3) Pierwsze próby przełamywania anonimowości w sztuce prehistorycznej, analiza stanowisk badawczych
We Francji od Bordeaux do Roufiniage w jaskiniach odnaleziono malowidła, płyty graficzne, matryce - większość prac spod ręki jednego autora, nazwano człowieka Mistrzem z Roufiniage.
W czasach prehistorycznych po przez ich autorstwo możemy mówić o próbie utożsamienia ich autorów ze swoimi dziełami.
Znalazły się prace naśladowcze - uznawali ważność, hołd oddany mistrzowi, próba sprawdzenia czy można zrobić tak samo.
5. Podstawowe kanony sztuki antycznej. Charakterystyka form architektonicznych, malarskich i rzeźbiarskich w Egipcie, Grecji i Imperium Rzymskim.
EGIPT
Kanon w sztuce egipskiej był stałą, niezmienną zasadą kształtowania dzieł. Uwarunkowany był specyficznymi stosunkami geograficznymi i społecznymi. Charakteryzował się konserwatyzmem, co z czasem doprowadziło do schematyzmu i skostnienia form sztuki.
a. Architektura:
Domostwa wznoszone były z suszonej cegły i mułu nilowego (były bardzo prymitywne i nietrwałe). Pałace faraonów i wielmożów stanowił zazwyczaj kompleks niskich pomieszczeń. Otaczał je ogród z sadzawką lub stawem pośrodku. Na miano architektury zasługuje architektura religijna, którą dzielimy na:
grobowcowa (sepulkralna) - pierwotną formą była mastaba ( w kształcie kopca nasypu ziemnego o ukośnych schematach budowanego z kamieni, cegły). Zawierała komorę grobową, w której znajdował się sarkofag z mumią. Nieco później zastosowano budowę piramid z ciężkiego kamienia (piramida Cheopsa, Dżesera, Mykerinosa). Ich postawa była usytuowana na 4 strony świata - geomertyczne. Jednak było to zbyt kosztowne. Ostatecznie grobowce ryto w skałach ( Tutenchamon, Ramzes II i Nefertete).
świątynna (sakralna) - w całości budowli dominowały ciężkie, twarde, niełatwe w obróbce bloki kamienne, podtrzymywały je kolumny lub filary. Z czasem wprowadzono w nich dekorację i zdobnictwo (np. wizerunki bóstw) - świątynia
Architekturę cechował monumentalizm, „istnienie w przestrzeni”, statyczność.
b. Rzeźba:
Bardzo wiele zależało od tworzywa rzeźbiarskiego. Monumentalne posągi władców, bóstw wykonywano w granicie, bazalcie. Mniejsze łatwe w obróbce wykonywano w wapieniu, drewnie. Natomiast drobne figurki stanowiące wyposażenie grobowców lepiono z mułu nilowego. Rzeźba i reliefy malowano (polichromia). Głównie z układzie frontalnym. Nie ukazywano cech charakteru lecz najważniejsze cechy autonomiczne (portret syntetyczny- ponadczasowa młodość, wolne od wad, bez uczuć). Dużo zależało od pozycji społecznej (wizerunki zwykłych śmiertelników były bardziej realistyczne)- hierarchia wielkości. Surowość, prostota, dostojeństwo, wrażenie spokoju. Piony i poziomy doskonale zrównoważone. Bryła pozbawiona prześwitów. Przykłady: Głowa Nefretete, Mykerinos i dwie boginie.
c. Malarstwo:
Barwne reliefy płaskie i wklęsłe pokrywały grobowce i świątynie. Malowidła wykonywane na zatartym gipsie. Tematyka religijna, rytualna, batalistyczna, ukazująca styl życia; zwierzęta i roślinność. Spełniało funkcje ideologiczne (przekazywanie informacji, utrwalanie wiadomości) oraz dekoracyjne. Stosowano ciepłą paletę barw. Schemat postaci; głowa i nogi profilem, oko i tułów na wprost. Powaga, dostojeństwo, wdzięk, gracja, lekkość. Przykłady: Muzykantki.
GRECJA
Kanon uwarunkowany był dążeniem do osiągnięcia idealnego piękna (podlegał rozwojowi zmieniał się). Zasady tworzenia dzieł były matematyczne, formy organiczne, miękkie, zaczerpnięte ze świata przyrody (najwyższy wzór dla artysty)
a. Architektura:
Świątynie były poświęcone bogom. Wznoszone zazwyczaj na wzgórzach, dodatkowo podwyższane (stylobatem) w otoczeniu malowniczej przyrody. Budowane w przestrzeni urbanistycznej ( budowle ustawiano względem siebie by dać jak najpełniejsze pojęcie o kształcie i pięknie) - Akropol. Przystosowane do wielkości człowieka i choć monumentalne nie przytłaczają go. W ich wnętrzach stawiano pomniki. Kamienne i marmurowe. Zasady konstrukcji wywodziły się z starożytnego Egiptu. Spójność i precyzja, nie stosowano zaprawy murarskiej. Funkcje podtrzymującą pełniły ściany i kolumny. Poszczególne elementy świątyń były polichromowane. Kompozycją rządziła harmonia i symetria. Elementy konstrukcyjne pełnią również rolę dekoracyjną. Doskonale wyważone i wyliczone matematycznie proporcje.
styl dorycki - surowy, dostojny, poważny, prostota i oszczędność środków wyrazu (Partenon).
styl joński - lżejsze proporcje, smuklejsze kolumny, bardziej dekoracyjny, lekki, elegancki (świątynia Nike na Akropolu)
styl koryncki - podobny do jońskiego, reprezentacyjny, ozdobny , bogaty (pomnik Lizykratesa).
Teatry - budowano pod gołym niebem, na podstawie obliczeń matematycznych, odznaczały się dobrą akustyką, widownia zabudowana kamienistymi siedziskami (teatr Dionizosa w Atenach).
b. Rzeźba:
Początkowo materiałami rzeźbiarskimi było drewno i wapień, następnie brąz i marmur. Stosowano również łączenie kości słoniowej, złotej blachy, szlachetnego drewna. Rzeźba była polichromowana i miała oczy z drogich kamieni. Bogów wyobrażano sobie w postaci ludzkiej. Rzeźba archaiczna. Kuros- męski ideał piękna, naga postać stojąca, nogi en-face, dłonie zaciśnięte w pięści, czasem w lekkim wykroku, młodzi.
Kory- damskie przedstawienie kurosów, szaty nieprzylegające, piersi lekko eksponowane, ręce wzdłuż tułowia. Zwarte, zamknięte, marmurowe bryły o ustawieniu frontalnym. Oś symetrii wyraźnie wyczuwalna. Występuje kontrapost (przeciwwaga ciężaru, masy, napięć i kierunków). Ciężar ciała podtrzymuje noga, podczas gdy druga jest ugięta, rozluźniona. Jedna ręka pracuje, druga odpoczywa. Części ciała są wyraźnie wyodrębnione. Zachowana harmonia i proporcje. Wrażenie spokoju i umiaru. Kompozycja czasami działa bardzo silnie jest dynamiczna, wyraża ekspresję. Przykłady: Doryforos, Nike z Samotraki, Apollo z jaszczurką.
c. Malarstwo:
Znane jedynie z opisów. Grecy wykonywali malowidła ścienne (stosowali technikę enkaustyki (pokrywanie farbą złączoną z woskiem pszczelim powierzchni marmuru). Z opisów wiemy, że to malarstwo realistyczne przedstawiające naturę (Dom Fauna w Pompei).
IMPERIUM RZYMSKIE:
Sztuka umacniała i gloryfikowała władzę, służyła religii, ale także zaspokajała potrzeby ogółu obywateli.
a. Architektura:
Regularny plan, ulice przecinające się pod kątem prostym, rynek stanowiący centrum. Z początku ustawienie było dość chaotyczne, ale w okresie cesarstwa zaczęto stosować rygorystyczną symetrię brył w przestrzeni. Olbrzymie pałace, okazałe gmachy, piękne wille i piętrowe kamienice, bazyliki, łaźnie, pomniki, teatry, cyrki. Rozmaitość porządków architektonicznych. Domy prywatne - połączenie architektury, wody i zieleni, pomieszczenia zgrupowane są wokół atrium (rodzaj hallu z sadzawką pośrodku i otworem w dach nad nią) oraz perystylu (wewnętrzny ogródek otoczony kolumnowym portykiem). Świątynie - różnorodność planów i koncepcji, kryte kopułą, duże uwagę przywiązywano do zdobnictwa, popularny był porządek koryncki, kompozytowy (głowica o motywach korynckich i jońskich) oraz toskański (odmiana porządku doryckiego). Dekoracyjną nowością były pilastry (płaskie półfilary), konsole (wsporniki), kasetony (szafa, skrzyniec), rozety (duży kwiat o uproszczonej formie). Odeony (służyły do popisów muzycznych, kryte dachami). Łuki triumfalne - rodzaj wolno stojących bram, który przejścia zwieńczone były półkolistymi ruchami. Kolumny ustawiano na placach. Rzymianie byli również twórcami pomnika konnego i podziemnych grobowców - katakumby. Przewrotem w dziejach konstrukcji stało się zastosowanie półkolistego łuku ułożonego z kamiennych klinów. Architektura zaspokajała potrzeby obywateli.
b. Rzeźba:
Rzeźbione portrety powstawały na zamówienie. Ich celem było wierne odtworzenie modela (bez upiększeń, przedstawiano wiek oraz cechy autonomiczne twarzy. Po raz pierwszy w dziejach sztuki podjęto próbę przekazania cech charakteru. Rzeźbiarze umieli uchwycić całe skomplikowane odbicie natury człowieka. Portret rzymski jest realistyczny i silnie wyrazisty. Mocno podkreślona konstrukcja czaszki. Najczęściej stosowanym materiałem rzeźbiarskim był marmur (polerowano go do połysku). Zajmowano się także rzeźbą reliefową (tematyka mitologiczna, historyczna, rodzajowa, alegoryczna).
c. Malarstwo:
Malowidła ścienne wykonywano na suchym tynku. Malarstwo sztalugowe reprezentuje znana już z czasów starożytnej Grecji technika enkaustyczna. Szeroko stosowano technikę mozaiki do ozdabiana domów (czasami używano kawałków barwnych kamieni, z których układano wzory). Widoczna jest dążność do ukazania złudzenia trójwymiarowej przestrzeni na płaskiej powierzchni ściany. Sugerowano przestrzeń różnicami kolorystycznymi, walorowymi oraz perspektywą linearną. Ukazywanie bryłowatości przedmiotu. Stosuje się także temperaturę kolorów. Problemy i metody zaczerpnęli rzymianie od Greków. Niewątpliwie jednak zdobycze te rozwinęli i udoskonalili.
7. Europa średniowieczna:
a. sztuka romańska (X-XIII w.) - architektura w stylu romańskim miała prymat nad innymi dziedzinami sztuki. Malarstwo i rzeźba łącznie z nią i były jej całkowicie podporządkowane Funkcja architektury romańskiej była podwójna: przede wszystkim religijna, ale także obronna. Kościół romański stanowi kompozycje zwartą, zamkniętą zbudowaną z najprostszych brył geometrycznych (bryła jest surowa, ciężka, monumentalna). Wnętrze proste i pozbawione ozdób (mroczne, małe). Oszczędność filarów, łuków, gzymsów przerywana niedekorowanymi ścianami. Całość ożywiona jest płaskorzeźbą o rozlicznych motywach. Plany są podłużne w kształcie prostokąta lub krzyża łacińskiego, sklepienie krzyżowe i kolebkowe. Kościoły romańskie były orientowane. Okna dzielono kolumienkami na 2-3 części, drzwi były wąskie nieproporcjonalne do masywu muru z bogatym obramowaniem. Tympanon zawsze ozdobiony rzeźbą. Posadzki kościołów wykonane i formowane na wzory z płyt ceramicznych. Sztuka romańska była związana przede wszystkim z chrześcijaństwem. Głównymi jej ośrodkami były klasztory (benedyktynów, cystersów, norbertanów, kanoników regularnych) i stolice diecezji.
b. wielkie Szkoły Francuskie:
szkoła prowansalska - kościoły cechuje silne nawiązanie do tradycji starożytnego Rzymu, budowane z większych ciosów kamieni niż w innych krajach, wnętrza są surowe i pozbawione dekoracji np. katedra w Awinionie.
szkoła langwedocka - przykładem jest np. kościół Saint-Sernin w Tuluzie
szkoła owernicka - budownictwo Owernii cechuje się kościołami z dwukondygnacyjnymi nawami bocznymi. Ściany zewnętrzne zdobią ślepe arkady i kamienny kolorowy wątek wzorowany na budowlach karolińskich np. opactwo w Issoire
szkoła Poitou - w rejonie Poitou budowano kościoły o fasadach flankowanych wieżami przykrytymi stożkowatymi hełmami np. kościół Saint-Front
szkoła burgundzka - należy do niej 3 kościół opactwa Cluny
szkoła normandzka - bazylikowe kościoły o wysokich nawach głównych umożliwiających umieszczenie w ścianach powyżej dachów naw bocznych dużych okien np. kościół Saint-Georges-de-Boscherville
c. rzeźba romańska - układ kompozycyjny tympanonu przypomina sztukę bizantyjską. W fasadach kościołów umieszczano postacie świętych, apostołów, proroków. Płaskorzeźby wnętrza były obrazami ze Starego i Nowego testamentu (ukazywały wyobrażenia nieba i piekła, pouczały, opowiadały o życiu). Postacie całym ciałem wyrażają stany uczuć, rysy twarzy potraktowane są szkicowo. Ruch jest przesadzony, wyrazisty. Ekspresji ruchu towarzyszą deformacje, szaty potraktowane są schematycznie. Rzeźba nabiera wartości dekoracyjnych. Uderzająca jest różnorodność motywów (nigdy się nie powtarzają). Mają pouczać.
d. gotyk: najważniejsze katedry gotyckie- podobieństwa i różnice wizualne (znaczeniowe):
katedra w Chartes - wpuszczone w ziemię 8 metrowe mury, drewniana konstrukcja dachu, słupy przyporowe połączone z murami za pomocą łuków przyporowych, wewnątrz i na zewnątrz znajdują się rzeźby z kamienia i szkła, witraże, sławna Błękitna róża, kawałki szkła połączone ze sobą ołowianymi i żelaznymi prętami, w średniowieczu odbywały się tam wielkie odpusty.
katedra w Ste Cecile w Albi - jednonawowa masywna ceglana budowa z rzędami kaplic bocznych, baldachimowy portal boczny w stylu flamboyant, wewnątrz malowidła ścienne z XV i XVI wieku (Sąd Ostateczny) i witraże z z XIV-XV wieku; kamienne lektorium połączone z ażurową ścianką obiegającą prezbiterium i bogato rzeźbione stalle.
katedra Notre Dame - fasadę katedry tworzą 2 wieże. Ważnym elementem Notre Dame są witraże i rozety, zwłaszcza olbrzymia rozeta północna mieniąca się tysiącem barw, co ukazuje niezapomnianą grę świateł. Innym bardzo ważnym elementem katedry są dzwony, w północnej wieży są aż cztery wytopione z brązu. W budynku znajdują się poza tym organy pochodzące z XVIII wieku. Katedra Notre Dame jest prawdopodobnie najbardziej popularną budowlą stylu francuskiego gotyku.
e. wiek 13 i 14 we Włoszech: Giotto, Simone de Martini, Szkoła Sieneńska:
Giotto - uczeń Cimabuego, otwiera renesans. Malował wyłącznie sceny religijne przedstawiając je z dużym osobistym zaangażowaniem. Dzieła jego są pełne prostoty i monumentalne. Problematyka zawiera jednak zagadnienia nowe. Postacie świętych malował realistycznie, wiele uwagi poświęcał ich reakcjom psychologicznym. Sceny z ich życia umieszczone są na tle pejzażu lub architektury. Bryły ludzkie modelował przez wprowadzenie bocznego oświetlenia. Malował freski w wielu miastach włoskich. (przykładowe dzieła: freski w kościele Św. Franciszka w Asyżu)
Simone de Martini -malarz włoski, przedstawiciel szkoły sieneńskiej, jeden z najwybitniejszych artystów trecenta i tzw. stylu międzynarodowego, powołany na dwór papieski w Awinionie, gdzie namalował freski w pałacu papieskim i katedrze, będące pierwszym importem sztuki włoskiej na szerszą skalę o trwałym wpływie na malarstwo francuskie. W stylu Martini dominowała wyrafinowana dekoracyjność kompozycji połączona z subtelną kolorystyką. Prace m.in.: freski w Palazzo Publico w Sienie (Maestŕ z 1315), portret konny Guidoriccia da Fogliano z 1328), w kościele św. Franciszka w Asyżu Legenda św. Marcina, z obrazów sztalugowych np. Zwiastowanie (1333). (przykładowe dzieło: Maesta)
Szkoła Sieneńska - szkoła malarska zajmująca się głównie malarstwem ściennym oraz tablicowym, do szkoły Sieneńskiej należeli Duccio di Buoninsegna, S. Martini oraz Cimabue, Mistrz Izaak z Asyżu.
EPOKA RENESANSU:
a. Architektura włoska, sakralna i świecka:
Architektura renesansu zrodziła się na terenie Toskanii we Florencji. Tutaj powstały nowatorskie koncepcje budowli nawiązujące do antyku. Przełomowym momentem jest zbudowanie sklepienia klasztornego przez Filipa Brunelleschiego - uważany jest on za twórcę architektury renesansowej. Podstawową formą stał się łuk półkolisty uważany za szlachetniejszy, doskonalszy i bardziej harmonijny niż gotycki. Popularny stał się również portyk. Powróciło sklepienie kolebkowe (tutaj nowością są lunety), ale pojawiło się też sklepienie zwierciadlane. W budowlach świeckich stosowano drewniane stropy. Belki profilowano i malowano. Nowością stały się sufity. Renesans powraca do lekkich kolumn. Bryłę budowli świeckich urozmaicały balkony., rozwinęła się architektura schodów. Fasady i wnętrza kaplic zdobiono także reliefem wypukłym z kamienia. Okna i drzwi zdobyły ozdobne obramowanie. Kolorystyka jest pogodna. Wnętrza są przestronne, jasne. Szczególnie piękną ozdobą są gobeliny. Nieodłącznym elementem wystroju renesansowego są fontanny i pomniki. Przeważały budowle świeckie pałace, ratusze (zajmował centrum rynku, z górującą nad nim wieżą), podmiejskie wille (dość oszczędne dekoracje, otoczone ogrodami). Fasady są surowe. Bryły cechuje lekkość, elegancja, wytworność. Koncepcja kościołów jest krzyż łaciński lun prostokąt. Występują założenia bazylikowe. Sklepienia kolebkowe (drewniane), ozdobne stropy, regułą staje się kopuła. Przy kościoła powstawały kaplice grobowe. Wewnątrz znajdowały się sarkofagi. Ściany zdobione dekoracjami rzeźbiarskimi. Nasycone światłem i pogodne. Najwięksi przedstawiciele architektury włoskiej to Filip Brunelleschi oraz Leone Babttista Alberti.
b. Rzeźba Ghilbertiego, Donatella
Nowożytne dzieje rzeźby włoskiej otwiera konkurs na drzwi brązowe do florenckiego baptysterium. Zwycięża w nich Lorenzo Ghilberti. Później wykonał jeszcze drzwi wschodnie tegoż baptysterium - tzw. Porta del Paradisco (Drzwi Raju). Pierwsze nie odbiegały daleko od koncepcji stylu gotyckiego, drugie były pierwszym rzeźbiarskim dziełem renesansu. Tematyką były sceny ze starego Testamentu, obramowane bordiurą o motywach ludzkich i roślinnych. Relief wskazywał na silne wejście w przestrzeń. Nowością było to, że budował swoje płaskorzeźby na możliwie ściśle stosowanych prawach wykreślnej perspektywy.
Twórczość Donatella ma przełomowe znaczenie dla rozwoju renesansowej rzeźby. Jako pierwszy w pełni nawiązywał do antyku, był twórcą renesansowego nagrobka (portretowany ukazywane jest w swobodny geście spoczynku czy półsnu), jako pierwszy wskrzesił akt ( Dawid - esowata sylwetka)oraz typ pomnika konnego (Gattamelata). Wykonał rzeźby dla katedry florenckiej. Był uczniem Ghilbertiego.
c. Początki malarstwa renesansowego we Włoszech:
Najwięcej dzieł malarskich poświęcono tematyce religijnej. Tradycyjne sceny przedstawiano nowym ujęciu. Wiele tematów religijnych bywa pretekstem do ukazania zupełnie innych spraw (perspektywy, anatomii, ruchu). Następną najliczniejszą grupę stanowią portrety. Po raz pierwszy artyści renesansowi zwrócili uwagę na ręce, wykonywano również zbiorowe portrety. Ustalił się pewien schemat portretu: model był usytuowany na tle okna z rozległym pejzażem. Układ elementów był centralny i symetryczny zamykający się w trójkącie równoramiennym. Sceny mitologiczne były bardzo popularne (ukazanie piękna ciała, złożenie hołdu antykowi).Sceny rodzajowe należą do rzadkości. Wszystkiemu towarzyszyły pejzaże. Nie sposób oddzielić schematycznie tematów od problematyki. Na pierwszym planie był człowiek jego piękno, wartości, wady, zalety. Studiowano przyrodę. Dążenie do osiągnięcia doskonałości czystej formy. Formą artystyczną był fresk oraz nowy wynalazek farby olejnej. Wybitni przedstawiciele: Massacio, Botticielli, Michał Anioł, Leonardo da Vinci, Rafael...
d. Twórczość van Eycków, Bosha i Breughla
Hubert i Jan van Eyck - z początku byli miniaturzystami na dworze burgundzkim, co odbiło się na formie artystycznej i późniejszych dzieł malowanych w technice temperowej i olejnej (to im przypisuje się stworzenie tego wynalazku). Ich najsłynniejszym dziełem jest poliptyk ołtarzowy dla kościoła św. Jana. Widoczne jest zainteresowanie naturą o czym świadczy wprowadzenie pejzażu i aktu (opierali się na ścisłej obserwacji przyrody i przestrzeni). Zastosowanie perspektywy powietrznej i niezwykle silny realizm. Młodszy z braci Jan van Eyck zdobył większą sławę (był człowiekiem wszechstronnie wykształconym). Jego dziełem renesansowym jest Portret małżonków Arnolfini. Z jednakową troską opracowywane są najdrobniejsze szczegóły (maleńki piasek). Każda rzecz martwa jest równa człowiekowi. Przedmiot ma ukryte symboliczne znaczenie.(wspólne dzieło: Ołtarz Baranka Mistycznego)
Hieronim Bosh - twórczość Bosha wymyka się wszelkim klasyfikacją. Był „ malarzem wnętrza, a nie wyglądu” człowieka. Podjął problematykę moralną życia ludzkiego, zaniedbaną w renesansie włoskim. Jego dzieła to ostre pamflety przeciwko wadom ludzkim: chciwości, podłości, a przede wszystkim głupocie. Pierwiastki tragiczne i liryczne splatają się w twórczości Bosha z groteską, karykaturą, realizm towarzyszy wybujałej fantastyce, wyszukana symbolika występuje obok zdrowej, ludowej mądrości.(przykładowe dzieło: Ogród ziemskich rozkoszy)
Piotr Bruegel - oglądając dzieła Breugla nie można poprzestać na przyswojeniu ogólnego sensu treściowego i formalnego dzieła. Z satysfakcją obserwuje się harmonijne zastawienia, nieoczekiwane kontrasty, symbole, dopełnienia jak i zabawne detale. Artysta był twórcą samodzielnego pejzażu w malarstwie (można poczuć poszczególne pory roku: zapach, wrażenia zmysłowe). Jego obrazy są pełne prostoty, niezmiernego bogactwa form, barw i jakości. Człowiek jest elementem natury. Dzieła Breugla są pełne filozoficznej zadumy nad ludzkim losem, dążeniami nad sensem działań. To twórca sceny rodzajowej, autor pierwszych impresji w sztuce. Każdy z jego obrazów jest utrzymany w innej palecie barw.(przykładowe dzieło: Wieża Babel)
e. Analiza twórczości Leonarda da Vinci, Rafael i Michał Anioła:
Leonardo da Vinci - artysta przełomu wieków, otwierający złoty okres malarstwa, studiował rzeźbę i malarstwo. Do historii ludzkości przeszedł jak malarz - artysta choć sam za takiego się nie uważał. Posiadał liczne umiejętności: budowanie murów obronnych, maszyn oblężniczych, mostów i podziemnych korytarzy. Był przede wszystkim naukowcem - samoukiem badającym świat we wszystkich jego zjawiskach i przejawach. Filozof, matematyk , chemik, geolog, fizyk, inżynier, strateg, literat. Konstruował instrumenty muzyczne, projektował maszyny latające i łodzie podwodne, przeprowadzał sekcje zwłok. Całe życie był samotnikiem. Odrzucał oferty pracy, które nie spełniały jego ambicji. Jego postać streszcza dążenia renesansu i stanowi jego wyraz. Niejasność, zagadkowość wyrazu modeli i nastroju całego dzieła jest cechą jego wszystkich obrazów. Wiele jego prac zaginęło lub został zniszczonych. Bardzo interesował się tematyką religijną, jego najsłynniejsze dzieła to: Mona Liza, Dama z łasiczką, Ostatnia wieczerza.
Rafael - jego twórczość przypada na „rzymski okres” renesansu. Ten artysta najpełniej wyraża okres uwielbienia antyku, dążenia do idealnego piękna, do wartości nie tyle poznawczych, co estetycznych dzieła sztuki. Był malarzem rzeźbiarzem, dekoratorem, projektantem gobelinów i architektem, oficjalnym opiekunem i konserwatorem ruin Rzymu. Wiele dzieł malarskich Rafaela odznacza się podobną idealizacją typów, pogodą, radością, działaniem dekoratywnym. Zmarł młodo, ale dzięki pomocy licznych uczniów stworzył wielką liczbę dzieł. Ozdobił freskami Loggie Watykańskie i wnętrza Villi Farnesina. Był malarzem pogodnych Madonn, piewcą radości życia, wielbienia dzieł antycznych. Jego dzieła są efektowne, ciepłe, gładkie, malowane są w pełnej gamie czystych, nasyconych barw (prócz Madonny Sykstyńskiej). (przykładowe dzieła: Szkoła Ateńska, Trzy Gracje)
Michał Anioł - dzieła malarskie tego artysty to tondo Święta rodzina, freski sklepienia kaplicy Sykstyńskiej i fresk czołowej ściany tejże kaplicy Sąd Ostateczny. Cała uwaga artysty skupiała się na silnym, przestrzennym, rzeźbiarskim modelunku bryły ludzkiego ciała o doskonałych proporcjach i wielu złożonych układach ruchowych. Podstawą jest rysunek, barwy robią wrażenie nakładanych wtórnie, postacie są wyizolowane z tła, tworzą grupy lub tkwią z pustej przestrzeni. Malował wbrew własnej woli na zlecenie Juliusza II. Uważał swoje życie za stracone Sąd Ostateczny wkracza już w barok. Sztukę rzeźbiarską pogłębiał obserwacją natury i tajemnymi sekcjami zwłok. W jego pracach uderza nastrój schyłkowości, niepokoju, wiele jest w nich niezwykłych wyszukanych póz. Interesował go ruch, napięcie, jego dzieła odznaczają się monumentalizmem, uczuciowością.(Dawid, Pieta Watykańska).
9. SZTUKA BAROKU I KLASYCYZMU:
a. Malarstwo holenderskie: Rembrandt van Rijn, Vermer:
Rembrandt van Rijn - Holender pochodzący z Lejdy, studiował kierunki humanistyczne na uniwersytecie, a później malarstwo. Rembrandt wgłębia się w bogactwo uczuć, przeżyć, stanów psychiki ludzkiej. Z postaciami na obrazach nawiązujemy osobisty, intymny kontakt. Boli nas ich cierpienie, współczujemy ich samotności, cieszymy się ich radością. Posługując się prostymi środkami przekazu zmusza nas do udziału w życiu innych ludzi to czułego i ciepłego spojrzenia na otaczający nas świat. Poza malarstwem Rembrandt bardzo rozwinął sztukę akwafory (w tej technice podejmował głównie wątki biblijne). Światło jest u niego wszystkim. Sławę przyniósł mu obraz Lekcja anatomii doktora Tulpa. Autoportrert z Saskią odzwierciedla najradośniejszy okres w jego życiu i twórczości. Doświadczony przez los umiera zapomniany i samotny. Jego obrazy wyrażają długą drogę, która przeżył.
Jan Vermeer van Delf - odkrywa dla nas piękno codzienności. Jest mistrzem nastroju - zawsze bardzo kameralnego, pełnego skupienia i ciepła, nastroju nieuchwytnego, a statycznego zarazem. Wrażenie zatrzymanego czasu. Niezwykła jest klarowność i krystaliczność nakładanych barw i kompozycji. Puste płaszczyzny kontrastuje z zabudowanymi silnie partiami obrazu. Kontrastuje też partie światła z najgłębszymi cieniami. Do jego ulubionych zestawień kolorystycznych należą błękit i żółć, do ulubionych kierunków poziom i pion. Brak gwałtownych, dynamicznych spięć. W poszukiwaniu współzależności barwy i światła przekroczył granice swojej epoki. Do jego najbardziej znany dzieł zaliczamy: Kobietę przy oknie, Scena u kuplerki, Śpiąca.
b. Przejście z baroku do rococo: Bernini, Borromini;
Architektura wczesnego okresu baroku odznaczał się rozmachem i monumentalizmem przy prostocie bryły i dość oszczędnej dekoracji. Złoty wiek baroku, reprezentowany przez twórczość Berniniego i Borominiego, to barok olśniewający obfity, zaskakujący różnorodnością rozwiązań i niezwykłością pomysłów. Realizuje zamierzenia na wielką skalę, wzmaga ruch urbanistyczny zapoczątkowany w renesansie. W XVIII wieku styl baroku w architekturze znów jest bardziej powściągliwy. Narasta już nowy styl - klasycyzm- równocześnie z przelotnym prądem odmiennego od obu stylów rokoka.
Twórczość Berniniego cechuje dążenie do okazałości, dynamizmu i ekspresji, znakomite wyczucie formy, proporcji i perspektywy, perfekcyjne operowanie formami klasycznymi; wywarł decydujący wpływ na rozwój baroku w Europie. Z jego prac malarskich znanych jest tylko kilkanaście (namalował ich podobno ok. 150), m.in. Autoportret. Borromini rywalizując z Berninim stworzył odrębny od jego klasycyzujących budowli styl niespokojny i malowniczy, a przy tym wyrafinowany i chłodny, będący nową propozycją estetyczną.( kościół San Carlo alle Quattro Fontane)
c. Malarstwo włoskie 17 i 18. w Caravaggio, Guardi, Tiepolo, Antonio Canaletto:
Caravaggio - pierwszy artysta barokowy, otwierający wszystkie zagadnienia charakterystyczne dla malarstwa tego stylu. Powrócił do studiów nad naturą (pojmuje ją i jej zjawiska bezpośrednio, żywo spontanicznie i uczuciowo. Łapie na gorąco sytuacje, gesty, układy i przedstawia je bez uprzedzeń w sposób wolny od jakichkolwiek konwencji. Wpływ Caravaggia na malarstwo barokowe był tak olbrzymi, jak chyba nigdy dotąd i nigdy później nie miało zdarzyć się żadnemu artyście. Rewolucja Caravaggia polegała na realistycznym ujęciu form i sytuacji. Wielkie znaczenie ma wprowadzenie do obrazu zagadnień światł i ruchu (ruch postaci jest ruchem aktywnym, migawkowym). Dzieła Caravaggia odznaczają się nastrojowością i uczuciowością o wielkiej skali natężeń. Układy kompozycyjne są bogate, zróżnicowane, zawsze oparte na kontrastach. (przykładowe dzieła: Powołanie św. Mateusz, Nawrócenie Marii Magdaleny)
Guardi - w dziełach często przyjmował ten sam punkt odniesienia jak płótna Canaletta. Malował Wenecję olśniewającą, triumfującą, pełna cudownych pałaców, za to w wodzie i kanałach odbijał się jej przeciwstawny obraz (Wenecji pokornej, spłowiałej, przekwitłej, zamieszkanej przez biedaków zmuszanych do ciężkiej pracy).
Tiepolo - Jeden z ostatnich przedstawicieli stylu barokowego we freskach. Malował w Wenecji, w latach 1750-1753 wykonał freski w Würzburgu w zamku biskupim, następnie pracował w Madrycie.(dzieła: twórcą malowideł ściennych w kościele Santa Maria del Rosario)
Antonio Canaletto - Znany był zwłaszcza z malowania miejskich widoków Wenecji, w której tworzył przez większość życia. Zawarł w nich wysoki realizm i ciepłą, słoneczną atmosferę. Dla realistycznego i dokładnego oddania detali architektury korzystał też z techniki camera obscura. (malował na potrzeby turystów)
d. Malarstwo flamandzkie 17 wieku: Piotr - Paweł Rubens, jego następcy Joardens i van Dyck:
Peter Paul Rubens - Rubens komponował w równej mierze kolorem jak różnicami walorowymi. Był wspaniałym kolorystą. Zauważył różnice temperatur barw w świetle i cieniu, stosował także refleksy barwne. Malarstwo Rubensa był bujne i zmysłowe. Piękno w jego dziełach jest obfite. Obrazy sprawiają wrażenie malowanych lekko bez najmniejszego wysiłku. Piękna jest także materia malarska (powierzchnia wygląda ja utkana z drogocennych tkanin). Gama jego dzieł jest pełna, poszerzona czyta. Z jego płócien bije ogromna siłą witalna. (przykładowe dzieła: Podniesienie krzyża, Zdjęcie z krzyża)
Joardens - jego twórczość pozostała związana z tradycją flamandzką, rzetelną, kipiącą energią, wybujałą, chodź widać bodźce ze sztuki włoskiej. Malarz uniwersalny. Jego dzieła to głownie tematyka: sakralna, ukazująca życie na wsi, owoce ziemi, sceny świąteczne, bajki Ezopa.
van Dyck - artysta biegły w rzemiośle, umiejący pogodzić prawdę o portretowanym z dyskretnym zasugerowanie jego pozycji społecznej, godności, stanowiska. W nieuchwytny sposób pochlebiał swoim modelom. Tonacja jego dzieł jest spokojniejsza, bardziej stłumiona niż u Rubensa. Nastrój dzieł bardziej oficjalny. (przykładowe dzieła: Święty Hieronim, Samson i Dalia)
e. Malarstwo hiszpańskie 17 i 18 wieku: Murillo, Zurbaran, Velasquez, Goya:
Murillo - należał do bardzo znanych hiszpańskich, twórca scen religijnych i rodzajowych, przy właściwym Hiszpanii realizmie „uładniał” nieco typ bohaterów swych obrazów. Jego sztuka była popularna, odbierano ją łatwo. Dzieła odznaczają się wspaniałą biegłością warsztatową. (przykładowe obrazy: Domowa toaleta, Kobiety w oknie)
Zurbaran - Początkowo kopiował prace Caravaggio, w swych oryginalnych pracach pozostawał wciąż pod jego wpływem, zyskując sobie miano "hiszpańskiego Caravaggio". Od swego drugiego nauczyciela przejął styl światłocieniowego malarstwa. Cała twórczość malarza, poza martwymi naturami, powstała w służbie Kościoła i kontrreformacji. Wśród prac Zurbarána najliczniejsze są sceny religijne, ale nie brak też martwych natur scen batalistycznych i mitologicznych. (przykładowe obrazy: Madonna z dzieciątkiem, Adoracja pasterzy)
Velasquez - podejmował różnorodną tematykę. Malował sceny rodzajowe, mitologiczne, historyczne, był przede wszystkim świetnym portrecistą. Pozostał artystą wolnym, nieschlebiający modelom. Umiał pogodzić reprezentacyjność wyrazu ze szczerością i realizmem ujęcia. Z dużą łatwością obracał między nurtem dworskim, a własnymi upodobaniami. Malował dwór królewski, a także błaznów. Był wielkim kolorystą. W miarę artystycznego rozwoju jego ciepła gama barwna rozległa oczyszczeniu i rozjaśnieniu. Unikał nasyceń, dbając o wrażenie spokojnej subtelnej harmonii. W odkryciu realizmu barw zbliżył się do myślenie impresjonistycznego. (przykładowe obrazy: Venus z lustrem, Chrystus na krzyżu)
Goya - malarz i grafik, , w dziełach bojownik o wolność, sprawiedliwość i prawdę bezkompromisowy w sztuce, narażał życie aluzjami politycznymi i karykaturami królowej. Był ekspresjonistą znajdującym w formie artystycznej ekwiwalent najmocniejszych, osobistych, przykrych przeżyć i doznań: lęku, samotności i bólu. Był realistą obrazującym rzeczywistość rzeczowo zgodnie z widzeniem i wiedzą. Był także nadrealistą sięgającym w strefę podświadomości wizjonerem, fantastą, karykaturzystą.(najsłynniejsze dzieła to cyk obrazów: Okropności wojny, Gdy rozum śpi budzą się potwory).
f. porządek klasyczny we Francji. Wersal i sztuka ogrodów, Lorrain, Nicolas Poussin, Quentin la Tour, Watteau, Fragonard i Bucher.
Najwspanialszym dziełem reprezentującym nurt klasyczny jest zespół pałacowo-ogrodowy Wersalu pod Paryżem - główna siedziba Ludwika XIV. Został wybudowany na miejscu dawnego pałacyku myśliwskiego, który włączono w główny korpus, a okoliczny las zmieniono w olbrzymi park. Dawny zameczek myśliwski stał się ośrodkiem całego założenia. Dobudowano do niego dwa prostopadłe skrzydła przedłużone dwoma domkami dla dozorców - tworząc kształt litery „U”. Skrzydła pałacu otwarte są w stronę miasteczka, za nim rozciąga się ogromny park. Rozplanowanie alei, szpalerów, kwietników, trawników, oparto na zasadach ściśle geometrycznych i uzależniony od osiowego układu całości. Ogród zdobią liczne rzeźby, fontanny, sadzawki, wykorzystano też naturalne nierówności terenu, zakładając trasy połączone schodami. Formy ogrodu podporządkowano zasadom architektury. Zespół budowli w Wersalu jest uzupełniony przez budowle mniejsze. Wersal odzwierciedla w pełni hierarchiczny porządek w absolutystycznym państwie, jego siłę i jednolitość wyrażającą się także skomplikowany i uroczystym ceremoniale dworskim. Okna są ogromne sięgające posadzek. Elewacje są krystaliczne i przejrzyste. Olbrzymi pałac wersalski stał się wzorem dla późniejszych królewskich i magnackich dworów.
Claude Lorrain - wybitny pejzażysta, jego dzieła odznaczały się melancholią i tajemniczą nastrojowością. Zasadnicze znaczenie ma w nich światło, przenikające i stapiające wszystkie formy.
Nicolas Poussin - tematyka jego dzieł jest mitologiczna lub zaczerpnięta z historii starożytnej. Piękno pojmował jako idealną jakość światła zawartą w rzeczach, polegającą poznaniu na drodze racjonalnej. Studiował przyrodę (uwznioślał ją, idealizował). Jego pejzaże posiadały doskonałe formy (są to z reguły pejzaże ze stafażem). Kompozycje są wyważone, przemyślane. Panuje w nich doskonałe zrównoważenie ilościowe kształtów, kierunków i wielkości. Dają wrażenie pełni i spokoju. Barwa zawsze jest podporządkowana rysunkowi. Otwiera drogę ku klasycyzmowi.
Quentin La Tour - z zawodową zręcznością i umiejętnością przeprowadzał psychologiczne analizy przekazując przepych i ceremonialny charakter życia ówczesnej Francji. Posługiwał się jedynie pastelami (bogactwo kolorów). Portrety będące obrazem społeczeństwa przywiązują uwagę wyłącznie do świata pozorów. Postawa ironii i wzgardy.
Antoine Watteau - zapowiedział rokoko. Wymowa i nastrój jego dzieł są głębsze niż na pierwszy rzut oka. Ludzie zdają się pędzić na jego obrazach żywot motyli (nieodpowiedzialny, mijający, krótkotrwały). Wydają się samotni, wyizolowani, nie tworzą się między nimi związki żywe pomimo czułych rozmów, westchnień, zachwytów. Nad wszystkim unosi się atmosfera przemijania, lekkiego smutku. Za wdziękiem ukrywa się obojętność za czarem chłód, za wewnętrznym pięknem pustka.
Francois Boucher i Jean Honore Fragonard - w ich dziełach przeważa nastrój frywolnej zmysłowości, adresowane są do odbiorców ze strefy dworskiej. Wprowadzają nas w świat niefrasobliwej erotyki. Wysłodzenie gamy barwnej, „ładność” postaci.
g) Porządek klasyczny w Anglii: William Hogarth, Joshua Reynolds, Thomas Gainsborough
Twórczość Williama Hogarth'a (1697-1764) związana jest, w pewnym stopniu, z treściami Oświecenia. Artysta był malarzem i grafikiem. Zyskał sławę cyklami prac o funkcji moralizatorskiej: Życie ulicznicy, Dzieje Młodego Rozpustnika, Modne małżeństwo, Pilność i lenistwo.
W drugiej połowie XVIII wieku wspaniale rozwijało się w Anglii malarstwo portretowe. Jego przedstawicielem był Thomas Gainsborough (1727-1788), malarz arystokracji. Jego dzieła, np. Portret Pani Robinson, Błękitny chłopiec zdają się należeć do nurtu rokoka. Był także świetnym pejzażystą.
Portrecistą był także Joshua Reynolds (1723-1792). Tworzył, nawiązując świadomie do dzieł dawnych mistrzów, które poznał w czasie podróży po Włoszech, Niderlandach, Francji. Jego prace są rzeczowe, spokojne, odznaczają się wnikliwą analizą psychologiczną modela (portret lorda Heathfielda, Wiek niewinności, portret Sary Siddons jako muzy tragedii)
10) Romantyzm- nowe idee przeświecające sztuce, malarstwo romantyczne
Romantyzm miał początek w Anglii i Niemczech. W architekturze wyrażał się formami nawiązującymi do gotyku. Epoka w historii sztuki europejskiej od lat 90. XVIII wieku do 40. XIX wieku.
Zasadnicze znaczenie w romantyzmie miał pejzaż. Wolność jednostki i narodu - czołowe hasło romantyzmu - przenoszono także na przyrodę, którą chciano widzieć w stanie pierwotnym, nieskrępowaną zbyt widoczną interwencją człowieka. Bujna, nieokiełznana, zmienna natura miała dostarczać bogatej wyobraźni romantycznej wielu niezwykłych wzruszeń, zaskoczeń, niespodzianek.
Z myślą romantyczną wiąże się także nawiązywanie do sztuki Wschodu, arabskiej, indyjskiej.
Romantyczna koncepcja bryły architektonicznej to nie tylko nawiązywanie do form architektury gotyku czy Wschodu. To przede wszystkim swoboda w posługiwaniu się proporcjami budowli, jej planami. To brak wszelkich reguł, kanonów, schematów.
Romantyzm z istoty swej oparty jest na indywidualizmie, przybierał różne formy w zależności od sytuacji w danym kraju, a nawet od temperamentu i upodobań twórcy.
Malarstwo romantyczne angażuje się we współczesność, jeśli sięga do przeszłości to raczej średniowiecznej lub narodowej, fascynuje się egzotyką wschodu. Cechuje je wolność tworzenia i brak uprzedzeń. W procesie twórczym decydujący jest czynnik wyobraźni, fantazji, podświadomości. Romantyzm wielbi to co nieuchwytne, jest subiektywny, uczuciowy, stawia na pierwszym miejscu oryginalność założeń. Dzieła są pełne ruchu, niepokoju. W romantyzmie spotykamy się z symboliką skojarzeniową. Sztuka romantyzmu zadawała dramatyczne pytania o sens walki, cierpień, śmierci, dotykała bolesnych i mrocznych stron psychiki ludzkiej.
Jeśli przeanalizujemy przejawy romantyzmu w Anglii, Niemczech, Francji, Polsce, zobaczymy, jak ogromnie różni się „kąt jego nachylenia” w poszczególnych krajach, jaka przepaść dzieli takich artystów, jak Fuseli, Friedrich, Gericault. Wydaje się, że najbardziej samodzielne formy wytworzyli Anglicy w malarstwie. Poza tym romantyzm wiele zawdzięcza rokoku, a najwięcej chyba stylowi baroku, co widoczne jest zwłaszcza w dziełach Francuzów: Gericaulta i Delacroix oraz Hiszpana Goi.
Hiszpania:
Francisco Goya Sprzedawca porcelany, Saturn pożerający własne dzieci, Maja naga, Maja ubrana, cykl grafik Kaprysy (np. Gdy rozum śpi, budzą się potwory), Rozstrzelanie powstańców madryckich
Niemcy:
Caspar David Friedrich Wysokie góry
Francja:
Eugene Delacroix Barka Dantego, Rzeź na Chios, Grecja ginąca na ruinach Missolungi, Zdobycie Konstantynopola, Śmierć Ofelii
Polska:
- Piotr Michałowski Somosierra, Stajenny kiełznający perszerony
11) Realizm - cechy kierunku i stylu, zasięg zjawiska, najważniejsze realizacje artystyczne.
Realizm był reakcją na romantyzm i klasycyzm. Stanowił rodzaj rekapitulacji wszystkich wypracowanych dotychczas w sztuce środków. W dziełach realistów zostały zebrane sposoby iluzyjnego przedstawiania bryły i przestrzeni, opisu struktury i materii przedmiotu, problem światła, studium proporcji i ruchu ciała ludzkiego. Realizm XIX wieku umiał być chłodny, krytyczny, satyryczny, nastrojowy, ale przede wszystkim był obiektywny.
Co stanowi o jego oryginalności, odmienności od stylów i kierunków poprzednich? Stosował stare tematy, ale ujmował je w nowy sposób: prosty człowiek stał się bohaterem dzieł, kimś godnym zainteresowania, fizyczna praca została podniesiona do rangi zjawiska, podkreślono jej godność i wartość, choć także destrukcyjny wpływ na rozwój człowieka, gdy była pracą ponad siły. Po raz pierwszy sztuka nabrała akcentów społecznych.
Natura po raz pierwszy ujęta została jakby od „wewnątrz własnego życia”, ukazana w całokształcie czy w pozornym banale zwykłych form. Człowiek, zwierzę, drzewo, przedmiot są równorzędnymi partnerami w istnieniu świata. Podkreślany był biologizm życia, materializm. Unikano psychologizowania, symboli. Forma artystyczna unika silnych kontrastów czy zaskakujących rozwiązań kompozycyjnych, element najważniejszy treściowo znajduje się blisko centrum, gama jest złożona, barwy przełamane, różnice walorowe niezbyt mocne, zachowany wierny opis wyglądu przedmiotów, bez idealizacji czy drastycznych deformacji. Realiści niekiedy obrazowali świat na sposób fotograficzny, tak jak gdyby robił to mechanizm pozbawiony uczuć i własnych sądów. Realiści realizują hasło „Trzeba być w swoim czasie!”.
Realistyczne widzenie świata reprezentują dzieła Piotra Brueghla (Wesele chłopskie, Taniec chłopski, Zima, Jesień), martwe natury i sceny w holenderskim i flamandzkim malarstwie barokowym, Portret pana Bertin Ingres'a, portrety chłopów Michałowskiego.
Francja:
Jean Baptiste Camille Corot Wspomnienie z Mortefontaine, Most w Nantes, Katedra w Chartres, Widok Awinionu, Kobieta z perłą
Honore Daumier Ulica Transnonain, W Pałacu Sprawiedliwości, Rodzina na barykadzie, Żebracy, Emigranci, Amator sztychów, Na scenie, Praczka, Don Kichot i martwa mulica
Rosja: (sztuka realistyczna odegrała tutaj szczególną rolę, pomagając budzić poczucie narodowej jedności)
Iwna Szyszkin Między dolinami
Ilia Riepin Burłacy na Wołdze, Procesja w kurskiej guberni, Zaporożcy
12) Wielcy pejzażyści - Constable, Turner, pejzażyści polscy.
Pejzażyści angielscy:
a) John Constable (1776-1837) mocną, mięsistą plamą barwną charakteryzuje angielski krajobraz, nie wybierając szczególnych motywów czy niezwykłych stanów natury. Fragmentaryczny, wycinkowy charakter kompozycji (Wóz z sianem, Widok Epsom, Katedra w Salisbury) każe myśleć o wielkich przestrzeniach ziemi i nieba, ujętych uważnym spojrzeniem. Każdy, na pozór banalny element natury staje się tu zjawiskiem godnym zachwytu, dzięki naturalności ujęcia i sile osobistego przeżycia. Forma jest syntetyczna tkanka fakturalna jednorodna, wyrazista, gama barwna rozjaśniona, świetlista.
Constable uważany jest powszechnie za romantyka. Można by go uznać również za prekursora realizmu, gdyż nie heroizował form przyrody i nie szukał wyjątkowych jej stanów - starał się uchwycić naturę w jej własnym bycie i mówił o pięknie jej powszednich przejawów. Natura jest tu nie tyle symbolem spraw wielkich czy stanów duszy artysty, jak u wielu innych romantyków, ile zostaje dostrzeżona sama dla siebie, w swoim obiektywnym pięknie.
b) Joseph Mallord William Turner (1775-1851) był szczególnie wrażliwy na wzajemne związki barwy i światła w naturze. Zatonięcie statku Temeraire, Szybkość, para i deszcz, Zamek Norham to dzieła malowane drobnymi uderzeniami czystych plam barwnych, bez mieszania ich na palecie. W stosunku do wszystkich swoich poprzedników William Turner jest niezwykłym nowatorem, trudno nawet w jego dziełach doszukać się roli tradycji. Rzeczywistość która go interesuje, nie jest - wbrew pozorom - silnie interpretowana, jest to właściwie oparcie się na doznaniach wzrokowych, z wyłączeniem jakby pozostałej wiedzy o przedmiotach. Piękno światła, mgły, stale zmiennego morza zostało ukazane w taki sposób po raz pierwszy w dziejach malarstwa: w swoim własnym życiu, ruchu, przemianach, nie zaś w cechach typowych, stałych. Myśl malarska Turnera to ścisła obserwacja i wzruszenie wywołane wspaniałością oglądanych zjawisk - to spojrzenie impresjonisty.
W twórczości każdego z nich uderza wielka wrażliwość na piękno natury - i to natury własnego kraju. Wszyscy mówią o niej z podziwem, wzruszeniem, lecz mówią prawdę o niej samej, nie starają się podporządkować jej kształtów i zjawisk żadnym z góry przyjętym teoriom i ideom.
Pejzażyści Polscy:
Wojciech Gerson (1831-1901) świetny pejzażysta. Po powstaniu styczniowym zajmował się malarstwem historycznym. Do najbardziej znanych jego dzieł należą jednak pejzaże Tatr, bowiem Gerson jako jeden z pierwszych artystów odkrył ich piękno. Takie dzieła jak Pejzaż górski, Krajobraz pochmurny, Cmentarz w Zakopanem odznaczają się czystością i powagą, pewną surowością nastroju.
Józef Szermentowski (1833-1876) był pejzażystą. Malował widoki Tatr i ukochanej ziemi kieleckiej, zanim na stałe osiadł we Francji. Ukochał jednak szczególnie przyrodę polską i trudno było mu żyć z dala od kraju. Wśród widoków natury francuskiej i polskiej - nastrojowych, pełnych powietrza i światła - wyróżniają się Odpoczynek oracza, Bydło schodzące do wodopoju, Las dębowy.
Maksymilian Gierymski (1846-1874) Niedoceniony w Polsce zyskał sławę przede wszystkim za granicą., w Monachium i Londynie. Był świetnym pejzażystą (Wiosna, Zima w małym miasteczku), autorem licznych scen z polowań. Wszystkie jego dzieła są malowane precyzyjnie, starannie komponowane. Charakterystyczne, mimo licznych motywów z obcych ziem, jest ukochanie ziemi własnej.
13) Impresjonizm, jego początki, cechy i motywy. Wspólnota postaw i rozbieżności największych Impresjonistów Francuskich.
Impresjonizm wyzwolił kolor w malarstwie. Sprawił, że plama barwna stała się głównym środkiem wyrazu, głównym tworzywem kompozycji. Sprawił odejście od przedmiotowości w kierunku większej autonomii płaszczyzny obrazu, rozumianej odtąd mniej jako pole projekcji rzeczy istniejących obiektywnie. Wprowadził i ugruntował równowartość wszystkich tematów i motywów w malarstwie. Impresjonizm oczyścił i rozjaśnił paletę barw, wprowadził technikę mieszania optycznego, wyszedł w plener z malarstwem olejnym. Jego zasadą, sensem stało się uchwycenie przelotnego stanu natury, nastroju chwili, w jego zmiennym aspekcie - w zależności od relacji barwno-świetlnych. Barwę impresjoniści traktowali relatywnie, spłaszczyli bryłę i zatarli kontury przedmiotów.
W roku 1863 Napoleon III na wniosek artystów, którym jury odrzuciło prace na Salonie zadecydował o utworzeniu Salonu drugiego, który od tej pory nazywany był Salonem Odrzuconych. Salon stał się forum wystąpień artystów dążących do swobody wypowiedzi twórczej.
Eduard Manet (1831-1883)
francuski malarz i grafik
Indywidualny charakter jego wczesnych dzieł powstał pod wpływem studiów nad dawnym malarstwem włoskim, hiszpańskim i holenderskim.
Inspirowali go: Tintoretto, Giorgione, Tycjan, Diego, Velaquez, Franciso Goya i Frans Hals.
Ogromny wpływ na jego malarstwo wywarły też drzeworyty japońskie.
Cechy:
pokazywanie nagiej kobiety bez pretekstu tematy mitologicznego
nowatorskie środki formalne:
wyraźny uproszczony rysunek
ograniczenie modelunku światłocieniowego
zwartość i oszczędność kompozycji
pod wpływem impresjonizmu rozjaśnił paletę
Najsłynniejsze obrazy:
Śniadanie na trawie, Olimpia, Barka Moneta
W 1874 roku młodzi artyści otwarli wspólną wystawę, wynajmując w tym celu atelier fotograficzne. Ta decyzja oddzielania się nawet od Salonu Odrzuconych miała świadczyć o zamanifestowaniu określonego artystycznego programu łączącego wystawiającą grupę. Zestaw dzieł obejmował 30 nazwisk. W jednej z recenzji zamieszczonej w satyrycznym piśmie artyści zostali przez krytyka nazwani „wrażeniowcami” (impresjonistami) od tytułu dzieła Claude'a Moneta Wschód Słońca - wrażenie. Z czasem przyjęli nazwę impresjonistów. Ostatnia wspólna wystawa odbyła się 12 lat później, po czym ich drogi rozeszły się.
Claude Monet (1840-1926) ]
malarz francuski, jeden z twórców i najbardziej konsekwentny przedstawiciel improsjenizmu
Wraz z przyjaciółmi z pracowni wyjeżdżał na plenery w okolice Fontainebleau, do Algerii, Holandii i Anglii, gdzie zachwycił się malarstwem Johna Constable'a i Williama Turnera. W wyniku poszukiwań malarskich dotyczących koloru i światła doszedł do odkrycia zasady dywizjonizmu; odtąd używał już wyłącznie czystych barw widma słonecznego, malując krótkimi „przecinakami”, zacierając kontury przedmiotów.
Cechy:
zatarcia modelu i konturów
oddanie atmosfery
tworzył cykle obrazów pokazujących ten sam motyw pejzażowy w różnych porach dnia i warunkach atmosferycznych.
Najsłynniejsze obrazy:
Impresja- wschód słońca, Regaty, Stogi, Nenufary
Auguste Renoir (1841-1919)
francuski malarz i rzeźbiarz, przedstawiciel impresjonizmu. Współorganizator pierwszej wystawy
Uczył się w Paryżu w Ecole des Beaux-Arts (Szkoła Sztuk Pięknych) i w pracowni malarza Charles'a Gleyre'a, gdzie zetknął się z przyszłymi impresjonistami: Monetem, Sisleyem. Malował studia w plenerze. Odbywał liczne podróże: Algier i Włochy. Na wczesną twórczość wpływ wywarły: dawne malarstwo weneckie, francuskie rokoko oraz sztuka G. Couberta, E. Delacroix i Corota.
Cechy:
jasny, pastelowy koloryt
efekt migotania barw w jasnym świetle
rozmycie konturów przedmiotów
krótki okres klasycyzujący
prymat światła i koloru
Tematyka:
pejzaże
sceny rodzajowe - plenerowe migawki
akty
Najsłynniejsze obrazy:
Akt w słońcu, Huśtawka, Śniadanie wioślarzy, Maki
Edgar Degas (1834-1917)
Francuski malarz, grafik i rzeźbiarz
Studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Paryżu. Na wczesną twórczość duży wpływ wywarło malarstwo J.A.D. Ingresa.
Cechy:
wykorzystywanie doświadczeń fotografii i drzeworytu japońskiego w zakresie „kadrowej”, pozornie przypadkowej kompozycji obrazów
przedstawienie postaci w migawkowo uchwyconym ruchu
oddanie skomplikowanych układów ciała - pokazanych w śmiałych skrótach perspektywicznych
Tematyka:
praca tancerek baletu
kobiece akty w czasie kąpieli lub toalety
scenki rodzajowe z życia paryskiej ulicy
wyścigi konne
Techniki:
malarstwo olejne, gwasz, pastel, akwarela, monotypia, litografia.
Degas zajmował się także rzeźbą, zwłaszcza pod koniec życia, gdy z powodu postępującej utraty wzroku musiał porzucić malarstwo.
Najsłynniejsze dzieła:
Kąpiel, Lekcja baletu, Absynt
14) Postimpresjonizm czy neoimpresjonizm? Paul Cezanne, Georges Seurat, Paul Gaguin, Vincent van Gogh
Neoimpresjonizm
Kierunek trwał krótko (1888-1889). Neoimpresjoniści ujęli w kategorie naukowe zdobycze impresjonistów. Celem ich było uzyskanie maximum światła, barwności i harmonii poprzez stosowanie zasady impresjonizmu, czyli mieszania optycznego wyłącznie barw pryzmatycznych. Ich metoda oparta była na wiedzy i refleksji. Przeciwstawiali się wrażeniowości poprzedników, kompozycję budowali z namysłem, przywrócili przedmiotom ich wyraźne zarysy i kształt przestrzenny. Odkryli zasady psychologicznego działania barw, kształtów, walorów i kierunków.
Przedstawiciele:
Paul Signac
Georges Seurat - jego sztandarowe dzieło neoimpresjonistyczne Niedzielne popołudnie na Grande Jatte (1884-1886) stało się jednym z najważniejszych dzieł malarstwa XIX wieku.
POSTIMPRESJONIZM (post= po, później)
Termin określający kierunki artystyczne we Francji od ok. 1885-1905. Postimpresjoniści kontynuowali kolorystyczne poszukiwania, a zarazem odrzucili wiele zasad pierwotnego impresjonizmu. Starali się uwolnić obraz od naśladownictwa natury, czyli koncepcji mimesis, kładli nacisk na autonomiczność dzieła malarskiego. Dla wielu artystów postimpresjonizm stał się etapem przejściowym w dążeniu do własnego stylu.
“Czterech samotnych”
Paul Cezanne, Paul Gauguin, Vincent van Gogh, Henri de Toulouse-Lautrec
Od impresjonizmu (z wyjątkiem neoimpresjonizmu) datuje się mniejsze zainteresowanie przestrzenią i bryłą. U van Gogha, Gauguina, Cezanne'a przestrzeń ulega spłyceniu. Sugerowana jest kolorem, u Toulouse-Lautreca - zwłaszcza w plakatach - iluzja głębi przestała istnieć. Światło ujmowane jest wespół z wartością plamy barwnej umownie, skrótowo określającej charakter przedmiotu, jego wartość kolorystyczno-świetlną. W dziełach van Gogha, Gauguina, Toulouse-Lautreca pojawiła się także linia nieistniejąca przecież w naturze. Ten wyabstrahowany środek plastycznej wypowiedzi stanowi pewien skrót myślowy, oddaje zastępczo wartość relacji między dwiema plamami, charakteryzuje obiekt, stanowi wyczuwalne rusztowanie kompozycji, wreszcie wprowadza element ruchu.
Van Gogh i Toulouse-Lautrec potęgowali działanie zestawień barwnych dla uzyskania wartości ekspresyjnych. Gauguin odrealniał ją dla wartości dekoracyjnych i symbolicznych działań. Wszyscy inspirowali się ponadto drzeworytem japońskim. Ta inspiracja widoczna jest w podobieństwie środków wyrazu (płaska plama barwna i linia) i w układach kompozycyjnych. Unikano centralizmu, stosowano asymetrię, kontrast ilościowy form i jakościowy - kształtów (np. linia - plama).
15) Secesja: główne centra artystyczne, wielość dyscyplin, odmienność i podobieństwo w poszczególnych krajach. Sztuki wizualne Młodej Polski.
Kierunek w sztuce przełomu XIX/XX w. Jego nowatorski charakter podkreślały nazwy stylu w różnych krajach: Art. Nouveau (nowa sztuka) we Francji, Jugendstill (młody styl) w Niemczech, Modern Style (styl nowoczesny) w Anglii, Sezessionsstill (styl oddzielania się) w Austrii, modernizm, secesja lub Młoda Polska w Polsce.
Założenia ideowe:
Integracja sztuk:
- zespolenie wszystkich rodzajów twórczości: od architektury, poprzez malarstwo i rzeźbę, po sztukę użytkową i zdobnictwo
wystrój zewnętrzny budynku powinien tworzyć kompozycyjną jedność stylów z wystrojeniem wnętrza, meblami, zastawą stołową itp.
Nobilitacja rzemiosła - każdy piękny przedmiot użytkowy nabierał znaczenia dzieła sztuki
Cechy charakterystyczne:
wyrafinowane układy kompozycyjne, zwykle asymetryczne i bardzo dekoracyjne
linearyzm (linia giętka, falista, wiotka, o niespokojnych i płynnych rytmach)
płaskość w malarstwie i grafice (rezygnacja z trzeciego planu)
Motywy ornamentacyjne:
inspiracja światem roślin i zwierząt (lilie, kalie, pędy roślin, pawie, żurawie oraz postacie fantastyczne - chimery, smoki, sfinksy )
postacie ludzkie - wiotkie, smukłe kobiety o długich włosach
Edward Munch Krzyk, Niepokój, Madonna
Gustaw Klimt Judyta i Holofernes, Fryz Beethovena, Pocałunek
Młoda Polska
Młoda Polska - nazwa modernizmu w literaturze, muzyce i sztuce polskiej przypadającego na lata 1895 - 1914.
Była dziełem generacji pisarzy, którzy debiutowali w dziesięcioleciu 1890-1900, czyli pokolenia lat 60., 70. Rozwijała się jako odpowiedź na sytuację ideową, filozoficzną, polityczną i artystyczną końca wieku, którą młodopolszczanie oceniali negatywnie. Świadczyło o tym poczucie kryzysu wartości i systemów filozoficznych (o charakterze przyrodniczym i materialistycznym).
Ośrodkami secesji były Kraków, Lwów i Warszawa.
Założenia:
Była protestem przeciwko standaryzacji i technicyzacji życia społecznego, obyczajowości mieszczańskiej, antagonizmom społecznym. Dążenia niepodległościowe w tamtym czasie wzrastały, nastąpił więc powrót do romantyzmu i poszukiwań symbolicznych i nastrojowych form ekspresji. Zwrócono uwagę na takie formy uczuciowości jak: melancholia, rozpacz, pożądanie nirwany lub śmierci, tragizm istnienia, somnambulizm.
Jacek Malczewski Melancholia, Błędne koło, Hamlet polski
Stanisław Wyspiański Portret Antoniego Langego, Śpiący Staś
Józef Mehoffer Dziwny ogród
Władysław Ślewiński Czesząca się
Leon Wyczółkowski Kopanie buraków
16) Dyfuzja kierunków początków 20. wieku: fowizm, kubizm, futuryzm, ekspresjonizm, dadaizm, surrealizm
Fowizm - jako kierunek istniał bardzo krótko, rozwijał się w latach 1905-1908. Był tworem francuskim, ostatecznie skrystalizowanym w Paryżu i pokazanym szerszej publiczności na Salonie Jesiennym w 1905 roku. Nazwa kierunku wzięła się z określenia jednego z krytyków, który zwiedzając następną wystawę (1906), miał wykrzyknąć na widok jakiejś rzeźby umieszczonej wśród licznych obrazów: Donatello parmi les favues! Le favue! Okrzyk znaczył „Donatello wśród drapieżników”.
Grupę fowistów tworzyli m.in. Henri Matisse, Albert Marquet, Andre Derain, Maurice Vlaminck, Raoul Dufy, Georges Braque, Ohon Friesz, Kees van Domen.
Czerwone drzewa Maurice Vlamincka, Most Westminsterski Andre Deraina, Henri Matisse'a Portret pani M. z zieloną pręgą, jak i inne dzieła fowistów z tego samego okresu wykazują podobne cechy. Płaszczyznę obrazu budują jaskrawe, silnie nasycone i sfakturowane płaskie plamy barwne z linią o niespokojnym biegu. Zestawienia barw są kontrastowe. Uproszczenie środków wyrazu posunięte do granic: plama barwna bowiem określa w skrócie charakterystyczne, najistotniejsze cechy przedmiotu, a zarazem jest plamą określającą jakość i świetlną, i kolorystyczną, i walorową Barwa określa jakości emocjonalne rzeczy, nie zaś wyglądowe. Stąd kolor podlega deformacji. Charakterystyczne są deformacje kształtów natury. Znikają wszelkie prawa perspektywy, naturalna struktura rzeczy i światłocień.
Uderzające u fowistów są: żywiołowość, gwałtowność procesu twórczego, intensywność, siła doznań i przekazu, wyrażające radość życia, uzewnętrzniające się „krzykiem barw”. Dzieła fowistów odbiera się jako okrzyk pełen radości życia. Autonomia płaszczyzny była dla fowistów bardzo ważna.
Fowistów łączyło zainteresowanie sztuką ludową, murzyńską, sztuką ludów prymitywnych.
Dla prawie wszystkich reprezentantów kierunku charakterystyczna jest szczególna rola rysunku. Nawet obrazy olejne przypominają czasem rysunkowe barwne szkice. Wynika to po trosze z dużej szybkości tworzenia obrazu i wyjątkowej roli linii w dziejach fowizmu.
Ekspresjonizm - terminu tego po raz pierwszy użył dla oznaczenia swojej sztuki francuski malarz J.A.Hervè w 1901 roku nadając tę nazwę cyklowi swoich obrazów wystawionych w Salonie Niezależnych. Ekspresjoniści powrócili do tradycji średniowiecznych i renesansowych malarstwa, rzeźby i grafiki niemieckiej (Grunwalda, Durera). Ekspresjonizm jest pewnym powtarzającym się zjawiskiem w sztuce, pewną tendencją, która może występować czy to w twórczości poszczególnych artystów, czy też w pewnych krajach (Niemcy), prawie zawsze w okresach szczególnego zamętu, zagrożenia, albo u artystów nadwrażliwych, boleśnie reagujących na najgorsze strony rzeczywistości.
Cechy:
odejście od opisywania natury, jej fotograficznego czy impresjonistycznego odbicia
wyrażanie wewnętrznych doznań artysty
żywiołowe, często agresywne i gwałtowne obrazowanie wnętrza artysty i jego stanów psychicznych i emocji
ukazywanie świata zdeformowanego, w uproszczonych formach obwiedzionych wyraźną, niespokojną linią konturu i w kontrastowych zestawieniach przejaskrawionych barw, pokrywających duże płaszczyzny
Źródła inspiracji:
sztuka prehistoryczna
twórczość ludów prymitywnych
sztuka dzieci
Niemcy:
Erich Heckl Młyn w Dangas, Wieś saksońska, Wariat przy jedzeniu
Oskar Kokoschka Huragan, Emigranci
Meksyk:
Diego Rivera Śpiąca ziemia, Tworzenie się, Chaos
Rufino Tamayo Zwierzęta, Zakochani spoglądają na niebo, Kosmiczny strach
Francja:
Chaim Soutine Obłąkana, Wariatka,
Georges Rouault Święte oblicze, Ulicznice, Para
Kubizm
jest to kierunek w sztukach plastycznych, głównie malarstwie i rzeźbie, który rozwinął się we Francji na początku XX wieku.
Prekursorami kubizmu byli Pablo Picasso i Georges Braque. Po raz pierwszy określenia kubizm użył krytyk sztuki Louis Vauxcelles. W języku francuskim brzmi ono cubisme i pochodzi od łacińskiego słowa cubus co oznacza kostka lub sześcian. Ten termin przyjął się i szybko wszedł do powszechnego użytku, jednak twórcy tego kierunku długo unikali jego stosowania.
We wczesnej fazie rozwoju kubizmu, tzw. fazie prekubistycznej (zwanej też cezannowską), Picasso i Braque pracowali niezależnie od siebie. Inspiracją do wypracowania nowego podejścia do przestrzeni malarskiej, transformacji obiektu i interpretacji rzeczywistości była dla nich sztuka staroiberyjska i plemienne maski afrykańskie oraz niektóre dzieła Paula Cezanne'a.
Później Picasso i Braque zaczęli pracować razem, tworząc podstawy kubizmu analitycznego, a następnie kubizmu syntetycznego (od roku 1912). W kubizmie syntetycznym w obrazach pojawiały się wklejane kawałki gazet, tapet czy kolorowych kawałków papieru, a także trójwymiarowe formy wbudowywane w płaszczyznę obrazu.
W całej historii malarstwa nie było innego tak intensywnego zerwania z osiągnięciami sztuki, jak to dokonane przez kubistów. Przede wszystkim , do tej pory malarstwo miało iluzorycznie odzwierciedlać rzeczywistość - wywoływać na płótnie wrażenie “jak żywej” natury. Kubistom zaś zależało na zdefiniowaniu rzeczywistości, wydobyciu “stereometrycznej struktury przedmiotów”. Aby to osiągnąć, stosowali geometryzację, syntezę i odrzucenie perspektywy. W dużym skrócie, można powiedzieć, że dana, widziana forma zostawała najpierw zgeometryzowana (czyli wpisana w kształt sześcianu - z łac. cubus), a następnie rozbita na mniejsze elementy walców, stożków, kul itp. U podstaw kubizmu leży zasada, że obiekt malarski zostaje rozbity na szereg osobnych płaszczyzn, oglądanych w różnym oświetleniu, które następnie są przedstawiane obok siebie na płótnie. Dawało to pełniejszy obraz analizowanego obiektu. Choć najsłynniejsze obrazy kubistyczne (jak “Panny z Awinionu ”) pokazują postacie ludzkie, generalnie głównym tematem były tu martwe natury.
Kubizm stał się popularny i zyskał wielu zwolenników w środowisku artystycznym. Choć często bywa identyfikowany z Picassem, nie należy zapominać, że tworzyli go także inni artyści, oraz, że sam Picasso nie był wierny kierunkowi przez całe swoje artystyczne życie.
Przedstawiciele kubizmu:
Pablo Picasso Życie, Stary gitarzysta, Głowa była
Georges Braque Martwa Natura, Kobieta z gitarą
Futuryzm
Ojczyzną futuryzmu były Włochy. Około 1910 roku redagowano tam buntownicze manifesty wzywające do zrewoltowania wszystkich dziedzin kultury, a nawet całego porządku społecznego. W odniesieniu do sztuk plastycznych postulowano kategoryczne zerwanie z tradycją i stworzenie stylu, który wypowiedziałby ducha współczesnych czasów.
Umberto Boccioni Stany duszy, Siły ulicy, Symultaniczny widok z okna
Gino Severini Wspomnienia z podróży, Autobus
Giacomo Balla Dynamizm psa na smyczy
Dadaizm i surrealizm
Dadaizm - Przyjmuje się, że dadaizm powstał w 1916r., w czasie I wojny światowej, jako reakcja na jej absurd i falę nacjonalistycznego szaleństwa, które ogarniało wówczas kraje Europy Zachodniej.
Marcel Duchamp Koło rowerowe
Kurt Schwitters Bez tytułu (Merz)
Surrealizm - Surrealizm, inaczej zwany nadrealizmem, to kierunek w sztuce (początkowo wyłącznie w literaturze, później w sztukach plastycznych filmie i teatrze), który powstał w 1924 we Francji. Termin ten stworzył w 1917 Guillaume Apollinaire.
Max Ernst Oko ciszy
Rene Magritte Dola człowiecza
Joan Miro Pan, pies i cień
Salvador Dali Trwałość pamięci, Płonąca żyrafa, Przeczucie wojny domowej
Wiele podobieństw łączy ruch dada z nadrealizmem . Surrealizm zawdzięcza swe istnienie wcześniejszemu dadaizmowi. Cechy wspólne to poczucie całkowitej wolności dowolności poczynań, podobna rola podświadomości, wyobraźni, fantazji w procesie twórczym, wyzwolenie absurdu.
Dada jednak posługiwał się celowo kpiną, nonsensem, uprawiał „anty-sztukę”, by drażnić opinię społeczną, natomiast nadrealizm traktował sztukę serio, miał ambitne cele naukowe. W obydwu ruchach artystycznych spotykamy podobne rozwiązani techniczne kompozycji: kolaże, montaże, asamblaże, przedmioty gotowe itd.
22