozdanie likwidacyjne i przedstawiają je do zatwierdzenia walnemu zgromadzeniu. Zatwierdzone przez walne zgromadzenie sprawozdanie podlega ogłoszeniu i zgłoszeniu do sądu rejestrowego z wnioskiem o wykreślenie spółki.

Księgi i dokumenty spółki zostają oddane na przechowanie osobie wskazanej w statucie lub w uchwale walnego zgromadzenia. W razie braku wskazania, przechowawcę dokumentów wyznaczy sąd. Rozwiązanie spółki następuje po wykreśleniu jej z rejestru (art. 478 k.s.h.).

W przypadku upadłości spółki jej rozwiązanie następuje po zakończeniu postępowania upadłościowego z chwilą wykreślenia z rejestru (art. 477 k.s.h.).

Do rozwiązana spółki nie dochodzi, jeżeli postępowanie kończy się układem albo postępowanie upadłościowe zostaje z innych przyczyn uchylone lub umorzone.

Odpowiedzialność prawna członków organów spółki i innych osób

Osoby działające w ramach spółki, tj. jej założyciele i osoby współdziałające przy zawiązaniu i prowadzeniu spraw spółki w organizacji, członkowie organów spółki i likwidatorzy ponoszą za wyrządzoną spółce szkodę odpowiedzialność odszkodowawczą (art. 479-490 k.s.h.). Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej z winy określonej osoby ma charakter obligatoryjny i jest uregulowany art. 415 i nast. k.c.

W zakresie funkcjonowania spółek handlowych kodeks spółek handlowych wprowadza wiele przepisów dotyczących wyrządzenia szkody w związku z działalnością spółki akcyjnej. Odpowiedzialność ta, co do zasady, oparta jest na przepisach kodeksu cywilnego. Dlatego też w kwestiach nie uregulowanych w kodeksie spółek handlowych należy stosować przepisy kodeksu cywilnego, wyjątek stanowi art. 483 k.s.h. wprowadzający domniemanie winy wymienionych w tym artykule osób.

Przepisy dotyczące odpowiedzialności odnoszą się do szkody wyrządzonej spółce oraz szkody wyrządzonej osobom trzecim, np. wierzyciele.

Do pierwszej grupy przepisów należy zaliczyć:

- art. 480 dotyczący odpowiedzialności osób biorących udział w tworzeniu spółki, którzy wyrządzili spółce szkodę wbrew przepisom prawa,

- art. 481, związany z odpowiedzialnością osób, które w związku z powstaniem spółki albo podwyższeniem kapitału, ze swej winy zapewniły sobie albo osobie trzeciej zapłatę nadmiernie wygórowaną, ponad wartość zbywczą wkładu, albo zbyt wysoką zapłatę za nabywane przez spółkę mienie lub z tytułu świadczonych usług,

- art. 483 dotyczący odpowiedzialności członków zarządu i rady nadzorczej oraz likwidatorów za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu. Odpowiedzialność tych osób oceniana jest według jej zawodowego charakteru (ostrzejsze kryteria).

Do grupy przepisów regulujących odpowiedzialność spółki za szkodę wyrządzoną innym osobom należą:

- art. 479, dotyczący odpowiedzialności członków zarządu za podanie fałszywych danych o spółce, przez co wyrządzili oni szkodę innym osobom,

- art. 484, związany z odpowiedzialnością osób, które współdziałając w wydaniu przez spółkę bezpośrednio lub za pośrednictwem osób trzecich akcji, obligacji lub innych tytułów do uczestnictwa w zyskach spółki lub podziale jej majątku, zamieścili w ogłoszeniach lub zapisach fałszywe dane, albo zataili istotne okoliczności.

Roszczenie o naprawienie szkody, zgodnie z ogólnymi zasadami prawa cywilnego, przysługuje poszkodowanemu. Od zasady tej kodeks wprowadza wyjątek stanowiąc, że jeżeli spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w ciągu roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, każdy akcjonariusz lub osoba, której przysługuje inny tytuł uczestnictwa w zyskach lub podziale majątku, ma takie uprawnienie (art. 486 § 1 k.s.h.). Jest to uzasadnione, ponieważ osoby te mają w takim przypadku interes prawny wynikający z uszczuplenia przypadających na nie korzyści w związku z powołaniem przedsiębiorstwa spółki.

W przypadku wytoczenia powództwa przez osoby, o których mowa w art. 486 § 1 k.s.h., a także w razie upadłości spółki, osoby, które szkodę wyrządziły, nie mogą się powoływać na uchwałę walnego zgromadzenia udzielającą im absolutorium, ani na dokonane przez spółkę zrzeczenie się roszczeń o odszkodowanie. Roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia. W każdym przypadku roszczenie przedawnia się z upływem pięciu lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.

7. Przekształcenia spółek handlowych

Uwagi ogólne

Charakterystyczna dla stosunków gospodarczych zmienność warunków zewnętrznych i wewnętrznych, w jakich przedsiębiorca prowadzi działalność, wymaga od przedsiębiorców stałego dostosowywania skali, formy i organizacji przedsiębiorstwa do pojawiających się zmian. Przekształcanie formy prawnej, w jakiej prowadzone jest przedsiębiorstwo spółki, łączenie się spółek oraz ich podział stanowią prawne narzędzia mające ułatwić przedsiębiorcy rozwój, ekspansję na rynku, obniżenie kosztów działalności, a czasem tylko przetrwanie.

Kodeks spółek handlowych przyjmuje, że reorganizacja przedsiębiorstwa spółki dokonywana jest bez przeprowadzenia jego likwidacji. Rozwiązanie to nie tylko upraszcza procedurę, skraca czas transformacji i obniża koszty, ale pozwala, co jest istotne, prowadzić bieżącą działalność bez utraty zaufania rynku. Kodeks dopuszcza możliwość łączenia się spółek wszelkich typów, tj. osobowych z kapitałowymi i odwrotnie, jak również kapitałowych między sobą i osobowych między sobą. W przypadku łączenia się spółek osobowych kodeks wymaga jedynie, aby w wyniku takiego połączenia powstała spółka kapitałowa, oraz jeżeli w połączeniu uczestniczy spółka kapitałowa i osobowa, to spółka przejmująca będzie zawsze spółką kapitałową.

Przekształcenie może nastąpić w dowolną spółkę. Podziałowi podlegają wyłącznie spółki kapitałowe. Podział spółki jest nową instytucją w prawie polskim.

Łączenie się spółek

Łączenie się spółek służy najczęściej zwiększeniu skali oddziaływania łączących się podmiotów na rynek i wykorzystania atutów posiadanych przez obie firmy bez konieczności budowy przez spółkę przejmującą nowej organizacji od początku.

Połączenie przybiera dwie formy:

- przez przeniesienie całego majątku spółki (przejmowanej) na spółkę przejmującą za udziały lub akcje, które spółka przejmująca wydaje wspólnikom spółki przejmowanej (łączenie przez przejęcie),

- przez zawiązanie nowej spółki kapitałowej, na którą przechodzi majątek wszystkich łączących się spółek za udziały lub akcje nowej spółki (łączenie się przez zawiązanie nowej spółki).

Łączeniu podlegają wszelkie typy spółek, jednakże w wyniku połączenia zawsze powstanie spółka kapitałowa i tylko taka spółka może być spółką przejmującą.

Kodeks zakazuje łączenia spółek w likwidacji, które rozpoczęły podział majątku, oraz spółek w upadłości.

Połączenie przez przejęcie wiąże się najczęściej z podwyższeniem kapitału spółki przejmującej, chociaż nie w każdym przypadku musi to nastąpić. Jeżeli spółka przejmująca ma w swoich aktywach akcje lub udziały spółki przejmowanej, zmiany w jej bilansie nie nastąpią albo będą miały ograniczony zakres.

Połączenie przez stworzenie nowej spółki powoduje utratę bytu prawnego obu lub większej liczby łączących się spółek. W takim przypadku kapitał nowo zawiązanej spółki odpowiada sumie majątków netto spółek tracących byt prawny.

Ustawa nie ogranicza liczby uczestników połączenia ani możliwych typów spółek uczestniczących w jednym procesie połączenia, z wyjątkiem spółki cywilnej, która w takim przypadku musiałaby uprzednio uzyskać status spółki jawnej.

Spółka przejmująca albo spółka nowo zawiązana wstępuje z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej albo spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki.

Na spółkę przejmującą albo nowo zawiązaną przechodzą z dniem połączenia w szczególności zezwolenia, koncesje oraz ulgi, które zostały przyznane spółce przejmowanej albo którejkolwiek ze spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi stanowi inaczej (art. 494 k.s.h.).

Połączenie spółek dokonuje się na zasadzie sukcesji uniwersalnej. Przejście praw nie wymaga żadnych dodatkowych czynności między spółkami. Do ujawnienia praw spółki przejmującej lub spółki nowo zawiązanej w księgach wieczystych lub innych rejestrach wystarczy wniosek spółki przejmującej (art. 494 § 3 k.s.h.). Sukcesja uprawnień o charakterze administracyjno-prawnym nie dotyczy praw, których przejście na inną osobę jest wyłączone z mocy ustawy lub decyzji przyznającej te prawa. Szczególnemu rygorowi poddał ustawodawca łączenie instytucji finansowej z inną spółką, w przypadku której organ koncesyjny ma prawo złożenia sprzeciwu co do przejęcia udzielonych koncesji i pozwoleń przez inną spółkę w wyniku połączenia. W przypadku złożenia sprzeciwu udzielone zezwolenia i koncesje wygasają.

W zakresie stosunków pracowniczych do połączenia spółek ma zastosowanie art. 23[1] kodeksu pracy, zgodnie z którym prawa i obowiązki wynikające z zawartych umów o pracę przechodzą na nowego pracodawcę w związku z przejęciem zakładu pracy. O przejęciu zakładu pracy lub jego części pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić pracowników na piśmie, w terminie poprzedzającym dokonanie tych zmian. Pracownikom nie wyrażającym zainteresowania pracą u nowego pracodawcy przysługuje prawo rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia z siedmiodniowym wyprzedzeniem.

Sukcesję praw i obowiązków podatkowych reguluje art. 93 ordynacji podatkowej w brzmieniu ustalonym przez art. 608 k.s.h., stosownie do którego spółka kapitałowa powstała w wyniku połączenia spółek handlowych wstępuje we wszystkie ich prawa i obowiązki, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej.

Z dniem połączenia wspólnicy spółki przejmowanej lub spółek łączących się stają się wspólnikami spółki przejmującej lub nowo zawiązanej.

Wspólnicy spółki przejmowanej albo łączących się spółek mogą otrzymać, obok udziałów lub akcji spółki przejmującej lub nowo zawiązanej, dopłaty w gotówce, nie przekraczające łącznie 10% wartości bilansowej przyznanych udziałów albo akcji. Dopłaty realizowane są z zysku lub kapitału zapasowego tej spółki. Możliwa jest również procedura odwrotna, w takim przypadku wydanie nowym wspólnikom akcji spółka przejmująca lub nowo zawiązana może uzależnić od wniesienia dopłat w gotówce, nie przekraczających 10% wartości bilansowej przyznanych akcji (art. 492 § 2 i 3 k.s.h.).

Połączenie spółek następuje z dniem wpisania połączenia do rejestru sądowego właściwego według siedziby spółki przejmującej albo nowo zawiązanej (dzień połączenia). Wpis wywołuje skutek w postaci wykreślenia spółki przejmowanej albo spółek łączących się z rejestru.

Spółka przejmowana albo spółki łączące się przez zawiązanie nowej spółki zostają rozwiązane bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego, w dniu wykreślenia z rejestru. Wykreślenie z rejestru spółki przejmowanej nie może nastąpić przed datą rejestracji podwyższenia kapitału spółki przejmującej, jeżeli takie podwyższenie w związku z łączeniem się spółek ma nastąpić, albo przed dniem wpisania do rejestru nowo zawiązanej spółki.

Łączące się spółki mają najczęściej różną kondycję ekonomiczną. Powiązanie się więc mas majątkowych łączących się spółek może pogorszyć sytuację wierzycieli spółek sprzed połączenia. Ochronie interesów wierzycieli łączących się spółek służy norma art. 495 k.s.h. nakładająca obowiązek prowadzenia odrębnego zarządu majątkami połączonych spółek do czasu spłaty wierzycieli tych spółek sprzed ich połączenia. W okresie odrębnego zarządu wierzycielom połączonych spółek sprzed daty połączenia przysługuje pierwszeństwo zaspokojenia z majątku swojej pierwotnej dłużniczki przed wierzycielami pozostałych łączących się spółek (art. 496 w zw. z art. 495 k.s.h.).

Do łączenia się spółek mają zastosowanie przepisy regulujące powstanie spółki przejmującej albo nowo zawiązanej.

Sąd nie może uchylić postanowienia o połączeniu, jeżeli od dnia połączenia upłynęło sześć miesięcy.

Ustawa odrębnie reguluje łączenie się spółek kapitałowych oraz łączenie się z udziałem spółek osobowych. Zasady połączenia są jednak zbieżne, z wyjątkiem potrzeby uwzględnienia w procesie łączenia niezbędnych różnic wynikających ze specyfiki spółek osobowych, w związku z tym omówione zostaną one wspólnie ze wskazaniem na odrębne regulacje.

W procedurze łączenia spółek, ich przekształcenia i podziału najistotniejszą rolę odgrywa plan połączenia, podziału lub przekształcenia. Plan opracowywany jest przez zarządy spółek uczestniczących w danym procesie i ma charakter dokumentu o znaczeniu organizacyjnym. Niedojście do skutku połączenia lub innego procesu restrukturyzacji nie wywołuje żadnych skutków w postaci wzajemnych roszczeń spółek uczestniczących w procesie.

Połączenie spółek wymaga dokonania następujących czynności:

- sporządzenia i uzgodnienia planu połączenia,

- sporządzenia sprawozdania zarządu,

- ogłoszenia planu połączenia,

- zawiadomienia wspólników,

- podjęcia uchwały przez walne zgromadzenia łączących się spółek,

- wpisu połączenia do rejestru,

- ogłoszenia o połączeniu.

Plan połączenia wymaga pisemnego uzgodnienia między łączącymi się spółkami. Plan połączenia powinien zawierać co najmniej:

- typ, firmę i siedzibę każdej z łączących się spółek, sposób łączenia, a w przypadku połączenia przez zawiązanie nowej spółki - również typ, firmę i siedzibę spółki,

- stosunek wymiany udziałów lub akcji spółki przejmowanej albo spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki na udziały lub akcje spółki przejmującej albo spółki nowo zawiązanej i wysokość ewentualnych dopłat,

- zasady dotyczące przyznania udziałów albo akcji w spółce przejmującej lub w spółce nowo zawiązanej,

- dzień, od którego udziały albo akcje wydawane wspólnikom spółki przejmowanej albo nowo zawiązanej uprawniają do uczestnictwa w zysku spółki przejmującej lub nowo zawiązanej,

- prawa przyznane przez spółkę przejmującą lub spółkę nowo zawiązaną wspólnikom oraz osobom szczególnie uprawnionym w spółce przejmowanej lub w spółkach łączących się,

- szczególne korzyści dla członków organów łączących się spółek, a także innych osób uczestniczących w połączeniu, jeżeli takie zostały przyznane.

Do planu połączenia należy dołączyć:

- projekt uchwał o połączeniu się spółek,

- projekt zmian umowy albo statutu spółki przejmującej lub projekt umowy albo statutu spółki nowo zawiązanej,

- ustalenie wartości majątku spółki przejmowanej lub spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, na określony dzień w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku o ogłoszenie planu połączenia,

- oświadczenie zawierające informację o stanie księgowym spółki, sporządzoną dla celów połączenia na dzień poprzedzający złożenie wniosku o ogłoszeniu planu połączenia, przy wykorzystaniu tych samych metod i w takim samym układzie jak ostatni bilans roczny. Informacja nie musi zawierać inwentaryzacji. Dane wykazane w ostatnim bilansie powinny być zmienione tylko w przypadku, gdy jest to konieczne dla odzwierciedlenia zmian w zapisach księgowych (art. 499 k.s.h.).

Ustawa nie wymaga sporządzenia nowego sprawozdania finansowego a jedynie odniesienie się zarządów spółek do ewentualnych zmian.

Jeżeli łączącymi się spółkami są wyłącznie spółki osobowe (połączenie przez zawiązanie nowej spółki), sporządzenie planu połączenia ma charakter fakultatywny (art. 517 § 2 k.s.h.). Możliwość odstąpienia od sporządzenia planu połączenia nie dotyczy jednak sytuacji, w której spółką przejmującą lub nowo zawiązaną jest spółka akcyjna lub gdy jedną z łączących się spółek jest spółka komandytowo-akcyjna. Praktycznie łagodniejsze wymagania odnoszą się do przejęcia spółki osobowej przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością oraz zawiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przez dwie łączące się spółki osobowe. Wynika to jednoznacznie z art. 520 k.s.h., zgodnie z którą plan połączenia należy poddać badaniu przez biegłego w zakresie poprawności i rzetelności, jeżeli spółką przejmującą lub nowo zawiązaną jest spółka akcyjna. W innych przypadkach plan należy poddać badaniu biegłego, gdy zażąda tego co najmniej jeden ze wspólników łączących się spółek, składając w tej sprawie w spółce, której jest wspólnikiem, pisemny wniosek, nie później niż w terminie siedmiu dni od dnia powiadomienia przez spółkę o zamiarze połączenia. Można powiedzieć, że majątek łączących się spółek osobowych jest traktowany jak sui generis aport. W takim razie odpowiednio do przepisów regulujących pokrycie akcji lub udziałów wkładem niepieniężnym będzie on wymagał oceny przez biegłego lub zostanie wyceniony przez wspólników. Zarząd każdej z łączących się spółek sporządza pisemne sprawozdanie uzasadniające połączenie spółek (art. 501 k.s.h.).

Plan połączenia podlega badaniu przez biegłego wyznaczonego przez sąd. Biegły dokonuje badania planu połączenia w zakresie jego poprawności i rzetelności. Z badania biegły sporządza szczegółową opinię i przedstawia ją sądowi rejestrowemu i zarządom łączących się spółek. Opinia biegłego powinna zawierać stwierdzenie, czy stosunek wymiany udziałów lub akcji został ustalony należycie, wskazywać metodę albo metody użyte dla określenia proponowanego w planie stosunku wymiany udziałów lub akcji wraz z oceną zasadności ich zastosowania, wskazanie szczególnych trudności związanych z wyceną udziałów lub akcji łączących się spółek. Biegły może żądać od zarządów łączących się spółek dodatkowych informacji.

Plan połączenia wymaga ogłoszenia nie później niż na sześć tygodni przed dniem podjęcia pierwszej uchwały w sprawie połączenia.

Najdalej w tym samym terminie zarządy łączących się spółek są zobowiązane powiadomić dwukrotnie wspólników o planowanym połączeniu spółek. W zawiadomieniu należy podać numer „Monitora Sądowego i Gospodarczego”, w którym ogłoszono plan połączenia, chyba że zawiadomienie wspólników jest równocześnie ogłoszeniem, oraz wskazać miejsce, w którym wspólnicy mogą zapoznać się z dokumentami dotyczącymi połączenia (art. 504 k.s.h.).

Procedura połączenia przewiduje udostępnienie i ujawnienie wspólnikom koncepcji połączenia po jej całkowitym uzgodnieniu między łączącymi się spółkami oraz ocenie przez biegłego sądowego. Wspólnikom należy udostępnić do wglądu w odpisach plan połączenia wraz z opinią biegłego i innymi załącznikami do planu. Wspólnikom należy również udostępnić sprawozdania finansowe za trzy ostatnie lata łączących się spółek.

Przed powzięciem uchwały o połączeniu zarząd zobowiązany jest przedstawić ustnie wspólnikom istotne elementy treści planu połączenia.

Wspólnicy mogą odrzucić albo przyjąć plan połączenia. Wprowadzenie zmian do koncepcji połączenia powoduje, że cała procedura uzgodnień musi być realizowana od początku.

W przypadku łączenia się spółek osobowych łącząca się spółka zawiadamia wspólników, którzy nie prowadzą spraw spółki, dwukrotnie w odstępie nie krótszym niż dwa tygodnie, w sposób przewidziany dla zawiadamiania wspólników o zamiarze połączenia się z inną spółką, nie później jednak niż na sześć tygodni przed planowanym dniem powzięcia uchwały o połączeniu. Jeżeli choć jeden ze wspólników złoży wniosek o poddanie planu połączenia badaniu biegłego, wymagane jest nowe zawiadomienie wskazujące nowy termin podjęcia uchwały, treść zawiadomienia odpowiada wymaganiom zawiadomienia dla łączenia się spółek akcyjnych (art. 521 k.s.h.).

Uchwała o połączeniu się spółek wymaga większości 3/4 głosów oddanych w obecności 50% kapitału (art. 506 § 1), jeżeli w spółce akcyjnej występują akcje różnego rodzaju, uchwała powinna być powzięta w drodze głosowania odrębnymi grupami. W spółkach publicznych wymaga się powzięcia uchwały większością 2/3 głosów, bez obowiązku uczestnictwa w walnym zgromadzeniu określonej grupy kapitału.

Do połączenia się spółek osobowych wymagana jest jednomyślna uchwała wszystkich wspólników łączącej się spółki osobowej. Jeżeli w połączeniu uczestniczy spółka komandytowa lub komandytowo-akcyjna kodeks wymaga jednomyślności po stronie komplementariuszy oraz uchwały komandytariuszy albo akcjonariuszy, za którą wypowiedzą się osoby reprezentujące co najmniej trzy czwarte sumy komandytowej lub kapitału zakładowego, chyba że umowa lub statut przewiduje surowsze warunki. Uchwała o połączeniu wymaga zaprotokołowania przez notariusza, w przypadku spółki przejmującej prowadzi ona bowiem do zmiany umowy spółki lub statutu, dla spółki przejmowanej wiąże się natomiast z utratą jej bytu prawnego. Uchwała musi zawierać zgodę na treść statutu lub umowy nowo zawiązywanej spółki lub na proponowane zmiany w umowach spółek przejmujących.

Zarządy łączących się spółek zgłaszają uchwałę o połączeniu do sądu rejestrowego w celu wpisania wzmianki o uchwale i wskazania, czy łącząca się spółka jest spółką przejmującą, czy przejmowaną (art. 507 k.s.h.).

W procesie rejestracji połączenia, sąd rejestrowy właściwy dla siedziby spółki przejmującej lub spółki nowo zawiązanej spełnia rolę wiodącą. Do jego obowiązku należy powiadomienie z urzędu sądów rejestrowych spółek przejmowanych lub spółek łączących się o postanowieniu o wpisie połączenia, sądy te przekażą sądowi rejestrowemu z urzędu dokumenty przejętych lub połączonych spółek.

Ogłoszenie o połączeniu dokonywane jest na wniosek spółki przejmującej albo nowo zawiązanej.

Uchwała wspólników o połączeniu może być zaskarżona zarówno w drodze powództwa o jej uchylenie, jak i w drodze powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały. Uchwała wspólników nie może być zaskarżona ze względu na zastrzeżenia dotyczące wyłącznie stosunku wymiany udziałów lub akcji (art. 509 k.s.h.).

Przy wymaganej przez ustawę większości głosów koniecznej dla podjęcia uchwały, zaskarżającymi mogą być odpowiednio tylko wspólnicy, którzy spełniają przesłanki określone w art. 250 lub 422, albo członkowie organów nadzoru, jeżeli wyrazili w uchwale negatywny pogląd co do połączenia się spółek. Po dniu połączenia powództwo o uchylenie uchwały albo o stwierdzenie jej nieważności może być wytoczone jedynie przeciwko spółce przejmującej albo spółce nowo zawiązanej. Powództwo można wytoczyć nie później niż w terminie miesiąca od dnia powzięcia uchwały. Uchwała nie podlega zaskarżeniu ze względu na zastrzeżenia dotyczące wyłącznie stosunku wymiany udziałów lub akcji. Nie pozbawia to jednak niezadowolonego wspólnika prawa dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych.

Uchylenie uchwały o połączeniu lub stwierdzenie jej nieważności skutkuje wykreślenie z urzędu wpisów dokonanych w rejestrach sądowych. Wykreślenie nie wpływa na ważność czynności prawnych dokonanych przez spółkę przejmującą albo nowo zawiązaną po dacie połączenia (art. 510 k.s.h.).

Co do zasady połączenie spółek nie może pogarszać sytuacji wspólników łączących się spółek ani wpływać na ograniczenie posiadanych przez nich dotychczas uprawnień. Zasada ta dotyczy również posiadaczy papierów wartościowych innych niż akcje (obligacje) emitowanych przez łączące się spółki. Uprawnienia te mogą być zmienione lub zniesione wyłącznie w drodze umowy zawartej między uprawnionym a nowo zawiązaną spółką albo spółką przejmującą (art. 511 k.s.h.).

Członkowie zarządu rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej oraz likwidatorzy łączących się spółek odpowiadają wobec wspólników tych spółek solidarnie za szkody wyrządzone działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy albo statutu spółki, chyba że nie ponoszą winy (art. 512 k.s.h.).

Wspólnicy prowadzący sprawy łączącej się spółki osobowej odpowiadają wobec wspólników tej spółki tak jak członkowie zarządu spółki kapitałowej względem jej wspólników (art. 526 § 2 k.s.h.).

Biegły badający plan połączenia odpowiada wobec spółek oraz ich wspólników lub akcjonariuszy za szkody wyrządzone z jego winy (art. 513 k.s.h.). W przypadku, gdy biegłych jest kilku, ich odpowiedzialność jest solidarna. Roszczenia z tytułu naprawienia szkody przedawniają się z upływem trzech lat od dnia ogłoszenia o połączeniu.

Połączenie się spółek osobowych albo przejęcie spółki osobowej przez spółkę kapitałową powoduje, że z dniem rejestracji połączenia zmienia się charakter odpowiedzialności wspólników spółki osobowej (nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki kapitałowej, ich odpowiedzialność zamyka się wartością objętych akcji lub udziałów). Po połączeniu wspólnicy łączącej się spółki osobowej odpowiadają wobec wierzycieli spółki solidarnie ze spółką przejmującą lub nowo zawiązaną za zobowiązania spółki osobowej, powstałe przed dniem połączenia, z uwzględnieniem zasady subsydiarności, przez okres trzech lat, licząc od tego dnia (art. 525 k.s.h.).

Proces łączenia się spółek dotyczy często spółek powiązanych miedzy sobą kapitałowo. W przypadku ich łączenia ustawa zabrania obejmowania przez spółkę przejmującą udziałów albo akcji własnych za udziały lub akcje, które posiada w spółce przejmowanej. Dotyczy to również sytuacji, w której spółka posłużyła się pośrednikiem przy dokonaniu takiej czynności (art. 514 k.s.h.). W takim przypadku akcje spółki przejmującej w spółce przejmowanej powinny zostać umorzone.

Połączenie się spółek nie zawsze spowoduje podwyższenie kapitału spółki przejmującej. Sytuacja taka będzie miała miejsce wtedy, gdy spółka przejmująca posiada udziały lub akcje spółki przejmowanej nabyte lub objęte przez tę spółkę. Możliwe jest również nabycie w takim przypadku własnych udziałów lub akcji przez spółkę przejmującą w celu wydania ich wspólnikom spółki przejmowanej. Łączna wartość nabytych akcji nie może przekroczyć 10% kapitału zakładowego spółki przejmującej.

Połączenie bez podjęcia uchwały o połączeniu

Kodeks spółek handlowych upraszcza procedury związane z restrukturyzacją spółek, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom rynku. Wprowadza on nowe zasady łączenia się spółek w okolicznościach, w których większość tytułów uczestnictwa w kapitale spółki przejmowanej należy do spółki przejmującej. W takim przypadku połączenie może być przeprowadzone bez podjęcia uchwały zgromadzenia wspólników o połączeniu.

Kompetencja do podjęcia decyzji o połączeniu została scedowana na zarząd. Kodeks nie wymienia wprost zarządu jest jednak oczywiste, że czynności spółki to czynności zarządu. Spółka przejmująca musi posiadać nie mniej niż 90% kapitału spółki przejmowanej. Zwolnienie z obowiązku podjęcia uchwały przez walne zgromadzenie nie dotyczy spółek publicznych.

Wspólnik spółki przejmującej, reprezentujący nie mniej niż 1/20 kapitału zakładowego może domagać się zwołania walnego zgromadzenia w celu powzięcia uchwały o połączeniu.

Przejęcie spółki niekoniecznie musi leżeć w interesie wspólników mniejszościowych spółki przejmowanej, mogą oni w takim wypadku żądać wykupienia ich udziałów na zasadach wynikających z art. 417.

Uprawnienie do żądania podjęcia uchwały oraz wykupienia udziałów przez spółkę przejmowaną może być wykonane w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia planu połączenia. Uproszczona procedura postępowania nie wymagająca uchwały walnego zgromadzenia przy przejęciu spółki ma zastosowanie w przypadku przejęcia przez spółkę przyjmującą swojej jednoosobowej spółki.

Przy łączeniu się spółek bez obowiązku uzyskania uchwały walnego zgromadzenia, stosuje również znacznie uproszczone wymagania w zakresie planu połączenia i dokumentów stanowiących załączniki do tego planu. Podobne uproszczenia będą miały zastosowanie przy łączeniu się spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, których wspólnikami są wyłącznie osoby fizyczne w liczbie nie przekraczającej we wszystkich łączących się spółkach dziesięciu osób. W takim przypadku badanie planu połączenia przez biegłego i wydanie opinii jest zbędne, chyba że przynajmniej jeden wspólnik zgłosi sprzeciw w terminie miesiąca od dnia zgłoszenia planu połączenia do sądu rejestrowego (art. 516 k.s.h.).

Podział spółek

Podział spółki jest odwrotnością procesu połączenia. Podział dotyczy wyłącznie spółek kapitałowych, przy czym w wyniku połączenia mogą powstać tylko spółki kapitałowe. Ustawa nie dopuszcza podziału spółki akcyjnej, jeżeli kapitał zakładowy tej spółki nie został w całości pokryty. Podobnie jak w przypadku łączenia, nie można dzielić spółki kapitałowej w likwidacji, która rozpoczęła podział majątku, ani spółki w upadłości.

Kodeks wprowadza cztery metody podziału spółki. W wyniku trzech z nich cały majątek spółki dzielonej przechodzi na inne spółki, co prowadzi do rozwiązania spółki dzielonej bez przeprowadzenia jej likwidacji, czwarty sposób polega na wydzieleniu ze spółki dzielonej masy majątkowej, która przeniesiona zostaje na inna spółkę. W takim przypadku spółka dzielona zachowuje swój byt prawny (art. 529 k.s.h.).

Wspólnicy spółki dzielonej otrzymują za udziały i akcje tej spółki udziały lub akcje spółek, na które przenosi się majątek spółki dzielonej, lub udziały albo akcje spółki nowo zawiązanej. Możliwe jest stosowanie wzajemnych dopłat wyrównawczych między spółką i wspólnikami. Nie mogą one przekroczyć, podobnie jak przy łączeniu spółek, 10% wartości bilansowej przyznanych udziałów lub akcji właściwej spółki przejmującej.

Dniem podziału jest odpowiednio dzień wykreślenia z rejestru spółki dzielonej albo - jeżeli podział następuje przez wydzielenie - dzień wpisania do rejestru spółki wydzielonej (art. 530 k.s.h.).

Spółki przejmujące lub spółki nowo zawiązane w związku z podziałem wstępują z dniem podziału lub wydzielenia w prawa i obowiązki spółki dzielonej.

Przejście praw i obowiązków na spółki następuje na takich samych zasadach jak w przypadku łączenia się spółek, z wyjątkiem przewidzianym w art. 531 § 3 k.s.h., zgodnie z którym do składników majątku spółki dzielonej nie przypisanych w planie podziału określonej spółce przejmującej lub spółce nowo zawiązanej stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Udział spółki przejmującej lub spółki nowo zawiązanej we współwłasności jest proporcjonalny do wartości aktywów przypadających każdej z tych spółek w planie podziału. Za zobowiązania spółki dzielonej nie przypisane w planie podziału spółkom przejmującym lub spółkom nowo zawiązanym spółki te odpowiadają solidarnie.

Do podziału spółki mają zastosowanie odpowiednio przepisy dotyczące powstania właściwego typu spółki przejmującej albo nowo zawiązanej. W przypadku tych pierwszych przejęcie będzie się wiązało z podwyższeniem kapitału, przy zawiązaniu nowych spółek przeniesienie majątku będzie pokryciem wkładem niepieniężnym kapitału zakładowego.

Podział spółki wymaga pisemnego uzgodnienia między spółką dzieloną i przejmującą. Jeżeli podział dokonywany jest przez zawiązanie nowej spółki, plan podziału sporządza spółka dzielona. Treść planu podziału odpowiada wymaganiom planu łączenia, z wyjątkiem obowiązku umieszczenia w nim dokładnego opisu i podziału składników majątku (aktywów i pasywów) oraz zezwoleń, koncesji i ulg przypadających spółkom przejmującym lub nowo zawiązanym (art. 534 § 1 pkt 8 k.s.h.).

Plan podziału wymaga zgłoszenia do sądu rejestrowego wraz z wnioskiem o wyznaczenie biegłego, który dokona jego oceny. Jeżeli podział dokonywany jest przez zawiązanie nowych spółek, wniosek składany jest do sądu rejestrowego przez zarząd spółki dzielonej. Zarząd spółki dzielonej wykonuje w stosunku do spółki nowo zawiązanej czynności zarządów spółek uczestniczących w podziale. W przypadku, gdy przejmującą spółką lub spółką nowo zawiązaną jest spółka akcyjna, obowiązuje opinia biegłych rewidentów o zbadaniu wkładów niepieniężnych wydana w trybie art. 312 k.s.h.

Plan podziału poddany jest badaniu biegłego wyznaczonego przez sąd co do jego poprawności i rzetelności. Zakres badania jest taki sam jak dla badania dokonywanego na potrzeby łączenia się spółek (art. 538 k.s.h.).

Do zawiadomienia wspólników i prawa wglądu wspólników w dokumenty kodeks przyjął taką samą regulację jak do łączenia się spółek (por. art. 539 i 540 k.s.h.). Zasady dotyczące podjęcia uchwały o podziale uwzględniają wyłącznie zmiany wynikające z odwrotności procesu. Podział spółki przez zawiązanie nowej spółki wymaga uchwały zgromadzenia wspólników spółki dzielonej oraz uchwały wspólników każdej nowo zawiązanej spółki w organizacji, powziętej kwalifikowaną większością głosów w obecności co najmniej połowy kapitału.

Jeżeli w wyniku podziału objęcie przez wspólników spółki dzielonej udziałów lub akcji w spółce przejmującej lub nowo zawiązanej miałoby nastąpić na warunkach mniej korzystnych niż w spółce dzielonej, wspólnicy ci mogą wnieść zastrzeżenia do planu podziału w terminie dwóch tygodni od dnia jego ogłoszenia i żądać od spółki przejmującej lub nowo zawiązanej wykupienia ich udziałów lub akcji w terminie trzech miesięcy od dnia podziału. W takim wypadku spółka przejmująca lub nowo zawiązana może nabyć własne udziały lub akcje o łącznej wartości nie przekraczającej 10% kapitału zakładowego (art. 541 § 5 k.s.h.).

Zgłoszenia podziału do sądu dokonuje zarząd każdej ze spółek uczestniczących w podziale. Wykreślenie z rejestru spółki dzielonej następuje niezwłocznie po zarejestrowaniu podwyższenia kapitału zakładowego spółek przejmujących albo po zarejestrowaniu nowych spółek uczestniczących w podziale (art. 542). Ogłoszenie o podziale dokonywane jest na wniosek spółki przejmującej lub nowo zawiązanej.

Powództwo o uchylenie uchwały o podziale lub stwierdzenie jej nieważności wnosi się w terminie i na zasadach dotyczących łączenia spółek, podobna regulacja dotyczy wykreślenia z rejestru w przypadku stwierdzenia nieważności lub uchylenia przez sąd uchwały wspólników (art. 544 i 545 k.s.h.).

Za zobowiązania przypisane w planie podziału spółce przejmującej lub nowo zawiązanej pozostałe spółki, na które został przeniesiony majątek spółki dzielonej, odpowiadają solidarnie przez trzy lata od dnia ogłoszenia o podziale. Odpowiedzialność jest ograniczona do wartości aktywów netto przyznanych każdej spółce w planie podziału. Wierzyciele, którzy zgłosili swoje roszczenia w okresie między dniem ogłoszenia planu podziału a dniem ogłoszenia podziału i uprawdopodobnili, że ich zaspokojenie jest zagrożone przez podział, mogą żądać zabezpieczenia swoich roszczeń (art. 546 k.s.h.). Pozostałe sprawy związane z dokonaniem podziału spółki zostały w kodeksie uregulowane analogicznie do przypadku łączenia się spółek.

Przekształcenia spółek

Przekształcenie spółki w inny typ spółki powoduje zmianę formy prawnej, w jakiej spółka prowadzi swoje przedsiębiorstwo. Mamy więc w tym przypadku do czynienia z ciągłością trwania spółki.

Przekształcenia obejmują wszystkie typy spółek. Każda spółka przekształcić się może w każdy prawnie dopuszczalny typ spółki. Przekształceniu w spółkę prawa handlowego może ulec również spółka cywilna. Do przekształcenia spółki cywilnej mają zastosowanie przepisy dotyczące przekształcenia spółki jawnej w inną spółkę handlową. Przekształcenie, podobnie jak podział czy łączenie, wynika z woli wspólników. W związku z tym do obowiązku wpisu spółki cywilnej do rejestru przedsiębiorców jako spółki jawnej, o którym mowa w art. 26 § 1-4 k.s.h., nie mają zastosowania przepisy o przekształceniu.

Dzień przekształcenia jest dniem wpisu do rejestru spółki przekształconej. Spółce przekształconej przysługują wszelkie prawa i obowiązki spółki przekształcanej. Wyjątek stanowią, podobnie jak przy łączeniu i podziale, decyzje, koncesje i zezwolenia, z których wyraźnie wynika, że zmiana stanu prawnego powoduje ich wygaśnięcie.

Jeżeli w przypadku przekształcenia zmianie ulega korpus firmy, spółka po przekształceniu ma obowiązek podawania w nawiasie dawnej firmy. Do przekształcenia stosuje się przepisy dotyczące powstania spółki przekształconej.

Przekształcenie wymaga:

- sporządzenia planu przekształcenia wraz załącznikami i opinią biegłego rewidenta,

- powzięcia uchwały o przekształceniu,

- powołania członków organów albo określenia wspólników prowadzących sprawy spółki i reprezentujących ją,

- zawarcia umowy albo podpisania statutu spółki przekształconej,

- dokonania wpisu w rejestrze spółki przekształconej i wykreślenia spółki przekształcanej.

Plan przekształcenia przygotuje zarząd albo wspólnicy prowadzący sprawy spółki. W jednoosobowej spółce plan przekształcenia sporządza się w formie aktu notarialnego.

Plan przekształcenia obejmuje:

- ustalenie wartości bilansowej majątku spółki przekształcanej,

- określenie wartości udziałów lub akcji wspólników zgodnie ze sprawozdaniem finansowym.

Do planu przekształcenia dołączony zostaje projekt uchwały w sprawie przekształcenia, projekt umowy spółki przekształcanej, wycena składników majątku spółki przekształcanej oraz sprawozdanie finansowe sporządzone dla celów przekształcenia.

Plan przekształcenia w zakresie jego poprawności i rzetelności bada biegły rewident, tj. biegły uprawniony do badania sprawozdań finansowych (art. 559 k.s.h.).

Do zawiadomienia wspólników i prawa wglądu wspólników w dokumenty stosuje się podobne zasady jak w pozostałych przypadkach restrukturyzacji spółek.

Uchwała o przekształceniu wymaga jednomyślnej uchwały wspólników spółki osobowej oraz kwalifikowanej uchwały wspólników spółki kapitałowej. Do przekształcenia spółki komandytowej i komandytowo-akcyjnej wymagane są odrębne uchwały podejmowane w grupach.

Uchwała o przekształceniu powinna określać co najmniej:

- typ spółki, w jaki zostaje przekształcona,

- wysokość kapitału zakładowego w przypadku spółek kapitałowych albo wysokość sumy komandytowej, albo wartość nominalna akcji przy przekształceniu w spółkę komandytowo-akcyjną,

- wysokość kwoty przeznaczonej na wypłaty dla wspólników nie uczestniczących w spółce przekształconej, nie więcej jednak niż 10% wartości bilansowej majątku spółki,

- zakres praw przyznanych osobiście wspólnikom w spółce przekształconej,

- nazwiska i imiona członków zarządu albo wspólników prowadzących sprawy spółki.

W terminie miesiąca od powzięcia uchwały o przekształceniu spółka wezwie wspólników do złożenia oświadczeń o uczestnictwie w spółce (art. 564 k.s.h.). Zmiana bowiem typu spółki może sprawiać, że nie wszyscy dotychczasowi wspólnicy będą chcieli dalej w niej uczestniczyć. Oświadczenie takie wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności. Wspólnikowi, który złożył oświadczenie, przysługuje wypłata kwoty odpowiadającej wartości jego udziału w spółce przekształconej. Roszczenie przedawnia się z upływem dwóch lat od chwili przekształcenia.

Wypłata powinna być dokonana w terminie sześciu miesięcy od dnia przekształcenia. Wspólnik nie uczestniczący w spółce ma prawo żądać weryfikacji wyceny wartości udziału (art. 566 k.s.h.).

Do powództwa o uchylenie lub zaskarżenie uchwały stosuje się przepisy o łączeniu się spółek. Osoby działające za spółkę przekształcaną odpowiadają solidarnie wobec spółki, wspólników oraz osób trzecich za szkody spowodowane naruszeniem prawa albo statutu spółki przekształcanej w trakcie przekształcenia, chyba że nie ponoszą winy.

Ogłoszenia o przekształceniu dokonuje się na wniosek zarządu spółki przekształconej albo wspólników uprawnionych do prowadzenia jej spraw.

Przekształcenie spółki kapitałowej w spółkę osobową wymaga kwalifikowanej większości 2/3 głosów przy udziale co najmniej 2/3 kapitału zakładowego. Jeżeli przekształcenie ma nastąpić w spółkę komandytową lub komandytowo-akcyjną uchwała o przekształceniu musi wskazywać osoby należące do poszczególnych grup wspólników oraz zawierać zgodę wspólników, którzy w przekształconej spółce będą ponosili nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania tej spółki wyrażoną na piśmie pod rygorem nieważności.

Podstawowym warunkiem dla przekształceń spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową jest zachowanie na dzień przekształcenia kapitału zakładowego w nie zmienionej wysokości (art. 577 k.s.h.).

Przekształcenia spółek osobowych w spółki osobowe wymagają zgody wszystkich wspólników. W przypadku przekształcenia w spółkę partnerską, komandytową lub komandytowo-akcyjną, uchwała musi uwzględnić specyfikę tych spółek.

Spółka jawna może być przekształcona w spółkę komandytową na żądanie spadkobiercy zmarłego wspólnika (art. 583 k.s.h.). Spadkobierca może wystąpić z takim żądaniem w ciągu sześciu miesięcy od dnia stwierdzenia nabycia spadku. Za zobowiązania powstałe przed dniem przekształcenia wspólnicy odpowiadają na dotychczasowych zasadach (solidarnie, osobiście, subsydiarnie).

Literatura:

Dziurzyński T., Fenichel Z., Honzatko M.: Kodeks handlowy. Komentarz, Łódź 1995;

Jacyszyn M., Kosikowski C.: Podstawy prawa gospodarczego, Warszawa 2001;

Kidyba A.: Prawo handlowe, wyd. 1, Warszawa 2000, wyd. 2, Warszawa 2001;

Knaflewski M., Rudnicki M., Szczepaniak M.: Nowe prawo spółek z komentarzem, Warszawa 2000;

Kruczalak K.: Prawo handlowe, Gdańsk 1992;

Kruczalak K., w: Prawo handlowe, pod red. J. Okolskiego, Warszawa 1999;

Sołtysiński S., Szajkowski A., Szwaja J.: Kodeks handlowy. Komentarz, t. I-II, wyd. 2, Warszawa 1997;

Wiśniewski A.W.: Prawo o spółkach. Podręcznik praktyczny, I-III, Warszawa 1990-1993.

ROZDZIAŁ VIII 

KOMERCJALIZACJA I PRYWATYZACJA PRZEDSIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH

1. Wprowadzenie

Komercjalizacja i prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych jest narzędziem transformacji gospodarki państwa. Narzędzie to pozwala osiągnąć wielorakie cele związane z przemianami ustrojowymi. Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych służy nie tylko uwolnieniu państwa od obowiązku bezpośredniego zarządu przynależną mu masą majątkową i prowadzenia działalności gospodarczej we wszystkich obszarach życia społecznego, ale przede wszystkim wprowadzeniu do przedsiębiorstw skutecznego i efektywnego zarządu, modernizacji gospodarki narodowej i dostosowania jej do warunków konkurencyjnych w warunkach otwartej gospodarki rynkowej.

Komercjalizacja i prywatyzacja umożliwiły stworzenie ponownie rynku kapitałowego i przeprowadzenie przez państwo tak wielkich operacji jak reforma emerytalna i reforma ubezpieczeń społecznych. Jest to również proces o ogromnym znaczeniu edukacyjnym, w czym wyraża się jego znaczenie społeczne. Dzięki prywatyzacji tysiące obywateli uzyskało prawa własności w spółkach powstałych z przekształceń przedsiębiorstw państwowych i stało się uczestnikami gry rynkowej.

Podstawy prawne dla komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych stworzyła ustawa z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, uchylona przez ustawę z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.

2. Komercjalizacja

Komercjalizacja w rozumieniu art. 1 ust. 1 u. o kom. i pryw.p.p., polega na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w spółkę, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej. Spółka ta wstępuje we wszystkie stosunki prawne, których podmiotem było przedsiębiorstwo państwowe, bez względu na charakter prawny tych stosunków.

Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę stanowi zmianę formy prawnej, w jakiej prowadzona jest działalność gospodarcza państwowej osoby prawnej. Zmiana formy, w której dotychczas działało przedsiębiorstwo, uruchamia mechanizmy rynkowe, którymi dysponuje spółka handlowa.

Ze względu na charakter odpowiedzialności za zobowiązania wynikające z działalności przedsiębiorców, Skarb Państwa prowadzi działalność gospodarczą wyłącznie przez jednostki posiadające osobowość prawną, w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej.

Komercjalizacja jako czynność prawna jest cywilnoprawnym oświadczeniem woli uprawnionego organu państwa (Ministra Skarbu Państwa). Zgodnie z art. 9 ust. 3 u. o kom. i pryw. p.p., akt komercjalizacji zastępuje czynności określone w przepisach kodeksu spółek handlowych poprzedzające złożenie wniosku o wpisanie spółki do rejestru przedsiębiorców. W akcie komercjalizacji ustala się statut (umowę spółki), wysokość kapitału zakładowego, imiona i nazwiska członków organów pierwszej kadencji.

Akt komercjalizacji spełnia w związku z tym wymagania, o których mowa w art. 163 pkt 1-4 i art. 306 pkt 1-3 k.s.h., co uzasadnia wymaganie formy aktu notarialnego dla skuteczności czynności prawnej Ministra Skarbu Państwa.

Kapitały własne spółki określane są na podstawie funduszu założycielskiego, funduszu przedsiębiorstwa i niepodzielnego wyniku finansowego za okres działalności przedsiębiorstwa przed komercjalizacją. Bilans zamknięcia przedsiębiorstwa państwowego staje się bilansem otwarcia spółki. Jak z tego wynika, komercjalizacja nie powoduje zmiany wartości kapitałów własnych, zmienia tylko ich strukturę. Kapitał podstawowy spółki (kapitał zakładowy) określany jest przez Ministra Skarbu Państwa na podstawie danych bilansowych na dzień komercjalizacji. Nie dochodzi bowiem do oszacowania rynkowej wartości przedsiębiorstwa. Transformacja funduszy własnych w kapitały własne, nie wywierając wpływu na sumę wartości tych kapitałów, realizuje natomiast niezwykle istotny proces związany z rolą kapitału zakładowego w spółce.

Organy spółki powstającej z przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego tworzy się zgodnie z przepisami ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych regulujących odmiennie od zasad ogólnych ich skład. Dyrektor przekształcanego przedsiębiorstwa z mocy prawa jest powoływany do pierwszego zarządu spółki, chyba że sam nie wyrazi na to zgody (art. 6 ust. 2 u. o kom. i pryw.p.p.). Rada nadzorcza składa się z osób reprezentujących Skarb Państwa oraz członków wybieranych w liczbie 2/5 przez pracowników przekształcanego przedsiębiorstwa. Ustawa określa przy tym obligatoryjną liczbę członków rady nadzorczej - nie mniej niż 5 osób.

Spółki powstałe z przekształcenia działają na podstawie powszechnie obowiązującego prawa z uwzględnieniem różnic wprowadzonych przez ustawę o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (art. 5). W zakresie uregulowanym tą ustawą, do działania spółek powstałych w drodze komercjalizacji stosuje się przede wszystkim tę ustawę (lex specialis).

Transformacja podmiotowa związana z procesem komercjalizacji sprawia, że zmianie nie ulegają stosunki pracy dotyczące pracowników. Z mocy prawa stają się oni pracownikami spółki. Odmiennie uregulowana została sytuacja osób zatrudnionych na podstawie powołania. Stosunek pracy tych osób wygasa z mocy prawa z dniem wykreślenia przedsiębiorstwa państwowego z rejestru przedsiębiorców. Powołanie do organu spółki (zarząd) albo zatrudnienie w spółce na stanowisku równorzędnym lub wyższym powoduje nawiązanie nowego stosunku prawnego. Osobom, których stosunek pracy wygasł i którym nie zaproponowano zatrudnienia w spółce, przysługuje odprawa w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia, liczonego jak za urlop wypoczynkowy (art. 6 u. o kom. i pryw.p.p.).

Dniem komercjalizacji jest pierwszy dzień miesiąca przypadającego po wpisaniu spółki do rejestru przedsiębiorców. Z tym dniem następuje wykreślenie przedsiębiorstwa z rejestru. Wpis do rejestru wywołuje skutek prawny w postaci zmiany formy prawnej. Z tym dniem powstają w kapitale spółki akcje lub udziały. Wpis ma znaczenie konstytutywne. Brak rejestracji spowodowany odmową sądu dokonania wpisu ze względu na braki sprawia, że do czasu ich uzupełnienia mamy do czynienia dalej z przedsiębiorstwem państwowym.

Wszystkie akcje lub udziały w spółce obejmuje za Skarb Państwa Minister Skarbu Państwa. Komercjalizacja wprowadza w związku z tym zmiany w sposobie nadzoru państwa nad przedsiębiorstwem. Uprawnienia Skarbu Państwa, jako organu założycielskiego, wygasają. Minister Skarbu Państwa zaś reprezentujący prawa właścicielskie Skarbu Państwa w spółce jest jej organem stanowiącym - zgromadzeniem wspólników. Od dnia komercjalizacji organy spółki działają na podstawie statutu (umowy) spółki oraz ustawy.

Komercjalizacja przedsiębiorstwa jest dokonywana w celu prywatyzacji (w takim przypadku Minister Skarbu Państwa realizuje proces komercjalizacji samodzielnie) albo w innym celu. Ustawa nie określa „innego celu”. Najczęściej innym celem jest brak zamiaru prywatyzacji określonej spółki, co wiąże się z jej strategicznym znaczeniem. W przypadku komercjalizacji w innym celu, komercjalizacja wymaga zgody Rady Ministrów.

Ustawa wyłączyła możliwość komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych znajdujących się w określonych w art. 4 u. o kom. i pryw.p.p. okolicznościach. Nie wszystkie z nich mają charakter trwały. Ustanie przyczyny umożliwia wszczęcie procesu. Okoliczności te dotyczą:

- realizacji procesu naprawczego,

- restrukturyzacji organizacyjnej,

- znajdowania się w stanie upadłości,

- wszczęcia postępowania układowego,

- podjęcia decyzji o prywatyzacji bezpośredniej,

- działania na podstawie innych ustaw niż ustawa o przedsiębiorstwach państwowych.

Inicjatywa wszczęcia procesu komercjalizacji przysługuje:

- Ministrowi Skarbu Państwa,

- organowi założycielskiemu przedsiębiorstwa państwowego,

- dyrektorowi i radzie pracowniczej przedsiębiorstwa,

- sejmikowi województwa.

Wystąpienie z inicjatywą komercjalizacji zobowiązuje ministra do wszczęcia procesu. Odmowa może być spowodowana przyczynami, o których mowa w art. 4 ust. 3 i 4 u. o kom. i pryw. p.p., wyjątek stanowi wniosek sejmiku województwa, w przypadku którego minister może, ale nie musi, dokonać komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego.

Treść wniosku i dokumenty składane przy wniosku o komercjalizację określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 lutego 1997 r. w sprawie określenia wzoru kwestionariusza przedsiębiorstwa państwowego przeznaczonego do komercjalizacji oraz wykazu dokumentów niezbędnych do sporządzenia aktu komercjalizacji.

Spółka powstała w drodze komercjalizacji wykazuje podstawowe różnice w stosunku do innych spółek prawa handlowego, głównie w zakresie sposobu kształtowania składu jej organu nadzoru i zarządu ze względu na uprawnienia pracowników do uczestnictwa w tych organach.

W spółkach tych nie działają komisje rewizyjne, nawet jeżeli typ spółki je dopuszcza (sp. z o.o.). Nadzór wykonywany jest przez radę nadzorczą lub - w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością - przez wspólnika albo ustanowionego przez niego pełnomocnika, co stanowi odstępstwo od przepisów kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którymi w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nadzór może być wykonywany osobiście przez wspólnika albo przez wspólnika łącznie z upoważnioną przez niego osobą.

Ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych szczegółowo reguluje skład pierwszej i kolejnych rad nadzorczych spółki. Do czasu, gdy Skarb Państwa pozostaje jedynym wspólnikiem spółki, członkowie rady nadzorczej są powoływani przez walne zgromadzenie spośród osób wskazanych przez były organ założycielski i Ministra Skarbu Państwa. Dwie piąte składu rady nadzorczej stanowią osoby wybrane przez pracowników lub w jednej piątej przez pracowników i jednej piątej przez rolników lub rybaków. Członków rady nadzorczej powołuje walne zgromadzenie spośród osób, które zdały egzamin na kandydatów na członków rad nadzorczych jednoosobowych spółek Skarbu Państwa.

Pracownicy wybierają swoich przedstawicieli do rady nadzorczej w wyborach bezpośrednich, przy zachowaniu zasady powszechności w głosowaniu tajnym. Na pisemny wniosek co najmniej 15% ogółu pracowników spółki przeprowadza się głosowanie w sprawie odwołania przedstawicieli pracowników z rady nadzorczej. Niedokonanie wyboru przez pracowników nie stanowi przeszkody do wpisania spółki do rejestru oraz do podejmowania ważnych uchwał przez radę nadzorczą. Ograniczenia w zakresie powoływania określonych osób do składu organów spółki, wynikające z przepisów kodeksu spółek handlowych, mają zastosowanie do spółek powstałych z przekształcenia przedsiębiorstw państwowych. Ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w art. 13 wprowadza w stosunku do członków rady nadzorczej jednoosobowej spółki Skarbu Państwa ograniczenia dotyczące powiązań stosunkiem prawnym członka rady nadzorczej ze spółką. Dotyczą one:

- pozostawania w stosunku pracy ze spółką oraz świadczenia pracy lub usług na rzecz spółki na podstawie innego tytułu prawnego,

- posiadania akcji lub udziałów u przedsiębiorców tworzonych przez spółkę, z wyjątkiem akcji dopuszczonych do publicznego obrotu na podstawie odrębnych przepisów,

- pozostawania u przedsiębiorców tworzonych przez spółkę w stosunku pracy albo świadczenia pracy lub usług na rzecz tych przedsiębiorców na podstawie innego tytułu prawnego,

- wykonywania zajęć, które pozostawałyby w sprzeczności z ich obowiązkami albo mogłyby wywoływać podejrzenie o stronniczość lub interesowność; za zajęcie takie uważa się również pełnienie funkcji z wyboru w zakładowej organizacji związkowej.

Ograniczenia nie dotyczą członkostwa w radach nadzorczych, z wyjątkiem rad nadzorczych konkurencyjnych przedsiębiorców oraz pozostawania w stosunku pracy przez członów rady nadzorczej wybranych przez pracowników.

Zasady dotyczące kształtowania składu rady nadzorczej ulegają zmianie po prywatyzacji. Ustawa reguluje sytuacje pracowników spółki w radzie nadzorczej dopiero po zbyciu przez Skarb Państwa ponad połowy akcji spółki (art. 14 u. o kom. i pryw. p.p.), co wskazuje, że po zbyciu co najmniej jednej akcji, a przed zbyciem ponad połowy akcji w spółce powstałej w drodze komercjalizacji, decydujące znaczenie w tej mierze ma statut spółki.

W sytuacji, o której mowa w art. 14 u. o kom. i pryw. p.p. pracownicy wybierają od dwóch do czterech członków rady nadzorczej w zależności od jej liczebności. Wybór jest wiążący dla walnego zgromadzenia, przy czym uprawnienie po stronie pracowników funkcjonuje aż do zakończenia bytu prawnego spółki.

W zakresie kształtowania składu zarządu istotne są dwa przepisy ustawy: art. 6 ust. 2, przyznający dyrektorowi skomercjalizowanego przedsiębiorstwa prawo do objęcia funkcji pierwszego prezesa spółki, chyba że nie wyrazi on zgody na jej pełnienie, oraz art. 16, przyznający pracownikom spółki prawo wyboru jednego członka zarządu, jeżeli średnioroczne zatrudnienie w spółce wynosi powyżej 500 pracowników.

3. Zasady działania spółki powstałej w drodze przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego

Ustawa dopuszcza jednoosobowe tworzenie przez spółki powstałe z przekształcenia przedsiębiorstw państwowych jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych (art. 18 ust. 1 u. o kom. i pryw. p.p.). Przepis ten stanowi odstępstwo od zasady wynikającej z art. 151 § 2 k.s.h wyłączającej możliwość tworzenia jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością przez spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mające jedynego wspólnika. Odstępstwo od przepisów kodeksu spółek handlowych stanowi również przyznane pracownikom spółki prawo wykonywania głosu na walnym zgromadzeniu przez przedstawiciela wybranego ze swego grona.

Ustawa poszerza także katalog ustawowych kompetencji walnego zgromadzenia o prawo wyrażenia zgody na zawiązanie innej spółki, objęcie albo nabycie akcji innej spółki, zbycie nabytych lub objętych akcji innej spółki.

W zakresie stosowania przepisów kodeksu spółek handlowych, przepisy ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych wyłączają stosowanie art. 199, 359 i 418 k.s.h. w zakresie dotyczącym umorzenia przymusowego (art. 5 u. o kom. i pryw. p.p.). W jednoosobowej spółce Skarbu Państwa oświadczenia woli składane spółce przez Skarb Państwa wymagają zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. Artykuł 303 § 2 k.s.h. nie stosuje się.

Szczególną normę w stosunku do przepisów ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych stanowi art. 1a tej ustawy, określający warunki prywatyzacji przedsiębiorstw i spółek o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa oraz zasady tworzenia organów takich spółek.

Statut spółki o szczególnym znaczeniu oraz skład jej rady nadzorczej wymaga uzgodnienia między Ministrem Skarbu Państwa a ministrem właściwym ze względu na przedmiot działania spółki. Rada nadzorcza tej spółki ma ustawowe kompetencje do powoływania i odwoływania jej zarządu.

W pozostałych sprawach stosuje się przepisy kodeksu spółek handlowych. W zakresie odmienności regulacji przepisów ustawy od przepisów kodeksu spółek handlowych należy zwrócić uwagę na tzw. spółki pracownicze. Określenie „spółki pracownicze” przyjęte zostało przez praktykę i nie wiąże się z jakimś nowym typem normatywnym spółki. Z punktu widzenia prawa, spółka taka jest albo spółką akcyjną, albo spółką z ograniczoną odpowiedzialnością. Wymagania wynikające z art. 51 u. o kom. i pryw. p.p. odnoszą się do składu wspólników tej spółki (do spółki musi przystąpić połowa ogólnej liczy pracowników przedsiębiorstwa państwowego albo pracowników i rolników lub rybaków). Wspólnikami mogą być wyłącznie osoby fizyczne zamieszkałe w kraju, chyba że Minister Skarbu Państwa wyrazi zgodę na uczestnictwo w takiej spółce osób zamieszkałych za granicą lub osób prawnych. Opłacony kapitał spółki nie może być niższy niż 20% wysokości funduszu założycielskiego i funduszu przedsiębiorstwa na ostatni dzień bilansowy, nie mniej jednak niż wymaga kodeks spółek handlowych; co najmniej 20% tytułów uczestnictwa objęte zostanie wtedy przez inne niż pracownicy osoby, przy czym Minister Skarbu Państwa może zrezygnować z tego wymagania. Spółka taka, co do zasady, jest prywatną osobą prawną.

Podobnie w przypadku prywatyzacji bezpośredniej przez wniesienie przedsiębiorstwa do spółki; w zakresie zasad działania i tworzenia takiej spółki mają pełne zastosowanie przepisy kodeksu spółek handlowych. Wymagania ustawy dotyczą wyłącznie struktury kapitału (ile Skarbu Państwa, ile innych osób).

Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych pozostaje jednak poza zakresem tego opracowania.

WZORY UMÓW, UCHWAŁ I REGULAMINÓW

WZÓR UMOWY SPÓŁKI Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ

Repertorium A nr 234/2002 r.

AKT NOTARIALNY

Dnia dziesiątego stycznia dwa tysiące drugiego roku (10.01.2002 r.) przed notariuszem Janem Iksińskim, w jego kancelarii notarialnej w Warszawie, przy ulicy Paragrafu 2/5, stawili się:

1) Pan Jan Kowalski, syn Adama i Anny, zamieszkały w Warszawie, ul. Nieznana 1,

2) Pan Józef Jabłoński, syn Henryka i Genowefy, zamieszkały w Warszawie, ul. Odległa 3,

których tożsamość ustalono na podstawie dowodów osobistych o numerach odpowiednio AB 123456 i AB 234567, i oświadczyli, że zawiązują spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością pod firmą: „Przedsiębiorstwo Handlowe ABCD spółka z ograniczoną odpowiedzialnością”, z siedzibą w Warszawie, o kapitale zakładowym 50 000 (pięćdziesiąt tysięcy) złotych, który dzieli się na 100 (sto) udziałów o równej wartości nominalnej 500 (pięćset) złotych każdy.

UMOWA SPÓŁKI Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ

§ 1. 1. Firma Spółki brzmi: „Przedsiębiorstwo Handlowe ABCD spółka z ograniczoną odpowiedzialnością”.

2. Spółka może używać skrótu firmy: „ABCD sp. z o.o.” oraz tłumaczenia firmy i jej skrótu na języki obce (należy podać brzmienie firmy w obcym języku).

§ 2. Siedzibą Spółki jest miasto stołeczne Warszawa.

§ 3. Spółka prowadzi działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i poza jej granicami.

§ 4. Przedmiot działalności Spółki stanowi:

1) .............................................................................................,

2) .............................................................................................,

3) ..............................................................................................

(przedmiot działalności spółki powinien być określony według Europejskiej Klasyfikacji Działalności)

§ 5. 1. Kapitał założycielski Spółki wynosi 50 000 (pięćdziesiąt tysięcy) złotych i dzieli się na 100 (sto) równych udziałów o wartości nominalnej 500 (pięćset) złotych każdy.

2. Podwyższenie kapitału zakładowego do kwoty 150 000 (sto pięćdziesiąt tysięcy) złotych nie stanowi zmiany umowy Spółki.

3. Udziały są niepodzielne , każdy ze wspólników może mieć więcej niż jeden udział.

§ 6. Kapitał Spółki pokryty zostaje w ten sposób, że:

1) Pan Jan Kowalski obejmuje 60 (sześćdziesiąt) udziałów o wartości nominalnej 500 (pięćset) złotych każdy, pokrywając je w całości gotówką,

2) Pan Józef Jabłoński obejmuje 40 (czterdzieści) udziałów o wartości nominalnej 500 (pięćset) złotych każdy, pokrywając je wkładem niepieniężnym w postaci samochodu ciężarowego marki Mercedes o numerze silnika ..., wartość którego określa się na kwotę 20 000 (dwadzieścia tysięcy) złotych. Pan Józef Jabłoński oświadcza, że przedmiot wkładu jest wolny od jakichkolwiek obciążeń oraz że przenosi jego własność na podstawie niniejszego aktu na Spółkę z dniem rejestracji spółki.

Udziały objęte przez Józefa Jabłońskiego są uprzywilejowane o jedną czwartą w stosunku do dywidendy zwykłej.

§ 7. 1. Zbycie udziału oraz jego zastawienie wymaga zgody Spółki.

2. Zgody udziela zarząd na piśmie.

§ 8. Udziały są dziedziczne. Podział udziałów między spadkobierców zmarłego wspólnika jest wyłączony. Jeżeli zmarły wspólnik ma kilku spadkobierców, wskażą oni Spółce w ciągu roku od objęcia spadku osobę, na którą przejdą prawa zmarłego wspólnika w spółce.

§ 9. 1. Spółka może pobierać dopłaty. Dopłaty mogą być pobierane w wysokości trzykrotnej wartości nominalnej udziału.

2. Wysokość i terminy dopłat określa każdorazowo uchwała zgromadzenia wspólników.

3. Wspólnik, który nie wniósł dopłaty w wyznaczonym przez Spółkę terminie, jest zobligowany do zapłaty odsetek ustawowych oraz kary w wysokości 0,5% należnej od niego dopłaty za każdy dzień zwłoki.

4. Zapłata kary nie pozbawia Spółki możliwości dochodzenia wynikłej z tego szkody na zasadach ogólnych.

§ 10. 1. Udziały mogą być umarzane z kapitału zakładowego i czystego zysku Spółki.

2. Umorzenie może mieć charakter dobrowolny i przymusowy.

3. Przymusowe umorzenie udziału może być dokonane:

1) jeżeli spółka dokonuje obniżenia kapitału zakładowego ze względu na ograniczenie przedmiotu działalności,

2) jeżeli spółka dokonuje restrukturyzacji kapitałów własnych,

3) jeżeli umorzenia dokonuje się proporcjonalnie do posiadanej liczby udziałów,

4) umorzenie przymusowe może być dokonane, jeżeli Spółka posiada płynne środki płatnicze, pozwalające na dokonanie wypłaty wspólnikom wartości księgowej udziałów w ciągu dwóch miesięcy od dnia rejestracji uchwały o umorzeniu udziałów,

5) Zarząd dokona przymusowego umorzenia nie więcej niż 10% udziałów w ciągu dwóch tygodni od sporządzenia sprawozdania finansowego Spółki, jeżeli spółka wykaże zysk za rok obrotowy przekraczający kwotę 150 000 (sto pięćdziesiąt tysięcy) złotych. Umorzenie udziałów powinno być dokonane z zachowaniem warunków, o których mowa w pkt 3 i 4.

§ 11. Władze Spółki stanowią:

1) Zarząd,

2) Rada Nadzorcza ,

3) Zgromadzenie Wspólników.

§ 12. Wyłącza się prawo indywidualnej kontroli Spółki przez wspólników.

§ 13. 1. Zarząd Spółki liczy od 1 do 3 osób.

2. Członków Zarządu powołuje, odwołuje i ustala ich wynagrodzenie Walne Zgromadzenie (albo na zasadach określonych przez Zgromadzenie Wspólników - Rada Nadzorcza).

3. Kadencja członków Zarządu jest wspólna (możliwa jest kadencja rozłączna, biegnąca dla każdego członka Zarządu oddzielnie).

4. Kadencja Zarządu trwa trzy lata. Mandaty członków Zarządu wygasają z dniem odbycia zwyczajnego Zgromadzenia Wspólników za ostatni pełny rok obrotowy sprawowania przez nich funkcji.

§ 14. 1. Reprezentacja Spółki jest jednoosobowa (łączna lub dwuosobowa - w takim przypadku Spółka jest reprezentowana przez dwóch członków Zarządu lub członka Zarządu łącznie z prokurentem, albo Prezesa i członka Zarządu).

2. W stosunkach między Spółką a Zarządem Spółkę reprezentuje pełnomocnik powołany uchwałą Zgromadzenia Wspólników.

§ 15. 1. Zarząd prowadzi sprawy Spółki i reprezentuje Spółkę w sądzie i poza sądem.

2. Uchwała Zarządu jest wymagana przy dokonywaniu takich czynności, dla których z mocy ustawy lub umowy wymagana jest uprzednia uchwała Walnego Zgromadzenia lub Rady Nadzorczej. Uchwały Zarządu wymagają ponadto w szczególności następujące czynności:

1) ustanowienie na majątku Spółki ograniczonego prawa rzeczowego o wartości przekraczającej 1/5 (jedną piątą) jej kapitału zakładowego,

2) zaciągnięcie zobowiązania lub nabycie prawa o wartości przekraczającej 1/5 (jedną piątą) kapitału zakładowego Spółki,

3) utworzenie na majątku Spółki nowego podmiotu,

4) wniesienie do innego podmiotu majątku Spółki w celu nabycia tytułów uczestnictwa w tym podmiocie,

5) zbycie tytułów uczestnictwa w innym podmiocie,

6) reorganizacja Spółki,

7) przyjęcie regulaminu organizacyjnego Spółki,

8) tworzenie oddziałów zagranicznych,

9) lokowanie środków Spółki w instytucjach finansowych poza granicami państwa.

3. Uchwała Zarządu wymagana jest w każdej sprawie nawet nie przekraczającej zwykłego zarządu, jeżeli zażąda tego choćby jeden członek Zarządu.

§ 16. 1. Posiedzenia Zarządu odbywają się w Spółce. Z posiedzenia sporządza się protokół.

2. Protokół powinien zawierać porządek obrad, nazwiska i imiona członków Zarządu obecnych na posiedzeniu, liczbę głosów oddanych na poszczególne uchwały oraz zdania odrębne. Protokół powinien być opatrzony datą i kolejnym numerem. Protokół podpisują wszyscy członkowie Zarządu obecni na posiedzeniu.

§ 17. 1. Uchwały Zarządu zapadają bezwzględną większością głosów.

2. Głosowania są jawne.

3. Głosowanie tajne zarządza się w sprawach personalnych oraz na wniosek któregokolwiek z członków Zarządu.

§ 18. Zarząd działa na podstawie opracowanego przez siebie i zatwierdzonego przez Radę Nadzorczą regulaminu.

§ 19. 1. Rada Nadzorcza liczy od 3 do 5 osób.

2. Członków Rady Nadzorczej powołuje, odwołuje oraz określa ich liczbę na następną kadencję Walne Zgromadzenie.

3. Kadencja Rady Nadzorczej trwa dwa lata. Członków Rady Nadzorczej powołuje się na wspólna kadencję. Mandaty członków Rady Nadzorczej wygasają z dniem odbycia zwyczajnego walnego zgromadzenia wspólników, zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok pełnienia funkcji.

§ 20. 1. Rada Nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności.

2. W celu wykonywania swoich obowiązków Rada Nadzorcza może badać wszystkie dokumenty Spółki, żądać od Zarządu i pracowników sprawozdań i wyjaśnień oraz dokonywać rewizji stanu majątku Spółki.

3. Do szczególnych obowiązków Rady Nadzorczej należy ocena sprawozdania finansowego Spółki za rok obrotowy oraz sprawozdania Zarządu z działalności Spółki za ostatni rok obrotowy - w zakresie zarówno ich zgodności z księgami i dokumentami, jak i ze stanem faktycznym - oraz wniosków Zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty, jak również składanie Zgromadzeniu Wspólników corocznego pisemnego sprawozdania z wyników tej oceny.

4. Do kompetencji Rady Nadzorczej należy ponadto:

1) prawo zawieszania w czynnościach poszczególnych członków Zarządu Spółki lub całego Zarządu , jeżeli działania tych osób mogą narazić Spółkę na niepowetowaną szkodę,

2) prawo oddelegowania członka Rady Nadzorczej do czasowego wykonywania czynności Zarządu w przypadku zawieszenia w czynnościach poszczególnych członków Zarządu lub całego Zarządu oraz w przypadku, gdy z nagłych i nieprzewidzianych powodów Zarząd nie jest w stanie sprawować swoich funkcji,

3) opiniowanie uchwał Zarządu w sprawach, o których mowa w § 16 ust. 2.

§ 21. 1. Każdy członek Rady Nadzorczej może samodzielnie wykonywać prawo nadzoru.

2. Decyzje Rady Nadzorczej podejmowane są w formie uchwały. Uchwały podejmowane są na posiedzeniach.

3. Głosowania Rady Nadzorczej są jawne. Głosowanie w trybie tajnym dotyczy wszelkich spraw personalnych. Głosowanie tajne przeprowadza się również na żądanie choćby jednego członka Rady Nadzorczej.

4. Posiedzenie Rady Nadzorczej jest ważne i zdolne do podejmowania uchwał, jeżeli na posiedzeniu jest obecna co najmniej połowa jej członków, a wszyscy członkowie Rady zostali na posiedzenie zaproszeni.

5. Zaproszenie na posiedzenie powinno określać termin i miejsce posiedzenia oraz proponowany porządek obrad.

6. Posiedzenie zwołuje Przewodniczący Rady Nadzorczej lub inny członek Rady Nadzorczej. Prawo zwołania posiedzenia Rady Nadzorczej ma Zarząd Spółki i każdy członek Zarządu działający z osobna.

7. Posiedzenia Rady Nadzorczej odbywają się w Spółce.

8. Uchwały Rady Nadzorczej zapadają bezwzględną większością głosów.

9. Członek Rady Nadzorczej może brać udział w podejmowaniu uchwał Rady Nadzorczej, oddając swój głos na piśmie za pośrednictwem innego członka Rady Nadzorczej. Nie można oddawać głosu na piśmie w sprawach wprowadzonych do porządku obrad na posiedzeniu Rady Nadzorczej.

10. Rada Nadzorcza może podejmować uchwały w trybie pisemnym lub za pomocą wykorzystania środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość. Uchwała w tym trybie może zostać podjęta, jeśli wszyscy członkowie Rady zostali powiadomieni o treści projektu uchwały.

11. Podejmowanie uchwał w trybie, o którym mowa w ust. 9, nie dotyczy wyborów przewodniczącego i wiceprzewodniczącego Rady Nadzorczej, powołania członka Zarządu oraz odwołania i zawieszenia w czynnościach tych osób.

12. Z posiedzenia Rady Nadzorczej sporządza się protokół.

13. Protokół z posiedzenia Rady Nadzorczej powinien zawierać porządek obrad, nazwiska i imiona członków Rady obecnych na posiedzeniu, podjęte uchwały oraz liczbę głosów oddanych za uchwałą. Protokół powinien określać datę i kolejny numer. Pod protokołem podpisują się wszyscy członkowie Rady obecni na posiedzeniu.

§ 22. Zgromadzenie Wspólników uchwali regulamin Rady Nadzorczej, określający jej organizację i sposób wykonywania czynności.

§ 23. Koszty działalności Rady Nadzorczej pokrywa Spółka.

§ 24. Uchwały Zgromadzenia Wspólników wymagają wszystkie sprawy określone ustawą i umową Spółki. Uchwała Zgromadzenia Wspólników wymagana jest również w sprawach wymienionych w § 16 ust. 2 pkt 1-9 umowy Spółki, a ponadto w następujących sprawach:

1) powołania i odwołania Rady Nadzorczej oraz przyznania członkom Rady Nadzorczej wynagrodzenia,

2) określenia zasad wynagradzania członków Zarządu,

3) zatwierdzenia wieloletnich planów i programów działania Spółki,

4) uchwalenia regulaminu działania Spółki.

§ 25. 1. Zgromadzenie Wspólników obraduje jako zwyczajne lub nadzwyczajne.

2. Zwyczajne Zgromadzenie Wspólników powinno się odbyć w ciągu sześciu miesięcy po upływie każdego roku obrotowego.

3. Przedmiot zwyczajnego Zgromadzenia Wspólników stanowi rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania finansowego Spółki za ostatni rok obrotowy, sprawozdania Zarządu z działalności Spółki oraz sprawozdania z oceny tych dokumentów dokonanej przez Radę Nadzorczą, powzięcie uchwały o podziale zysku lub pokryciu straty, udzielenie członkom organów Spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiązków. Na porządku obrad zwyczajnego Zgromadzenia Wspólników mogą być umieszczone również inne sprawy.

4. Nadzwyczajne Zgromadzenia Wspólników odbywają się zgodnie z potrzebami spółki.

§ 26. 1. Zgromadzenie Wspólników zwołuje Zarząd.

2. Rada Nadzorcza zwołuje zwyczajne Walne Zgromadzenie, jeżeli Zarząd nie dokona tego w ciągu sześciu miesięcy od dnia zakończenia roku obrotowego, Rada Nadzorcza może zwołać nadzwyczajne zgromadzenie wspólników, jeśli Zarząd nie dokona tego w ciągu dwóch tygodni od wystąpienia z takim żądaniem przez Radę Nadzorczą.

3. Prawo żądania zwołania nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników oraz umieszczenie określonych spraw na porządku obrad przysługuje również wspólnikom reprezentującym co najmniej 10% (dziesięć procent) kapitału zakładowego Spółki, żądanie składa się na piśmie w Spółce co najmniej na miesiąc przed terminem Zgromadzenia.

4. Zgromadzenia zwołuje się za pomocą listów poleconych lub w drodze poczty kurierskiej - za pisemnym poleceniem odbioru, wysłanym co najmniej na dwa tygodnie przed terminem Zgromadzenia Wspólników.

5. Zaproszenie powinno wskazywać dzień, godzinę oraz miejsce Zgromadzenia oraz szczegółowy porządek obrad.

6. W sprawach nie objętych porządkiem obrad nie można powziąć uchwały, chyba że cały kapitał zakładowy jest reprezentowany na Zgromadzeniu, a nikt z obecnych nie zgłosił sprzeciwu dotyczącego powzięcia uchwały.

§ 27. 1. Uchwały można podejmować, mimo braku formalnego zwołania Zgromadzenia, jeżeli cały kapitał jest obecny, a nikt z obecnych nie zgłosił sprzeciwu dotyczącego odbycia Zgromadzenia lub wniesienia poszczególnych spraw do porządku obrad.

2. Uchwały wspólników mogą być podjęte bez odbycia Zgromadzenia, jeżeli wszyscy wspólnicy wyrażą zgodę na piśmie na głosowanie pisemne albo na postanowienie, które powinno być podjęte.

§ 28. 1. Zgromadzenia Wspólników odbywają się w siedzibie Spółki albo w Zakopanem.

2. Zgromadzenie jest ważne bez względu na liczbę reprezentowanych na nim udziałów.

§ 29. 1. Rokiem obrotowym Spółki jest rok kalendarzowy.

2. Pierwszy rok obrotowy Spółki zaczyna się z dniem rejestracji Spółki i kończy (w zależności od tego, czy rejestracja nastąpiła w pierwszej, czy w drugiej połowie roku albo dnia 31 grudnia tego roku lub dnia 31 grudnia roku następnego).

§ 30. Spółka tworzy następujące kapitały i fundusze:

1) kapitał zapasowy na pokrycie straty, na który przeznacza się 5% (pięć procent) czystego zysku Spółki, wynikającego ze sprawozdania finansowego za kolejne lata obrotowe Spółki dopóty, dopóki kapitał ten nie osiągnie 1/4 (jednej czwartej) kapitału zakładowego, do kapitału zapasowego przekazywana jest nadwyżka wynikająca ze zbycia udziałów powyżej ich wartości nominalnej, do kapitału zapasowego wnoszone są również dopłaty uiszczane przez wspólników, w zamian za przyznanie szczególnych uprawnień ich dotychczasowym udziałom,

2) kapitał rezerwowy, do którego przelewa się 1% (jeden procent) czystego zysku,

3) zakładowy fundusz świadczeń socjalnych.

§ 31. 1. Zarząd Spółki odpowiada za sporządzenie sprawozdania finansowego zgodnie z przepisami ustawy - nie później niż w terminie trzech miesięcy od zakończenia roku obrotowego.

2. Zarząd może wypłacić wspólnikom zaliczkę na poczet dywidendy, jeżeli Spółka spełnia warunki, o których mowa w art. 194 i 195 kodeksu spółek handlowych.

§ 32. 1. Rozwiązanie Spółki następuje po przeprowadzeniu likwidacji, z chwilą wykreślenia Spółki z rejestru.

2. Przyczynę rozwiązania Spółki stanowi:

1) uchwała Zgromadzenia Wspólników,

2) upadłość Spółki,

3) inne przyczyny przewidziane w ustawie.

§ 33. 1. Spółka zamieszcza swoje ogłoszenia w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym” oraz w dzienniku „Rzeczpospolita”

2. Każde ogłoszenie Spółki powinno być ponadto wywieszone w jej siedzibie.  

§ 34. W sprawach nie uregulowanych w umowie Spółki mają zastosowanie odpowiednie przepisy kodeksu spółek handlowych i kodeksu cywilnego.

§ 35. Koszty tego aktu ponosi Spółka.

Pobrano opłatę notarialną.

Akt ten Stawającym odczytano, przyjęto i podpisano.

Jan Kowalski Jan Iksiński

Józef Jabłoński notariusz

WZÓR STATUTU SPÓŁKI AKCYJNEJ

Repertorium A nr 267/2002 r.

AKT NOTARIALNY

Dnia trzynastego stycznia dwa tysiące drugiego roku (13.01.2002 r.) przed notariuszem Janem Iksińskim, w jego kancelarii notarialnej w Warszawie, przy ul. Paragrafu 2/5 stawili się:

1) Pan Jan Kowalski, syn Zygmunta i Krystyny, zamieszkały w Warszawie, ul. Jasna 5/7,

2) Pan Wojciech Malinowski, syn Andrzeja i Marii, zamieszkały w Warszawie, ul. M. Kopernika 11/3, których tożsamość ustalono na podstawie dowodów osobistych o numerach odpowiednio DX 345685 i DD 237598.

Stawający oświadczają, że zawiązują spółkę akcyjną pod firmą: „Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe - SUKCES”, zwaną dalej Spółką, z siedzibą w Warszawie, o kapitale zakładowym 500 000 (pięćset tysięcy) złotych, dzielącym się na 10 000 (dziesięć tysięcy) akcji o wartości nominalnej 50 (piędziesiąt) złotych każda i nadają jej statut.

STATUT SPÓŁKI AKCYJNEJ

§ 1. 1. Firma Spółki brzmi: „Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe - SUKCES”. Spółka akcyjna.

2. Spółka może używać skrótu firmy: „SUKCES SA” oraz tłumaczenia firmy i jej skrótu na języki obce (Należy podać nazwę firmy w obcym języku).

§ 2. Siedzibą Spółki jest miasto stołeczne Warszawa.

§ 3. Przedmiot działalności Spółki stanowi:

1) produkcja (wymienić rodzaj produkowanych towarów),

2) usługi (wymienić rodzaje świadczonych usług),

3) handel

(Przedmiot działalności Spółki powinien być określony według Europejskiej Klasyfikacji Działalności).  

§ 4. 1. Kapitał zakładowy Spółki wynosi 500 000 (pięćset tysięcy) złotych i dzieli się na 10 000 (dziesięć tysięcy) akcji o wartości nominalnej 50 (pięćdziesiąt) złotych każda.

2. Na dzień rejestracji kapitał zakładowy Spółki pokryty zostaje w 1/4 (jednej czwartej) wysokości. Pozostała część kapitału Spółki zostanie pokryta w ciągu roku od daty rejestracji spółki. Datę, do której wspólnicy będą zobowiązani do pełnego pokrycia kapitału, wyznaczy Zarząd, powiadamiając o tym wspólników co najmniej na dwa miesiące przed terminem pokrycia.

3. Wszystkie akcje w kapitale Spółki obejmują na dzień jej rejestracji założyciele, tj. Pan Jan Kowalski i Pan Wojciech Malinowski w ten sposób, że:

1) akcje od numeru 00001 do numeru 6100 są akcjami serii A imiennymi, uprzywilejowanymi co do pierwszeństwa w podziale masy likwidacyjnej spółki,

2) akcje serii A zostają pokryte w całości gotowizną, przy czym akcje od numeru 00001 do numeru 04000 objęte zostają przez Pana Jana Kowalskiego, natomiast akcje od numeru 4001 do numeru 6100 przez Pana Wojciecha Malinowskiego,

3) akcje od numeru 6101 do numeru 10 000 są akcjami serii B imiennymi,

4) akcje serii B zostają objęte w całości przez Pana Wojciecha Malinowskiego i pokryte wkładem niepieniężnym w postaci maszyny do produkcji ... o numerze ewidencyjnym ..., której wartość określona zostaje na 48 750 (czterdzieści osiem tysięcy siedemset pięćdziesiąt) złotych, która wniesiona zostaje na pokrycie kapitału na dzień rejestracji Spółki oraz urządzeniem do produkcji ... firmy ... o wartości według ceny nabycia u producenta 146 250 (sto czterdzieści sześć tysięcy dwieście pięćdziesiąt) złotych, która wniesiona zostanie na pokrycie kapitału do Spółki w terminie określonym przez Zarząd.

4. Prawo głosu z akcji przysługujące akcjonariuszom od dnia rejestracji Spółki.

5. Uprzywilejowanie wynikające z akcji serii A jest skuteczne po zakończeniu roku obrotowego, w którym akcje te zostaną w pełni pokryte.

§ 5. Dokument akcji drukowany jest na papierze zwierającym znaki firmowe Spółki, w kolorach Spółki, tj. żółtym i czerwonym (Należy podać postanowienie dodatkowe co do formy dokumentu akcji - stosownie do art. 328 § 3 kodeksu spółek handlowych).

§ 6. 1. Zbycie akcji wymaga pisemnej zgody Spółki. Zgody udziela Zarząd.

2. Wykonywanie prawa głosu z akcji przez zastawnika lub użytkownika wymaga pisemnej zgody Spółki. Zgody udziela Zarząd. Wykonywanie prawa głosu z akcji przez zastawnika lub użytkownika wymaga ujawnienia w księdze akcyjnej. Podstawę ujawnienia wykonywania przez zastawnika lub użytkownika prawa głosu z akcji stanowi umowa o ustanowienie zastawu lub użytkowania przenosząca to prawo na zastawnika lub użytkownika.

§ 7. 1. Akcje Spółki mogą być umarzane.

2. Umorzenie może mieć charakter dobrowolny lub przymusowy.

3. Umorzenie przymusowe może być dokonane, jeżeli:

1) Spółka obniża kapitał zakładowy ze względu na ograniczenie przedmiotu swojej działalności albo 

2) Spółka wydaje, w zamian za umorzone akcje, świadectwa użytkowe, rodzaj świadectwa użytkowego określa uchwała Walnego Zgromadzenia.

4. Umorzenie akcji wymaga uchwały Walnego Zgromadzenia, podjętej w obecności co najmniej połowy kapitału zakładowego.

5. Umorzenie dokonywane jest proporcjonalnie do posiadanej liczby akcji.

6. Umorzenie przymusowe, o którym mowa w ust. 3, może być dokonane, jeśli Spółka posiada płynne środki płatnicze, pozwalające na dokonanie wypłaty wartości księgowej akcji w ciągu dwóch miesięcy od daty rejestracji uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego w związku z podjęciem uchwały o umorzeniu akcji.

7. Zarząd dokona umorzenia akcji, jeżeli w terminie dwóch lat od dnia zawiązania Spółki nie uzyska ona koncesji na prowadzenie usług, o których mowa w § 3 pkt 2 statutu.

8. W przypadku, o którym mowa w ust. 7, Zarząd podejmie niezwłocznie uchwalę o obniżeniu kapitału zakładowego Spółki oraz dokona wypłaty umorzonych akcji według ich wartości księgowej, z zastosowaniem zasady, o której mowa w ust. 5.

§ 8. Organy Spółki stanowią:

1) Zarząd Spółki,

2) Rada Nadzorcza,

3) Walne Zgromadzenie.  

§ 9. 1. Zarząd Spółki składa się z jednej do trzech osób i jest powoływany i odwoływany przez Radę Nadzorczą.

2. Jeżeli w terminie dwóch tygodni od wygaśnięcia mandatu członka Zarządu z przyczyn, o których mowa w art. 369 § 4 i 5 kodeksu spółek handlowych. Rada Nadzorcza nie powoła członka Zarządu lub całego Zarządu, prawo powołania członka Zarządu lub całego Zarządu przysługuje Panu Wojciechowi Malinowskiemu.

3. We wszelkich czynnościach prawnych między Spółką a Zarządem, Spółka jest reprezentowana przez Radę Nadzorczą.

4. Kadencja Zarządu trwa trzy lata. Kadencja Zarządu jest wspólna.

§ 10. 1. Zarząd prowadzi sprawy Spółki i reprezentuje Spółkę.

2. Uchwały Zarządu wymagają wszystkie sprawy zastrzeżone ustawą i niniejszym statutem do kompetencji Walnego Zgromadzenia i Rady Nadzorczej, sprawy przekraczające zwykły zarząd oraz te, których rozstrzygnięcia uchwałą Zarządu zażąda choćby jeden członek Zarządu.

3. Sprawy przekraczające zwykły zarząd dotyczą w szczególności:

1) nabycia praw lub zaciągnięcia zobowiązań za cenę przekraczającą 1/20 kapitału zakładowego Spółki,

2) reorganizacji Spółki,

3) przyjęcia regulaminu organizacyjnego Spółki,

4) przyjęcia zakładowego układu zbiorowego,

5) nabywania i zbywania tytułów uczestnictwa w innych podmiotach,

6) tworzenie oddziałów zagranicznych,

7) lokowanie środków Spółki w instytucjach finansowych poza granicami państwa,

8) udzielenia przez Spółkę członkom organów władz Spółki (Zarządu, Rady Nadzorczej) oraz któremukogolwiek z jej akcjonariuszy pożyczek, gwarancji, poręczeń i innych świadczeń o podobnym charakterze.

4. Uchwały Zarządu zapadają bezwzględną większością głosów.

5. Członek Zarządu, który głosował przeciw uchwale, może zgłosić zdanie odrębne. Zdanie odrębne wymaga uzasadnienia.

§ 11. Zarząd jest uprawniony do wypłaty akcjonariuszom zaliczki na poczet dywidendy, jeżeli spełnione zostały warunki, o których mowa w art. 349 kodeksu spółek handlowych.

§ 12. Do reprezentowania Spółki uprawniony jest każdy członek Zarządu.

§ 13. Posiedzenia Zarządu odbywają się w siedzibie Spółki. Z posiedzenia sporządza się protokół. Protokół powinien zawierać porządek obrad, nazwiska i imiona obecnych członków Zarządu, liczbę głosów oddanych na poszczególne uchwały oraz zdania odrębne. Protokół podpisują wszyscy członkowie Zarządu obecni na posiedzeniu.

§ 14. Zarząd działa na podstawie opracowanego przez siebie i zatwierdzonego przez Radę Nadzorczą regulaminu.

§ 15. 1. Rada Nadzorcza składa się z trzech do pięciu członków. Członków Rady Nadzorczej powołuje i odwołuje oraz określa ich liczbę na kolejną kadencję Walne Zgromadzenie.

2. Członkowie Rady Nadzorczej powoływani są na wspólną kadencję. Kadencja Rady Nadzorczej trwa cztery lata.

3. Posiedzenia Rady Nadzorczej odbywają się siedzibie Spółki.

4. Posiedzenia Rady Nadzorczej zwoływane są w miarę potrzeb, nie rzadziej jednak niż cztery razy w roku obrotowym.

§ 16. 1. Rada Nadzorcza powinna się ukonstytuować na swoim pierwszym posiedzeniu.

2. Z grona członków Rady Nadzorczej wybiera się Przewodniczącego, Zastępcę Przewodniczącego Rady i Sekretarza.

3. Przewodniczący Rady Nadzorczej zwołuje posiedzenia Rady Nadzorczej z własnej inicjatywy, na żądanie Zarządu lub członka Rady Nadzorczej.

4. Jeżeli Przewodniczący Rady nie zwoła posiedzenia w ciągu dwóch tygodni od otrzymania wniosku, wnioskodawca może zwołać posiedzenie samodzielnie.

5. W piśmie zwołującym posiedzenie należy podać datę, miejsce i proponowany porządek posiedzenia.

6. Pierwsze posiedzenie Rady Nadzorczej nowej kadencji zwołuje Zarząd. Jeżeli Zarząd nie zwoła posiedzenia Rady Nadzorczej w ciągu miesiąca od dnia rejestracji Spółki lub wygaśnięcia mandatów Rady Nadzorczej poprzedniej kadencji, posiedzenie Rady może być zwołane przez każdego członka Rady.

§ 17. 1. Uchwały Rady Nadzorczej zapadają na posiedzeniach. Rada jest zdolna do podejmowania uchwał, jeżeli wszyscy członkowie Rady Nadzorczej zostali zaproszeni na posiedzenie a w posiedzeniu uczestniczy co najmniej połowa składu Rady Nadzorczej.

2. Uchwały Rady Nadzorczej zapadają bezwzględną większością głosów.

3. Członek Rady Nadzorczej, który głosował przeciw uchwale i nie godzi się z jej treścią, może zamieścić zdanie odrębne. Zdanie odrębne wymaga uzasadnienia.

4. Członkowie Rady Nadzorczej mogą brać udział w podejmowaniu uchwał Rady oddając swój głos na piśmie za pośrednictwem innego członka Rady Nadzorczej. Głosowania na piśmie nie dotyczą spraw wprowadzonych do porządku obrad Rady na posiedzeniu Rady Nadzorczej.

5. Uchwały Rady Nadzorczej mogą być podejmowane za pomocą środków porozumiewania się na odległość.

6. Uchwały podejmowane w trybie, o którym mowa w ust. 4 i 5, są ważne, jeżeli wszyscy członkowie Rady Nadzorczej zostali powiadomieni o treści projektu uchwały.

7. Podejmowanie uchwał w trybie określonym w ust. 4 i 5 nie dotyczy uchwał zawierających rozstrzygnięcia personalne.

§ 18. 1. Uchwały Rady Nadzorczej zapadają w głosowaniu jawnym.

2. Tajne głosowania odbywają się w sprawach personalnych oraz w każdym przypadku, gdy choć jeden członek Rady Nadzorczej złoży taki wniosek.

§ 19. 1. Rada Nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności.

2. Uchwały Rady Nadzorczej wymagają wszystkie sprawy zastrzeżone ustawą i statutem do kompetencji Walnego Zgromadzenia i Rady Nadzorczej w szczególności ocena sprawozdań i wniosków, o których mowa w art. 382 kodeksu spółek handlowych.

3. Uchwały Rady Nadzorczej wymagają ponadto sprawy przekraczające zwykły zarząd, wymagające dla swej skuteczności uchwały Zarządu, o których w szczególności mowa w § 11 ust. 4 statutu.

§ 20. 1. Z posiedzenia Rady Nadzorczej sporządza się protokół. Protokół z posiedzenia Rady Nadzorczej powinien zawierać porządek obrad, nazwiska i imiona członków Rady obecnych na posiedzeniu, liczbę głosów oddanych na poszczególne uchwały oraz zdania odrębne. Protokoły podpisują obecni członkowie Rady.

§ 21. 1. Członkom Rady Nadzorczej przysługuje wynagrodzenie za wykonywanie czynności nadzoru w wysokości... płatne z dołu do 5 dnia miesiąca następującego po miesiącu, za który przysługuje.

2. Koszty działalności Rady Nadzorczej pokrywa Spółka.

§ 22. Rada Nadzorcza działa zgodnie z uchwalonym przez siebie i zatwierdzonym przez Walne Zgromadzenie regulaminem.

§ 23. 1. Walne Zgromadzenie obraduje jako zwyczajne lub nadzwyczajne.

2. Zwyczajne Walne Zgromadzenie powinno sie odbyć w terminie sześciu miesięcy po upływie każdego roku obrotowego.

3. Przedmiotem zwyczajnego Zgromadzenia jest rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania finansowego Spółki za ostatni rok obrotowy, sprawozdania Zarządu z działalności Spółki oraz ocena tych dokumentów dokonana przez Radę Nadzorczą, powzięcie uchwały o podziale zysku lub pokryciu straty, udzielenie członkom organów Spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiązków. Na porządku obrad zwyczajnego Walnego Zgromadzenia mogą być umieszczone również inne sprawy.

4. Nadzwyczajne Walne Zgromadzenia odbywają się zgodnie z potrzebami Spółki.

§ 24. Uchwały Walnego Zgromadzenia, poza sprawami wymienionymi w § 23 ust. 3, wymagają wszelkie sprawy przypisane do kompetencji Walnego Zgromadzenia przepisami ustawy i statutu oraz sprawy, o których mowa w § 11 ust. 4 pkt 1, 2, 5, 6, 7 i 8 statutu.

§ 25. 1. Walne Zgromadzenie zwołuje Zarząd.

2. Rada Nadzorcza ma prawo zwołać zwyczajne Walne Zgromadzenie, jeżeli Zarząd nie zwoła go w ciągu sześciu miesięcy od zakończenia roku obrotowego, oraz nadzwyczajne Walne Zgromadzenie, jeżeli Zarząd nie zwoła go w ciągu dwóch tygodni od dnia zgłoszenia zadania przez Radę Nadzorczą.

3. Prawo zwołania Walnego Zgromadzenia oraz umieszczenia na porządku obrad Walnego Zgromadzenia określonych spraw przysługuje także akcjonariuszom reprezentującym 1/10 (jedną dziesiątą) kapitału zakładowego. W takim wypadku akcjonariusze powinni złożyć żądanie do Zarządu na piśmie najpóźniej na miesiąc przed terminem Walnego Zgromadzenia.

4. Jeżeli w ciągu dwóch tygodni od przedstawienia żądania Walne Zgromadzenie nie zostanie zwołane, sąd rejestrowy, po wezwaniu Zarządu do złożenia oświadczenia, może upoważnić akcjonariuszy występujących z żądaniem do zwołania Walnego Zgromadzenia i wyznaczyć przewodniczącego.

5. Walne Zgromadzenie zwołuje się przez ogłoszenie zamieszczone co najmniej na trzy tygodnie przed jego terminem w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym” oraz dzienniku właściwym dla ogłoszeń Spółki. (Jeżeli wszystkie akcje Spółki są imienne, Walne Zgromadzenie może być zwołane za pomocą listów poleconych lub poczty kurierskiej, za pisemnym potwierdzeniem odbioru, wysłanymi co najmniej na dwa tygodnie przed terminem Zgromadzenia).

6. Zwołujący Zgromadzenie oznacza w ogłoszeniu o jego zwołaniu miejsce Zgromadzenia, datę, godzinę i proponowany porządek obrad.

7. Walne Zgromadzenia odbywają się w siedzibie Spółki oraz w (miejscowość na terenie kraju). (W wypadku spółki publicznej walne zgromadzenie może się odbywać w miejscowości będącej siedzibą giełdy, na której są notowane akcje Spółki).

8. W sprawach nie objętych porządkiem obrad nie można powziąć uchwały, chyba że na Zgromadzeniu jest reprezentowany cały kapitał i nikt z obecnych nie zgłosi sprzeciwu dotyczącego powzięcia uchwały.

§ 26. 1. Uchwały mogą być podejmowane bez formalnego zwołania Walnego Zgromadzenia, jeśli cały kapitał jest reprezentowany i nikt z obecnych nie zgłosi sprzeciwu dotyczącego odbycia Walnego Zgromadzenia lub wniesienia poszczególnych spraw do porządku obrad.

2. Uchwały podjęte w sposób, o którym mowa w ust. 1, podlegają ogłoszeniu w sposób przyjęty dla ogłoszeń Spółki. Obowiązek ogłoszenia nie dotyczy uchwał podlegających wpisowi do rejestru.

§ 27. 1. Rokiem obrotowym Spółki jest rok kalendarzowy.

2. Pierwszy rok obrotowy Spółki zaczyna się z dniem rejestracji Spółki i kończy (w zależności od tego, czy rejestracja odbyła się w pierwszej, czy w drugiej połowie roku) albo 31 grudnia tego roku, albo 31 grudnia roku następnego.

§ 28. 1. Spółka tworzy następujące kapitały i fundusze:

1) kapitał zapasowy na pokrycie straty, na który przelewa się 8% (osiem procent) zysku za każdy rok obrotowy,

2) kapitał rezerwowy przeznaczony na nabycie akcji własnych Spółki w wypadkach, o których mowa w art. 362 § 1 pkt 1 i 2 kodeksu spółek handlowych, na który przelewa się 0,5% zysku za każdy rok obrotowy,

3) zakładowy fundusz świadczeń socjalnych.

2. Spółka może tworzyć inne kapitały własne i fundusze na podstawie uchwały Walnego Zgromadzenia.

§ 29. 1. Zarząd Spółki odpowiada za sporządzenie sprawozdania finansowego zgodnie z przepisami ustawy, nie później jednak niż w ciągu trzech miesięcy od dnia zamknięcia roku obrotowego Spółki.

2. Najpóźniej w ciągu czterech miesięcy od dnia zamknięcia roku obrotowego Zarząd Spółki przedstawi Radzie Nadzorczej do oceny sprawozdanie finansowe oraz sprawozdanie z zarządu Spółką za ostatni rok obrotowy. Łącznie z tymi sprawozdaniami Zarząd przedstawia Radzie do oceny propozycje podziału zysku lub pokrycia straty.

3. Jeżeli bilans sporządzony przez Zarząd wykaże stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowych i rezerwowych oraz jedną trzecią kapitału zakładowego, Zarząd zobowiązany jest zwołać niezwłocznie Walne Zgromadzenie w celu podjęcia decyzji co do dalszych losów Spółki.

4. Niezwołanie przez Zarząd w terminie sześciu miesięcy od dnia zakończenia roku obrotowego zwyczajnego Walnego Zgromadzenia powoduje skutek w postaci odwołania Zarządu.

§ 30. 1. Rozwiązanie Spółki następuje po przeprowadzeniu likwidacji, z chwilą wykreślenia Spółki z rejestru.

2. Rozwiązanie Spółki powoduje:

1) ogłoszenie upadłości Spółki,

2) uchwałę Walnego Zgromadzenia o rozwiązaniu Spółki lub przeniesieniu jej siedziby poza granice państwa.

§ 31. 1. Spółka zamieszcza ogłoszenia w „Monitorze Sadowym i Gospodarczym” oraz dzienniku „Rzeczpospolita”.

2. Każde ogłoszenie Spółki powinno być ponadto wywieszone w jej siedzibie.

§ 32. W sprawach nie uregulowanych statutem mają zastosowanie przepisy kodeksu spółek handlowych oraz kodeksu cywilnego.

§ 33. Koszty tego aktu ponosi Spółka.

Pobrano opłatę notarialną.

Akt ten Stawającym odczytano, przyjęto i podpisano.

Jan Kowalski Jan Iksiński

Wojciech Malinowski notariusz

WZÓR UCHWAŁY ZARZĄDU

Spółki „Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe SUKCES” SA w Warszawie w sprawie wydzierżawienia zorganizowanej części przedsiębiorstwa Spółki stanowiącej Zakład Przetwórstwa Warzywno-Owocowego w Wyszkowie

Działając na podstawie § 10 ust. 2 statutu Spółki, w związku z art. 393 pkt 3 kodeksu spółek handlowych, Zarząd Spółki uznaje za uzasadnione i wnosi na podstawie niniejszej uchwały o wyrażenie zgody przez Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy na wydzierżawienie zorganizowanej części przedsiębiorstwa Spółki stanowiącej Zakład Przetwórstwa Warzywno-Owocowego w Wyszkowie.  

Działalność prowadzona przez Zakład przynosi straty, które pogłębiają się w ciągu ostatnich trzech lat. Produkcja Zakładu, zgodnie z przeprowadzoną ekspertyzą, mogłaby stać się rentowna po wprowadzeniu zmian technologicznych. Spółka nie dysponuje środkami pozwalającymi na wprowadzenie tych zmian.

Mając to na uwadze, Zarząd zamierza wydzierżawić Zakład na okres 3 lat na następujących warunkach:

- dzierżawca dokona inwestycji w postaci nowej linii technologicznej i przeprowadzi modernizację Zakładu,

- dzierżawca przejmie w trybie art. 23[1] kodeksu pracy pracowników Spółki zatrudnionych w Zakładzie,

- dzierżawca w okresie dzierżawy pokryje wszystkie koszty Spółki związane z Zakładem,

- wartość czynszu dzierżawnego uwzględni koszty inwestycji i modernizacji,

- dzierżawca ustanowi zabezpieczenie na rzecz Spółki tytułem wykonania postanowień umowy dzierżawy na nieruchomości stanowiącej obiekt biurowy położony w Warszawie przy ul. Okrężnej 3.

Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.

Głosowanie przeprowadzono w trybie jawnym.

Liczba członków Zarządu obecnych na posiedzeniu - 3.

Liczba głosów za - 3.   

Podpisy:

1) .................................................

2) .................................................

3) .................................................     

WZÓR UCHWAŁY RADY NADZORCZEJ

Spółki „Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe SUKCES” SA w Warszawie w sprawie zaopiniowania wniosku Zarządu o wyrażenie zgody przez Walne Zgromadzenie Spółki na wydzierżawienie zorganizowanej części przedsiębiorstwa Spółki stanowiącej Zakład Przetwórstwa Warzywno-Owocowego w Wyszkowie

Działając na podstawie § 19 ust. 2 statutu Spółki w związku z art. 393 pkt 3 kodeksu spółek handlowych, Rada Nadzorcza Spółki, po zapoznaniu się z uchwałą Zarządu w sprawie wydzierżawienia zorganizowanej części przedsiębiorstwa Spółki stanowiącej Zakład Przetwórstwa Warzywno-Owocowego w Wyszkowie oraz ekspertyzą finansową, opiniuje pozytywnie propozycję Zarządu.

Wydzierżawienie Zakładu spowoduje obniżenie ponoszonych przez Spółkę kosztów i nie pozbawia jej w dalszej perspektywie możliwości innego gospodarczego wykorzystania tego Zakładu.

Rada Nadzorcza uważa, że proponowane przez Zarząd warunki dzierżawy są korzystne dla Spółki i wnosi niniejszą uchwałą o ich akceptację przez Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy.

Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.

Głosowanie przeprowadzono w trybie jawnym.

Liczba członków Rady Nadzorczej obecnych na posiedzeniu - 5.  

Liczba głosów za - 5

Podpisy:

1) .................................................

2) .................................................

3) .................................................

4) .................................................

5) .................................................    

WZÓR REGULAMINU RADY NADZORCZEJ

Spółki „Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe SUKCES” SA w Warszawie  

Działając na podstawie § 22 statutu spółki, w związku z art. 301 § 2 kodeksu spółek handlowych ustala się, co następuje:  

§ 1. Regulamin określa zasady organizacji i działania Rady Nadzorczej.

§ 2. 1. Rada nadzoruje i kontroluje działalność Spółki.

2. Zasady powoływania Rady Nadzorczej, liczbę członków Rady oraz jej kompetencje określa statut Spółki, a w sprawach w nim nie określonych ustawa.

§ 3. 1. Rada Nadzorcza wykonuje czynności nadzoru kolegialnie.

2. Do wykonywania określonych czynności nadzoru Rada może upoważnić poszczególnych członków Rady uchwałą.

3. Z wykonania czynności nadzoru, wykonujący je członkowie Rady składają pisemne sprawozdanie na posiedzeniu Rady.

§ 4. 1. Rada dokonuje oceny działalności Spółki na posiedzeniach.

2. Ocena może mieć charakter opinii Rady zawartej w treści protokołu z posiedzenia Rady lub stanowiska Rady wyrażonego w formie uchwały.

3. Opinie Rady przekazywane są do wiadomości Zarządu w formie wyciągu z protokołu. Pod wyciągiem z protokołu podpisuje się sekretarz Rady Nadzorczej.

4. Uchwały Rady przekazywane są Zarządowi do wykonania. Pod uchwałą podpisuje się co najmniej Przewodniczący Rady Nadzorczej i Sekretarz.

§ 5. 1. Uchwały Rady Nadzorczej wymagają wszystkie sprawy, które zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych i innych powszechnie obowiązujących aktów prawnych oraz umowy Spółki (statutu) wymagają uchwały Zgromadzenia Wspólników (Walnego Zgromadzenia) albo są zastrzeżone tymi aktami do kompetencji Rady Nadzorczej.

2. Uchwała Rady Nadzorczej powinna być podjęta również wtedy, kiedy żądanie takie zgłosi choćby jeden jej członek.

§ 6. Posiedzenia Rady Nadzorczej odbywają się w siedzibie Spółki.

§ 7. 1. Rada Nadzorcza wybiera ze swego grona Przewodniczacego, Wiceprzewodniczącego i Sekretarza.

2. Ukonstytuowanie Rady następuje na jej pierwszym posiedzeniu w głosowaniu tajnym.

3. Ukonstytuowanie Rady poprzedza autoprezentacja członków Rady Nadzorczej.

§ 8. 1. Pracą Rady Nadzorczej kieruje Przewodniczący. Do obowiązków Przewodniczącego związanych z kierowaniem pracami Rady Nadzorczej Spółki należy w szczególności:

1) zwoływanie posiedzeń Zarządu z własnej inicjatywy albo na wniosek Zarządu lub członka Rady Nadzorczej,

2) umieszczanie na porządku obrad spraw zgłoszonych przez wnioskodawców, zgodnie z kolejnością zgłoszonych wniosków,

3) przygotowanie posiedzenia Rady Nadzorczej we współpracy z wnioskodawcą (dostarczenie na posiedzenie Rady wszystkim jej członkom materiałów dotyczących poszczególnych punktów porządku obrad).

2. Jeżeli posiedzenie Rady zwoływane jest przez wnioskodawcę, w związku z niezwołaniem posiedzenia Rady przez Przewodniczącego w ciągu dwóch tygodni od wystąpienia z takim żądaniem, zwołujący posiedzenie łącznie z zawiadomieniem o zwołaniu Rady przesyła członkom Rady materiały dotyczące porządku obrad.

3. W wypadku braku możliwości wykonywania czynności, o których mowa w ust. 1 pkt 1-3 przez Przewodniczącego Rady, zastępuje go Wiceprzewodniczący.

§ 9. 1. Posiedzenie zwołuje się pismem, faksem lub pocztą elektroniczną przekazanymi adresowi co najmniej siedem dni przed terminem posiedzenia.

2. W sprawach nagłych, wymagających natychmiastowego rozstrzygnięcia, możliwe jest zwołanie posiedzenia Rady ad hoc. Posiedzenie ad hoc może być zwołane za pomocą środków porozumiewania się na odległość.

3. Posiedzenie Rady jest ważne i zdolne do podejmowania uchwał, jeżeli wszyscy członkowie Rady Nadzorczej zostali zaproszeni, a na posiedzeniu jest obecna co najmniej połowa jej członków.

4. Członkowie Rady Nadzorczej mogą brać udział w podejmowaniu uchwał Rady, oddając swój głos na piśmie za pośrednictwem innego członka Rady albo za pomocą środków porozumiewania się na odległość. W takim przypadku proponowana treść uchwały powinna być zamieszczona w zaproszeniu na posiedzenie Rady Nadzorczej.

5. Oddanie głosu na piśmie albo za pomocą środków porozumiewania się na odległość nie może dotyczyć spraw wprowadzonych do porządku obrad na posiedzeniu Rady Nadzorczej.

6. W trybie, o którym mowa w ust. 5, nie można podejmować uchwał dotyczących wyborów Przewodniczącego, Wiceprzewodniczącego i Sekretarza Rady oraz dotyczących powołania, odwołania i zawieszenia w czynnościach członka Zarządu.

7. W wypadku zwołania posiedzenia ad hoc jest ono ważne i zdolne do podejmowania uchwał, jeżeli uczestniczą w nim wszyscy członkowie Rady Nadzorczej.

8. Osoba zwołująca posiedzenie przewodniczy obradom i prowadzi je.

9. Zwołujący posiedzenie otwiera posiedzenie, stwierdza jego prawomocność, a następnie podaje pod głosowanie proponowany porządek obrad. Punkty porządku obrad, które nie uzyskały poparcia wymaganej większości, spadają z porządku obrad. Nowe punkty porządku obrad mogą być wprowadzone, jeśli w posiedzeniu uczestniczą wszyscy członkowie Rady i wszyscy wyrażą na to zgodę.

10. Sprawy rozstrzyga się zgodnie z przyjętym porządkiem obrad.

11. Prowadzący posiedzenie udziela głosu w kolejności zgłaszających się do dyskusji.

12. Po wyczerpaniu porządku obrad prowadzący zamyka posiedzenie.

§ 10. 1. Uchwały Rady Nadzorczej zapadają bezwzględną większością głosów (możliwe jest ustanowienie innej większości, nie może być to jednak zwykła większość głosów, ustawa bowiem wprowadza w tym zakresie określone wymagania).

2. W wypadku równej liczby głosów, o przyjęciu lub odrzuceniu uchwały rozstrzyga głos Przewodniczącego (jeżeli umowa Spółki lub statut tak stanowią).

3. Głosowania są jawne. W sprawach personalnych oraz na żądanie choćby jednego z członków Rady przeprowadza się głosowanie tajne.

§ 11. 1. Z posiedzenia Rady Nadzorczej sporządza się protokół. Protokół powinien zawierać:

1) kolejny numer i rok obrotowy spółki, którego dotyczy,

2) datę posiedzenia,

3) miejsce posiedzenia (siedziba spółki, albo inne miejsce na terenie spółki),

4) nazwiska i imiona członków Rady Nadzorczej obecnych na posiedzeniu (jeżeli w trakcie posiedzenia dochodzi do zmian w składzie obecnych, należy zaznaczyć ten fakt we właściwym miejscu porządku obrad),

5) stwierdzenie, że wszyscy członkowie Rady Nadzorczej zostali prawidłowo zaproszeni oraz, że w posiedzeniu uczestniczy wymagana umową (statutem) liczba członków Rady, w związku z czym jest ono prawomocne i zdolne do podejmowania uchwał,

6) porządek obrad zgodny z zawiadomieniem o zwołaniu posiedzenia,

7) uchwałę o przyjęciu ostatecznego porządku obrad,

8) przebieg dyskusji w poszczególnych punktach obrad,

9) opinie i uchwały podjęte w poszczególnych punktach porządku obrad,

10) stwierdzenie dotyczące głosów oddanych na piśmie ze wskazaniem członka Rady Nadzorczej, za pośrednictwem którego głos został oddany,

11) głosy oddane za pomocą środków porozumiewania się na odległość ze wskazaniem tych środków,

12) stwierdzenie o wyczerpaniu porządku obrad,

13) podpisy wszystkich osób obecnych na posiedzeniu,

14) członkowie Rady nie mogący uczestniczyć w posiedzeniu zobowiązani są przedstawić usprawiedliwienie.

2. Uchwała powinna zawierać:

1) kolejny numer łamany przez rok obrotowy, w którym została podjęta,

2) określenie, w jakiej sprawie jest podejmowana,

3) podstawę prawną (właściwy przepis ustawy, umowy, statutu),

4) rozstrzygnięcie zgodne ze stanem prawnym i faktycznym sprawy,

5) głosy oddane za uchwałą, wstrzymujące się i przeciwne uchwale,

6) zdanie odrębne wraz z uzasadnieniem członka Rady Nadzorczej, który głosował przeciwko uchwale.

3. Do protokołu należy dołączyć dowody prawidłowego zwołania Rady Nadzorczej oraz materiały merytoryczne stanowiące podstawę rozstrzygnięć, jakie zapadły na posiedzeniu.

§ 12. 1. Dokumentację czynności nadzorczych Rady oraz dokumentację dotyczącą posiedzeń Rady Nadzorczej prowadzi Sekretarz Rady.

2. Obsługę administracyjno-biurową Rady Nadzorczej prowadzi Spółka.

3. Koszty działalnosci Rady pokrywa Spółka.

§ 13. Przyjęcie regulaminu wymaga jednomyślnej uchwały Rady Nadzorczej.

§ 14. Regulamin wchodzi w życie z dniem zatwierdzenia przez Walne Zgromadzenie.

WZÓR REGULAMINU ZARZĄDU

Spółki „Przedsiębiorstwo Handlowe ABCD” Sp. z o.o. w Warszawie

Działając na podstawie § 18 umowy spółki, stanowi się, co następuje:

§ 1. Regulamin określa zasady prowadzenia spraw Spółki, zasady reprezentacji oraz tryb podejmowania uchwał przez Zarząd Spółki.

§ 2. 1. Sprawy zwykłego zarządu wynikające z bieżącej działalności Spółki prowadzone są przez poszczególnych członków Zarządu stosownie do podziału kompetencji dokonanych uchwałą Zarządu nr .... z dnia ..... w sprawie podziału zadań wynikających z czynności zwykłego zarządu Spółki określonych szczegółowo w regulaminie organizacyjnym Spółki.

2. Sprawy przekraczające zwykły zarząd oraz sprawy, których rozstrzygnięcia przez Zarząd zażąda choćby jeden członek Zarządu, rozstrzygane są na posiedzeniach.

3. Uchwały Zarządu wymagają ponadto wszystkie sprawy, które stosownie do przepisów kodeksu spółek handlowych i innych powszechnie obowiązujących aktów prawnych oraz umowy Spółki (statutu) wymagają uchwały Zgromadzenia Wspólników (Walnego Zgromadzenia) i Rady Nadzorczej.

§ 3. Posiedzenia Zarządu odbywają się w siedzibie Spółki.

§ 4. Pracą Zarządu kieruje Prezes. Do uprawnień Prezesa związanych z kierowaniem pracami Zarządu Spółki należy w szczególności (jeżeli umowa Spółki lub statut tak stanowią):

1) zwoływanie posiedzeń Zarządu oraz umieszczanie na porządku obrad poszczególnych spraw,

2) organizacja narad roboczych w celu skonsultowania z pozostałymi członkami Zarządu koncepcji rozwiązania szczegółowych problemów.

§ 5. 1. Posiedzenie Zarządu zwołuje Prezes lub inny członek Zarządu.

2. Posiedzenie zwołuje się pismem, faksem lub pocztą elektroniczną co najmniej na trzy dni przed terminem posiedzenia.

3. W sprawach nagłych, wymagających natychmiastowego rozstrzygnięcia, możliwe jest zwołanie posiedzenia Zarządu ad hoc. Posiedzenie ad hoc może być zwołane za pomocą środków porozumiewania się na odległość.

4. Posiedzenie jest ważne i zdolne do podejmowania uchwał, jeżeli wszyscy członkowie Zarządu zostali powiadomieni o miejscu, terminie i porządku obrad posiedzenia Zarządu.

5. Zawieszenie w czynnościach członka Zarządu nie pozbawia go prawa do zawiadomienia o posiedzeniu i uczestnictwa w posiedzeniu bez prawa głosu.

6. W przypadku zwołania posiedzenia ad hoc jest ono ważne i zdolne do podejmowania uchwał, jeżeli uczestniczy w nim co najmniej połowa składu Zarządu.

7. Osoba zwołująca posiedzenie przewodniczy obradom i prowadzi je.

8. Zwołujący posiedzenie otwiera posiedzenie Zarządu i stwierdza jego prawomocność, a następnie poddaje pod głosowanie proponowany porządek obrad. Punkty porządku obrad, które nie uzyskały poparcia wymaganej większości, spadają z porządku obrad. Nowe punkty porządku obrad mogą być wprowadzone, jeżeli w posiedzeniu uczestniczą wszyscy członkowie Zarządu i wszyscy wyrażą zgodę na umieszczenie nowych punktów w porządku obrad.

9. Sprawy rozstrzyga się zgodnie z przyjętym porządkiem obrad.

10. Prowadzący posiedzenie udziela głosu w kolejności zgłaszających się do dyskusji.

11. Po wyczerpaniu porządku obrad, prowadzący zamyka posiedzenie.

§ 6. 1. Uchwały Zarządu zapadają bezwzględną większością głosów (możliwe jest ustanowienie innej większości, nie może być to jednak zwykła większość głosów, ustawa bowiem wprowadza w tym zakresie minimalne wymagania).

2. W wypadku równej liczby głosów o przyjęciu lub odrzuceniu uchwały rozstrzyga głos Prezesa (jeżeli umowa spółki lub statut tak stanowią).

3. Głosowania są jawne. W sprawach personalnych oraz na żądanie choćby jednego z obecnych członków Zarządu przeprowadza się głosowanie tajne.

4. W wypadku sprzeczności interesów spółki z interesami członka Zarządu, jego współmałżonka, krewnych i powinowatych do drugiego stopnia oraz osób, z którymi jest powiązany osobiście, członek Zarządu powinien powstrzymać się od udziału w rozstrzyganiu takich spraw i może żądać zaznaczenia tego w protokole (art. 209 i 377 kodeksu spółek handlowych).

§ 7. 1. Z posiedzenia Zarządu sporządza się protokół. Protokół powinien zawierać:

1) kolejny numer i rok obrotowy spółki, którego dotyczy,

2) datę posiedzenia,

3) miejsce posiedzenia (siedziba Zarządu, albo inne miejsce na terenie Spółki),

4) nazwiska i imiona członków Zarządu uczestniczących w posiedzeniu (jeżeli w trakcie posiedzenia dochodzi do zmian w składzie obecnych, należy zaznaczyć ten fakt we właściwym miejscu porządku obrad),

5) stwierdzenie, że wszyscy członkowie Zarządu zostali prawidłowo zawiadomieni oraz że w posiedzeniu uczestniczy wymagana umową liczba członków Zarządu, w związku z czym jest ono prawomocne i zdolne do podejmowania uchwał,

6) porządek obrad zgodny z zawiadomieniem o zwołaniu posiedzenia,

7) uchwałę o przyjęciu ostatecznego porządku obrad,

8) przebieg dyskusji w poszczególnych punktach obrad,

9) decyzje Zarządu przyjęte w formie uchwały,

10) stwierdzenie o wyczerpaniu porządku obrad,

11) podpisy wszystkich osób obecnych na posiedzeniu.

2. Uchwała powinna zawierać:

1) kolejny numer łamany przez rok obrotowy, w którym została podjęta,

2) określenie, w jakiej sprawie jest podejmowana,

3) podstawę prawną (właściwy przepis ustawy, umowy),

4) rozstrzygniecie na postawie stanu prawnego i faktycznego sprawy,

5) głosy oddane za uchwałą, wstrzymujące się i przeciwne uchwale,

6) zdanie odrębne wraz z uzasadnieniem członka Zarządu, który głosował przeciwko uchwale.

3. Do protokołu należy dołączyć dowody prawidłowego powiadomienia członków Zarządu oraz materiały merytoryczne stanowiące podstawę rozstrzygnięć, jakie zapadły na posiedzeniu.

§ 8. 1. Zarząd reprezentuje Spółkę w sposób określony w umowie Spółki.

2. Czynności prawne wymagające uprzedniej zgody wyrażonej w formie uchwały organu Spółki dokonywane są po uzyskaniu takiej zgody.

§ 9. 1. Zarząd wykonuje i prowadzi dokumentacje czynności organizacyjnych dokonywanych przez Spółkę, w szczególności:

1) dokonuje wszelkich wynikających z obowiązujących przepisów prawa czynności rejestrowych,

2) dokonuje wymaganych prawem i umową Spółki ogłoszeń w sposób w nich określony,

3) zwołuje Zgromadzenia Wspólników i prowadzi dokumentację związaną ze zwołaniem i przebiegiem zgromadzeń,

4) prowadzi księgę udziałów,

5) wykonuje czynności związane z wyrażeniem zgody na dokonanie przeniesienia tytułów uczestnictwa w Spółce i wynikających z nich praw,

6) wykonuje wszelkie czynności wynikające z uchwał Zgromadzenia, dotyczące podwyższenia i obniżenia kapitału zakładowego Spółki.

§ 10. 1. Zarząd Spółki prowadzi pełną dokumentację działalności Spółki w sposób wynikający z obowiązujących przepisów, z uwzględnieniem wszelkich zdarzeń finansowych, prawnych oraz innych faktów mających znaczenie dla sytuacji spółki.

2. Sposób przechowania i zabezpieczenia dokumentacji Spółki określa zarządzenie wewnętrzne, regulujące również zasady dostępu do danych ujawnionych w tych dokumentach.

3. Osoby i organy uprawnione do dostępu do dokumentów Spółki z mocy prawa uzyskują dostęp do dokumentów po powiadomieniu Zarządu.

§ 11. Przyjęcie regulaminu wymaga jednomyślnej uchwały Zarządu.

§ 13. Regulamin wchodzi w życie z dniem zatwierdzenia przez Radę Nadzorczą.

WYKAZ SKRÓTÓW

ICC	- International Chamber of Commerce (Międzynarodowa Izba Handlowa)
KDPW	- Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych
k.c.	- kodeks cywilny z 1964 r.
k.h.	- kodeks handlowy z 1934 r.
KRej.S	- Krajowy Rejestr Sądowy
k.s.h.	- ustawa z dnia 8 listopada 2000 r. - kodeks spółek handlowych
p.d.g.	- ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. - prawo działalności gospodarczej
pr.czek.	- ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. - prawo czekowe
p.o p.o.p.w.	- ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi
pr.up.	- rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - prawo upadłościowe
pr.weksl.	- ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. - prawo wekslowe
u. o obl.	- ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. - o obligacjach
u. o kom. i pryw.p.p.	- ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych

---