Rozdział 4. Dokumenty stosowane w obrocie towarowym z zagranica

Faktura handlowa - podstawowy dokument potwierdzający wykonanie dostawy lub usługi. Spełnia rolę rachunku, który eksporter wystawia kupującemu za towary sprzedane, wydane lub wysłane kupującemu, a także za wykonane usłu­gi. Identyfikuje towar, co do ilości, wartości i ceny. Wystawiana zgodnie z warunkami i w języku kontraktu. Wszystkie dane nie zmieszczone w fakturze, są wpisywane do specyfikacji. Jest to uzupełnienie faktury. Zawiera szczegółowe dane towaru: gatunek, rodzaj, przez co możliwa jest jego identyfikacja. Faktura potwierdza wykonanie zobowiązania i służy do księgowania (faktura ostateczna), stanowi podstawę do zapłaty za towar lub usługę.

Faktura ostateczna - w wyniku, której następuje całkowite rozliczenie transakcji..

Faktura prowizoryczna - gdy są częściowe zapłaty (dostawy częściowe lub przy cenie orientacyjnej). Nie jest dowodem księgowym

Faktura pro forma - jest ona wystawiana przed zawarciem/wykonaniem transakcji i wysyłana jest jako oferta lub jej uzupełnie­nie. Faktura ta może być niezbędna importerowi do sporządzenia kalkulacji, do uzyskania odpo­wiednich zezwoleń (uzyskanie licencji, pozwoleń dewizowych), do przygotowania czynności związanych ze spedycją, ubezpieczeniem itp. Nie jest dokumentem księgowym. Jest również dowodem wykonania transakcji.

Faktura konsularna - szczegółowy doku­ment potwierdzający, z jakiego kraju pochodzi towar i czy cena odpowiada cenie tynkowej danego towaru w kraju pochodzenia. Istotne przy odprawie celnej i przy ewentualnych postępowaniach antydumpingowych.

Faktura celna - wymagana w celu ustalenia wysoko­ści cła w kraju importera ewentualnie z uwzględnieniem taryf celnych preferencyj­nych, wynikających z umów międzynarodowych.

Domy składowe to przedsiębiorstwa zajmujące się odpłatnym składowaniem towarów na zlecenie klientów. Badają kondycję, stan oraz jakość przyjmowanego towaru. Często działają one na podstawie koncesji pań­stwowej bądź licencji giełdy (giełd) towarowej, które honorują wystawiane przez nie dokumenty.

Księgę składową /jukstową/ - księgi domów składowych, gdzie wpisuje się wszelkie informacje pozwalają­ce zidentyfikować przyjmowany na stan składu towar. Stanowi rękoj­mię wiary publicznej. Składy i towary w nich muszą być ob­jęte ubezpieczeniami majątkowymi, jak i od wypadków losowych, a sam właści­ciel składu musi dawać gwarancję wykonania umowy. Umożliwić to może np. sys­tem kontroli finansowej przedsiębiorstwa składowego przez państwo lub udzielają­cą koncesji giełdę.

Przedsiębiorstwo składowe mogą prowadzić wyłącznie przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi, spółkami jawnymi, spółkami komandytowymi, spółka­mi komandytowo-akcyjnymi, spółkami z ograniczoną odpowiedzialnością, spół­kami akcyjnymi, przedsiębiorstwami państwowymi lub spółdzielniami, po uzy­skaniu zezwolenia w drodze decyzji administracyjnej:

=> przedsiębiorcy przyjmujący na skład towary przemysłowe - minister właściwy do spraw gospodarki,

=> przedsiębiorcy przyjmujący na skład towary rolne - minister właści­wy do spraw rynków rolnych.

Domy składowe wystawiają dwa podstawowe rodzaje dokumentów: kwity składowe i dowody składowe (warranty). Kwit składo­wy - dokument imienny wystawiany przez zarząd magazynu lub składu, któ­ry stwierdza, że towar został przyjęty na skład i zostanie wydany określonej w nim osobie. Nie jest papierem wartościowym i nie podlega obrotowi. Nie służy on do przenoszenia prawa własności na inne osoby, a jest jedynie potwierdzeniem istnie­nia prawa własności. Wydanie całości lub części złożonego w składzie towaru oso­bie trzeciej (innej niż reprezentującej dom składowy i właściciel towaru wskazany na kwicie) może nastąpić tylko po wystawieniu przez składającego towar (właści­ciela) odpowiedniego zlecenia, które może uprawniać do odbioru określoną osobę lub być wystawione na okaziciela'⁵⁷.

Dowód składo­wy (warrant) - podobne do kwitu składowego, ale wydawany jest wyłącznie z koncesjonowanych domów składowych najczęściej związanych z giełdami towarowymi, na żądanie składającego towar. Dowód składowy, odłą­czony z księgi składowej, składa się z dwóch, połączonych ze sobą, lecz dających się oddzielić części: rewersu (składowego dowodu posiadania), warrantu (składowego dowodu zastawniczego).

Dowód składowy jest papierem wartościowym, co oznacza, że służy do prze­noszenia własności towaru na inne osoby. Umożliwia także zaciągnięcie kredytu bądź pożyczki pod zastaw towaru znajdującego się na składzie.

Posiada klauzulę umożliwiającą przenoszenie tego dokumentu, a więc i własności towaru na osoby trze­cie przy pomocy indosu. Dla przeniesienia praw dla całego dowodu składowego wy­starczy indos na rewersie, ale można przenosić prawa do obu części dowodu oddziel­nie.

• Indos rewersu i jego wręczenie powoduje przeniesienie własności towaru bez jego podejmowania ze składu i przekazania nabywcy.

• Indos warrantu i jego wręczenie służy do zaciągania pożyczki zabezpieczonej na towarze. Jednak­że aby to zrobić musi posiadać obie części dowodu składo­wego.

Natomiast, gdy przenosimy warrant oddzielnie pierwszy indos musi zawierać: imię i nazwisko oraz adres indosanta i indosatariusza, oznaczenie wraz z należnościami ubocznymi kwoty pieniężnej, na której za­bezpieczenie ustanawia się prawo zastawu na rzeczach złożonych na skład, określenie terminu płatności wierzytelności, podpis indosanta. Dane te należy umieścić również na rewersie. Dosłowną treść indosu należy wpisać do księgi składowej, a dom składowy powinien poświadczyć zarówno na rewersie, jak i na warrancie dokonanie tego wpisu, podając jego datę. Jeżeli indos nie zawiera wszystkich wymienionych wcześniej danych, lub, jeżeli na warrancie nie ma poświadczenia domu składowego o dokonaniu wpisu do księgi składowej, indos jest nieważny. Również indosy niekompletne są nieważne. Pełna treść indo­su, nieważne czy wystąpił on na rewersie (niezależnie od tego czy dotyczy tylko re­wersu, czy też całego dowodu) czy na warrancie winna być wpisana do księgi skła­dowej wraz z adnotacją o wpisie na tych dowodach. Bez adnotacji o wpisie do księ­gi składowej indos jest nieważny. Do indosów dowodu składowego lub jego części stosuje się odpowiednio przepisy prawa wekslowego o indosie.

Jednocześnie należy zaznaczyć, że towar nie może być zajęty przez wierzycieli, zajęciu podlega jedynie warrant. Prawo do oglądania towaru na składzie przysługu­je zarówno posiadaczowi rewersu, jak i warrantu. Towar objęty dowodem składo­wym może być odebrany w całości lub częściowo. W przypadku wydania częścio­wego, skład wydaje towar na podstawie delivery order (polecenia wydania)¹⁶'. Nie­zbędne jest posiadanie oprócz delivery order także dowodu składowego dla odno­towania na nim częściowego wydania.

Każdy dom składowy musi posiadać regulamin składu.

• rodzaj towarów przemysłowych lub szczegółowy wykaz towarów rolnych, które mogą być przyj­mowane na skład,

• warunki, na jakich rzeczy są przyjmowane na skład,

• wysokość opłat za składowanie (taryfa składowego) oraz wysokość i rodzaje ulg taryfowych,

• wysokość opłat za dodatkowe usługi wykonywane przez dom składowy na rzecz składających,

Dom składowy jest obowiązany w szczególności do:

• wydawania dowodów składowych - na żądanie składającego,

• prowadzenia księgi składowej,

• prowadzenia i przechowywania dokumentacji dotyczącej przyjętych na skład rzeczy,

• przestrzegania zasad uczciwego obrotu oraz do ochrony interesów składających,

• ubezpieczenia towarów przemysłowych, przyjętych na skład, od ognia i in­nych zdarzeń losowych,

• ubezpieczenia towarów rolnych, przyjętych na skład, od ognia i innych zdarzeń losowych,

Dowód składowy (warrant) - podstawowym instrumentem w obrocie na światowych giełdach towarowych, wystawiany jest przez licencjo­nowane przez te giełdy domy składowe. Umożliwia on obrót towarami bez ko­nieczności ich fizycznego przemieszczania. Umożliwia spekulacje na towarach i istnienie dla nich rynków terminowych. Może być zabezpieczeniem dokony­wanej operacji. Dla łatwiejszego obrotu na rynkach giełdo­wych wydaje się dowody składowe (warranty) na okaziciela. Wtedy przeniesie­nia własności dokonuje się przez wydanie dowodu.

Księga składowa - składa się ona z trwale ze sobą połączonych, kolejno numerowanych kart, umożliwiających odłączanie dowodów składowych. Zapis dokonany na kar­cie księgi składowej jest tożsamy z zapisami dokonanymi w odłączonym od tej kar­ty dowodzie składowym oraz zawiera wzmiankę o dokonaniu, a także treść pierw­szego indosu warrantu. Jeżeli wystawiono dowód składowy, do przeniesienia wła­sności rzeczy złożonych na skład konieczne jest wręczenie rewersu. Jeżeli rewers przenosi się po dokonaniu pierwszego indosu na oddzielonym warrancie, indosata-riusz rewersu nabywa prawo obciążone zastawem posiadacza warrantu. Jeżeli wy­stawiono dowód składowy, do ustanowienia prawa zastawu na rzeczach złożonych na skład konieczne jest wręczenie wierzycielowi indosowanego warrantu.

Bank domicylowy - dokonywane są w nim wszystkie płat­ności, kwoty związane z składowaniem i obrotem towarami, a także reprezentującymi je dokumentami (dowodami składo­wymi). Kwoty wpłacone do tej instytucji, a należne posiadaczom rewersów i wa­riantów, są gromadzone na wyodrębnionym rachunku bankowym domu składowe­go i na jego polecenie wypłacane uprawnionym. Bank domicylowy wypłaca po­siadaczowi warrantu kwotę złożoną na jego rzecz, za zwrotem warrantu, w terminie płatności wierzytelności zabezpieczonej warrantem. Jeżeli posiadacz rewersu złożył w banku domicylowym kwotę zabezpieczoną warrantem przed terminem płatności, posiadacz warrantu może żądać natychmiastowego jej wypłacenia. Posiadacz jest obowiązany przedstawić bankowi warrant do zapłaty w terminie płatności. W razie odmowy wykupienia warrantu jego posiadacz może, choćby nie dokonał protestu, wystąpić do domu składowego z pisemnym żądaniem przeprowadzenia sprzedaży obciążonych zastawem rzeczy złożonych na skład. Sprzedaż taka jest przeprowadzana w możliwie najkrótszym czasie, nie wcześniej jednak niż po upływie trzech dni od zgłoszenia żądania. Posiadacz warrantu ma prawo zwrotnego poszukiwania nie pokrytej części wierzytelności.

• istnieje zabezpieczenie interesów osób składających swoje towary w domach składowych poprzez funkcjonowanie funduszu gwarancyjnego stworzonego przez izbę domów składowych. Członkostwo w nim jest obligatoryjne dla członków izb przyjmujących na skład towary rolne. Gwarancją wypłaty ze środków funduszu są objęte roszczenia posiadaczy dowodów składowych lub ich części.

• Wypłata środków dokonywana jest na podstawie wydanego przez sąd nakazu zapłaty podlegającego wykonaniu lub prawomocnego wyroku zasądzającego. System gwarantowania wykonania zobowiązań przez członków funduszu obejmuje należności gwarantowane do wysokości: 50.000 złotych - w 100% wartości środków gwarantowanych, przekraczającej 50.000 złotych - w wysokości 50.000 złotych oraz 80" nadwyżki ponad tę kwotę, jednak łącznie nie więcej niż 4.000.000 złotych

• Regulamin funduszu może również przewidywać dokonywanie dodatkowych wypłat, powyżej wartości wcześniej wskazanych. Jednak wypłaty dla składających nie mogą przekroczyć 1/3 wysokości środków funduszu według stanu i dzień rozpoczęcia wypłat, chyba że przekroczenie to jest następstwem dokonani wypłat w wysokości podstawowej.

• Ostatnim sposobem zabezpieczenia obrotu poprzez domy składowe jest wprowadzenie sankcji karnych. Za prowadzenie działalności składowej bez wymaganego zezwolenia czy podszywanie się pod dom składowy grozi wysoka grzyw i kara więzienia. Również zagrożone są osoby, które niezgodnie z prawem wystawiają dowody składowe, tak, że np. nie jest możliwe wykorzystanie tego dokumentu w obrocie gospodarczym.

Dokumenty przewozowe

Międzynarodowy kolejowy list przewozowy powinien być zaopatrzony w ko­lejowy stempel nadania przesyłki. Stanowi dowód istnienia i dowód treści umo­wy pomiędzy nadawcą a przewoźnikiem (firmą kolej ową) i jednocześnie stwierdza on nadanie przesyłki. Są dwa rodzaje międzynarodowego kolejowego listu przewozowego:

• SMGS - dawniej stosowany w krajach RWPG i ZSRR, a obecnie jedynie w handlu z krajami b. ZSRR,

• CIM - stosowany powszechnie w Europie, stanowi zobowiązanie się przewoźnika do transportu towaru za określoną opłatą.

Towar może być wysłany na podstawie tych dokumentów w tranzycie przez różne kraje, aż do miejsca przeznaczenia. Koszty frachtu kolejowego są pokrywane z góry, w momencie nadania przesyłki. Przyjęcie przez kolej danego kraju przesył­ki na podstawie bezpośredniego listu przewozowego oznacza jednoczesne zawar­cie umowy z kolejami państw, przez które przesyłka ta będzie przewożona. Kolejowy list przewozowy jest dokumentem imiennym, niezbywalnym i nie-przenośnym (nie podlega obrotowi i nie jest papierem wartościowym).

Za wypełnienie listu przewozowego odpowiedzialny jest nadawca. Składa on list wraz z towarem przeznaczonym do transportu. Na każdą przesyłkę powinien być wystawiony jeden list przewozowy, który obejmuje ładunek jednego wagonu. Kolej jest zobowiązana do poświadczenia na wtórniku przyjęcia towaru oraz datę jego przyjęcia. Po tej czynności wtórnik wraca do nadawcy'⁷'. Kolej ma prawo do sprawdzenia, czy towar spełnia warunki wskazane w liście przewozowym. Przy sprawdzeniu niezależnie, gdzie się ono odbywa musi być albo nadawca, albo od­biorca przesyłki.

Międzynarodowy samochodowy list przewozowy (CMR) jest dokumentem potwierdzającym istnienie umowy o przewóz samochodowy pomiędzy nadawcą i przewoźnikiem. List ten wypełnia nadawca, a podpisuje w imieniu przewoźnika kierowca przyjmujący towar. Określa on towar, nadawcę, odbiorcę, trasę i oznakowanie towaru. Prawo dysponowania przesyłką ma odbiorca lub nadawca, jeśli w tekście listu nie znajdzie się wzmian­ka, że towarem dysponuje odbiorca, to pozostaje on w gestii nadawcy. CMR jest dokumentem imiennym, niezbywalnym i nieprzenośnym. Od stycznia 1992r. listo­wi CMR musi towarzyszyć Jednolity Dokument Administracyjny (SAD).

Dla ułatwienia przekraczania licznych w Europie granic podpisano konwencję TIR. Dzięki niej pojazd zaopatrzony w karnet TIR może przekraczać granice na ca­łej trasie przewozu bez odprawy celnej. Odprawa celna jest dokonywana w kraju załadunku i po zaplombowaniu towar zmierza do miejsca przeznaczenia, gdzie doko­nuje się powtórnej kontroli celnej. Karnety TIR wydaje Zrzeszenie Przewoźników Drogowych kraju, z którego rozpoczyna się przewóz. Dokument zawiera czternaście kartek dla przewozu przez kraje tranzytowe lub sześć, gdy towar przewożony jest do kraju sąsiedniego. Wydawany jest tylko na jedną jazdę do miejsca przeznaczenia i z powrotem. Stanowi on dokument celny dla towaru w nim wymienionego.

Bordereau - dokument wykorzystywany przy przewozie przesyłek zbiorowych przez spedytorów. Przesyłany przez spedytora nadawczego do spedytora odbior­czego umożliwia rozformowanie przesyłki.

Międzynarodowy lotniczy list przewozowy (AWB) jest to dokument języku angielskim stwier­dzający istnienie umowy o przewóz lotniczy w obrocie międzynarodowym, potwierdza przyjęcie towaru do przewozu i zawiera warunki wykonania tej usługi. Zgodnie z przepisami IATA wystawia się trzy oryginały /o barwie zielonej dla przewoźni­ka, różowy dla odbiorcy, a niebieski dla nadawcy (jako dowód zawar­cia umowy). Kopie służyć mogą jako dowód pokwitowania dostawy, dokument do odprawy celnej czy dokument rozliczeniowy dla przewoźników. Za dokładność wypełnienia dokumentu odpowiada nadawca. On również pono­si odpowiedzialność za szkody powstałe z powodu błędów w treści listu przewo­zowego. Przesyłką dysponuje nadawca. Traci to prawo w momencie nadejścia to­waru do miejsca przeznaczenia, oświadczenia przewoźnika o zaginięciu przesyłki oraz w momencie, gdy przesyłka nie nadejdzie w terminie nie z jego winy. Lotni­czy list przewozowy, podobnie, jak poprzednie jest dokumentem imiennym, nie­zbywalnym i nieprzenoszalnym. Jego oryginał jest honorowany przez banki jako wystarczający dokument przewozowy.

Kwit sternika (kwit pierwszego oficera) - najprostszy dokument w transporcie morskim, wystawiany po przyjęciu towaru na statek przez pierwszego oficera albo wachtowego. Zawiera podstawowe dane oraz info do­tyczące niewłaściwego stanu towaru. Jest dokumentem imiennym i nie podlega obrotowi. Nie jest, więc papierem wartościowym. Od momentu wydania kwitu armator ponosi odpowiedzialność za utratę lub uszkodzenia towaru.

Konosament (morski list przewozowy) - papier war­tościowy stanowiący dowód przyjęcia oznaczonego w nim ładunku na statek w celu jego przewozu. Jest dokumentem legitymującym do swobodnego rozporządza­nia tym ładunkiem i jego odbioru (reprezentuje towar, na jaki został wystawiony), co bardzo ułatwia obrót towarowy.

Wysta­wiany w przypadku umowy czarterowej, gdy przewoźnik zobowiązuje się oddać do załadowania cały statek, bądź jego określoną część, oraz umowy bukingowej, gdy zobowiązuje się tylko do przewiezienia określonego w umowie ła­dunku. Wydawany jest tylko na żądanie załadowcy, w praktyce zawsze. Jako pa­pier wartościowy jest dokumentem zbywalnym i przenośnym, a posiadający kono­sament jest właścicielem towaru. Przenoszenie prawa własności zależy od formy konosamentu:

• konosament imienny, nie na zlecenie, przenoszony jest w drodze cesji,

• konosament na okaziciela poprzez wręczenie,

• konosament na zlecenie poprzez indos

Konosament posiada w obrocie gospodarczym trzy funkcje wbudowane w jego konstrukcję:

• potwierdzenia przyjęcia towaru do przewozu,

• jako dokument uprawniający do dysponowania ładunkiem,

• jako potwierdzenie istnienia umowy przewozowej.

Jest on wystawiany na podstawie kwitu sternika i stanowi poświadczenie armatora, że towar przyjął. Najczęściej wydaje się trzy egzemplarze (orygi­nał, wtórnik i kopie) Poza tym odpis konosamentu towarzyszy towarowi na statku. Konosament zawiera następujące dane:

• określenie armatora i załadowcy, nazwę statku, nazwę portu załadowania i wyładowania / przeznaczenia,

• określenie odbiorcy (ewentualnie określenie „na zlecenie" lub „na okazi­ciela"), rodzaj, ilość waga i opis towaru,

• stwierdzenie sposobu zapłaty frachtu (zapłacony lub płatny w porcie przeznaczenia),

• oznaczenie liczby wystawionych oryginałów konosamentu, klauzulę „notify'¹'' - nazwa podmiotu, który należy powiadomić o przyby­ciu statku do portu wyładunku, data wystawienia konosamentu (jednocześnie załadunku),

• podpis armatora lub kapitana statku'".

Za szkody i wydatki wynikające z niedokładności lub nieprawidłowości ponosi odpowiedzialność załadowca. Wystawcą konosamentu je przewoźnik, podpisuje go kapitan statku, jeżeli w konosamencie nie wymieniono przewoźnika, to uważa się, że jest nimi amator statku, na który załadowano towar. W przypadku, gdy przewoźnik określony jest niedokładnie lub fałszywie, armator statku, na który załadowano towar, odpowiada przed odbiorcą towaru za wynikłe stąd szkody. Roszczenia z tytułu przewozu wygasają po dwóch latach od dnia wymagalności, natomiast z tytułu konosamentu po roku od dnia, w którym wydanie nastąpiło lub miało nastąpić, o ile strony w porozumieniu nie wydłużą tego okresu. Wyróżnić możemy następujące rodzaje konosamentów:

A. ze względu na istnienie klauzul dotyczących stanu towaru:

• konosament „brudny"- wystawia się go jeśli towar jest uszkodzony i nie jest papierem wartościowym,

• konosament „czysty" - wydawany, gdy towar został przyjęty bez żadnych uszkodzeń.

B. ze względu na moment wydania konosamentu i jego ostateczność:

• konosament na towary załadowane („on board") - jeśli torwat przyjęty na statek bez uszkodzeń (k. czysty) jest papierem wartościowym, podlega obrotowi, jest honorowany przez banki (zabezp. kredytowe),

• konosament na towary przyjęte do załadunku („received for shipment) - oznacza, że armator (lub jego przedstawiciele) przyjął ładunek od załadowcy i zobowiązał się go załadować (powinien załadować na pierwszy odchodzący statek linii w danym kierunku), nie jest papierem wartościowym - można go wycofać).

C. ze względu na techniczne aspekty operacji transportowej:

• konosament zwykły - wystawiany na podróż odbywaną jednym statkiem od portu załadunku do portu przeznaczenia (bez przeładunków w drodze),

• konosament przeładunkowy - wydawany gdy armator zobowiązu­je się przeładować towar na inny statek na swój koszt i odpowiada za wyko­nanie umowy dostarczenia towaru do portu wskazanego w podstawowym konosamencie, (gdy statek nie płynie do portu przeznaczenia towaru),

• konosament bezpośredni - wydawany gdy transport morski jest tylko elementem procesu przewozowego, dołącza się wówczas np. międzynarodowy kolejowy list przewozowy, konosament żeglugi śródlą­dowej (rzeczny) itp.

• konosament zbiorowy - wstawiany jest wówczas, gdy załadowca zamie­rza wysyłać kilka mniejszych przesyłek do różnych odbiorców na trasie przewozu,

• konosament spedytorski - wydawany, gdy towar do przewozu zamiast załadowcy oddaje spedytor,

• konosament liniowy - wystawiane są dla przewozów na warunkach zapewnianych przez linie okrętowe, utrzymujące stałe połączenia w określonych relacjach,

• konosament czarterowy - wystawiany w oparciu o oddzielną umowę o przewóz (zwaną czarterem),

• konosament lokalny - wydawany jest w przypadku gdy towar jest prze­wożony przez dwóch armatorów przez drugiego armatora w zamian za pierwotny konosament przeładunkowy.

Konosament FIATA - do­kument transportu kombinowanego, wydawany gdy całość procesu transportowego (od miejsca postawienia do dyspozycji, aż do miejsca przeznacze­nia) organizowana jest przez spedytora i to właśnie spedytor jest jego wystawcą.

Konosament rzeczny - w transporcie wodnym, śródlądowym, konstrukcję zbliżoną do konosamentu morskiego. Jest on być zbywalny, bowiem może być wystawiony na zlecenie (z od­powiednim indosem), a nie tylko jako dokument imienny. Zawiera on m.in.

Kwit dokowy - wystawiany przez przedsiębiorstwo okrętowe lub transportowo-spedycyjne, po­twierdza on przyjęcie towaru, dostarczonego przez załadowcę do składu (magazy­nu portowego) w celu załadowania go na statek. Stosowany jest najczęściej przy przewozie ładunków drobnicowych i przechodzących przez składy portowe.

Recepis pocztowy - stanowi pokwitowanie nadania towaru lub prze­syłki drogą pocztową, nie podlega obrotowi i nie jest papierem wartościowym.

Dokumenty ubezpieczeniowe

Polisa ubezpieczeniowa - dokument potwierdzający zawarcie umowy ubezpieczenia, zawiera ona najistotniejsze postanowienia umo­wy ubezpieczeniowej tj.: określenie stron - nazwę ubezpieczyciela i ubezpieczone­go, przedmiot i sumę ubezpieczenia, okres ubezpieczenia, wysokość składki oraz zdarzenie losowe objęte ubezpieczeniem. Zawiera ona również opis towaru, który jest przedmiotem ubezpieczenia, umożliwiający jego identyfikację. Wyróżniamy polisy:

• ze względu na sposób przenoszenia praw wynikających z umowy ubezpie­czenia - imienne (wystawione na nazwisko i imię określonej osoby fizycz­nej lub prawnej, która ma wszelkie prawa i obowiązki wynikające z umowy ubezpieczenia), na okaziciela (uprawnionym jest aktualny posiadacz polisy) oraz na zlecenie (uprawnienia z polisy przenoszone są za pomocą indosu),

• ze względu na liczbę podmiotów objętych ochroną ubezpieczeniową - indywi­dualne (przedmiotem ubezpieczenia są zobowiązania finansowe jednego dłuż­nika -jedna transakcja) zbiorowe - określane również mianem umowy portfelowej (ubezpieczeniu podlegają transakcje z kilkoma kontrahentami),

• ze względu na liczbę ubezpieczonych przedmiotów - jednostkowe (dotyczą pojedynczego ryzyka np. ubezpieczenia towaru na czas określonej podróży bądź na dany czas) i generalne (polisa generalna zwykła obejmujące ubez­pieczenie grupy określonych przedmiotów lub transakcji).

Polisy generalne dotyczą ochrony wielu transakcji, istniejących w momencie zawierania umowy ubezpieczenia i tych które powstaną w przyszło­ści, w okresie obowiązywania umowy. Szczególnymi odmianami polisy generalnej są polisy obrotowe i odpisowe. Polisa obrotowa obejmuje całość transakcji reali­zowanych przez ubezpieczony podmiot w czasie obowiązywania umowy. Ubezpie­czający zgłasza do ubezpieczenia wcześniej określoną wartość towarów, które chce ubezpieczyć. Polisa odpisowa - umowa ubezpieczenia zawierana na z góry zadeklarowaną przez ubezpieczającego sumę ubezpieczenia obejmującą określoną ilość przedmiotów czy ryzyk. Kolejne realizowane operacje (np. wysyłanie przesyłek) odpisywane są od sumy ubezpieczenia, aż do jej wyczerpania.

Certyfikat ubezpieczeniowy - wystawiany na podstawie polisy generalnej i stwierdza, że wszystkie towary wymienione w certyfikacje objęte są polisą generalną. Certyfikat określa warun­ki ubezpieczenia tj. trasę podróży (w ubezpieczeniach transportowych, gdzie znaj­dują one powszechne wykorzystanie), rodzaj towaru i wartość ubezpieczeniowa. Stanowi dowód wywiązania się przez sprze­dawcę z obowiązku ubezpieczenia towaru zgodnie z zawartym kontraktem. Nota pokrycia (maklerska nota pokrycia) - wystawiana zamiast certy­fikatu ubezpieczeniowego. Noty wykorzystywane są w transporcie morskim i sta­nowią dowód ubezpieczenia towaru bądź też fakt samego jego zgłoszenia do ubez­pieczenia. Zastępuje certyfikat tylko w sytuacji, kiedy strony wyrażą na to zgodę.

Inne dokument handlowe

1) Świadectwo pochodzenia - jest to dokument wymagany przez niektóre państwa podczas odprawy celnej, a mający potwierdzać pochodzenie towa­ru. Jego funkcja, jest zatem zbliżona do funkcji faktury konsularnej.

2) Certyfikat jakości - potwierdza jakość danej partii towaru. Zazwyczaj wydawany jest przez inspekcje handlowe, izby handlo­we i specjalistyczne laboratońa. Może być wy­magany do płatności w formie akredytywy.

3) Świadectwo antydumpingowe -dokument ten zawiera stwierdzenie, że fakturowana wartość towaru odpowiada jego wartości rynkowej z kraju po­chodzenia. (porównaj z fakturą konsularną)

4) Świadectwo analizy - dokument wykorzystywany w obrocie towa­rami, których analiza jakościowa jest niezbędna do ustalenia zgodności ja­kości towaru z warunkami kontraktu (dotyczy np. zw. che­micznych, rud metali, zbóż).

5) Świadectwo próbobrania - dokument ten może być niezbędny w czasie odprawy celnej, gdy wartość pobieranego cła zależy od rodzaju składników i ich procentowego udziału w towarze.

6) Świadectwo standaryzacyjne - niezbędne, gdy importowany towar podle­ga w kraju importera określonym urzędowo standardom. Jeżeli towar nie bę­dzie tych standardów spełniał, nie uzyska omawianego świadectwa i tym sa­mym nie będzie dopuszczony na rynek.

7) Świadectwo weterynaryjne - dokument potwierdzający, że przewożone przez granicę zwierzęta pochodzą z rejonów, w których nie stwierdzono wystepowania chorób zwierzęcych i potwierdza, że zwierzęta te znajdowały się pod nadzorem weterynaryjnym.

8) Świadectwo fitopatologiczne - świadectwo zdrowia i pochodzenia roślin.

9) Świadectwo dezynfekcji - dokument wystawiany w kraju eksportera, stwier­dzający, że eksportowany towar został poddany dezynfekcji (odkażeniu).

10) Świadectwo fumigacji -poświadczenie, że towar, opakowanie lub środek transportu został odkażony dymem w celu zniszczenia żywych pasożytów.

11) Świadectwo kwalifikacyjne - dokument stosowany w handlu roślinami i stwierdzający, że wymieniony w nim towar roślinny nadaje się do określo­nego celu (np. w celach spożywczych, na pasze, jako rośliny siewne).

12) Świadectwo liczenia (mierzenia, ważenia) - dokument stwierdzający przeli­czenie towaru, jego zmierzenie lub zważenie i potwierdzający te dane. Doku­menty tego rodzaju wystawiane są zazwyczaj przez wyspecjalizowane firmy.

13) Świadectwo siły wyższej - znajduje zastosowanie wówczas, gdy w kontrakcie zawarto klauzulę siły wyższej i faktycznie zaistniały okoliczności siły wyższej. Dokument taki wystawiany jest zazwyczaj przez izby handlowe i przedkładany przez dostawców, gdy nie mogą oni wywiązać się ze swoich zobowiązań.²⁰⁰ Istnieje jeszcze szereg innych tego typu dokumentów stosowanych w handlu a związanych np. z określonymi branżami: z handlem drogocennymi kruszcami, końmi wyścigowymi, rasowymi psami, alkoholem, bawełną itp.

---